Наро?дная Рэспу?бл?ка Банглядэ?ш
(
па-бэнгальску
:
?????????????? ????????
) ? дзяржава ?
Па?днёвай Аз??
па ?с?м пэрымэтры акружаная
?ндыяй
, за выключэньнем невял?к?х участка? мяжы з
М’янмай
на па?днёвым усходзе ?
Бэнгальск?м зал?вам
на по?дн?. Разам з сучасным ?ндыйск?м штатам
Заходн? Бэнгал
утварае этнал?нгв?стычны рэг?ён
Бэнгал?я
. Назва Банглядэш на аф?цыйнай
мове бэнгал?
азначае ≪Кра?на Бэнгал?я≫.
Сучаснае станов?шча мяжы было заф?ксавана ? ходзе падзелу Бэнгал?? ? ?нды? ? 1947 годзе, кал? пад назвай Усходн? Пак?стан рэг?ён увайшо? у склад створанай дзяржавы
Пак?стан
. Пал?тычная ? мо?ная дыскрым?нацыя, ро?на як ? ?шчамленьне ? эканам?чнай сфэры прывял? да ?змацненьня сэпаратысцк?х настроя? супраць Пак?стану, ? ? вын?ку
Вайны за незалежнасьць
1971 году была створана незалежная дзяржава Банглядэш. Пасьля здабыцьця незалежнасьц? маладая дзяржава сутыкнулася з
голадам
, прыродным? катакл?змам?, жахл?вай
беднасьцю
, пал?тычнай нестаб?льнасьцю ? ваенным? пераваротам?. Адна?леньне дэмакратычных ?нстытута? стала магчыма ? 1991 годзе ? пэрыяд зац?шша пал?тычнай барацьбы ? эканам?чнага росту. Па стане на сёньняшн? дзень Банглядэш зья?ляецца сьвецкай дэмакратычнай дзяржавай
[1]
[2]
.
Банглядэш ёсьць дзявятай кра?най у сьвеце па колькасьц? насельн?цтва ? ?ваходз?ць у сьп?с найболей густанаселеных кра?на? сьвету з высок?м узро?нем беднасьц?. Аднак
СУП
па парытэце пакупн?цкай здольнасьц? падво??ся з 1975 году ? ?зровень беднасьц? зьн?з??ся на 20 адсотка? з пачатку 1990-х гадо?. Банглядэш уваходз?ць ва ?мо?ную ≪Групу адз?наццац?≫ кра?на? з хутк?м ростам, па ацэнцы анал?тыка
Goldman Sachs
, стал?ца Банглядэш
Дака
? ?ншыя буйныя населеныя пункты кра?ны паслужыл? цэнтрам? росту эканам?чнага разьв?цьця.
- Асно?ны артыкул:
Г?сторыя Банглядэш
Першая п?сьмовая згадка пра ?снаваньне дзяржавы на тэрыторы? цяперашняй Бан?лядэш аднос?цца да V?IV стагодзьдзя? да н. э. У наступныя стагодзьдз? ?сходняя Бэнгал?я была часткай
?мпэрый Маур’я?
?
Гупта?
, зья?лялася цэнтрам
?мпэры? Пала?
? дзяржавы Сена?, уваходз?ла ? склад
Дэл?йскага султанату
?
?мпэры? Вял?к?х Магола?
. З 1757 да 1947 году ?сходняя Бэнгал?я нахадз?лася ? складзе
Брытанскай ?нды?
. У вын?ку падзелу ?нды? па рэл?г?йным прынцыпе ?сходняя Бэнгал?я адышла да
Пак?стану
, ? на ейнай тэрыторы? была створаная прав?нцыя ?сходн? Пак?стан. У сьнежн? 1970 году на ?сеагульных выбарах, як?я адбыл?ся ? адз?ным Пак?стане перамагла партыя ≪
Народная л?га
≫ (НЛ), што выступала з праграмай наданьня ?сходняму Пак?стану рэг?янальнай а?таном??. Спроба пак?станск?х улада? с?лай не дапусьц?ць прыходу НЛ да ?лады прывяла да абвяшчэньня незалежнасьц? Бан?лядэш 26 сакав?ка 1971 году ? да пачатку ?зброенай барацьбы, у якой узброеныя фармаваньн? прых?льн?ка? незалежнасьц? атрымал? ваенную падтрымку з боку ?нды?. Вызваленчая вайна завяршылася 16 сьнежня 1971 году кап?туляцыяй усходне-бэнгальскай групо?к? ?зброеных с?ла? Пак?стану. За гады незалежнасьц? адбылося 4 дзяржа?ныя перавароты, зьмян?лася 14 прэзыдэнта?, двое зь як?х был? заб?тыя. Звыш 8 гадо? кра?на жыла ва ?мовах ваеннага рэжыму, уплы? вайско?ца? па-ранейшаму надзвычай высок?.
Здымак рэг?ёну з космасу
Банглядэш разьмешчаны ? дэльце рэк
Брахмапутры
?
Гангу
. Дэльта ?творана ? месцы зьл?цьця рэк Гангу, Брахмапутры ?
Мэгхны
? ?хных прытока?. Ганг зьл?ваецца з
Джамунай
? затым, зьл??шыся з Мэгхнай, упадае ?
Бэнгальск? зал??
. Адклады рэк ствараюць у дэльце найбольш урадл?выя
плянтацы?
? сьвеце. Банглядэш мае 58 трансгран?чных рэк ? пытаньн?, як?я ?зьн?каюць пры выкарыстаньн? водных рэсурса?, зья?ляюцца вельм? вострым? пры абмеркаваньн? зь
?ндыяй
[3]
. Большая частка кра?ны разьмешчана на 12 мэтра? н?жэй за ?зровень мора ? ёсьць здагадка, што 50 адсотка? кра?ны будзе затоплена пры павышэньн? ?зро?ню мора на 1 мэтар
[4]
.
На па?днёвым усходзе кра?ны з 1960-х гадо? праводзяцца працы па ?зьвядзеньн?
дамба?
, што разам з абложаным? наносам? прыводз?ць да зья?леньня новых вучастка? сушы. У канцы 1970-х гадо? пры садзейн?чаньн? ?нвэстыцыйных фонда?
Н?дэрлянда?
урад Банглядэш пача? распрацо?ваць гэтыя ?зно? створаныя вучастк?. Гэтыя намаганьн? прывял? да бурнага росту буда?н?чай гал?ны на гэтым напрамку, у тым л?ку буда?н?цтва дарог, водаправода?, набярэжных, загараджальных насаджэньня?, вадасхов?шча?, туалета? ? перадачу зямель жыхарам.
Найвышэйшай кропкай Банглядэш зья?ляецца гара
Ма?док
вышынёй у 1052 мэтры над узро?нем мора на плято
Чытагонг Г?л Тракт
на па?днёвым усходзе кра?ны
[5]
. На по?дзень ад Чытагонга раск?ну?ся самы до?г? пляж у сьвеце ?
Кокс-Базар
, як? распасьц?раецца на 120 к?лямэтра?.
Праз кра?ну праходз?ць
Па?ночны троп?к
, з прычыны чаго ? Банглядэш пануе трап?чны кл?мат зь мяккай з?мой з кастрычн?ка па сакав?к ? гарачым, в?льготным летам з сакав?ка па чэрвень. Гарачы ? в?льготны сэзон мусона? працягваецца з чэрвеня па кастрычн?к, у ходзе якога выпадае вял?кая колькасьць ападка?. Кра?на стала падвяргаецца ?зьдзеяньню
стых?йных бедзтва?
, як то
паводк?
,
трап?чныя цыклёны
,
тарнада
? боры, як?я ?змацьняюцца эфэктам абязьлесеньня, размываючы глебы
[6]
. У 1991 годзе ад наступства? цыклёну заг?нула парадку 140 тысяча? чалавек
[7]
.
Будынак парямэнта Банглядэш
Бан?лядэш ёсьць ун?тарнай рэспубл?кай з
парлямэнцкай формай к?раваньня
. Дзейн?чае Канстытуцыя ад 1972 году з наступным? зьменам?. К?ра?н?к дзяржавы ? прэзыдэнт (ад 14 сакав?ка 2013 году ?
Абдул Хам?д
), як? аб?раецца парлямэнтам на тэрм?н 5 гадо?.
З кастрычн?ка 2001 году па кастрычн?к 2006 году каал?цыйны ?рад чатырох-партыйнага альянсу (≪
Нацыянал?стычная партыя Бан?лядэш
≫, ≪
Джамаат-?-?слам?
≫, ≪
Аб’яднаны ?сламск? блёк
≫ ? ≪
Нацыянальная партыя
≫) узначальвала прэм’ер-м?н?стар спадарыня
Шэйх Хас?на Вазэд
. У адпаведнасьц? з Канстытуцыяй за тры месяцы да правядзеньня парлямэнцк?х выбара?, то бок 29 кастрычн?ка 2006 году, выкана?чая ?лада была перададзеная ≪пазапартыйнаму≫ пераходнаму ?раду, якое ?значальвае
Фахрудын Ахмэд
.
Парлямэнт ? аднапалатная Нацыянальная асамблея (
Джат’я Шангшад
), якая складаецца з 345 дэпутата?, 300 дэпутата? зь як?х аб?раюцца на аснове мажарытарнай сыстэмы па аднамандатных акругах, а 45 месца? рэзэрвуюцца для жанчын-парлямэнтарыя? па адмысловай квоце. Тэрм?н па?намоцтва? парлямэнта ? 5 гадо?. Абраны ? кастрычн?ку 2001 году парлямэнт распушчаны ? кастрычн?ку 2006 году ? сувяз? з заканчэньнем тэрм?на па?намоцтва?.
У кра?не дзейн?чае звыш 100 пал?тычных партыя? ? ад фундамэнтал?сцк?х да ?льтралевых. Найболей уплывовым? зья?ляюцца ≪Нацыянал?стычная партыя Бан?лядэш≫ (НПБ) ? ≪Народная Л?га≫ (НЛ). НПБ заснаваная ? 1978 годзе, у 1978?1982, 1991?1996 ? 2001?2006 гадох партыя знаходз?л?ся ва ?ладзе. К?руецца ?дэям? ≪бан?лядэскага нацыянал?зму≫. У цяперашн? час фактычна падзеленая на дзьве фракцы?. НЛ, узначаленая
Шэйхам Хас?нам
, была заснаваная ? 1949 годзе, у 1972?1975 ? 1996?2001 гадах партыя знаходз?л?ся ва ?ладзе. Выступае, у цэлым, з сэкулярысцк?х, шмат у чым ? цэнтрысцк?х пазыцыя?.
Абмежаваны ?плы? захо?вае ≪Нацыянальная партыя≫ былога прэзыдэнта ? дыктатара
Хусэйна Мухамада Эршада
, заснаваная ? 1986 годзе, урад якога сышо? пад ц?скам масавых выступа? у сьнежн? 1990 году. Прыкметным уплывам сярод кансэрваты?най частк? насельн?цтва карыстаецца рэл?г?йная партыя ≪
Джамаат-?-?слам?
≫, якая ?ваходз?ла ва ?рад
Халеды З??
. Сярод партыя? левага толку, аб’яднаных у 11-партыйны альянс, найбуйнейшыя ? Працо?ная ? Камун?стычная парты?.
Дзьве радыкальныя тэрарыстычныя арган?зацы? ≪
Джаграта Мусьл?м джаната Банглядэш
≫ ? ≪
Джамаатул-муджахедын Банглядэш
≫ был? забароненыя на тэрыторы? кра?ны ? лютым 2005 году. У вын?ку правядзеньня шэрагу
тэрарыстычных акта?
, як?я мел? месца з 1999 году, был? затрыманыя падазраваныя чальцы ? л?дэры гэтых арган?зацыя? у 2006 годзе. К?ра?н?к? был? асуджаныя ? прыведзеныя ? выкананьне
сьмяротная кара
. Правядзеньне антытэрарыстычных апэрацыя? урадам Банглядэш выкл?кала стано?чы водгук к?ра?н?ко? ?ншых дзяржава?.
У вын?ку прыняцьця 11 студзеня 2007 году экстранай пастановы пры падрыхто?ку новага выбарчага сьп?су, барацьбы супраць
карупцы?
, падтрыманага ваенным? колам? кра?ны, часовы ?рад пад к?ра?н?цтвам
Фахрудына Ахмада
22 студзеня 2007 году прыпын?? выбары. Ваенныя аказал? падтрымку часоваму ?раду ? барацьбе з карупцыяй, у вын?ку якой Банглядэш перамясьц??ся з самага н?зу на 147 месца ? ≪
?ндэксе карупцыйнасьц?
≫, складзенаму
Transparency International
. ≪Вял?к? Альянс≫ атрыма? безумо?ную перамогу на выбарах 29 сьнежня 2008 году, узя?шы ? парлямэнце 230 месца? з 300
[8]
.
Бан?лядэш ёсьць чальцом
ААН
з 1974 году, была ?н?цыятарам стварэньня ? 1985 годзе
Асацыяцы? рэг?янальнага супрацо?н?цтва кра?н Па?днёвай Аз??
(СААРК), а ? 2006?2007 гадох старшынствавала ? Асацыяцы?. Зья?ляецца таксама чальцом
Садружнасьц?
, узначаленай
Вял?кабрытан?яй
,
Руху недалучэньня
,
Арган?зацы? ?сламская Канфэрэнцыя
, Групы 77-?, арган?зацы? ≪
?сламская васьмёрка
≫, па?днёва-аз?яцкага ≪чатырохкутн?ка росту≫, групы эканам?чнага супрацо?н?цтва Б?МСТЭК (Банглядэш,
?ндыя
,
М’янма
,
Шры-Ланка
,
Тайлянд
,
Нэпал
,
Бутан
) ? Дыялёгу па супрацо?н?цтве ? Аз??. У 2005 годзе кра?на стала ?дзельн?кам
Аз?яцкага рэг?янальнага форуму
(АРФ).
Зьнешнепал?тычны курс Дак? сфакус?раваны на задачы забесьпячэньня спрыяльных м?жнародных умова? для пераадоленьня сацыяльна-эканам?чнай адсталасьц? кра?ны сродкам максымальнага прыцягненьня
?нвэстыцыя?
, замежнай дапамог? (каля 1,2 млрд даляра? штогод), захаваньн? ? набыцьц? гандлёвых палёгак. Асно?ны прынцып зьнешняй пал?тык? ? ≪сябро?ства з ус?м?, варожасьць н? з к?м≫. Бан?лядэш выступае за захаваньне рол?
ААН
як гало?нага гаранта падтрыманьня м?ру ? бясьпек?, за ?змацненьне рол?
Рады Бясьпек? ААН
? ягонага права разглядаць у ?ндыв?дуальным парадку пытаньн? ?жываньня с?лы. Дака супраць павел?чэньня л?ку сталых чальцо? СБ ААН, а пры разглядзе пытаньня аб пашырэньн? складу нясталых чальцо? выступае за захаваньне геаграф?чнай прапорцы? пры разьмеркаваньн? месца?. З 1988 году бан?лядэск?я вайско?цы прымаюць удзел у апэрацыях ААН па падтрыманьн? м?ру.
Бан?лядэш акты?на працуе ? фармаце Канфэрэнцы? па раззбраеньн?, рэгулярна падае ?нфармацыю ?
Рэестар звычайных узбраеньня? ААН
, падтрымл?вае ?н?цыятывы па раззбраеньн? ? кантролю над узбраеньням?. Зья?ляючыся ?дзельн?цай ус?х буйных адпаведных м?жнародных дагавора? (ДВЗЯД, ДНЯЗ, КЗХЗ, КБТЗ ? ?нш.), ?мкнецца да захаваньня ? ?мацаваньня ная?ных рэжыма? нераспа?сюду. Сал?дарная з выс?лкам? сусьветнай супольнасьц? на антытэрарыстычным напрамку, Дака, у тым л?ку ? на рэг?янальным узро?н? (у рамках Б?МСТЭК ? СААРК), будуе свае падыходы ? рэчышчы выкананьня рэзалюцый СБ ААН №1373 ? №1624. Зья?ляецца ?дзельн?цай ус?х 13 м?жнародных антытэрарыстычных канвэнцыя?, далучы?шыся ? тра?н? 2007 году да
Канвэнцы? ААН па прадух?леньн? ядзернага тэрарызму
. У лютым 2008 году Дака далучылася да
Канвэнцы? ААН супраць карупцы?
.
Адм?н?страцыйна-тэрытарыяльны падзел Банглядэш
Бангладэш ? ун?тарная дзяржава, адм?н?страты?на падзеленая на сем абласьцей (
па-бэнгальску
: ≪б?бга?≫). Абласным? цэнтрам? зья?ляюцца гарады:
Працо?ныя ?
рысавым
пол? ? амаль дзьве трац?ны насельн?цтва ? Банглядэш занятыя ? сельскай гаспадарцы
Паводле клясыф?кацы? ААН Бан?лядэш уваходз?ць у л?к найменш разьв?тых кра?на? сьвету. Гадавы прыбытак на душу насельн?цтва ? 520
даляра? ЗША
. У Бан?лядэш маюцца радов?шчы
прыроднага газу
, (запасы ацэньваюцца ад 360 млрд м³ да 657 млрд м³),
нафты
, каменнага
вугля
,
вапняку
. Г?драэнэргетычныя рэсурсы выкарысто?ваюцца практычна по?насьцю. Аб’ём
СУП
у 2007 годзе скла? 78 млрд дал. (у 2006 годзе ? 64 млрд),
золатавалютныя запасы
? 5,5 млрд даляра?. Дзяржа?ная запазычанасьць кра?ны складае 22 млрд даляра?. Аб’ёмы
экспарту
? 2007 годзе склал? 12,8 млрд даляра?, па
?мпарту
? 16 млрд даляра?.
?нфляцыя
? 2007 годзе знаходз?лася на ?зро?н? 11,5%.
Вядучая гал?на эканом?к? ?
сельская гаспадарка
, у якой занята каля 65% насельн?цтва. Апроч некальк?х м?крадзяржава? ? кра?на?-астраво?, Бан?лядэш мае самую высокую шчыльнасьць насельн?цтва ? сьвеце. Па гэтай прычыне безьзямельле зья?ляецца адною з найвял?кшых праблем кра?ны. Безьзямельныя сяляне часта перасяляюцца ? гарады, асабл?ва Даку, дзе цяжка знайсьц? працу ? жытло. ?ншыя незаконна пераб?раюцца ?
?ндыю
. Збор зерневых (
рыс
,
пшан?ца
) не перавышае 20 млн тона? ? не задавальняе ?нутраных патрэба? кра?ны, таму харчовы дэф?цыт пакрываецца за кошт ?мпарту. Удзельная вага прамысловасьц?, у якой занята 14% насельн?цтва, складае 12%. Ейная аснова ? тэкстыльныя, швачныя, джутавыя ? гарбарныя прадпрыемствы
[9]
.
Асно?ныя экспартныя тавары Бан?лядэш ? швачныя вырабы ?
трыкатаж
, а таксама марожаныя морапрадукты,
абутак
,
керам?ка
,
джут
? вырабы зь яго,
гарбата
,
мэдыкамэнты
. У наменклятуры ?мпарту пераважаюць энэрганосьб?ты, машыны ? абсталяваньне, сырав?на ? розныя спажывецк?я тавары. Найбуйнейшыя ?мпартэры бан?лядэскай прадукцы? ?
ЗША
,
Вял?кабрытан?я
,
Нямеччына
?
Францыя
, а асно?ныя паста?шчык? тавара? у Бан?лядэш ?
?ндыя
,
Япон?я
,
К?тай
, ЗША.
З пачатку 1990-х урад Бан?лядэш праводз?ць пал?тыку заахвочваньня прыватнага кап?талу, у тым л?ку замежнага, як? ?жо заня? трывалыя пазыцы? ?
тытунёвай
,
фармацэ?тычнай
,
х?м?чнай
,
гарбарнай прамысловасьц?
, а таксама ?
энэргетыку
? газаздабычу. Асабл?ва спрыяльныя ?мовы для замежных кап?тала?кладаньня? створаныя ? свабодных экспартных зонах, колькасьць як?х павял?чваецца з кожным годам. На канец 2007 году ?х нал?чвалася дзевяць.
| Рэл?г?? ? Банглядэш
|
|---|
| Рэл?г?я
|
|
| Адсотак
|
|
| ?слам
|
|
89.7%
|
| ?нду?зм
|
|
9.2%
|
| ?ншыя
|
|
1.1%
|
|
У этн?чным пляне насельн?цтва Банглядэш зья?ляецца амаль аднародным.
Бэнгальцы
складаюць 98% насельн?цтва
[10]
. У астатн?я 2% ?ваходзяць выхадцы зь ?нды?, як?я гавораць на мове
урду
, а таксама мангалойдныя плямёны, як?я жывуць пераважна на па?днёвым усходзе кра?ны. Бэнгальцы гавораць на
бэнгальскай мове
, якая належыць да
?ндаарыйскай групы
?ндаэ?рапейскай сям’?
. У бэнгальскай мове ?снуюць шматл?к?я мясцовыя дыялекты, носьб?ты як?х не за?сёды могуць разумець адз?н аднаго, не карыстаючыся стандартызаванай бэнгальскай мовай. Некаторыя л?нгв?сты л?чаць адз?н з гэтых дыялекта?, як?м карыстаюцца на па?ночным усходзе Банглядэш, асобнаю,
сылецкаю моваю
.
Большасьць насельн?цтва Банглядэш (прыкладна 83%) складаюць
мусульмане
. Бэнгальцы пачал? масава прымаць
?слам
у XIII стагодзьдз?. Але 16% насельн?цтва захавала ранейшую веру ?
?нду?зм
. У Банглядэш таксама жывуць
будысты
,
хрысьц?яне
ды
ан?м?сты
.
Сьвята ?
Даке
Бангладэш самастойна выпускае каля 80
ф?льма?
у год
[11]
, аднак вял?кай папулярнасьцю ? насельн?цтва карыстаюцца таксама ? ф?льмы суседняй
?нды?
[12]
. Агульная колькасьць пэрыядычных выданьня? складае звыш 1,5 тысячы, у тым л?ку больш за 200 штодзённых
газэт
на бэнгальскай ? ангельскай мовах. Найбуйнейшыя бэнгаламо?ныя штодзённыя газэты ? ≪?тэфак≫, ≪Джанаконтха≫, ≪?нк?лаб≫, англамо?ныя ? ≪Бан?лядэш абзэрвэр≫, ≪?ндэпэндэнт≫. На пэрыяд надзвычайнага станов?шча ?ведзеныя абмежаваньн? на крытыку дзейнасьц? к?ра?н?цтва кра?ны. Маюцца тры дзеючыя
?нфармацыйныя агенцтвы
: дзяржа?нае Б?-Эс-Эс, а таксама прыватныя Ю-Эн-Б? ? ≪Б?-Дз?-Ньюс 24≫.
Дзяржа?нае тэлебачаньне ? радыёвяшчаньне маюць па адным канале, як?я вяшчаюць на бэнгальскай ? часткова на ангельскай мовах. ?снуе 10 прыватных кабэльных тэлеканала? ? 6 радыёстанцыя?. З прычыны масавай неп?сьменнасьц? насельн?цтва Бан?лядэш дзяржава прымае меры па ейнай хутчэйшай л?кв?дацы?. Створана асобнае м?н?стэрства ?сеагульнай пачатковай адукацы?, дадзены дазвол на дзейнасьць у кра?не шматл?к?х бан?лядэск?х ? замежных ня?радавых грамадзк?х арган?зацыя? у сфэры
адукацы?
.
Адмысловае месца займаюць духо?ныя ?сламск?я навучальныя ?становы, аф?цыйная колькасьць як?х перавышае 12 тысяча?. У кра?не нал?чваецца некальк? дзясятка? дзяржа?ных ? прыватных
ВНУ
, як?х у кра?не больш за 60 тысяча?. Вял?кая частка зь ?х разьмешчаная ? стал?цы кра?ны Даке. Празьмерна акты?ны ?дзел студэнта? ? выкладчыка? у пал?тычнай дзейнасьц? адмо?на адб?ваецца на навучальным працэсе. Недахоп навучальнай ? навуковай базы ? невысок? прэстыж бан?лядэск?х дыплёма? у ?ншых кра?нах змушае студэнта? працягваць сваю адукацыю за мяжой.