Olafur Stephensen
(
Olafur Stefansson
) (
3. mai
1731
?
11. november
1812
) var
stiftamtmaður a Islandi
a arunum
1790
til
1806
.
Kona Olafs var Sigriður Magnusdottir (13. november 1734-29. november 1807), dottir Magnusar Gislasonar amtmanns og Þorunnar Guðmundsdottur konu hans. Born þeirra voru
Magnus Stephensen
domstjori, Þorunn kona
Hannesar Finnssonar
biskups,
Stefan Stephensen
amtmaður,
Bjorn Stephensen
domsmalaritari i yfirrettinum og Ragnheiður kona
Jonasar Schevings
syslumanns.
Olafur var fæddur a
Hoskuldsstoðum
a
Skagastrond
og voru foreldrar hans Stefan Olafsson prestur þar og fyrri kona hans, Ragnheiður Magnusdottir fra
Espiholi
. Hann for i
Holaskola
og utskrifaðist þaðan
1751
, sigldi siðan og lauk logfræðiprofi fra
Kaupmannahafnarhaskola
1754
. Olafur kvæntist Sigriði, dottur Magnusar Gislasonar amtmanns, mesta valda- og virðingamanni a Islandi. I bruðkaupi þeirra leiddu biskupar bruðina til altaris en landfogeti og landlæknir leiddu bruðgumann.
[1]
Hann var fyrst bokhaldari við
Innrettingarnar
þar sem Magnus Gislason var i forystu en arið 1756 var hann settur varalogmaður norðan og vestan. Siðar varð hann aðstoðarmaður
Magnusar Gislasonar
amtmanns
tengdafoður sins og tok við embættinu er hann andaðist
1766
og flutti þa a Bessastaði. Þegar landinu var skipt i tvo omt 1770 varð Olafur amtmaður i Norður- og Austuramti. Arið 1783 fekk hann lausn fra embætti af þvi að hann vildi ekki flytja norður i land eins og ætlast var til og var
Stefan Þorarinsson
skipaður i staðinn.
Olafur gerði ut tugi bata til fiskveiða og nytti ser fornan rett landeigenda til að knyja leiguliða sina til að roa a batum sinum og svipti þa jafnframt retti til að gera ut eigin bata. Olafur var eindreginn andstæðingur hvers konar rymkunar a kjorum leiguliða og var krofuharður og obilgjarn. Leiddi það m.a. til uppreisnar leiguliða 1785.
[1]
Magnus var settur af konungi til að stjorna solu Skalholtsjarða sem hofst 1785 með það að markmiði stjornvalda i Kaupmannahofn að fjolga islensku sjalfseignarbændum og bæta lifskjor bændastettarinnar. Bestu jarðirnar lentu hins vegar flestar i hondum hofðingjanna og Stefanungar naðu ser i vænar sneiðar. Olafur notaði stundum leppa til að dylja hver atti i hlut við jarðarkaupin og dæmi eru um hreina spilling við raðstofun jarðanna. Uthlið i Biskupstungum var slegin abuanda arið 1794 en Olafur sa til þess að hann fengi ekki afsal og seldi jorðina goðkunningja sinum. Morg dæmi um domaskipan þar sem Stefanungar reðu a ollum stigum mala er að finna i Alþingisbokum fra þessum arum.
[1]
En þegar suður- og vesturamtinu var skipt i tvennt 1787 varð Olafur amtmaður i vesturamtinu og 14. april
1790
varð hann jafnframt
stiftamtmaður
, fyrstur Islendinga i langan tima. 1793 hafði hann amtaskipti og var skiptur yfir suðuramtið. Olafi var vikið ur embætti 1803 vegna asakana um spillingu. Hann fekk lausn fra embættum sinum 1806 en fekk að bua afram endurgjaldslaust i
Viðey
, þar sem hann var þa. Fyrst hafði hann buið a
Leira
i
Leirarsveit
, siðan a
Bessastoðum
,
Elliðavatni
, i
Sviðholti
og a
Innra-Holmi
.
Olafur var all-afkastamikill rithofundur. Meðal annars ritaði hann gagnlegar ritgerðir i lærdomslistafelagsritunum. Einnig liggur eftir hann prentuð reikningsbok,
Stutt undirvisun i reikningslistinni og algebra
, utgefin i Kaupmannahofn arið 1785. Olafur sagðist i formala hafa ritað kver sitt arið 1758 eftir dvol sina i Kaupmannahofn. Uppkastið hefði gengið manna a milli i uppskriftum og þvi hefði hann talið rett að lata prenta það. Hann sendi Magnus Stephensen, son sinn, með handritið til prentunar haustið 1784. I sjalfsævisogu Magnusar kemur fram að Magnus umritaði kverið toluvert og bætti við það sex koflum af 26 eða 78 bls. af 248 bls. texta. Meðal annars bætti Magnus við kafla um tugabrot sem voru þa nymæli i evropskum kennslubokum fyrir almenning. Bokin var strax loggilt sem kennslubok i lærðu skolunum tveimur i Skalholti og a Holum.
Olafur var ættfaðir
Stefanunga
og þotti morgum nog um veldi þeirra feðga og tengdamanna þeirra. Arið
1792
kom ut i Kaupmannahofn bokin
Ærefrygt. Liste over Hr. Stiftamtmand Oluf Stephensens Familie i Island. Allene de beregnede som sidde i publiqve Embeder 1791
. Hofundur var
Halldor Jakobsson
, fyrrum
syslumaður
i
Strandasyslu
en þetta rit fjallaði um hve valdamiklir Stefanungar væru i islensku samfelagi og helt fram að ættin einokaði opinber embætti a
Islandi
. Þegar bokin kom ut var Olafur Stefansson stiftamtmaður og settur
amtmaður
i
Suðuramti
og skipaður amtmaður i
Vesturamti
. I
Norður- og austuramti
sat systursonur hans Stefan Þorarinsson.
Biskupinn
a
Holum
,
Sigurður Stefansson
, var halfbroðir Olafs og
Hannes Finnsson
Skalholtsbiskup
var tengdasonur Olafs. Þegar
Skuli Magnusson
var leystur fra embætti
1793
þa var i hans stað settur
Magnus Stephensen (f. 1762)
sonur Olafs.
[2]
Meðal Stefanunga voru hjonabond skyldmenna liklega tiðari en i nokkurri annarri fjolskyldu i landinu fyrr og siðar. Þeir bræður Magnus og Stefan Stephensen stofnuðu til hjonabanda nokkurra barna sinna.
[1]
Olafur andaðist i
Viðey
og var jarðsunginn þar
26. november
. Ekki voru við utfor hans aðrir en born hans og barnaborn, prestarnir Brynjolfur Sigurðsson domkirkjuprestur i Seli og
Arni Helgason
a
Reynivollum
og likmenn. I
Arbokum Reykjavikur
stendur þetta:
Þotti morgum það kynleg raðstofun, þar sem i hlut atti sa, er allra Islendinga hafði orðið æðstur að mannvirðingum
.