Basmactwo

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Basmactwo
I wojna ?wiatowa , wojna domowa w Rosji
Ilustracja
Buchara atakowana przez Armi? Czerwon? w 1920, zdj?cie lotnicze
Czas

1916?1934

Miejsce

Turkiestan

Przyczyna

sprzeczno?? ideologii bolszewikow i ?rodkowoazjatyckich muzułmanow

Wynik

zwyci?stwo bolszewikow

Strony konfliktu
Basmacze
Chanat Buchary
  Afganistan 		  Imperium Rosyjskie (1916?1917)

  Rosyjska FSRR

Dowodcy
Enver Pasza †
Ibrahim-bek †
Usman Chod?a
Muedtin-bek †
Madamin-bek † 		Michaił Frunze
Grigorij Sokolnikow
Władimir Łazariewicz
Wasilij Szorin
August Kork
brak wspołrz?dnych

Basmactwo ( ros. Басмачество) ? istniej?cy w latach 1916?1934 w Azji ?rodkowej , zdecentralizowany zbrojny ruch narodowo-religijny skierowany przeciwko władzom carskim, a po?niej bolszewickim . Był inspirowany przez miejscowych feudałow i muzułma?skie duchowie?stwo. Szczyt walk basmaczy przypadł na lata 1922?1924, po?niej ruch został niemal doszcz?tnie rozbity przez Armi? Czerwon? pod dowodztwem Michaiła Frunzego , a jego uczestnicy zmuszeni zostali do wycofania si? za granic? ? do Afganistanu i Iranu . Ostatnie oddziały muzułma?skie prowadziły działania zbrojnego a? do pocz?tku lat 30. XX wieku. Wa?nymi dowodcami ruchu basmaczy byli Enver Pasza i Ibrahim-bek .

Tło [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Powstanie w Azji ?rodkowej (1916) .

Przed wybuchem I wojny ?wiatowej rosyjski Turkiestan rz?dzony był jako kraj ze stolic? w Taszkiencie (obecnie stolica Uzbekistanu ). Głownym ?rodłem rozwoju regionu była uprawa bawełny , ktora przynosiła miejscowej ludno?ci pewne zyski [1] [2] .

Przełomowym wydarzeniem dla rosyjskiej Azji ?rodkowej było ogłoszenie przez cara Mikołaja II Romanowa ukazu z 25 czerwca 1916, nakazuj?cego mobilizacj? do armii rosyjskiej ok. 390 tys. m??czyzn nierosyjskiego pochodzenia wyznania muzułma?skiego . Ludno?? ta była dotychczas zwolniona ze słu?by wojskowej. Doprowadziło to do wybuchu antycarskiego powstania , ktore jednak zostało krwawo stłumione przez wojska pod dowodztwem gen. Aleksieja Kuropatkina .

Pocz?tek działa? wojennych [ edytuj | edytuj kod ]

Flaga u?ywana przez ruch basmaczy

W nast?pstwie wybuchu rewolucji lutowej , w Azji ?rodkowej zacz?ły organizowa? si? ro?ne muzułma?skie siły polityczne. Członkowie Ogolnorosyjskiej Rady Muzułma?skiej utworzyli Shura-i Islam (Rad? Islamsk?), organizacj? d?adidystow , d???c? do powołania federacyjnego, demokratycznego pa?stwa z autonomi? dla muzułmanow [3] . Bardziej konserwatywni uczeni religijni utworzyli Ulema Jemyeti (Rad? Uczonych), bardziej zainteresowani ochron? islamskich instytucji i prawa szariatu . Muzułma?scy nacjonali?ci utworzyli razem koalicj?, ktora jednak rozpadła si? ju? po rewolucji pa?dziernikowej , kiedy to d?adidy?ci udzielili poparcia bolszewikom . Taszkiencka Rada Delegatow Robotniczych i ?ołnierskich , odrzuciła postulat udziału muzułmanow w nowym rz?dzie. W zwi?zku z tym nast?pił ponowny sojusz dwoch islamskich organizacji, d???cych teraz do utworzenia Autonomicznego Rz?du Kokandu . Miał by? to zal??ek przyszłego autonomicznego Turkiestanu , podlegaj?cego prawu szariatu [4] [5] .

Rz?d Kokandu zdecydował si? poprze? Białych w wojnie domowej [6] . W lutym 1918 oddziały Armii Czerwonej i Arme?skiej Federacji Rewolucyjnej spl?drowały tereny Kokandu. Liczba ofiar wyniosła ok. 25 tys. osob [7] . Masakra ta rozzło?ciła ludno?? muzułma?sk?. Irgasz Bej podj?ł walk? przeciwko bolszewikom, ogłaszaj?c si? Najwy?szym Przywodc? Armii Islamskiej . Od tego momentu ruch basmaczy zacz?ł si? na dobre [8] .

Negocjacje bolszewicko-basmackie w Ferganie w 1921

Oddziały zorganizowane przez Irgasza Beja zyskały poparcie duchowie?stwa islamskiego Kotliny Ferga?skiej . Kampanie nacjonalizacyjne przeprowadzone przez władze bolszewickie w Taszkiencie spowodowały zapa?? gospodarcz?, Kotlina Ferga?ska stan?ła natomiast w obliczu głodu z powodu braku importu zbo?a . Wszystkie te czynniki skłoniły miejscow? ludno?? do poparcia basmaczy. Pod koniec 1918 zdecentralizowane oddziały muzułma?skie liczyły ju? około 20 tys. bojownikow. Chłopi rosyjscy do obrony przed atakami basmaczy powołali Chłopsk? Armi? Fergany .

Latem 1920 bolszewicy zacz?li rekwirowa? ?ywno?? i mobilizowa? muzułmanow do Armii Czerwonej. Rezultatem było ponowne powstanie ludno?ci i organizowanie si? nowych grup basmaczy, nap?dzanych religijnymi sloganami [9] .

Ibrahim-bek , jeden z dowodcow basmaczy

Basmacze w Chiwie i Bucharze [ edytuj | edytuj kod ]

?ołnierze Turkiesta?skiego Frontu Armii Czerwonej w 1922

Na pocz?tku 1920 Armia Czerwona zaj?ła obszar Chanatu Chiwy i w jego miejsce władze bolszewickie powołały Chorezmijsk? Ludow? Republik? Radzieck? [10] . Niezadowolona z tego faktu ludno?? muzułma?ska szybko zacz?ła tworzy? antykomunistyczne oddziały partyzanckie. W tym samym roku bolszewicy zlikwidowali tak?e Chanat Buchary , ktorego ostatni emir udał si? na emigracj? do Afganistanu . 8 pa?dziernika 1920 proklamowano Bucharsk? Ludow? Republik? Radzieck? . Mieszka?cy w zdecydowanej wi?kszo?ci domagali si? jednak powrotu obalonego władcy [11] [12] .

Enver Pasza, szczyt działalno?? basmaczy i kl?ska tego ruchu [ edytuj | edytuj kod ]

W listopadzie 1921 do Buchary przybył turecki wojskowy Enver Pasza . Miał on wspiera? wojska bolszewickie, jednak szybko zdezerterował i sam doł?czył do basmaczy, staj?c si? jednym z ich najwa?niejszych dowodcow [11] . Jego celem było stworzenie pa?stwa pantureckiego , obejmuj?cego cało?? ziem Azji ?rodkowej. Jego wezwanie do d?ihadu spotkało si? z du?ym poparciem, co pozwoliło mu stworzy? regularn? armi? partyzanck? w sile 16 tys. ludzi. Na pocz?tku 1922 znaczna cz??? Bucharskiej Ludowej Republiki Radzieckiej, w tym takie miasta jak Samarkanda i Duszanbe , znajdowała si? pod kontrol? basmaczy [13] .

W obawie przed całkowit? strat? rejonu Turkiestanu, władze radzieckie przyst?piły do zwi?kszenia działa? przeciwko basmaczom. Dzi?ki pewnym kompromisom w kwestiach religijnych i kulturalnych ze strony bolszewikow, poparcie miejscowej ludno?ci dla muzułma?skich bojownikow osłabło [14] . Front Turkiesta?ski Armii Czerwonej przyst?pił do działa? ofensywnych. W czerwcu 1922 wojska radzieckie pod dowodztwem Nikołaja Kakurina pokonały basmaczy w bitwie pod Kafrun. Armia Czerwona zacz?ła wypiera? rebeliantow na wschod, odbijaj?c z ich r?k znaczne terytorium. 4 sierpnia 1922 ?mier? w walce poniosł Enver Pasza. W okresie pomi?dzy lipcem i sierpniem 1923 partyzantow wyparto z Garm . W Kotlinie Fergany rebelianci utrzymali si? jeszcze do 1924 [15] . Od tego momentu zdarzały si? ju? tylko sporadyczne starcia zbrojne. Najwa?niejsi dowodcy rebeliantow ? Faizal Maksum, Ibrahim-bek i Irgasz Bej znale?li schronienie w Afganistanie, sk?d kierowali zbrojnymi rajdami na obszary b?d?ce pod władz? radzieck?. W 1929 siły muzułma?skie dowodzone przez Maksuma na krotki czas opanowały tad?yckie miasto Garm, nim zostały stamt?d wyparte przez Armi? Czerwon? [16] . Cz??ciowemu odrodzeniu ruchu basmaczy sprzyjała stalinowska polityka kolektywizacji . W 1931 w Taszkiencie stracono Ibrahima-beka. Ostatni? du?? operacj? muzułma?skich partyzantow były walki na pustyni Kara-kum w pa?dzierniku 1933. W 1934 pozostało?ci ruchu basmaczy zostały ju? całkowicie spacyfikowane [17] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Richard Lorenz, Economic Bases of the Basmachi Movement in the Ferghana Valley, in ?Muslim Communities Reemerge: Historical Perspectives on Nationalit, Editors : Andreas Kappeler, Gerhard Simon, Gerog Brunner, 1994.
  2. ↑ J. Rohozi?ski, Bawełna, samowary i Sartowie. Muzułma?skie okrainy carskiej Rosji 1795-1916 , Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2014.
  3. ↑ Richard Lorenz, Economic Bases of the Basmachi Movement in the Ferghana Valley, 186.
  4. ↑ Richard Lorenz, Economic Bases of the Basmachi Movement in the Ferghana Valley , 290.
  5. ↑ Martha B. Olcott, The Basmachi or Freemen’s Revolt in Turkestan , 1918-24, 354.
  6. ↑ Michael Rywkin, Moscow’s Muslim Challenge , 22.
  7. ↑ Martha B. Olcott, The Basmachi or Freemen’s Revolt in Turkestan , 1918-24, 355.
  8. ↑ Richard Lorenz, Economic Bases of the Basmachi Movement in the Ferghana Valley , 293.
  9. ↑ Michael Rywkin, Moscow’s Muslim Challenge , 35.
  10. ↑ Fazal-Ur-Rahim Khan Marwat, The Basmachi Movement in Soviet Central Asia , 160.
  11. ↑ a b Martha B. Olcott, The Basmachi or Freemen’s Revolt in Turkestan, 1918-24, 358.
  12. ↑ Michael Rywkin, Moscow’s Muslim Challenge , 36.
  13. ↑ Joseph L.   Wieczynski , The Modern Encyclopedia of Russian and Soviet History , Academic International Press, 1976, ISBN  978-0-87569-064-3 [dost?p 2020-12-14] ( ang. ) .
  14. ↑ Martha B. Olcott, The Basmachi or Freemen’s Revolt in Turkestan , 1918-24, 357.
  15. ↑ William S.   Ritter , Revolt in the Mountains: Fuzail Maksum and the Occupation of Garm, Spring 1929 , ?Journal of Contemporary History”, 2016 , DOI :  10.1177/002200949002500408 [dost?p 2020-12-14] ( ang. ) .
  16. ↑ William S.   Ritter , The final phase in the liquidation of anti-soviet resistance in Tadzhikistan: Ibrahim Bek and the Basmachi, 1924?31 , ?Soviet Studies”, 37 (4), 1985 , s. 484?493, DOI :  10.1080/09668138508411604 , ISSN 0038-5859 [dost?p 2020-12-26] .
  17. ↑ Spencer C.   Tucker , Encyclopedia of Insurgency and Counterinsurgency: A New Era of Modern Warfare: A New Era of Modern Warfare , ABC-CLIO, 2013, ISBN  978-1-61069-280-9 [dost?p 2020-12-14] ( ang. ) .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

  • Hasło ?Basmacze” w: Encyklopedii PWN, tom 1, 1962.
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Basmactwo&oldid=71205885 ”