Berlin
Poytaxt shahar va munitsipalitet
Bayroq Gerb
52°31′0″N 13°23′0″E  /  52.51667°N 13.38333°E  / 52.51667; 13.38333  G  O Koordinatalari : 52°31′0″N 13°23′0″E  /  52.51667°N 13.38333°E  / 52.51667; 13.38333  G  O
Mamlakat	Germaniya
Shtay	Berlin
Hukumat
?  Mayor	Kai Wegener (CDU)
Maydon	891.7 [1]  km 2 (344.3 mi²)
Markazi balandligi	34 m
Iqlim turi	Mo?tadil va sernam
Aholisi   (31-dekabr 2020-yil) [2]	3 664 088
Vaqt mintaqasi	UTC+1
Berlin

Berlin (nemischa talaffuzi: [b???liːn] ) ^[3] Germaniya poytaxti va eng yirik shahridir . ^{[4] [5]} Federal ma?muriy birlik ? Yerga tenglashtirilgan. Bu shahar Shpre daryosi Xafeldaryosiga quyiladigan yerda, Shimoliy va Boltiq dengizlariga chiqiladigan kanallar bo?yida joylashgan. Maydoni ? 891.7 km ² . ^[1] Shaharning g?arbi va sharqida ko?l ko?p.

Tarixi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Berlin haqidagi dastlabki tarixiy ma?lumot 1244-yilga tegishli. U ikki aholi punktining birlashuvidan tashkil topgan. 1486-yildan Brandenburg gersogligi poytaxti bulgan. 17-asrda Fransiya va Bohemiyadan kelgan qrchoklar hisobiga uning aholisi tez o?sdi. 19-asr esa Berlinning iqtisodiy rivojida muhim davr hisoblanadi. Ayni shu vaqtda (1871) u kayzer imperiyasining poytaxti va Yevropaning yirik markazlaridan biri sifatida shakllandi. Sanoat bo?yicha esa Yevropada unga teng shahar yo?q edi. Shaharda bir qancha xalqaro kongress va konferensiyalar o?tkazilgan. 1945-yilgacha Berlin Germaniyaning eng yirik fan, madaniyat va siyosiy markazi bo?lgan. 1933?1945-yillarda Berlin gitlerchilar ?uchinchi reyxi“ning poytaxti. Berlin Ikkinchi jahon urushi yakunida sovet qo?shinlari tomoo?idan o?rab olinib, qattiq bombardimon qilindi va to?plardan o?qqa tutilgach. 1945-yil 2-mayda to?liq egallandi. Urushdan keyin ittifoqchilar Berlinni 4 okkupatsiya sektoriga: Sovet Ittifoqi , AQSh , Angliya va Fransiya sektorlariga bo?lishdi. Keyinchalik ittifoqchilar o?rtasidagi yuz bergan kelishmovchiliklar sababli Germaniya kabi Berlin ham 2 qismga ? Sharqiy va G?arbiy Berlinga bo?lindi va Germaniya Demokratik Respublikasi aholisini ommaviy ravishda G?arbga o?tishini to?xtatish maqsadida 1961-yilda ?Berlin devori“ (Sharqiy Germaniya va G?arbiy Berlin o?rtasida umumiy uz. 162 km, jumladan shahar doirasida 45 km bo?lgan to?siq ikshootlar tizimi) qurildi. 70- yillar boshida vaziyat bir muncha yumshadi. 1989-yil 9-noyabrdagi siyosiy uzgarishlar tufayli Berlin devori olib tashlandi (qarang Berlin devorining suyaatilishi), so?ngra GFR (G?arbiy Germaniya) va GDR (Sharqiy Germaniya) qo?shilishi haqida maxsus shartnoma imzolandi va u 1990-yil 3-oktabr dan kuchga kirdi va birlashgan Germaniyaning federal poytaxti statuyey Bonn shahridan Berlinga o?tdi.

Geografiyasi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Iqlimi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Iqlimi mo?tadil, sernam; ^[6] o?rtacha yillik temperatura 8,4 °C, yanvarning o?rtacha temperaturasi 0?0,6°C, iyulniki 18 °C. Bir yilda o?rtacha 587 mm yog?in yog?adi.

Demografiyasi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Berlin poytaxt bo?lgach, aholisining soni chetdan ko?chib kelganlar hisobiga tez o?sdi, shahar chegarasi ham kengaydi. Berlin aholisi soni quyidagicha o?zgarib bordi: 1939-yilda 4,3 million, 1945-yilda 2,8 million va 1995-yilda 3,4 million. Hozirga kelib, 2020-yilgi ma?lumotlarga ko?ra, ushbu shahar aholisi 3 664 088 nafarni tashkil etadi.

Millatlar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Fuqaroligiga ko?ra istiqomat qiluvchilar (31-dekabr 2019-yil) [2]
Mamlakat	Aholisi
Jami ro?yxatdan o?tgan aholi	3,769,495
Germaniya	2,992,150
Turkiya	98,940
Polsha	56,573
Suriya	39,813
Italiya	31,573
Bolgariya	30,824
Rossiya	26,640
Ruminiya	24,264
AQSh	22,694
Vyetnam	20,572
Fransiya	20,223
Serbiya	20,109
Birlashgan Qirollik	16,751
Ispaniya	15,045
Gretsiya	14,625
Xorvatiya	14,430
Hindiston	13,450
Ukraina	13,410
Afg?oniston	13,301
Xitoy	13,293
Bosniya va Gersegovina	12,691
Boshqa Yaqin Sharq va Osiyo mamlakatlari	88,241
Boshqa Yevropa mamlakatlari	80,807
Afrika	36,414
Boshqa Amerika mamlakatlari	27,491
Okeaniya va Antarktika	5,651
Fuqaroligi yo?q aniq emas	24,184

Iqtisodi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Berlinning siyosiy mavqei oshishi bilan uning iqtisodi ham tez rivojlandi. Kimyo-farmatsevtika, poligrafiya, optika, to?qimachilik, tikuvchilik, oziq-ovqat, qurilish materiallari, mashinasozlik (elektrotexnika, elektr priborlari ishlab chiqarish, umumiy va transport mashinasozligi) sanoati korxonalari mavjud.

Berlin faqat Germaniyaning iqtisodiy markazi bo?libgina qolmay, balki Yevropaning yirik sanoat markazlaridan biridir. Berlinda yirik bank va kredit muassasalari joylashgan. Berlin mamlakatning eng yirik transport yo?llari tuguii, bir necha vokzal va aeroportlar bor.

Madaniyati [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Berlin radial aylana reja asosida qurilgan va o?z qiyofasini hozirgacha saqlagan. Shaharda o?rta asr yodgorliklaridan gotika uslubiga xos Mariyenkirxe va Klosterkirxe cherkovlari (13?14-asrlar), barokko uslubidagi Nemis tarixi muzeyi (1695?1706), Brandenburg darvozasi (1788?91), klassitsizm uslubidagi opera teatri, drama teatri (1819?21) va Berlin saqlanib qolgan. Shaharda ko?plab zamonaviy savdo-sotiq binolari, saroy, uy-joylar va Berlin binolar barpo etilgan. Metropoliten qurilgan. Fanlar akademiyasi, A. Gumboldt nomidagi universitet (1809) va maxsus o?quv yurtlari mavjud. Madaniymaishiy muassasalar: teatrlar. muzeylar, (ularda badiiy osori atiqalarto?plangan), kutubxonalar, milliy galereya kabi yirik binolar juda ko?p. Hayvonot bog?lari bor. 11-Olimpiada o?yinlari (1936) bo?lib o?tgan. ^[7]

Galereya [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Manbalar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Havolalar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

• Berlin shahrining rasmiy veb-sayti ( Wayback Machine saytida 8-fevral 2013-yil sanasida arxivlangan ) ^(olm.)
• Berlin shahri haqida sayyohlar uchun ma?lumot ^(ingl.)

Ushbu maqolada O?zbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) ma?lumotlaridan foydalanilgan.