Мунай экспорттогон ?лк?л?рд?н уюму
(Organization of Petroleum Exporting countries) (OPEC-ОПЕК): Д?йн?л?к экономикада жылдан жылга маанил??л?г? к?ч?г?н, олуттуу мааниси бар
мунай
булактарынын к?п б?л?г? ?н?г?п келе жаткан
мамлекет
терде экендиги баарыбызга белгил??.
Ал эми буларды иштет?? жана базарга алып чыгуу болсо к?п жылдардан бери эл аралык ири фирмаларынын колунда жана алардын монополиясына таандык. Мунай чыккан аймактарга ээлик кылган
мамлекет
тер бара-бара ойгонуп, соода-сатыктан алуучу ?л?ш?н жогорулатуу жана бааларды ал ири фирмалардын саясаттарын к?зг? илбей туруп ?з улуттук кирешесинин пайдалуулугун арттыруу ?ч?н макулдашууларды ж?рг?зг?н. Акыркы 5 жылдыкта 13 м?ч?с? болгон ОПЕК
1960
-жылы негизделген. Ал кездерде нефть чыгуучу ?лк?л?рд?н фирмалары бааларды т?ш?р? баштаган болчу. Бул абал
1960
-жылы сентябрь айларында Багдатта нефтини экспорттоочу ?лк?л?рд?н кызыкчылыгын к?зд?г?н ОПЕКтин т?з?л?ш?н? жол ачты.
Беш негизд??ч? ?лк?л?р болгон Иран, Ирак, Кувейт, Сауд Аравиясы жана Венесуэла ?лк?л?р?н?н т?зг?н бул кызматташтыгына ошол эле жылы Катар, 1962-жылы Ливия жана Индонезия, 1967-жылы Абу-Даби, 1969-жылы Алжир, 1971-жылы Нигерия, 1973-жылы болсо Эквадор кошулган. 1974-жылы Абу-Дабинин м?ч?л?г? Бириккен Арап Эмираттарына к?ч?р?лг?н жана 1975-жылы Габон
мамлекет
и да уюмга кабыл алынган. М?ч? ?лк?л?рд?н ?к?лд?р? жылына эки жолу жыйналышып, жалпы саясатын аныктайт, жыйынтыктарды талкуулап, сунуштарды киргизсе, к?н?мд?к маселелерди чеч?? Венадагы Баш Катчылык тарабынан ж?рг?з?л?т. Ал эми баш катчылык экономикалык мыйзам иштери жана техникалык иштерди ж?рг?зг?н б?л?мд?рг? б?л?нг?н.
Таза мунай экспорттогон жана баарыбызга белгил?? болгондой эле д?йн?л?к нефть запастарынын ?чт?н экисине ээлик кылган 12 ?лк?д?н т?з?лг?н конфедер болуп эсептелет. Азыркы учурда уюмдун 12 м?ч?
мамлекет
и бар.Алар т?м?нд? м?ч? болуп кир?? кезеги менен жазылган. ОПЕК м?ч?л?р?н?н ичинде негизги басымдуулук кылган 7
мамлекет
тин расмий тили арап тили болгондугуна карабастан, ОПЕКтин расмий тили
англис тили
болуп эсептелет.
М?ч?л?рд?н ичинен жалгыз
Нигериянын
гана расмий тили англис тили болуп саналат. ОПЕКке т?м?нк?
мамлекет
тер м?ч? болушкан: Ангола (10-январь, 2007) Ливия (декабрь, 1962) Нигерия (июль, 1971) Алжир (1969) Жакынкы Чыгыш Иран (сентябрь,
1960
) Ирак (сентябрь,
1960
) (1998-жылдан баштап ОПЕКтин ?нд?р?ш квотасын кабыл алган эмес) Кувейт (сентябрь,
1960
) Катар ( декабрь, 1961) Сауд Аравиясы (сентябрь,
1960
) Бириккен Арап Эмираттары (ноябрь, 1967) Венесуэла (сентябрь ,
1960
),(ноябрь, 2007) Индонезия (декабрь, 1962) м?ч?л?к себеби Индонезияны ОПЕК таза мунай экспорттогон ?лк? катары кабыл албайт.
ОПЕКтин мурдагы м?ч?л?р?: Габон (1975-1995) ОПЕКке м?ч? болушу м?мк?н болгондор: Боливия, Мексика, Судан жана Сирия ОПЕКке кошулууга чакырылган. Судан жана Эквадор азыркы убакта м?ч? болууга жол изд??д?.
1960
-жылы 9-14-сентябрь аралыгында Багдатта болуп ?тк?н конференция жыйынтыгында расмий негизделген. Негизд??ч? ?лк?л?р: Сауд Аравиясы, Иран, Ирак, Кувейт жана Венесуэла. Уюмга кийинчерээк Катар (1961), Ливия (1962), Индонезия (1962), Алжир (1969), Нигерия (1971), Эквадор (1963-1993), Бириккен Арап Эмираттары (1967), Габон (1975-1995) жана Ангола (2007) кошулган. ОПЕКти негиздеген ?лк?л?р уюмга жа?ы м?ч?л?рд? кабыл алууда бир эле ≪вето≫ укугун колдоно алат. Алардын укук жаатында мындан башка ?зг?ч?л?кт?р? жок.
Таза мунай экспорттогон жана мунай темасында ОПЕК м?ч?л?р? менен бирдей м?мк?нч?л?кт?рг? ээ болгон ?лк?л?р гана уюмга кошула алат. ОПЕК картел эмес, ал к?з карандысыз мунай ?нд?рг?н ?лк?л?рд?н ортосундагы шериктештикти жана кызматташтыкты жакшыртууну к?зд?г?н уюм катары белгил??. Ал эми мунай бааларын жана ?нд?р?ш ?лч?мд?р?н аныктоо жагынан картелге окшош. Бирок практика ж?з?нд? уюмдун чечимдерине с?зс?з т?рд? моюн сунууга арналган механизм жок. Ошол себепт?? уюмдун м?ч?л?р? кээде уюмдун кабыл алган чечимдерине баш ийбегендиктери байкалат.
Эл аралык мамилелер с?зд?г?/ Т?з. Аббас Караагачлы; котор. Топчуг?л Нармаматова, -Б.:КТМУ, 2008.- б.
ISBN 978-9967-24-921-9