A
Republica Islamica d'Iran
ye un pais d'
Orient Meyo
, que dica
1935
yera conoixiu como
Persia
. O pais muga con
Pakistan
y
Afganistan
por l'este;
Turkmenistan
por o nord-este, a
Mar Caspia
por o norte y
Azerbayan
y
Armenia
por o norueste;
Turquia
y
Iraq
por l'ueste y con a costa d'o
Golfo Persico
y o
Golfo d'Oman
por o sud.
A suya
poblacion
yera de 75.149.669 habitants en
2011
en una
superficie
d'1.648.195
km²
, con una
densidat de poblacion
de 46 hab/km². A suya
capital
se troba en a ciudat de
Teheran
, que ye amas a ciudat con un numero d'habitants mes gran d'o pais. Ye o 18
eno
pais d'o mundo por a suya
superficie
.
Politicament, dende a dita
revolucion irani de 1979
que derroco a
monarquia
, Iran ye una
republica
, estando mas especificament definita como una
republica islamica
, rechita por un
Lider Supremo d'Iran
(actualment
Ali Jamenei
) y un
President
(actualment
Mahmud Ahmadineyad
). A suya luenga oficial ye l'
idioma persa
(encara que se i charran cuantas atras luengas), estando o
Rial
a moneda oficial d'Iran.
A suya
economia
s'alaceta en o
petrolio
, estando Iran o tercer productor mundial d'ixe producto y o suyo segundo exportador d'entre os miembros d'a
Organizacion de Paises Exportadors de Petrolio
(
OPEP
). Tien tamien grans reservas de
gas natural
.
Iran ye uno d'os puestos d'orichen de l'actual
cevilizacion
, y estio un puesto de transmision de conoixencias dende
India
enta Occident y a l'inreves, amas d'estar puesto de paso de conoixencias dende
China
. Mesmo a
escritura
amaneixio en o
III milenio aC
en
Sumer
. Sobre o suyo territorio se succedioron cuantos pueblos y cevilizacions,como
sumerios
,
acadios
,
babilonians
,
medians
u
persas
, dica a conquiesta d'o territorio por
Aleixandre Magno
, y una atra vegata cuantos pueblos y estaus como l'
Imperio Sasanida
dica a suya conquiesta en o
sieglo VII
por os
musulmans
. Estio mientres a
Edat Meya
un puesto important en a
Rota d'a Seda
enta China. De toz istos periodos, o pais conserva importants obras d'arte.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Cheografia d'Iran
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Historia d'Iran
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
Tumba de Ciro II lo Gran.
Iran presenta repuis d'ocupacion humana y restas culturals perteneixients a cuasi tota la
edat de piedra
. Mientres lo neolitico se desenvolvio un proceso de sedentarizacion, produccion de alimentos, establimiento de rotas comercials y d'intercambio de curta distancia. Lo
Calcolitico
ye caracterizau per l'aparicion d'elementos d'arambre y ceramica pintada en Susiana (sudueste d'Iran) y en Sialk (centro-ueste) y s'extiende por Iran a lo largo d'o IV milenio aC, cuan tamien prencipian a surtir asentamientos urbans que se desenvuelte entre
Anatolia
,
Mesopotamia
, lo Complexo Arqueolochico de Bactria-Margiana y la Cultura d'a
Val de l'Indo
.
A escritura amaneixio en o III milenio aC en Sumer y en o suyo territorio se succedioron cuantos pueblos y cevilizacions, como sumerios, acadios, babilonians, medians u persas, dica a conquiesta d'o territorio por Aleixandre Magno, y una atra vegata cuantos pueblos y estaus como l'Imperio Sasanida dica a suya conquiesta en o sieglo VII por os musulmans.
De totas istas civilizacions o pais conserva importants repuis, obras d'arte y chacimientos arqueolochicos.
Mientres a
Edat Meya
estio un puesto important en a
Rota d'a Seda
enta
China
.
En a actualidat dende a dita
revolucion irani de 1979
que derroco la monarquia
Pahlavi
, Iran ye una republica, estando mas especificament definida como una republica islamica, rechida per un Lider Supremo d'Iran (actualment Ali Jamenei) y un President (actualment Mahmud Ahmadineyad).
La sospeita que Iran tiene un programa nuclear secreto pa fins militars y aconseguir la
bomba atomica
ha levau a un enfrontinamiento entre Iran, los paises occidentals y
Israel
.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Politica d'Iran
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
Iran se divide en 30
provincias
(
ost?n
):
O estadio Azadi en un partiu de futbol.
Iran ye un pais con una gran variedat de lugars ta practicar esporte, tien lugars ideyals ta practicar
senderismo
,
escalada
y
alpinismo
, tamien conta, en a montanya de
Tochal
y a nomas de 15 menutos de
Teheran
, con un dos complexos mas grans d'o mundo ta la practica de l'esqui y atros
esportes d'hibierno
.
Antiparti en Iran se practican gran cantidat de esportes tradicionals y populars, y se creye que ye un d'os puestos orichinarios d'o
polo
, derivau de l'antigo
Chovgan
. Os
esportes de luita
tamien son populars destacando practica d'a
luita libre olimpica,
pero per alto de toz os esportes sobresale o
futbol
como o esporte mas practicau y de millor nivel internacional, a prencipal ligal d'o pais ye a
Iran Pro League
.
Poliesportivo d'o Complexo Esportivo Azadi.
Iran y a suya capital Teheran han estau seu d'os
Chuegos Asiaticos
en a suya
edicion de 1974
.
As mas grans y millors intalacions esportivas son en Teheran, a capital d'o pais, entre as que cal destacar o
Complexo Esportivo d'Azadi
, incluyindo o
Estadio Azadi
pa 80.000 espectadors, o
Estadio Cubierto Azadi
ta esportes d'interior con capacidat pa 12.000 espectadors y atras instalacions pa
tenis
,
beisbol
,
equitacion
y
natacion
entre d'atros esportes amas de pistas d'entrenamiento auxiliars y instalacions de restauracion y hospedache.
Atros estadios prencipalment utilizaus pa
futbol
,
atletismo
y esportes de campo y que tienen una gran capacidat d'espectadors son: o
Estadio Naghsh-e-Jahan
en
Isfahan
, o
Estadio Yadegar-e-Emam
en
Tabriz
y o
Estadio Ghadir
en
Ahvaz
toz con una capacidat de mas de 50.000 espectadors.
Tamien cal destacar cerca de Teheran, en
Velenjak
, o
Complexo Esportivo de Tochal
, un equipamiento esportivo d'os mas grans y millors d'o mundo pa la practica d'
esportes d'hibierno
y con instalacions ta atros esportes como o tenis. Ye situau en o
Tochal
a mas de 3.500 metros sobre o livel d'a mar.
- ↑
(
de
)
Das aktuelle Buch der Allgemeinbildung. 550.000 Daten und Fakten. 10.000 Einzelthemen
, Bertelsmann Lexikon Institut,
2003
,
ISBN 3-577-13530-1
, p. 633