Lockheed/Boeing F-22 Raptor
Ishlab chiqaruvchi	Lockheed Martin Aeronautics, Boeing Defense, Space & Dynamics
Milliy kelib chiqishi	AQSh
Birinchi parvoz	YF-22: 29-sentabr 1991, F-22: 7-sentabr 1994
Xizmatga kirish	2005
Foydalanuvchilar	AQSH HHK
Birlikning narxi	146,2 mln$ (qo'shimcha soliqlarsiz)
Loyihaning narxi	66,7 mlrd$ (seriyali ishlab chiqarish bilan narxi 74 mlrd$)
Ishlab chiqarish yillari	1997 ? 2011

F-22 ?Raptor“ ( inglizcha : Raptor ? хищная птица ) ? beshinchi avlod ko?p maqsadli qiruvchi samolyoti, Lockheed Martin, Boeing va General Dynamics tomonidan dushman samolyotlariga qarshi kurashish, qo?shinlar va orqadagi obyektlarni havo hujumlaridan himoya qilish, koddiy va murakkab ob-havo sharoitida kechayu kunduz dushman havo razvedkasiga qarshi turish uchun ishlab chiqilgan. F-22 harbiy hizmatga qabul qilinga dunyodagi birinchi beshinchi avlod qiruvchisi hisoblanadi.

Tarixi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Beshinchi avlod qiruvchisi ustida ish boshlanishi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

1981-yilda AQSh harbiy havo kuchlari F-15 Eagle o?rnini bosadigan yangi qiruvchi samolyot ? Forward Frontline Fighter (ATF) uchun talablarni ishlab chiqdi. Yangi qiruvchi samolyot barcha so?nggi ishlanmalarni, shu jumladan ilg?or avionikani , yangi raqamli boshqariladigan dvigatellarni o?z ichiga olishi kerak edi, shuningdek u radarlada kam seziladigan va ko?p funksiyali bo?lishi ham kerak edi.

1986-yil iyul oyida beshinchi avlod qiruvchi loyihasi uchun tanlov e?lon qilindi. O?sha yilning oktabr oyida ikkita jamoa tanlandi ? Lockheed/ Boeing /General Dynamics va Northrop/McDonnell Duglas, ular 50 oy ichida yangi qiruvchi samolyotni yaratishi kerak edi. 1986-yilga kelib, har bir jamoa ikkita prototip samolyotni ? YF-22 va YF-23 samolyotlarini yaratishdi; 80-yillarning oxiriga kelib ATF dasturini ishlab chiqish uchun katta mablag? sarflandi, shuning uchun kompaniyalar yon ko?rish radari, optik joylashuv stantsiyasi va raketa hujumidan ogohlantirish tizimidan (F-22 samolyotlarida o?rnatilgan AN/ALR-94 tizimi) voz kechishga majbur bo?ldilar. Samolyotga bo?lgan talablar rivojlanish dasturining narxini oshirmaslik uchun tushirildi, keyin esa seriyali samolyotlar uchun ham shunday qilindi ^[1] .

1990-yil 23-aprelda AQSh Harbiy-havo kuchlari Lockheed/Boeing/General Dynamics kompaniyalar guruhini beshinchi avlod qiruvchi samolyotlari uchun tanlov g?olibi deb e?lon qildi.

ATF dasturi va F-22 Raptor [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Seriyali ishlab chiqarishdan oldingi ilk mashina 1994 yil 7-sentabrda havoga ko?tarildi. Prototip bilan solishtirganda, F-22 vertikal ravishda boshqariladigan tortish vektoriga ega kuchliroq dvigatellar bilan jihozlangan (prototipda 18 920 kgf ga nisbatan 19 748 kgf), samolyotning korpusi qisman o?zgartirildi: qanot shakli, baandlik rullari, burun pardasi, uchuvchi kabinasi fonari oldinga surildi ^[2] .

Samolyotning seriyali ishlab chiqarilishi 1997-yilda boshlangan. 1999 yil 14-yanvarda birinchi seriyali F-22 Nevada cho?lida joylashgan Nellis harbiy bazasiga yetkazib berildi. 2004-yilda birinchi marta Lengli havo bazasida joylashgan ^[3] 27-taktik qiruvchi eskadriliya jangovar bo?linmasi butunlay yangi qiruvchilarga ega bo?ldi.

2006-yilda yettita jangovar navbatchi eskadriliyani jihozlash uchun 382 ta samolyot sotib olish rejalashtirilgan bo?lsa, 2008-yilda sotib olish rejasi 188 ta samolyotga qisqartirildi, ulardan 127 tasi allaqachon qurilgan. Iqtisodiy inqiroz va samolyotning katta narxi AQSh hukumatini ushbu samolyotni sotib olishdan voz kechishga va F-35 dasturiga e?tibor berishga majbur qildi.

2009-yil 21-yanvarda bir guruh AQSh kongressmenlari Prezident Barak Obamaga maktub yuborishdi, unda ular S-200/300 havo hujumidan mudofaa tizimlarini dunyo bo?ylab tarqatish F-22 ishlab chiqarishni davom ettirishning uchun asosiy argument ekanligni ta?kidlashdi.

2009-yil 6-aprelda Pentagonning 2010-yilgi byudjeti loyihasini e?lon qilish doirasida AQSh Mudofaa vaziri Robert Geyts 2011-yilda 187 ta mashinadan iborat F-22 qiruvchi samolyotlarini ishlab chiqarishni yakunlash rejalarini e?lon qildi [1]. O?sha yilning iyul oyida Kongress F-35 ko?p maqsadli qiruvchi samolyotlarini ishlab chiqish dasturiga harajatlarni ko?paytirish foydasiga 2010-yildan boshlab ^[4] qiruvchi samolyotni sotib olishni ko?paytirishdan bosh tortdi. Iyul oyida AQSh Senati 2010-yilgi harbiy byudjetni F-22 Raptor ^[5] ishlab chiqarish uchun ajratilgan 1,75 milliard dollarga qisqartirish uchun ovoz berdi.

2011-yil dekabr oyida so?nggi ishlab chiqarilgan F-22A qiruvchi samolyoti Lockheed Martin korporatsiyasining yig?ish sexini tark etdi; u 1997-yildan beri ishlab chiqarilgan 195-F-22A bo?ldi va 2012-yil 2-mayda u AQSh harbiy-havo kuchlariga yetkazib berilgan so?nggi, 187-ishlab chiqarish qiruvchisi bo?ldi.

Manbalar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

1. ↑ ?Advanced tactical fighter to F-22 raptor: origins of the 21st century air … by David C. Aronstein, Michael J. Hirschberg, стр. 108“ . 2021-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2017-yil 28-sentyabr.
2. ↑ ?YF-22/F-22A comparison diagram“ . 2011-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2010-yil 26-mart.
3. ↑ F-22 excels at establishing air dominance Andoza:Недоступная ссылка
4. ↑ ?Конгресс США отказался финансировать закупки истребителей пятого поколения“ . 2009-yil 4-avgustda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2009-yil 31-iyul.
5. ↑ ?Сенат США отказался выделить средства на производство F-22“  (ru). Lenta.ru (2009-yil 22-iyul). 2012-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan .