Friedrich August von Hayek

Data i miejsce urodzenia	8 maja 1899 Wiede?
Data i miejsce ?mierci	23 marca 1992 Fryburg Bryzgowijski
profesor
Specjalno??: ekonomia
Alma Mater	Uniwersytet Wiede?ski
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Friedrich August von Hayek (ur. 8 maja 1899 w Wiedniu , zm. 23 marca 1992 we Fryburgu Bryzgowijskim ) ? austriacki ekonomista i filozof polityki znany z obrony zasad gospodarki wolnorynkowej .

Był jednym z najbardziej wpływowych ekonomistow austriackiej szkoły ekonomii ^[1] . Wniosł tak?e wkład w rozwoj nauki prawa oraz kognitywistyki . Był przeciwnikiem interwencjonizmu pa?stwowego i zwolennikiem liberalnej doktryny gospodarczej.

W 1974 otrzymał Nagrod? Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii ?za pioniersk? prac? w dziedzinie teorii pieni?dza i waha? gospodarczych oraz za pogł?bion? analiz? wspołzale?no?ci zjawisk ekonomicznych, społecznych i instytucjonalnych”. Wraz z nim uhonorowano Gunnara Myrdala ^[2] .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Wczesne lata ?ycia [ edytuj | edytuj kod ]

Hayek urodził si? 8 maja 1899 w Wiedniu w arystokratycznej rodzinie. Jego ojciec, August, pracował jako doktor w pa?stwowej słu?bie zdrowia, publikował tak?e prace naukowe z zakresu botaniki. Od strony matki (Felicity z d. Juraschek) Hayek był spokrewniony z filozofem Ludwigiem Wittgensteinem .

Po wybuchu I wojny ?wiatowej w 1914 skłamał o swoim wieku i zaci?gn?ł si? do armii austro-w?gierskiej . Słu?ył na froncie włoskim, nad rzek? Piaw? . Wojn? prze?ył bez powa?niejszych urazow, został odznaczony za odwag?. Po zwolnieniu ze słu?by postanowił rozpocz?? karier? akademick?.

Ekonomista [ edytuj | edytuj kod ]

Studiował prawo , ekonomi? , psychologi? i politologi? na Uniwersytecie Wiede?skim . Tam rownie? obronił doktoraty z prawa (1921) i politologii (1923). Pocz?tkowo sympatyzował z pogl?dami socjalistycznymi , jednak jego ?wiatopogl?d uległ zmianie pod wpływem prywatnych seminariow Ludwiga von Misesa , na ktore ucz?szczał razem z Fritzem Machlupem i innymi młodymi studentami. Był tak?e studentem Fredricha von Wiesera .

Hayek pracował jako asystent naukowy profesora Jeremiaha Jenksa na Uniwersytecie Nowojorskim w latach 1923?1924. Nast?pnie doradzał rz?dowi austriackiemu w kwestiach prawnych i ekonomicznych dotycz?cych traktatu wersalskiego . Po zako?czeniu wspołpracy z rz?dem zało?ył i pracował jako dyrektor w Austriackim Instytucie Bada? Nad Cyklami Koniunkturalnymi. Od 1931 na pro?b? Lionela Robbinsa podj?ł prac? jako nauczyciel akademicki w London School of Economics . W latach 30. Hayek cieszył si? znacz?c? popularno?ci? jako wiod?cy teoretyk ekonomii, jednak jego modele nie zostały w tych czasach dobrze odebrane przez zwi?kszaj?c? si? liczb? zwolennikow teorii Keynesa . Debata pomi?dzy dwiema szkołami teorii ekonomii toczy si? do dzi?.

Pozostał w Wielkiej Brytanii po Anschlussie Austrii, w 1938 przyj?ł obywatelstwo brytyjskie, a w 1944 został wybrany na członka Akademii Brytyjskiej .

W 1947 zało?ył Towarzystwo Mont Pelerin i został jego przewodnicz?cym.

Po wojnie był profesorem uniwersytetu w Chicago (1950?1962), nast?pnie uniwersytetu we Fryburgu Bryzgowijskim (1962?1968 i 1977?1992), a tak?e Salzburgu (1968?1977). Hayek był doktorem honoris causa uniwersytetu Rikkyo ( Tokio ) i uniwersytetu w Salzburgu, honorowym członkiem London School of Economics, Austriackiej Akademii Umiej?tno?ci i honorowym senatorem Uniwersytetu Wiede?skiego.

Po?niejsze ?ycie [ edytuj | edytuj kod ]

W 1974 dostał Nagrod? Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii , ktora przyczyniła si? do wzrostu zainteresowania szkoł? austriack?.

W 1984 odznaczony Order of the Companions of Honour przez krolow? El?biet? II na pro?b? owczesnej brytyjskiej premier ? Margaret Thatcher .

W 1991 otrzymał Medal Wolno?ci z r?k George’a H.W. Busha .

Zmarł w 1992 we Fryburgu Bryzgowijskim w Niemczech . Został pochowany na cmentarzu w wiede?skiej dzielnicy Neustift.

Pogl?dy [ edytuj | edytuj kod ]

Jego tworczo?? obejmowała problemy ekonomiczne (teoria cen, koniunktury i pieni?dza), polityk? ekonomiczn?, filozofi? polityczn?, teori? prawa, metodologi? nauk i psychologi?. Opowiadał si? za teori? podziału władz , z dwiema oddzielnymi izbami parlamentu, i ide? praworz?dno?ci . Argumentował, ?e wolno?? ł?czy si? z odpowiedzialno?ci? i chroni nienaruszalno?? prywatno?ci.

Friedrich August von Hayek był tworc? szkoły pozytywnej krytyki demokracji . Przeciwstawiał jej ide? demarchii , czyli władzy zgromadzenia parlamentarnego nad stanowieniem praw i zasad oraz odebraniem mu decydowania o decyzjach politycznych.

Hayek był krytykiem lewicowej interpretacji racjonalizmu . Twierdził, ?e człowiek za pomoc? rozumu nie jest w stanie poj?? celu ewolucji wszech?wiata i dowolnie go kształtowa?. Wiara w mo?liwo?? rozumowej kreacji ?wiata otwierała, zdaniem Hayeka, drog? odrzucanemu przez niego etatyzmowi .

Kontynuował tradycje tzw. austriackiej szkoły w ekonomii, wspołtworz?c zarazem tzw. now? szkoł? wiede?sk?. Był przeciwnikiem interwencji pa?stwa w gospodark?.

Problem kalkulacji ekonomicznej [ edytuj | edytuj kod ]

W latach 20. XX wieku mi?dzy ekonomistami szkoły austriackiej a ekonomistami socjalistycznymi toczyła si? debata nad mo?liwo?ci? efektywnego gospodarowania w warunkach gospodarki centralnie planowanej. Koncentrowała si? ona wokoł postawionego przez Ludwiga von Misesa problemu kalkulacji ekonomicznej . Problem ten brzmi: czy a je?eli tak, to w jaki sposob w warunkach socjalizmu mo?liwe jest obliczenie, jak? ilo?? danego dobra nale?y wyprodukowa?, aby poda? tego dobra zrowna? z popytem na nie. Hayek był zdania, ?e taka kalkulacja jest niemo?liwa, ze wzgl?du na to, ?e centralny planista nie jest w stanie zebra? potrzebnej do tego wiedzy o potrzebach konsumentow.

Hayek, w przeciwie?stwie do dominuj?cego w ekonomii pogl?du, twierdził, ?e głownym problemem ekonomii nie jest alokacja zasobow: ?Jest to raczej problem najlepszego przeznaczenia zasobow znanych ka?demu członkowi społecze?stwa na cele, ktorych relatywne znaczenie znaj? tylko te jednostki. Lub, by uj?? to krotko, jest to problem wykorzystania wiedzy nie danej wszystkim w całej zbiorowo?ci” ^[3] .

Hayek był znany jako jeden z najwi?kszych krytykow kolektywizmu w XX wieku. Twierdził, ?e wszystkie formy kolektywizmu (nawet te teoretycznie oparte na dobrowolnej wspołpracy) mog? by? utrzymywane jedynie przez władz? centraln?. W swojej najpopularniejszej ksi??ce, Droga do zniewolenia , oraz w po?niejszych pracach twierdził, ?e socjalizm, jako ?e wymaga centralnego planowania w gospodarce, jest obarczony wysokim ryzykiem przekształcenia si? w ustroj totalitarny .

W artykule The Use of Knowledge in Society ^[4] Hayek argumentował, ?e rynkowy mechanizm cenowy najlepiej słu?y do dzielenia i synchronizowania lokalnej oraz indywidualnej wiedzy, pozwalaj?c społecze?stwu uzyskiwa? zro?nicowane cele wła?nie przez zasady spontanicznego porz?dku . U?ywa poj?cia katalaktyka na okre?lenie ?samoorganizuj?cego si? systemu dobrowolnej wspołpracy”.

Poj?cie porz?dku naturalnego [ edytuj | edytuj kod ]

Poj?cie porz?dku (ładu) jest kluczowe dla filozofii politycznej Friedricha von Hayeka i odnoszone jest do wielu sfer rzeczywisto?ci społecznej (ekonomii, polityki, prawa). Wyro?nia on dwa rodzaje porz?dkow ? porz?dki stworzone przez człowieka w sposob celowy oraz porz?dki powstałe w sposob naturalny (spontaniczny) ^[5] . Porz?dki spontaniczne powstaj? jako efekt działa? niezale?nych jednostek, post?puj?cych zgodnie z pewnymi regułami. Reguły te to pewne regularno?ci w post?powaniu jednostek, wymuszane przez okoliczno?ci i nie zawsze u?wiadamiane. Przykładem porz?dku naturalnego mo?e by? rynek powstały w oparciu o normy wymiany i wzajemno?ci w społecze?stwach nowoczesnych. Porz?dki naturalne nie maj? jasno okre?lonego celu, lecz spełniaj? okre?lone funkcje , a w ich ramach jednostki realizuj? swe własne cele jednostkowe ^[6] . S? one oceniane znacznie wy?ej od porz?dkow celowych. Celowe porz?dki s? proste i oparte na abstrakcyjnych zasadach, przez co nie zawsze pasuj? do skomplikowanej rzeczywisto?ci społecznej. Porz?dki spontaniczne wyrastaj? wprost z tej rzeczywisto?ci i dlatego s? do niej lepiej dostosowane. S? one odporne na manipulacje i proby ich zdominowania przez władz? autorytarn?. Z tego powodu s? one warunkiem istnienia wolnych społecze?stw.

Pogl?dy przeciwstawne [ edytuj | edytuj kod ]

Ekonomist? zwalczaj?cym teorie Hayeka był w szczegolno?ci John Maynard Keynes , tworca keynesizmu ^[7] .

Dzieła [ edytuj | edytuj kod ]

• Prices and Production (1931)
• The Pure Theory of Capital (1941)
• Droga do zniewolenia (1944, wydanie polskie 1974)
• Indywidualizm i porz?dek ekonomiczny (1948, wydanie polskie 1998)
• Nadu?ycie rozumu (1952, wydanie polskie 2002)
• Konstytucja wolno?ci (1960, wydania polskie ? poza oficjalnym obiegiem ? 1987, PWN 2006)
• Denacjonalizacja pieni?dza (1976, wydanie polskie 2019)
• Prawo, legislacja i wolno?? (1978, wydanie polskie 2020)
• Unemployment and Monetary Policy: Government as Generator of the Business Cycle (1979)
• Zgubna pycha rozumu. O bł?dach socjalizmu (1988, wydanie polskie 2004)

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Beata Tarnowska (red.): Nagrody Nobla, Leksykon PWN . Warszawa: PWN, 2001. ISBN  83-01-13393-7 . brak strony w ksi??ce
• Galeria sław . Libertarianizm.pl. [dost?p 2009-10-19].
• Krzysztof Kostro: Hayek kontra socjalizm. Debata socjalistyczna a rozwoj teorii społeczno-ekonomicznych Friedricha Augusta von Hayeka . Warszawa: DiG, 2001. ISBN  83-7181-151-9 . brak strony w ksi??ce

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Polskoj?zyczne

• Sylwetka na stronie Instytutu Misesa
• Friedrich A. Hayek o znaczeniu własno?ci prywatnej
• Friedrich A. Hayek, Czy mo?emy jeszcze unikn?? inflacji?
• Friedrich A. Hayek, Dlaczego nie jestem konserwatyst?

Angloj?zyczne

• Can We Still Avoid Inflation? ( ang. )
• Why I Am Not a Conservative ( ang. )
• Friedrich August Hayek The Concise Encyclopedia of Economics ( ang. )
• David D.   Schmidtz   David D. , Friedrich Hayek , [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy , CSLI, Stanford University , 14 grudnia 2016 , ISSN 1095-5054 [dost?p 2017-12-31]   ( ang. ) .
• Hayek, Friedrich August von (1899?1992) ( ang. ) , Routledge Encyclopedia of Philosophy , rep.routledge.com [dost?p 2023-05-09].