Славаччына

	Славаччына ; лац. Słava??yna ; славац . Slovenska republika
Сьцяг	Герб
	Дзяржа?ны г?мн : ≪ Nad Tatrou sa blyska ≫
Аф?цыйная мова	славацкая
Стал?ца	Брац?слава
Найбуйнейшы горад	Брац?слава
Форма к?раваньня Прэзыдэнтка ; Прэм’ер-м?н?стар	Парлямэнцкая рэспубл?ка ; Зузана Чапутава ; Пэтэр Пэлегрын?
Г?сторыя ; ? ад А?стра-Вугоршчыны	; 28 кастрычн?ка 1918
Плошча ; ? агульная ; ? адсотак вады	129-е месца ? сьвеце ; 49 035 км² ; 1,9%
Насельн?цтва ; ? агульнае ( 2013 ) ; ? шчыльнасьць	115-е месца ? сьвеце ; 5 415 459 ; 111/км²
Этн?чны склад	80,7% славак?
СУП ; ? агульны ( 2012 ) ; ? на душу насельн?цтва	Сьп?с кра?на? паводле СУП ; $91,186 млрд ; $24 284
Валюта	Э?ра ( EUR )
Часавы пас ; ? улетку	CET ( UTC +1) ; СEST ( UTC +2)
Незалежнасьць ; Падзел Чэхаславаччыны	; 1 студзеня 1993
А?тамаб?льны знак	SK
Дамэн верхняга ?зро?ню	.sk
Тэлефонны код	+421

Слава?ччына ( па-славацку : Slovensko , Slovenska republika ) ? дзяржава на ?сходзе Цэнтральнай Э?ропы . Мяжуе з Чэх?яй (252 км) ? А?стрыяй (91 км) на захадзе, Вугоршчынай (677 км) на по?дн?, Укра?най (97 км) на ?сходзе ? Польшчай (444 км) на по?начы. Славаччына зья?ляецца кра?най-чальцом Э?разьвязу (з 2004 году) ? э?разоны (зь 1 студзеня 2009).

Этымалёг?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Назва Славаччыны ? разуменьн? кра?на, заселеная славакам? ?першыню адз?нкава сустракаецца ? 1029 р. у словазлучэньн? ≪dux Sclavonie≫ , а пазьней часта ? розных варыянтах ? мовах з XV стагодзьдзя. Аднак дакладна незразумела, ц? маецца на ?вазе ? цэлым ≪славянская≫ , ц? канкрэтна ≪славацкая≫ тэрыторыя, як гэта часта бывало ? з ≪славенск?м?≫ тапон?мам?. Славацкая г?старыяграф?я часта сыходз?ць з таго, што тэрм?н ≪славен≫ або ≪славэн≫ , ≪славенск?≫ ц? ≪славэнск?≫ яшчэ з часо? Вял?камарав?? паказвае на генэтычных продка? славака?.

Сучасная славацкая форма ? Slovensko ? упершыню заф?ксаваная ? 1675 у дакумэнце бро?ма?скай шляхты, нак?раванай гетману краю ва ?герск?м Град?шц? ^[2]. Часьцей гэтую назву пачал? ?жываць на пачатку XIX стагодзьдзя. Для пазначэньня тэрыторы? ? г?старычных дакумэнтах часта карыстал?ся варыянтам ≪Верхневугорская славацкая вакол?ца≫ ( славац . Hornouhorske slovenske okolie ), напрыклад у ≪ Мэмарандуме славацкай нацы? ≫ або ≪ Венск?м мэмарандуме ( sk ) ≫, у як?х прадста?н?к? славацкага народу дамагал?ся пэ?най а?таном?? на ?ласнай этн?чнай тэрыторы?.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Г?сторыя Славаччыны

На пачатку новай эры Славаччыну, дагэтуль заселеную кельтам? , апанавал? германск?я квады , у другой палове II стагодзьдзя па?днёва-заходнюю частку занял? рымляне , у V ? VI стагодзьдзях тэрыторыю засял?л? славяне .

Славаччына была часткай цэнтру ?мпэры? Сама VII стагодзьдзя, у IX стагодзьдз? на тэрыторы? заходняй ? цэнтральнай Славаччыны па?стала Н?транскае княства з Прыб?наю на чале (тады пачалася хрысьц?ян?зацыя Славаччыны).

Найвышэйшага разьв?цьця прота-славацкая дзяржава, вядомае як Вял?кая Марав?я , дасягнула ? IX стагодзьдз? з прыходам К?рылы ? Мяфодз?я ? экспанс?яй пад правадырствам князя Сватаплука . У канчатковым вын?ку Славаччына стала часткай карале?ства Вугоршчына ? XI?XIV стагодзьдзях, а пазьней апынулася ? складзе А?стра-Вугоршчыны да яе распаду ? 1918 годзе. У гэтым годзе Славаччына аб’ядналася з Чэх?яй ? Падкарпацкай Русьсю , тым самым утвары?шы Чэхаславаччыну .

З прычыны распаду гэтай кра?ны пасьля Мюнхэнскай дамовы 1938 году, Славаччына стала асобнай рэспубл?кай, якая кантралявалася Нацысцкай Нямеччынай .

Пасьля Другой сусьветнай вайны Чэхаславаччына ?зно? была адно?леная ? патрап?ла пад уплы? Савецкага Зьвязу ? Арган?зацы? Варша?скай дамовы з 1945 году.

Канец камун?стычнай Чэхаславаччыны ? 1989 падчас м?рнай Аксам?тнай рэвалюцы? азнача? таксама канец для Чэхаславаччыны як цэлага ? стварэньне дзьвюх асобных дзяржава?: Славаччыны ? Чэх?? ? ?дучых сва?м? ?ласным? шляхам? пасьля 1 студзеня 1993. Славаччына стала сябрам Э?разьвязу 1 тра?ня 2004, а 21 сьнежня 2007 увайшла ? Шэнгенскую зону .

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Геаграф?я Славаччыны

Славаччына разьмешчаная на ?сходзе Цэнтральнай Э?ропы ? па?днёва-заходняй частцы Карпата? , у сьцёку сярэдняга Дунаю , м?ж Польшчаю на по?начы ? Вугоршчынаю на по?дн?, Чэх?яю ( Марав?яю ) ды А?стрыяю на захадзе ? ?кра?наю ( Закарпацьцем ) на ?сходзе. Працягласьць гран?цы складае 1652,6 км, зь ?з з Вугоршчынаю 654,8 км, з Польшчаю ? 541,1 км, з Чэх?яю 251,8 км, з А?стрыяю 107,1 км, з Укра?наю ? 97,8 км.

Плошча кра?ны складае 49 035 км² ? 129 месца ? сьвеце. Тэрыторыя кра?ны распасьц?раецца з захаду на ?сход на 428,8 км, з по?начы на по?дзень на 77,6 км.

скрайн? па?ночны пункт ? Баб’я гара, вёска Ора?ска Па?гара (49°37′ па?ночнай шыраты, 19°28′ усходняй да?гаты)
скрайн? па?днёвы пункт ? Пац?нцы (47°44′ па?ночнай шыраты, 18°17′ усходняй да?гаты)
скрайн? заходн? пункт ? Загорска Весь (48°23′ па?ночнай шыраты, 16°50′ усходняй да?гаты)
скрайн? ?сходн? пункт ? Нова Седл?ца (49°05′ па?ночнай шыраты, 22°34′ усходняй да?гаты)

Гало?ным? рэкам? Славаччыны, акрамя Дунаю , зья?ляюцца таксама Ваг ? Грон .

Кл?мат Славаччыны ?мераны .

Рэльеф [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Для славацкага ляндшафту характэрная гарыстая прырода, з Карпацк?м? горам? , як?я праходзяць праз большую палову па?ночнай частк? кра?ны. Найвышэйшыя горныя мас?вы ? Высок?я ? Н?зк?я Татры , як?я зья?ляюцца папулярным? лыжным? курортам?, з мноствам маля?н?чых азёра? ? дал?н. Найвышэйшы пункт Славаччыны ? ?с?х Карпат ? Герлаха?ск?-Шц?т (2655 м), найн?жэйшы ? рака Бодраг (94 м) ля вёск? Стрэда над Бодрагам .

Па?днёва-заходнюю (уздо?ж Дунаю ) ? па?днёва-?сходнюю частк? Славаччыны займаюць Сярэднедунайская ? Патыская н?з?ны . Дал?ны ? сярэднегорск?я катлав?ны густанаселеныя, а горныя мас?вы ? заселеныя бедна альбо нават бязьлюдныя.

Адм?н?страцыйны падзел [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Адм?н?страцыйна-тэрытарыяльны падзел Славаччыны

З 1996 году Славаччына падзеленая на 8 краё? (у дужках ? адм?н?страцыйны цэнтар краю):

Кожны край дзел?цца на некальк? раёна? ( славац . okresy , адз. л. okres ). Усяго ? Славаччыне цяпер 79 раёна?.

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Насельн?цтва Славаччыны

Колькасьць насельн?цтва ? 5,38 млн чал. Большасьць жыхаро? Славаччыны зья?ляюцца этн?чным? славакам? (86%). Вугорцы ? найбольшая меншасьць (10%), пражываюць у асно?ным у па?днёвых ? ?сходн?х рэг?ёнах кра?ны. ?ншыя этн?чныя групы ?ключаюць цыган , чэха? , рус?на? , укра?нца? , немца? ? паляка? .

Аф?цыйная дзяржа?ная мова ? славацкая , прыналежыць да групы славянск?х мо? . Але ? па?днёвай Славаччыне разам з славацкай распа?сюджаная яшчэ й вугорская мова .

Эканом?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Эканом?ка Славаччыны

Паводле дасьледаваньня нямецкай Гандлёвай палаты, праведзенага ? сакав?ку 2004 году, каля паловы нямецк?х фундатара? разглядаюць Славаччыну як лепшае месца для ?нвэстыцый .

Славаччына пераадолела вял?кую частку складанага пераходу ад цэнтрал?заванай плянавай эканом?к? да сучаснай рынкавай . Урад кра?ны дамогся ? 2001 ?стотнага прагрэсу ? макраэканам?чнай стаб?л?зацы? ? структурных рэформах. У асно?ным завершаная прыватызацыя , банка?ск? сэктар амаль цалкам знаходз?цца ? руках замежн?ка? ? замежныя ?нвэстыцы? растуць. Славацкая эканом?ка перасягнула чаканьн? раньн?х 2000-х, за выключэньнем спаду ? экспарце. Ажы?леньне ?нутранага попыту ? 2002, часткова дзякуючы росту прыбытка?, кампэнсуе запаволеньне росту экспарту , дапамагаючы эканом?цы ?сьц? да яе найбольшага росту з 1998.

Беспрацо?е , якое дасягала 19,8% у канцы 2001, ?стотна зьн?з?лася да 2003.

Пал?тыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Славаччына ?ступ?ла ? НАТО 29 сакав?ка 2004 ? ? Э?рапейск? Зьвяз 1 тра?ня 2004.

К?ра?н?ком дзяржавы ? Славаччыне зья?ляецца прэзыдэнт Славаччыны , як? аб?раецца ?сеагульным прамым галасаваньнем на 5-гадовы тэрм?н. Вял?кая частка выкана?чай улады ?складзеная на старшыню ?раду , прэм’ер-м?н?стра , як? звычайна зья?ляецца л?дэрам парты? або каал?цы?, якая атрымала большасьць на выбарах у парлямэнт ? прызначаецца прэзыдэнтам. Астатняя частка каб?нэту прызначаецца прэзыдэнтам па рэкамэндацы? прэм’ер-м?н?стра.

Найвышэйшым заканада?чым органам Славаччыны зья?ляецца 150-мясцовая аднапалатная Народная Рада Славацкай Рэспубл?к? ( славац . Narodna Rada Slovenskej Republiky ). Дэлегаты аб?раюцца на 4-гадовы тэрм?н на базе прапарцыйнага прадста?н?цтва .

Парлямэнт можа адправ?ць прэзыдэнта ? адста?ку, кал? за гэта прагаласуюць тры пятых ад усяго л?ку дэпутата?. Прэзыдэнт можа распусьц?ць парлямэнт, кал? ён тройчы на працягу месяца пасьля выбара? ня ?хвал?ць праграмную заяву ?рада.

Найвышэйшы судовы орган ? Канстытуцыйны суд ( славац . Ustavny sud ). 13 сябра? гэтага суду зацьвярджаюцца прэзыдэнтам зь некальк?х кандыдата?, прадста?леных парлямэнтам.

Адукацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Адукацыя Славаччыны

Нягледзячы на ная?насьць дастатковай колькасьц? дасьледчыка? ды грунто?най сыстэмы сярэдняй адукацы? , Славаччына разам з шэрагам ?ншых пост-камун?стычных кра?на?, па сёньняшн? дзень мае цяжкасьц? з эканом?кай веда?. Сацыяльныя ды б?знэс-дасьледаваньн?, а таксама выдатк? на разьв?цьцё н?жэйшыя адносна сярэдн?х па Э?разьвязе. Пад эг?дай Арган?зацы? эканам?чнага супрацо?н?цтва ? разьв?цьця ? Славаччыне была праведзеная праграма м?жнароднай ацэнк? веда? студэнта?. Вын?к? яе правядзеньня сьцьвярджаюць, што сярэдняя адукацыя ? кра?не займае 30-е месца ? сьвеце (акурат н?жэй чым у ЗША ды вышэй, чым у Г?шпан??) ^[3]. Н? адз?н ун?вэрсытэт Славаччыны не ?ваходз?ць у сьп?с найлепшых ун?вэрсытэта? у сьвеце ^[4].

Культура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Культура Славаччыны

На працягу ?сёй г?сторы? Вугоршчыны славак? называл?ся горцам?. Упершыню славак? згадваюцца як нацыя ? XIX стагодзьдз?. Славацкае мастацтва бярэ пачатак яшчэ ? Сярэднявеччы , кал? створаныя адны з самых выб?тных шэдэ?ра? у г?сторы? кра?ны. Сярод мноства майстро? гэтай эпох? можна назваць Майстра Па?ла зь Левачы ды Майстра М. С. Сярод сучасных мастако? выдзяляюць Коламана Сокала , Альб?на Бруно?скага , Марц?на Бенка, М?кулаша Галанду ды Людов?та Фулу. Слынныя славацк?я кампазытары Я?ген Сухонь , Ян Цыкер ды Аляксандар Мойзэс , у XXI стагодздьдз? ? Уладз?мер Гадар ды Пэтэр Махайдз?к . Сярод знакам?тых славака? багата вынаходн?ка?. Гэта Ёзаф Мургаш ? вынаходн?к бяздротавага тэлеграфу , Ян Баг?ль ? вынаходн?к гэл?коптэра , Штэфан Бан?ч ? вынаходн?к парашута , як? выкарысто?ваецца па сёньняшн? дзень, А?рэль Стадола ? адз?н зь першых навуко?кца?, хто пачына? ствараць тэрмадынам?ку ; Джон Доп’ера ? бацька сучаснай акустык? струнных музычных ?нструмэнта? . Антон Бэрналак у 1787 годзе ?першыню аформ?? л?таратурную славацкую мову.