Homo sapiens
(LINNAEUS, 1758; dal
latin
≪porsona che sa ≫) e la definiziun tassonomica dla
porsona
moderna. Ara toca pro le jene
Homo
, de chel che ara e la sora sort vienta, pro la familia di hominidae, pro l’ordin di primates, pro la classa di
mamifers
y pro le dominium di
eucarioc
.
La storia dla porsona vegn a se le de tla Storia dla
tera
. Les periodes dla storia dla porsona e la:
Preistoria
Storia antica
Storia post-classica/medievala
Storia moderna
Storia contemporana
Alado de reperc ciafa dl 2017 tl
Marocco
dess la sort Homo sapiens s’avei svilupe dan da ca. 300.000 inant tl’
Africa
dl ost, daolache ara e spo piada ia a colonise i atri
continenc
[1]
.
La teoria plu reconesciuda son la evoluziun dla porsona e che:
? la sot-tribu
Hominina
s’ais svilupe tl Rift african da na popolaziun de ominids dan da ca. 5-6 miliuns d’agn;
? le jene
Homo
s’ais desfarenzie dal
Australopithecus
dan da 2,3-2,4 miliuns d’agn y che al s’ais slarie fora sola
tera
scioche
Homo erectus
? che la sort
Homo sapiens
s’ais svilupe tl’Africa dan da 300.000-200.000 agn y s’ais plu tert (dan da 100.000-65.000 agn) slarie fora son la tera ince tres ibridaziuns cun sortes somientes scioche
Homo neanderthalensis
y
Homo de Denisova
Valgugn antropologs arata che la sort Homo sapiens ais does sot-sortes
[2]
:
?
Homo sapiens sapiens
, la porsona moderna
?
Homo sapiens idaltu
, na paleo-sot-sort morta fora
Al e gnu porte ite scioche paleo-sot-sortes dl
Homo sapiens
:
?
Homo sapiens heidelbergensis
(porsona de Heidelberg)
?
Homo sapiens neanderthalensis
(porsona de Neandertal)
La porsona a n ciorvel der strotore y svilupe che e der gran respet ales dimenjiuns dla porsona, che ti e da svilupe pinsiers tla forma de rajonamenc,
lingac
, creativite y introspeziun. Chestes abilites desfarenzieia la porsona dales atres creatores vientes. Porater a la porsona d’atres carateristiches fondamentales:
- la postora rodunta, che pro i mamifers vegn ma dant ti cangurs
- i membri dessura ledi y cun gran sensibilite
- la vijiun binocolara che va debojegn por la perzeziun dla profondite (stereopsis)
- la prezijiun tl manaje i ogec
- I inoms dles sortes e evidenzia sce al e dan man troc fossils. Al e ince porte ite sortes che ne e nia ciamo gnudes reconesciudes ufizialmenter.
sort
|
perioda
(milioni di anni fa)
|
post
|
alteza (m)
|
peis (kg)
|
volum dl ciorvel (cm³)
|
fossils
|
descurida /
publicaziun dl inom
|
H. habilis
|
2.5?1.5
|
Africa
|
1.0?1.5
|
33?55
|
510-600
|
troc
|
1960/1964
|
Homo rudolfensis
al ne e nia sigu sce al fej pert dl jene
Homo
|
1.9
|
Kenya
|
|
|
|
1 crepa
|
1972/1986
|
Homo gautengensis
classifiche ince sciolche
Homo habilis
|
1.9?0.6
|
Sud Africa
|
1
|
|
600
|
trei porsones
|
2010
|
Homo ergaster
classifiche ince scioche
Homo erectus
|
1.8?1.3
|
Africa
|
|
|
700?850
|
troc
|
1975
|
Homo erectus
|
1.7?0.07
|
Africa, Eurasia (Giava,
Cina
,
India
, Caucasus)
|
1.8
|
60
|
900?1100
|
troc
|
1891/1892
|
Homo antecessor
classifiche ince scioche
Homo heidelbergensis
|
1.2?0.8
|
Spania
|
1.75
|
90
|
1000
|
2 sic
|
1997
|
Homo cepranensis
un n su fossil, bonamenter de
Homo erectus
|
0.9-0.35
|
Talia
|
|
|
1000
|
1 crepa
|
1994/2003
|
Homo heidelbergensis
|
0.6?0.35
|
Europa
, Africa, Cina
|
1.8
|
90
|
1100?1400
|
troc
|
1908
|
Homo rhodesiensis
classifiche ince scioche
Homo heidelbergensis
|
0.35?0.12
|
Zambia
|
|
|
1300
|
der puc
|
1921
|
Homo neanderthalensis
bonamenter na sot-sort de
Homo sapiens
|
0.35?0.04
|
Europa
,
Asia
dl vest
|
1.7
|
55?70
|
1200?1900
|
troc
|
1829/1864
|
Homo naledi
|
0.33-0.23
|
Sud Africa
|
1.5
|
45
|
450
|
15 porsones
|
2013/2015
|
Homo floresiensis
classificaziun nia siguda
|
??0.05
|
Indonesia
|
1.0
|
25
|
400
|
7 porsones
|
2003/2004
|
Homo tsaichangensis
bonamenter
Homo erectus
|
0.19-0.01
|
Taiwan
|
|
|
|
1 na porsona
|
dan dal 2008/2015
|
homo sapiens
(porsona moderna)
|
0.3(?)/0.2?present
|
Dot le monn
|
1.5?1.9
|
50?100
|
950?1800
|
vient
|
?/1758
|
Homo de Denisova]]
bonamenter na sot-sort de
Homo sapiens
o n ibrid
|
0.04
|
Ruscia
|
|
|
|
1 sit
|
2010
|
Porsones dl ander dl Cerf Coce/Red Deer Cave people
bonamenter na sot-sort de
Homo sapiens
o n ibrid
|
0.0145-0.0115
|
Cina
|
|
|
|
der puc
|
2012
|
- ↑
Le Scienze, Un'origine piu antica per Homo sapiens, 7 giugno 2017
- ↑
Human evolution: the fossil evidence in 3D, by Philip L. Walker and Edward H. Hagen, Dept of Anthropology, University of California, Santa Barbara, retrieved 5 april, 2005