Д?ниеж?з?л?к сауда ?йымы
(ДС?) ? халы?аралы? сауда ережелер?н либерализм принциптер?не ?арай реттейт?н халы?аралы? экономикалы? ?йым, ол 1995 жыл?ы 1 ?а?тардан бастап ж?мыс ?стей бастады. Ал?аш?ы кезе?де ДС?-?а 77 мемлекет к?рсе, 2023 со??ы м?л?мет бойынша о?ан 178 ел м?ше болды. Б?рын?ы ке?ест?к елдерден оны? ?атарында
Литва
,
Латвия
,
Эстония
,
Грузия
,
Армения
,
Молдова
,
?ыр?ызстан
,
Украина
Ресей ж?не ?аза?стан бар. ДС?-?а к?рет?н елдерд?? ?лес? ?лемд?к
тауар
айналымны? 95% ??райды, я?ни
Ресейд?
?оспа?анда б?к?л д?ниеж?з?л?к нары?ты ?амтып отыр деуге болады. Ж?не де 30-?а жуы? ел осы ?йым?а к?ру ниеттер?н б?лд?рд?, олар б?г?нг? та?да ба?ылаушы м?ртебес?не ие.
ДС? басты м?ндет? ? ?рк?л?сс?з халы?аралы? сауда-сатты??а м?мк?нд?ктер жасау. Дамы?ан елдерд?? бастамасымен ??рыл?ан атал?ан ?йым халы?аралы? саудада
экономикалы? ?с?м
мен адамдарды? т?рмыс т?рш?л?г?н к?теруге ы?пал етед? деп есептелед?. Б?г?нг? та?да ?лемд?к сауда ж?йес? нег?зг? бес ?станым?а с?йкес келу? ти?с:
? Саудада еш кемс?туш?л?кт?? болмау шарты, я?ни б?рде-б?р мемлекет ?айсыб?р мемлекетке
экспорт
пен
импорт?а
шектеуш?л?к ?ою?а ???ы?ы болмайды;
? Сауда кедерг?лер?н азайту, немесе ?айсыб?р елд?? нары?ына шетелд?к тауарларды? келу?не кедерг? келт?рет?н факторларды жою, олар?а б?р?нш? кезекте кеденд?к алымдар мен импортты? квоталар жатады, бас?аша айт?анда импорт?а ?ойылатын к?лемд?к шектеулер;
? Т?ра?тылы? пен сауда шартыны? алдын-ала болжамдылы?ы, б?л шетелд?к компаниялар,
инвесторлар
мен ?к?меттер ?олданыста?ы сауда шарттарыны? кенеттен ж?не б?р тарапты? ерк?мен ?згер?лмейт?н?не кеп?лд?к беред?;
? Халы?аралы? саудада?ы б?секелест?кт? ынталандыру, я?ни т?рл? елдер фирмаларыны? те? ???ы?ты б?секелест?г? ?ш?н ≪?д?летс?з≫ т?с?лдерд? жою, о?ан экспортты?
субсидия
лар (экспортшы-фирмалар?а мемлекет демеуш?л?г?), жа?а сату нары?тарын иелену ма?сатында
демпингт?к
ба?аларды пайдалану;
? Жо?ары дамыма?ан мемлекеттер ?ш?н халы?аралы? саудада же??лд?ктер жасау. На? осы бап жо?арыда к?рсет?лген ?станымдар?а кере?ар келед?, алайда ол ?лемд?к шаруашылы??а осал дамы?ан елдерд? тарту ?ш?н ?ажет болды. Б?л елдер ал?аш?ы кезе?де дамы?ан мемлекеттермен б?секелесе алмайтыны айдан аны?, сонды?тан да нашар дамы?ан елдерге ерекше же??лд?ктер ?арастыру ≪?д?летт?≫ болар деп есептелед?.
ДС?-да 178 ?атысушы бар, оны? ?ш?нде: Б??-?а м?ше 160 халы?аралы? таныл?ан мемлекет, ?ш?нара таныл?ан
Тайвань
, 2 т?уелд? аума? (
Гонконг
ж?не
Макао
) ж?не
Еуропалы? Ода?
. ДС?-?а к?ру ?ш?н мемлекет меморандум беру? керек, ол ар?ылы ДС? ?йым?а ?атысты сауда ж?не экономикалы? саясатты ?арастырады.
[4]
[5]
Постке?ест?к елдер осылайша ДС?-?а ?осылды:
- ?ыр?ызстан
, 20 желто?сан 1998 года (ДС?-ны? 133-ш? м?шес?).
- Латвия
, 10 а?пан 1999 года (ДС?-ны? 134-ш? м?шес?).
- Эстония
, 13 ?араша 1999 года (ДС?-ны? 135-ш? м?шес?).
- Грузия
, 14 маусым 2000 года (ДС?-ны? 137-ш? м?шес?).
- Литва
, 31 мамыр 2001 года (ДС?-ны? 141-ш? м?шес?).
- Молдова
, 26 ш?лде 2001 года (ДС?-ны? 142-ш? м?шес?).
- Армения
, 5 а?пан 2003 года (ДС?-ны? 145-ш? м?шес?).
- Украина
16 мамыр 2008 года (ДС?-ны? 152-ш? м?шес?)
[6]
.
- Ресей
, 22 тамыз 2012 года (ДС?-ны? 156-ш? м?шес?)
- Т?ж?кстан
, 2 марта 2013 года (ДС?-ны? 159-ш? м?шес?).
- ?аза?стан
, 30 ?араша 2015 года (ДС?-ны? 162-ш? м?шес?).
ДС? ше?бер?нен тыс постке?ест?к т?рт ел ?алады:
?з?рбайжан
,
Беларусь
,
Т?р?кменстан
ж?не
?збекстан
.
2013 жылы Т?р?кменстан ДС? - ?а к?ру туралы бастама к?терд?
[7]
[8]
. 2020 жылды? мамырында Т?р?кменстан ?к?мет? ДС? хатшылы?ына ба?ылаушы м?ртебес?н алу?а ?т?н?ш берд? ж?не осы м?ртебеге ие болды, ал 2020 жылды? 22 ш?лдес?нде келес? бес жыл ?ш?нде ДС?-?а к?ру процес?н бастау шартымен.
[9]
2016 жылы Беларусь ДС?-?а к?ру бойынша белсенд? кел?сс?здерд? бастады.
2020 жылды? ш?лдес?нде ?збекстанны? ДС?-?а к?ру? ж?н?ндег? ж?мыс тобыны? т?рт?нш? отырысы ?тт?-со??ы ресми отырыстан 15 жыл ?ткен со?, ал 2023 жылы алтыншы отырыс ?тт?.
[10]
[11]