한국   대만   중국   일본 
?зра?ль ? В?к?пэдыя Перайсьц? да зьместу

?зра?ль

Прав?ць спасылк?
Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
(Перанак?равана з ≪ Дзяржава ?зра?ль ≫)
?зра?ль
????? ?????
(Med?nat (Y)isra'el)
???? ???????
(Dawlat Isr?'?l)
Сьцяг Ізраілю Герб Ізраілю
Сьцяг Герб
Дзяржа?ны г?мн : ≪ Hatikvah (Надзея) ≫
Месцазнаходжаньне Ізраілю
Аф?цыйная мова ??рыт , арабская
Стал?ца Ерусал?м ? фактычна, але не прызнаецца сусьветнай супольнасьцю; Тэль-Ав?? ? прызнаецца ? якасьц? стал?цы ААН ? замежным? кра?нам? [1] [2]
Найбуйнейшы горад Ерусал?м
Форма к?раваньня Парлямэнцкая дэмакратыя [3]
?цхак Герцаг
Бэньям?н Нэтаньяху
Плошча
 ? агульная
 ? адсотак вады 		149-е месца ? сьвеце
20 770 км²
2%
Насельн?цтва
 ? агульнае ( 2018 )
 ? шчыльнасьць
8 877 200 [4]
365,3 чал/км²
СУП
 ? агульны ( 2020 )
 ? на душу насельн?цтва 		50-е месца ? сьвеце
$373,689 млрд [5]
$28 500
Валюта Новы ?зра?льск? шэкель (NIS) ( NIS, ILS )
Часавы пас
 ? улетку 		IST ( UTC +2)
IDT ( UTC +3)
Незалежнасьць
 ? ад Вял?кабрытан??
14 тра?ня 1948
А?тамаб?льны знак IL
Дамэн верхняга ?зро?ню .il
Тэлефонны код +972

Дзяржа?ва ?зра??ль ( па-габрэйску : ????? ????? ‎ , Medinat Yisra’el , па-арабску : ???? ??????????? ‎, Dawlat Isr?'?l ) ? кра?на ? Аз?? , на ?сходн?м узьбярэжжы М?жземнага мора .

Плошча ? 20,7 тыс. км². У чэрвен? 1967 году падчас г. зв. ≪Шасьц?дзённай вайны≫ ?зра?ль акупава? новыя арабск?я тэрыторы?. Пасьля вяртаньня Эг?пту Сынайскага па?востраву ? 1982 годзе ? перадачы палестынск?х тэрыторыя? у сэктары Газа ? на Заходн?м беразе рак? Ярдан Палестынскай нацыянальнай адм?н?страцы?, якая была створаная ? адпаведнасьц? з палестынска-?зра?льск?м? дамо?ленасьцям? 1993?1995 гадо?, ?зра?ль працягвае стрымл?ваць вял?кую частку Заходняга берагу , уключаючы ?сходн? Ерусал?м, ? сырыйск?я Галянск?я вышын? .

Стал?ца ? Ерусал?м, большай часткай кра?на? сьвету ? гэтай якасьц? прызнаны Тэль-Ав??, што тлумачыцца абв?навачваньням? з боку некаторых кра?на? ? ААН у акупацы? гораду.

Аф?цыйная мова ? ??рыт , шырока распа?сюджана арабская , ангельская мова ? расейская мова . Дзяржа?най рэл?г?яй зья?ляецца юда?зм , хоць у працэсе стварэньня органа? улады ?зра?ля пам?ж урадам ? раб?натам было складзена дамова аб статус-кво , якое вызначае разьмежаваньне сфэра? дзейнасьц? сьвецк?х ? рэл?г?йных ?нстытута?. Апроч таго, 20% жыхаро? ?зра?ля ? мусульмане, каля 2% ? хрысьц?яне розных канфэс?я?.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Г?сторыя ?зра?лю

Старажытнасьць [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Першапачаткова габрэ? был? качавым народам ? прыкладна ? 15 стагодзьдз? да нашай эры асел? на тэрыторы? сучаснага ?зра?лю [6] . З-за распа?сюджваньня ?сламу на Бл?зк?м Усходзе ? 8-9 стагодзьдзях габрэям прыйшлося шукаць ?ншыя месцы жыхарства.

Абвяшчэньне незалежнасьц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У 1940-я тэрыторыя ?зра?лю ?ваходз?ла ? склад калён?? Палестына, мандат на якую мела Вял?кабрытан?я. 14 тра?ня 1948 году была падп?саная Дэклярацыя незалежнасьц?, якая абвяшчала права ?зра?лю на самастойнасьць ад Вял?кабрытан??. ?зра?ль у той жа дзень прызнал? ЗША, а празь некальк? дзён СССР. Першым прэм’ер-м?н?страм ?зра?лю бы? Дав?д Бэн-Гурыён .

Араба-?зра?льская вайна 1948 году [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Араба-?зра?льская вайна 1948 году

Араба-?зра?льская вайна 1948 году ? назва першай вайны супраць ?зра?лю, у ?зра?л? яна завецца ≪Вайна за незалежнасьць≫ ( па-габрэйску : ????? ??????? ‎ ). У гэтай вайне Эг?пет , Сырыя , Л?бан , Трансярдан?я , Сауда?ская Араб?я й ?рак напал? на тольк? што створаны ?зра?ль з мэтай зьн?шчэньня новай дзяржавы. Паводле рэзалюцы? 181 Генэральнай асамбле? ААН ад 29 л?стапада 1947 году аб падзеле брытанскай калён?? Палестына, на яе тэрыторы? пав?нны был? быць створаныя дзьве незалежныя дзяржавы ? габрэйская й арабская, а таксама Вял?к? Ерусал?м  ? тэрыторыя, падкантрольная ААН . Кожная зь дзяржава? пав?нна была складацца з трох тэрыторыя?, як?я мяжуюць адна з адной тольк? кутам?. Напад арабск?х войска? ме? месца ? ноч утварэньня дзяржавы ?зра?ль, 14 тра?ня 1948. Стварэньнем ЦАХАЛ 31 тра?ня, даста?кам? збро? звонку, у першую чаргу праз кра?ны ? саюзьн?к? СССР , ? ф?нансавай дапамогай ЗША ?зра?ль ужо ? чэрвен? 1948 здоле? пачаць контрнаступленьне. У вын?ку араба-?зра?льскай вайны 1948 году каля паловы тэрыторыя?, вылучаных пад арабскую дзяржаву, а таксама Заходн? Ерусал?м апынул?ся пад кантролем дзяржавы ?зра?ль. Астатн?я арабск?я тэрыторы?, а таксама ?сходн? Ерусал?м , апынул?ся пад кантролем Ярдан?? ? Эг?пту ? заставал?ся пад ?х к?раваньнем да Шасьц?дзённай вайны 1967 году, у вын?ку якой ?зра?ль акупава? усю тэрыторыю Палестыны. З красав?ка па сьнежань 1948 каля 720 000 палестынца? стал? ?цекачам? (што атрымала ? арабск?м сьвеце назву аль-На?кба ( па-арабску : ?????? ‎) ? ≪Катастрофа≫). З прычыны вайны ? Емэне , Эг?пце, Л?б?? , Сыры? й ?раку прайшл? антыгабрэйск?я дэманстрацы? й арган?заваныя жорстк?я пагромы. Каля 600 000 габрэя? рэпатрыявал?ся ? ?зра?ль.

У студзен? 1950 году кнэсэт абвясьц?? стал?цай заходнюю частку Ерусал?му, якая паводле Агульнай дамовы 1949 году аб перам?р’? пам?ж ?зра?лем ? Ярдан?яй перайшла пад ?зра?льск? кантроль. У чэрвен? 1967 году адразу пасьля канца арабска-?зра?льскай вайны ?сходн? Ерусал?м, акупаваны, як ? ?весь Заходн? бераг ? ?ншыя тэрыторы?, бы? заканада?ча ?ключаны ?зра?лем у склад сваёй тэрыторы? ? аб’яднаны з заходняй часткай гораду. 30 л?пеня 1980 году кнэсэт абвясьц?? ≪аб’яднаны≫ Ерусал?м ≪вечнай ? непадзельнай≫ стал?цай ?зра?лю. Гэтая акцыя была асуджаная Радай Бясьпек? ААН (рэзалюцыя №478 ад 20 жн??ня 1980).

У чэрвен? 1967 году падчас г. зв. ≪Шасьц?дзённай вайны≫ ?зра?ль акупава? новыя тэрыторы?. Пасьля вяртаньня Эг?пту Сынайскага па?востраву ? 1982 годзе ? перадачы палестынск?х тэрыторыя? у сэктары Газа ? на Заходн?м беразе рак? Ярдан Палестынскай нацыянальнай адм?н?страцы?, якая была створаная ? адпаведнасьц? з палестынска-?зра?льск?м? дамо?ленасьцям? 1993?1995 гадо?, ?зра?ль працягвае стрымл?ваць вял?кую частку Заходняга берагу , уключаючы ?сходн? Ерусал?м, ? сырыйск?я Галанск?я вышын? .

Да пачатку 1980-х гадо? арабск?я дзяржавы (за выключэньнем Эг?пту) не прызнавал? правы дзяржавы ?зра?ль на ?снаваньне й падтрымл?вал? прэтэнз?? палестынск?х араба? на ?сю тэрыторыю Палестыны .

13 чэрвеня 2007 году на пасаду прэзыдэнта ?зра?лю бы? абраны Шымон Пэрэс . 15 л?пеня 2007 году адбылося яго аф?цыйнае заступленьне на пасаду. У 2014 годзе тэрм?н па?намоцтва? Шымона Пэрэса скончы?ся ? новым прэзыдэнтам абраны Рэ?вэн Ры?л?н. Ад 2021 году прэзыдэнтам зья?ляецца ?цхак Герцаг.

Валавы ?нутраны прадукт у 2009 скла? 206 430 м?льярда? даляра? ЗША [7] ц? 28 393 даляра? ЗША на аднаго жыхара.

Пал?тыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дзяржа?ны лад [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

?зра?ль зья?ляецца рэспубл?кай парлямэнцкага тыпу. Кра?на ня мае канстытуцы?; яе замяняюць асно?ныя законы дзяржавы ? асобныя заканада?чыя акты. Найвышэйшы заканада?чы орган ? кнэсэт (аднапалатны парлямэнт са 120 дэпутата? з 4-летн?м? па?намоцтвам?). Сьп?керам кнэсэту зья?ляецца Юл?-Ёэль Эдэльштайн (з 2013). К?ра?н?к дзяржавы ? аб?раны кнэсэтам на 7-летн? тэрм?н прэзыдэнт, як? валодае прадста?н?цк?м? па?намоцтвам?. У л?пен? 2014 году прэзыдэнтам ?зра?лю абраны Рэ?вэн Ры?л?н.

Рэальная ?лада находз?цца ? руках ураду, асно?ныя рашэньн? якога падлягаюць зацьвярджэньню кнэсэтам. Актуальны склад сфармаваны ? 2013 годзе, к?ра?н?к ураду ? Бэньям?н Нэтаньяху . З 1996 па 2001 гады прэм’ер-м?н?стар аб?ра?ся прамым усеагульным галасаваньнем. 7 сакав?ка 2001 году кнэсэт аднав?? ранейшую выбарчую сыстэму ? к?ра?н?ком ураду станов?цца л?дэр парты?, якая перамагла на парлямэнцк?х выбарах, ён жа прадста?ляе новы каб?нэт м?н?стра? на разгляд кнэсэту. Пакольк? дагэтуль н?воднай ?зра?льскай парты? не атрымл?валася заваяваць абсалютнай парлямэнцкай большасьц? (61 месца ? кнэсэце), усе каб?нэты фармавал?ся на каал?цыйнай аснове.

У ?зра?л? ?снуе шматпартыйная сыстэма. 28 сакав?ка 2006 году адбыл?ся датэрм?новыя выбары ? кнэсэт 17-га скл?каньня, перамогу на як?х атрымала партыя ≪Кадыма≫, створаная ? л?стападзе 2005 году былым прэм’ер-м?н?страм Арыэлем Шаронам. На сакав?к 2008 урадавая каал?цыя складаецца з прадста?н?ко? партыя? ≪Кадыма≫, ≪Авада≫, ШАС ? ≪Г?ль≫. Новыя выбары адбыл?ся ? 2013 годзе.

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Улетку ? ?зра?л? не перасыхаюць чатыры рак?: Ярдан , К?шон , Аляксандар ? Яркон .

Дэмаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Узроставая п?рам?да насельн?цтва ?зра?лю

На 2018 год насельн?цтва ?зра?ля складала прыкладна 8,9 млн чалавек [8] , зь як?х 74,5% зья?лял?ся габрэям? [9] , арабы складал? 20,9% насельн?цтва [9] . За апошняе дзесяц?годзьдзе насельн?цтва значна павял?чылася за кошт працо?ных м?гранта? з Румын?? , Тайлянду , К?таю , Афрык? ? Па?днёвай Амэрык? . Дакладныя л?чбы м?гранта? невядомыя, бо мног?я зь ?х жывуць у кра?не нелегальна [10] . Каля 92% ?зра?льцяна? жывуць у гарадох [11] .

?зра?ль бы? створаны як радз?ма для габрэйскага народу ? часта згадваецца ? якасьц? габрэйскае дзяржавы. Закон кра?ны аб вяртаньн? прадаста?ляе ?с?м габрэям ? асобам габрэйскага паходжаньня правы на ?зра?льскае грамадзянства [12] . Дзякуючы гэтаму закону ?зра?ль з 1948 году зьведвае давол? масавую ?м?грацыю. Габрэйская эм?грацыя з кра?ны адбываецца ? першую чаргу ? ЗША ? Канаду , аднак, дэмографы л?чаць эм?грацыю давол? сьц?плай зьявай [13] , але часта цытуецца ?зра?льск?м? ?радавым? м?н?стэрствам? як сур’ёзная пагроза для будучын? ?зра?лю [14] [15] .

Тры чвэрц? насельн?цтва складаюць габрэ? рознага паходжаньня. Каля 77% ?зра?льск?х габрэя? нарадз?л?ся ? ?зра?л?, 16% складаюць выхадцы з Э?ропы ? Амэрык? , ? 7% ?м?гранта? ? з Аз?? ? Афрык?, у тым л?ку з арабскага сьвету [16] . Габрэ? з Э?ропы ? былога Савецкага Саюза ? ?хныя нашчадк?, як?я нарадз?л?ся ? ?зра?л?, у тым л?ку габрэ? ашкеназ? , складаюць прыкладна 50% габрэйск?х ?зра?льцяна?. Габрэ?, што пак?нул? арабск?я ? мусульманск?я кра?ны ? ?хныя нашчадка?, у тым л?ку м?зраг?м ? сэфарды [17] , складаюць большую частку астатняга габрэйскага насельн?цтва [18] [19] . Зьмешаныя шлюбы пам?ж габрэям? розных група? складаюць ня больш за 35%, а апошн?я дасьледаваньн? паказваюць, што адсотак ?зра?льцяна?, як?я маюць сярод бацько? сэфарда? ? ашкеназ? павял?чваецца на 0,5 адсотка? кожны год, прычым больш за 25% дзяцей школьнага ?зросту, у цяперашн? час, паходзяць з абедзьвюх абшчына? [20] . Каля 4% ?зра?льцяна?, то бок 300 тысяча? чалавек, этн?чна вызначаны як ≪?ншыя≫, гэта расейск?я нашчадк? габрэйскага паходжаньня або сем’?, як?я не зья?ляюцца габрэям? паводле раб?нскага закону, але маюць правы на атрыманьне ?зра?льскага грамадзянства ? адпаведнасьц? з законам аб вяртаньн? [21] [22] .

Агульная колькасьць ?зра?льск?х пасяленца? за межам? зялёнай л?н?? складае больш за 600 тысяча? чалавек ц? 10% габрэйскага насельн?цтва ?зра?лю [23] . У 2016 годзе каля 399 тысяча? ?зра?льцяна? пражывал? ? пасел?шчах на Заходн?м беразе [24] . Акрамя пасел?шча? на Заходн?м беразе, нал?чвалася больш 200 тысяча? габрэя?, як?я жывуць ва ?сходн?м Ерусал?ме [25] , ? за 20 тысяча? у пасел?шчах на Галанск?х вышынях . Каля 7800 ?зра?льцяна? жыл? ? сел?шчах у сэктары Газа , вядомы як Гуш-Катыф , пакуль яны не был? эвакуяваныя ?радам паводле пляна разьяднаньня 2005 году [26] .

Беларусы ? ?зра?л? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У ?зра?л? стала пражывае шмат беларуса? ? беларуск?х габрэя?, так?х людзей нал?чваецца болей за 150 тысяча?. Шмат хто зь ?х застаецца грамадзянам? Беларус?. У 1946 годзе было створаная Аб’яднаньне выхадца? зь Беларус? ? ?зра?л? , якое да 1985 году называлася ≪Арган?зацыяй выхадца? зь Менску ? ягонага навакольля≫.

На сакав?к 2012 году ? ?зра?л? нал?чвалася каля 100 тысяча? габрэя?, як?я паходз?л? зь Беларус? ? пераважна належал? да 2 хваля? павяртанца?, то бок каля 50 тысяча? выхадца? зь незалежнай Рэспубл?к? Беларусь (з 1991 году, ? каля 55 тысяча? выхадца? зь Беларускай ССР да 1991 году. У Аб’яднаньн? выхадца? зь Беларус? ? ?зра?л? найбольшым? был? суполк? выхадца? зь Менску, В?цебску , Гомля ? Бабруйску . Большасьць прэзыдэнта? ? прэм’ера? ?зра?лю паходз?ла зь Беларус?, у тым л?ку дзейныя на той час прэзыдэнт Шымон Пэрэс (2007?2014) ? прэм’ер Бэньям?н Нэтаньягу (1996?1999; з 2009 году) [27] .

Глядз?це таксама [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ У адпаведнасьц? зь некальк?м? рэзалюцыям? ААН (у прыватнасьц?, рэзалюцыя ГА ААН № 194 ад 11 сьнежня 1948 году), усталяваны статус Ерусал?ма як мун?цыпал?тэта, зьмешчанага пад м?жнародным к?раваньнем.
  2. ^ ?зра?ль абвясьц?? Ерусал?м стал?цай у 1949 годзе адразу пасьля Вайны за незалежнасьць , аднак пасольствы большасьц? кра?н разьмешчаныя ? Тэль-Ав?ве , Рамат-Гане ? Герцл?? ? Сайт Кнэсэту
  3. ^ ?зра?ль , The World Factbook (Central Intelligence Agency)  (анг.)
  4. ^ Насельн?цтва
  5. ^ Сьп?с кра?н паводле СУП   (анг.) База дадзеных Сусьветны экнам?чны агляд (красав?к 2021) . М?жнародны валютны фонд.  Праверана 28 жн??ня 2021 г.
  6. ^ About Israel Content   (рас.)
  7. ^ ?зра?ль на бачыне М?жнароднага валютнага фонду
  8. ^ ≪Home page≫ . Israel Central Bureau of Statistics.
  9. ^ а б ≪Latest Population Statistics for Israel≫ . Jewish Virtual Library.
  10. ^ ≪ISRAEL: Crackdown on illegal migrants and visa violators≫ . IRIN.
  11. ^ ≪THE LAND: Urban Life≫ . Israel Ministry of Foreign Affairs.
  12. ^ ≪The Law of Return≫ . Knesset.
  13. ^ Herman, Pini (1 September 1983). ≪The Myth of the Israeli Expatriate≫ . Moment Magazine. 8 (8): 62?63.
  14. ^ Gould, Eric D.; Moav, Omer (2007). ≪Israel’s Brain Drain≫. Israel Economic Review. 5 (1): 1?22. SSRN 2180400.
  15. ^ ≪Officials to US to bring Israelis home≫ . The Jerusalem Post.
  16. ^ ≪Jews, by Continent of Origin, Continent of Birth & Period of Immigration≫ . Israel Central Bureau of Statistics.
  17. ^ Harvey E. Goldberg. "From Sephardi to Mizrahi and Back Again: Changing Meanings of ≪Sephardi≫ in Its Social Environments " . Jewish Social Studies. New Series, Vol. 15, No. 1, Sephardi Identities (Fall, 2008). ? С. 165?188.
  18. ^ ≪The myth of the Mizrahim≫ . The Guardian.
  19. ^ ≪Jewish Refugees from Arab Countries≫ . Jewish Virtual Library.
  20. ^ Okun, Barbara S.; Khait-Marelly, Orna (2006). ≪Socioeconomic Status and Demographic Behavior of Adult Multiethnics: Jews in Israel≫ . Hebrew University of Jerusalem.
  21. ^ ≪Jewish Demographic Policies≫ . The Jewish People Policy Institute.
  22. ^ ≪Defying demographic projections≫ . Israel Hayom.
  23. ^ ≪Settlements: The Real Story≫ . The American Prospect.
  24. ^ ≪Localities and Population, by Population Group, District, Sub-District and Natural Region≫ . Israel Central Bureau of Statistics.
  25. ^ ≪Population of Jerusalem, by Age, Religion and Geographical Spreading, 2015≫ . Jerusalem Institute for Israel Studies.
  26. ^ ≪Settlements in the Gaza Strip≫ . Settlement Information.
  27. ^ Зоя Сьветлая.   Беларуская абшчына ? ?зра?л? ? адна з самых уплывовых // Зьвязда  : газэта. ? 28 сакав?ка 2012. ? №  59 (27174) . ? С.  4 . ? ISSN 1990-763x .

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • ?зра?ль ? схов?шча мультымэдыйных матэрыяла?
Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=?зра?ль&oldid=2508067 ≫