Эрон
(
форс?:
?????
) ? кишваре
форсизабон
дар ?ануби ?арбии
Осиё
ва дар минта?аи
Ховари Миёна
.
Номи расмии он
?ум?урии Исломии Эрон
ва пойтахташ
Те?рон
аст. Па?новарии ин кишвар 1 648 195 км мураббаъ (18-ум дар ?а?он) аст ва бар пояи саршумории
соли 2016
дар ин кишвар 80 629 882 тан бошанда
[1]
буда ва ?арсола зиёда аз 1 млн. тан бар шумори бошандагонаш меафзояд.
Эрон дар шимол бо
Арманистон
, ?ум?урии
Озарбой?он
ва
Туркманистон
, дар шар? бо
Аф?онистону
Покистон
ва дар ?арб бо
Туркия
ва
Иро?
(
Курдистон
) марзи замин? дорад. ?амчунин дар шимол дар
Ба?ри Каспий
ва дар ?ануб дар
Хали?и Форс
ва
Ба?ри Уммон
марзи дарё? дорад. Ин се дарё аз му?имтарин маноти?и истихро?и нафту газ дар ?а?он ?астанд.
Низоми сиёсии Эрон бар пояи ?онуни Асосии мусавваби 1979 (бознигарии 1989) поярез? шудааст. Болотарин ма?оми расмии Эрон пас аз ин?илоби соли 1979,
Вилояти фа?и?
аст, ки акнун дар ихтиёри Саид Ал? Хомана? аст.
Ислом
дини расм? ва
ташаюъ
маз?аби расм? ва
форс?
забони расмии ?ум?урии Ислом? аст. Эрон ?амчун сарзамин ва миллат пешинае ку?ан дорад ва яке аз таърихитарин кишвар?ои ?а?он ба шумор меравад.
Эрон аз барои ?ой гирифтан дар минта?аи миёнии
Авросиё
?ойго?е ро?бурд? дорад. Ин кишвар аз аъзои
Созмони Миллали Мутта?ид
,
Созмони Конфаронси Ислом?
,
ОПЕК
ва
ЭКО
аст. Эрон ?удрате минта?а? дар ?анубу ?арбии Осиё аст ва аз барои доштани санъати нафт, санъати кимиёнафт? ва гази таби? ?ойго?и му?имеро дар и?тисоди ?а?он? барои худ ба даст овардааст.
Таърих
Ку?антарин ёдкард аз ?ойноми Эрон дар ≪
Авесто
≫ ба гунаи ≪Airyan?m va?jah vaŋhuya d?ityaya≫ нигошта шуда ки баргирифта аз номи мардуми ?индуэронии бостон ? ≪arya≫ аст. Дар порсии бостон ин ?ойном ≪*ary?n?m wai?ah≫ будааст ва дар порсии миёна ≪?r?n-w?z≫ гаштааст ва дар адабиёти су?д? низ ба гунаи ≪Ary?nw??an≫ омадааст. Дигар бор ин ?ойном дар ≪
Авесто
≫ ба гунаи ≪airyan?m dahyun?m≫ ? ≪де?а?ои
ориёи?о
≫ омада ки ≪де?а≫ дар ин?о ба маънии ≪сарзамин≫ ва ≪кишвар≫ аст.
Дар замони подшо?ии
?ахоманишиён
(550?327 пеш аз милод) истило?и ≪Ary?nam Dahyunam≫ ?ояшро ба истило?и ≪Ary?nam X?aθram≫ ? ≪подшо?ии
ориёи?о
≫ дод ва дар замони подшо?ии
Ашкониён
(250 п.м. ? 224 м.) ин сарзаминро ≪Ary?n?aθr / Ary?n?ahr≫, яъне ≪Ориёнша?р≫ ? ≪подшо?ии
ориёи?о
≫ мехонданд ва ≪ша?р≫ дар ин?о ба маънии ≪подшо??≫ ва ≪кишвар≫ аст, ки ?ануз ?ам дар вожа?ои ≪?амша?р?≫ ва ≪ша?рванд≫ бар ?ой мондааст.
Дар замони подшо?ии
Сосониён
(224?651 м.) ин сарзаминро ≪Er?n?ahr≫ мехонданд, ки баргирифта аз истило?и авестоии ≪Airy?nam X?aθram≫, яъне ≪подшо?ии ариё?о≫, буд. Дувокаи авестои ≪ai≫ дар забони порсии миёна ≪е≫ мегаштааст ва порсии то?ик? ?амин вижагиро нига? доштааст.
Тамаддун?ои нухустин
| Иттилоот бояд
исботпазир
бошад, дар акси ?ол он зери шуб?а ва ?азф ?арор мегирад.
Шумо метавонед ин ма?оларо
исло?
карда, пайванд?оро ба
сарчашма?ои муътабар
илова намоед.
Ин ёддошт дар таърихи
{{subst:CURRENTDAY}} {{subst:CURRENTMONTHNAMEGEN}} {{subst:CURRENTYEAR}}
гузошта шудааст.
|
Ёфта?ои бостоншиносон пешинаи тамаддун?ойи нухустин дар Эронро ба 6000-7000 соли пеш мерасонад. Аз ин тамаддун?о, метавон
тамаддуни ?ируфт
,
тамаддуни Сиялк
, ва
тамаддуни Ша?ри с?хта
-ро ном бурд. ?амчунин, аз 5000 соли пеш,
тамаддуни Эрон
дар ?ан?би ?арбии Эрон падидор шуд. Дар ?азораи дуввуми пеш аз милод,
Ориёи?о
вориди сарзамини Эрон шоданд. Аз миёни а?воми
Ориё?
, Мод?о 700 пеш аз милод, ?укумати бузурге дар ?арбу шимоли Эрон барпо карданд.
Шо?аншо?ии Эрон
Аз ?амлаи Араб?о то о?ози Сафавия
Аз Сафавия то поёни ?о?ор
?укумати Па?лав?
?ум?урии ислом?
Сиёсат ва ?укумат
Аз мо?и августи соли 2021 Ибро?им Раис? раиси ?ум?урии Эрон мебошад.
Бахшбандии кишвар?
Эрон 30 устон (
Вилоят
) дорад. ?ар як вилоят чандин ша?ристон (
но?ия
) дорад.
Раиси ?ум?ур? Ибро?им Раис? (Ebrahim Raisi)
30 устони Эрон:
?у?рофия
И?тисодиёт
Дар тайи 30 соли гузашта ?амъияти 36 миллионаи Эрон ба 80 млн афзоиш пайдо карда ва нахустин мав?и ин насли нав ба бузургсол? расидааст. Дар асоси омор?ои расм? нархи бекор? ба 22 фисад расидааст, аммо бархе ба гуфтаи Раиси ?ум?урии пешин Му?аммад Хотам? ра?ами онро ба 12,2 фисад баровард мекунанд. ≪Солона 700 нафар ?азор ба бозори кори шадиди фишори бекор? р? ба р? мешавад, сат?и бекори дар тайи сол?ои (1974-2004) аз 7% ба 50% расидааст. Ва замоне нархи бекори 3% ва го?е 16% будааст. Дар ?оле ки замина?ои биде?кории хори??, ин ра?ам барои муддат?о сифр буда, вале го? чунон афзоиш ёфтааст, ки давлатро бо бу?рон р? ба р? кардааст. Хусусисоз?, ро?е аз и?тисоди муттако ба нафт ва ?амгом шудан бо и?тисоди ?а?он? он? пешни?од?оест, ки аз с?йи та?лилгарон барои бе?буди вазъи и?тисодии Эрон матра? мешавад. Вобастаги?ои ?айри?обили нефт?, барномарезии и?тисоди Эронро ?амвора шикананда кардааст. Барномаи давлати Эрон ин аст, ки вобастаги?ои нафтиро, ки 80 фисади даромад?ои арзии давлатро ташкил меди?ад, ко?иш ди?ад, аммо ?ар гуна талоше барои хори? кардани даромад?ои нефт? ба маънои он аст, ки даромад?ои молиёти чанд баробар шавад. Дар ?амин росто, давлат и?дом ба и?рои тар?и ?адафманди ёрона?о намудааст.
Пас аз сол?о, саноати Эрон зерп?ши як риштаи ?онун?ои ?имоятии давлат фаъолият мекунад ва агар дар баробари фишор?ои ра?обатии ?а?он? ?арор гирад, мумкин аст, бисёре аз фаъолияти корхона?о ?атъ гардад ва сат?и бекор? боз афзояд. Дар сол?ои мухталиф Эрон рушди и?тисодии гуногунеро та?риба кардааст. Бар пояи гузориши
Санду?и байналмилалии асъор
соли 2009 рушди и?тисодии Эрон ба 1,1 расида ин ра?ам соли 2010 ба 1,4% расидааст, ки пас аз
?азо?истон
камтарин нархи рушди и?тисодиро дар байни кишвар?ои минта?а доштааст. Бар пояи пешбинии
Санду?и байналмилалии асъор
нархи рушди Эрон дар соли 2011 ба сифр нузул мекунад ва дар соли 2012 ба 3% меафзояд.
Тиб?и эъломи Бонки ?а?он? захираи арзии Эрон дар соли 2010 ба 100 млрд $ расида ва тиб?и эъломи раиси Бонки марказии Эрон дар соли 1389 (2010) захираи тилло? Эрон ба ?исоби миёна ба 1350 доллар аст. ?амчунин и?тисод? эълом кард, за?оири Эрон ба ?уз тилло дар соли 2009 81 млрд доллар будааст.
Умдатарин саноати пешрафтаи Эрон иборат аст аз: саноати
нафт
,
газ
, петрошимиё, фулод, нассо??, кимиё, ?изо?,
мошинсоз?
, нер?го?соз?, бар??, электроник? ва ?.
Саноати сабуки ма?алии Эрон аз ?абили: исте?соли фарш ва ?олин, гилембоф?, ?о?имбоф?, минбаткор?, хотамкор?, сафолгар?, оинакор?, мискор? ва ?.
А?ол?
Аксари мардуми Эронро
форс?о
ташкил меди?анд, зиёда аз 55 миллион (та?рибан 65%). Баъди форс?о аз р?и шумора
озари?о
мебошанд, ки ?ариб 10 % мардуми Эронро ташкил меди?анд, яъне ?ариб 7 миллион. Бо?ии мардуми Эрон: аз курд?о, луру, мозандари?ову, тату, талиш?о ва дигарон иборатанд. Тамоми мардуми Эрон
форсиро
медонанд ва ?атто озари?о дар хона ?ам ба
форс?
гуфтуг? мекунанд. Забони форс? яке аз 7-умин забоне мебошад, ки дар ?а?он бо ин забон 225 миллион мардум (
Порсиг?
) ?арф мезанад.
Форс?
аз 3 г?иш иборат мебошад:
форс?
,
то?ик?
ва
дар?
. Тан?о ба г?иши то?ик? 45 миллион
порсиг?
(дар
?збекистон
15 миллон, дар
Аф?онистон
15 миллион, дар
То?икистон
8 миллион, бо?? дар дигар давлат?о) гуфтуг? мекунанд. Дар Эрон (80 миллион),
То?икистон
(8,5 млн) ва
Аф?онистон
(30 миллион) ?ама
порсиг?
?астанд.
Аз р?и омори "Департаменти СММ оид ба масъала?ои и?тисод? ва и?тимо?:Шуъбаи а?ол?"
Дар охири соли 2016, а?олии Зрон 80 629 882 наф. танро дар бар мегирифт. Соли 2016 а?олии Зрон тахминан 1 008 013 тан зиёд шудааст, афзоиши солонаи а?ол? 1.27 % ташкил додааст.
Вазъи демографии Эрон дар соли 2016:
- Таваллуд: 1 443 544 наф.
- Даргузашт: 373 427 тан
- ?олати афзоиши а?ол?: 1 070 118 тан
- Афзоиши а?ол? дар нати?аи му?о?ират: - 62 105 тан
- Мард?о: 40 889 977 тан (ба?оди?? ба 31 декабри соли 2016)
- Зан?о: 39 739 905 тан (ба?оди?? ба 31 декабри соли 2016)
[1]
Нигаред
Эзо?
| |
|---|
Дар фе?рист?ои китобшинохт?
|
|---|
|
|
|
|---|
| Пойтахт
| | |
|---|
| Ша?р?о
| |
|---|