A
Republica d'Iraq
, u
Iraq
, tamien
Irak
(en
arabe
??????? ??????), ye un pais situato en
Orient Meyo
, a lo sudueste d'
Asia
. Muga a lo norte con
Turquia
, a lo sud con
Arabia Saudita
y
Kuwait
, a lo norueste con
Siria
, a l'ueste con
Chordania
y a l'este con
Iran
. A
capital
d'o pais ye a
ciudat
de
Bagdad
.
A suya
poblacion
ye de 37.056.169 habitants (
2015
) en una
superficie
de 437.072
km²
, con una
densidat de poblacion
de 82,7 hab/km². A mayor parte d'a poblacion d'o pais son
arabes
, charrando a
luenga arabe
, encara que en o nord-este d'o pais bi ha presencia predominant d'os
kurdos
, que charran
idioma kurdo
. Tamien bi ha atras minorias, como
turcomans
y
asirianos
. A
relichion
d'a mayor parte d'a poblacion ye o
Islam
, dividito entre
chiitas
y
sunnitas
, con presencia de chicotas minorias de
cristianos
, como os mesmos asirianos.
Conoixito entantes como
Mesopotamia
, en o territorio entre os rios
Eufrates
y
Tigris
, Iraq ye o lugar a on que as civilizacions antigas prosperoron, entre as que s'incluyen as culturas
sumeria
,
acadia
,
babilonica
,
asiria
,
persa
,
seleucida
,
parta
y
sasanida
. Os musulmans conquirioron Iraq en o
sieglo VII
dimpues de Cristo. En o
sieglo VIII
, o
califato abasida
establio a suya capital en Bagdad, ciudat que dimpues esdevenirba un puesto mugant con l'
Imperio Otoman
.
Dende a
invasion d'Iraq en 2003
por una coalicion liderata por os
Estaus Unius
con participacion
britanica
y d'atros paises, ista coalicion prenio lo control d'o pais, en derrocando a l'anterior president,
Saddam Husein
, que fue aforcato dimpues d'un chudicio. Dende ixas envueltas, a situacion d'o pais ye d'una gran inestabilidat politica y economica, con muita violencia politica y muitas victimas civils, en un clima de guerra. L'actual
president
d'Iraq ye
Chalal Talabani
, y l'actual
primer ministro
ye
Nouri al-Maliki
.
L'
Eufrates
en Iraq
O territorio d'Iraq se situa en l'extremo septentrional d'o
disierto d'Arabia
, dica os piez meridionals d'os
Monts Zagros
, a lo norte. Ye trescruzato por dos rios prencipals de trazato norueste-sudeste, o
Tigris
y l'
Eufrates
, que por meyo una serie de planas aluvials de gran fertilidat rematan desembocando en o
golfo Persico
formando un delta.
Iraq tien una superficie de 437.073 km² con nomas 58 km de costas. As prencipals ciudaz son
Bagdad
que ye a suya capital,
Basora
,
Mosul
,
Karkuk
,
As Sulaymaniyah
y
Irbil
.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Historia d'Iraq
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
Parti superior d'a estela d'o
codigo de leis
de
Hammurabi
.
L'actual territorio d'Iraq ye considerato como una d'as cunas d'a civilizacion, en permitir a
sedentarizacion
d'os grupos
nomadas
en un sector en o cual as auguas d'os rios
Eufrates
y
Tigris
permeteban l'
agricultura
intensiva de
regano
. Ye asinas en o periodo de
Sumer
, en o
sieglo XXX aC
, cuan se conoixen os primers
entibos
feitos por l'
hombre
ta profitar d'as
auguas
d'os
rios
ta uso agricola. Isto facio tamien que apareixiese a
escritura
, en iste mesmo lugar.
En a comarca apareixioron tamien as primeras ciudaz-estato, en un periodo d'alternancia d'o dominio entre istas ciudaz, encara que destacando belunas d'istas ciudaz, como
Susa
u
Babilonia
.
Dimpues plegoron a la rechion os primers grupos d'os
pueblos indoeuropeus
, como
hititas
y
medos
, establindo cada uno d'istos pueblos o suyo imperio en a rechion, dica rematar en l'
Imperio Persa Aquemenida
. O periodo aquemenida duro a conquiesta d'o territorio por
Aleixandre lo Gran
en
330 aC
, t'adhibir-lo a o suyo Imperio efimero, que s'esminglano y contino en Mesopotamia como o
Reino Seleucida
.
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Imperio Sasanida
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
Saddam Husein
Dende o
sieglo III
o territorio feba parte de l'
Imperio Sasanida
, estando un periodo de gran desarrollo cultural en a rechion.
En o
sieglo VIII
, dentroron en o pais os
arabes
, en un proceso de conquiesta
islamica
, creyando-se a
capital
d'o
Califato abasi
en a ciudat de
Bagdad
, luego de redotar a lo
Califato omeya
. Bagdad se converte en una d'as ciudaz mas grans d'o mundo.
O pais actual se creyo dimpues d'a desaparicion de l'
Imperio Otoman
, unindo-se-ie os
bilayatos
u provincias (que corresponderba a lo Iraq historico) y
Mosul
, a los que amas s'adhibio una francha de disierto dica la muga con
Transchordania
. Metioron como rei a lo prencipe
hachemi
Faysal Ibn Husayn
, lider d'a
Rebelion Arabe
. Iraq fue administrato por Gran Bretanya baixo a forma d'o
Mandato Britanico de Mesopotamia
.
En
1932
, o
Reino d'Iraq
fue reconoixito por a
Sociedat de Nacions
, encara que os
nacionalistas arabes
dandaliaban sobre a suya autonomia. A l'anyo siguient, Faysal fue substituyiu por o suyo fillo
Gazi
y a iste lo substituyo
Faysal II
, zaguer rei d'Iraq que fue derrocado en
1958
.
[1]
Mientres a
Segunda Guerra Mundial
, Iraq fue
invadito por o Reino Uniu
, dimpues d'a presa de poder por parte d'os nacionalistas gracias a lo refirme aleman.
En
1958
un golpe d'Estato militar populista proclamo a republica, que seria dirichita dende allora por o partiu
nacionalista
Baath
. Baixo iste manto no deixoron de desarrollar-se luitas por o poder y se succedioron os presidents, estando lo zaguer d'istos
Saddam Husein
.
Guerra en Iraq en
2005
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Guerra de Iraq
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
En l'anyo 2002 o gubierno estausunidense acuso a Iraq de mantener vinclos con o rete
Al-Qaeda
y de poseyer
armas de destruccion masiva
. Encara que istas afirmacions nunca no pudioron probar-se debidament, se facio un ataque seguito d'a
invasion d'Iraq en 2003
. O conflicto augmento a violencia en o pais y levo a lo derrocamiento d'o president
Saddam Husein
, qui dimpues d'estar feito preso y chuzgato, fue aforcato por crimens de guerra en aviento de 2006.
[2]
Ta mas detalles,
veyer l'articlo
Organizacion territorial d'Iraq
veyer os articlos
[[{{{2}}}]]
y
[[{{{3}}}]]
veyer os articlos
[[{{{4}}}]]
,
[[{{{5}}}]]
y
[[{{{6}}}]]
veyer os articlos
[[{{{7}}}]]
,
[[{{{8}}}]]
,
[[{{{9}}}]]
y
[[{{{10}}}]]
.
Iraq ye dividito en 18
provincias
(
muhafazat
, singular:
muhafaza
, en
arabe
):
A economia d'Iraq se basa en a exportacion de
petrolio
. O teixito productivo local se troba muit malmeso por os anyos de guerra y os esfuerzos se centran en a reconstruccion d'a industria basica y o comercio de primera necesidat, con l'aduya internacional.
Antis d'esclatar a guerra cuentra Iran en setiembre de 1980, o futuro d'a economia iraqui yera brillant. A produccion de petrolio heba conseguito lo nivel de 3,5 millons de barrils por dia y os ingresos de petrolio sumaban 21.000 millons de dolars en 1979 y 27.000 millons de dolars en 1980. En prencipiar a guerra, Iraq heba acumulato alto u baixo 35.000 millons de dolars en reservas de divisas.
Ombre iraqui
Un 75% d'os habitants d'o pais son
arabes
, con una important minoria
kurda
(mas d'o 15% d'o censo total) y atros pueblos en as zonas de montanya d'o norte.
[3]
Arredol d'o 95% d'a poblacion ye musulmana, con fuertes divisions entre
chiitas
y sunnitas. Mas d'un millon y meyo d'iraquis han habito de fuyir d'o suyo pais por a guerra y una cifra parellana ye desplazata de casa suya (refuchiatos internos).
[4]
Evolucion demografica :
- 1867 : 1,3 millons.
- 1895 : 1,9 millons.
- 1914 : 2,6 millons.
- 1919 : 2,9 millons.
- 1933 : 3,5 millons.
- 1945 : 4.611.400 (censo)
- 1958 : 6.488.000
- 1979 : 12.650.000
- 1987 : 16.335.200 (censo)
- 1997 : 22.018.000 (censo)