Pc anno 2006
In
personal computer (pc) | persoanlike kompjuter
, ofkoarte as
pk
(net gongber, op dizze side tenei koartwei
kompjuter
) is in
kompjuter
foar eigen gebruk. Dy kompjuter wurdt brukt foar it utfieren fan ferskate saken, lykas
administraasje
,
tekstbewurking
,
ynternetferbining
, programmearjen,
kompjuterspultsjes
, en oare saken. Men kin in kompjuter foar it
wurk
,
underrjocht
en
hobby
bruke.
Tekening fan in persoanlike kompjuter
1.
Byldscherm
2.
Memmeboerd
3.
Prosessor
(CPU)
4.
Wurkunthald
(
RAM
)
5.
Utwreidingskaarten
(
PCI
)
6.
Enerzjyfoarsjenning
7.
Optyske skiif
(
cd-rom
,
dvd
,
blu-ray
)
8.
Feste skiif
9.
Toetseboerd
10.
Mus
In typyske kompjuteropstelling bestie(t) ut in systeemkast en
rane-apparatuer
, lykas
byldskerm
,
toetsebord
en
mus
.
De systeemkast (mooglik mei ynboud byldskerm) befettet altyd:
Fierder hat de systeemkast sa goed as altyd:
- in
ludskaart
dy’t oansluting fan ludsapparatuer mooglik makket; tsjinwurdich faak yntegrearre op it memmeboerd
- in
netwurkkaart
der’t de pc mei op in netwurk oansluten wurde kin, tsjintwurdich faak yntegrearre op it memmeboerd.
- in
cd-romspiler
en/of
dvd
-spiler, cd-braner en/of dvd-braner
Op de kompjuter wurdt ek eksterne
rane-apparatuer
oansletten, meast op in
oanslutpoarte
, mar tsjinwurdich ek
triedleas
oanstjoerd, mei
Wi-Fi
,
ynfraread
of
Bluetooth
. Der binne (stan 2015) noch inkelde wichtige typen oanslutpoarten oer:
USB
-oansluting (Universal Serial Bus), in standerdisearre oansluting foar printers, skenners, toetseboerd, mus, unthaldkaartlezers en allerhande oare apparatuer
DVI
,
VGA
of
HDMI
foar it byldskerm
Cat5
-oansluting foar in betriedde netwurk (
ethernet
).
Nei wize fan bruken binne der ferskate kompjutertypen:
- Stasjonere kompjuters, dy't fierder opdield wurde kinne yn:
- Kantoarkompjuters (Ingelsk
desktop PCs
)
- Wurkstasjons (Ingelsk
workstations
)
- Draachbere kompjuters (Ingelsk
laptop PCs, notebooks, wearable computers
)
- Busekompjuters (Ingelsk
personal digital assistants
as
PDAs
)
IBM Persoanlike Kompjuter, type 5150 ut 1981
De earste kompjuter wie ree op
5 desimber
1941
, de
Z3
fan
Konrad Zuse
. Mar om't dat yn de
Twadde Wraldkriich
wie, en om't de Z3 yn
Dutslan
op it ein fan de oarloch troch in bombardemint ferneatige waard, wie dat net by eltsenien bekind, en nei de oarloch tocht men dertroch dat de
ENIAC
, yn de
Feriene Steaten
, ree op
14 febrewaris
1946
, de earste echte kompjuter wie.
De
programma
's foar de Z3 waarden ynfierd fia in soarte fan
punsban
, wylst dat by de ENIAC gong troch it op 'e nij lizzen fan in part fan de betriedding. Lettere kompjuters hienen punsbanynfier, doe kamen de
punskaart
, de
magneetban
en de
magnetyske skiif
. Dy magneetbannen hienen romte foar mear as ien programma of
triem
, en op hjoeddeiske
feste skiven
stean gauris tuzenen triemmen.
In Imac ut om ende by 2014
Der waarden al gau
skriuwmasine
-eftige systemen brukt, om de gegevens op dy bannen te krije en foar utfier op papier. Yn de fyftiger jierren waard mei eltse kompjuter direkt ien
taastboerd
printer
ferbun, foar de systeembehearder. Yn de sechtiger jierren waard der net mear op papier utfierd, mar nei in
byldskerm
. Dizze kombinaasje fan in byldskerm mei in
kaaiboerd
wurdt hieltyd noch brukt.
De leste jierren komt yn benammen yn de bedriuwen dy't bot hygienysk wurkje moatte, de byldstjoerde kompjuter op. Dy kompjuter hat in
taastskerm
. Der't earder it byldkaike - Ingelsk pictogram - mei de mus oanklikt waard, tikje jo mei in finger streekrjocht op de byldkaikes dy't op it skerm aktyf makke wurde kinne.
De hjoeddeistige kompjuter komt fuort ut in untwikkeling fan de santiger jierren of. Der binne mei de tiid ferskate kompjutersoarten untwikkele.
- De earste kompjuter dy't foar wurk en privee brukt waard, wie de Xerox Alto fan it bedriuw Xerox PARC dy't fanof
1973
produsearre waard. It wie gjin kommersjeel produkt, der binne mar in pear tuzen fan boud, mar dat wie de kompjuter der't de term
persoanlike komjuter
foar optocht waard.
- Mei troch de untwikkeling fan de Alto kamen der mear typen selsbou-kompjuters, der't de
Altair 8800
de wichtichste fan wie.
- Yn
1975
waard de
Altair 8800
makke. Dy kompjuter foar thus moast sels yninoar set wurde. Dy kompjuter hie gjin byldskerm en gjin toetseboerd, mar skeakelders en lampkes.
- Yn
1975
brocht
IBM
de IBM 5100 op de merk foar wittenskiplike tapassings. It wie in yntegrearre kompjuter, mar fier buten it budzjet fan saaklike tapassings en hobbyisten.
- It earste yndustriele type kompjuter wie de Apple II fan it bedriuw
Apple
. Dy kompjuter waard op
5 juny
1977
yn de
Feriene Steaten
yntrodusearre. De Apple II wie dudlik beynfloede troch de Altair, mar it wie in kant en klear produkt. Fierders koenen der kaarten taheakke wurde, foar
tekstbewurking
,
spultsjes
ensafuorthinne. It wie in kompjuter dy't feroare wurde koe ta de winsk fan de kunde. It wie de earste kompjuter mei kleuren en lud. Troch de komst fan
VisiCalc
, it earste rekkenprogramma, seach de saaklike merk it nut fan de kompjuter.
- Yn likernoch deselde tiid, 1977, waarden de earste kommersjele persoanlike kompjuters, de Commodore PET 2001 en de Tandy TRS 80 Model 1, yntrodusearre. Wat prestaasjes oanbelanget kamen dy kompjuters aardich oerien mei de Apple II. Hja hienen lykwols gjin mooglikheid foar
utwreidingskaarten
, gjin kleurwerjefte en gjin lud. Net folle letter kamen ek ferskate oare merken mei persoanlike kompjuters.
- Apple hie it yn syn reklame-uterings oer de
Apple II
al oer in
Personal Computer
;
IBM
wie lykwols as earste fabrikant dy’t syn kompjuters de type-oantsjutting
Personal Computer
joech, en waard dertroch wol de bekendste.
- Om't de klant yn de lette santiger jierren, mei it sukses fan de Apple II en oaren, frege om kompjuters, begun ek
IBM
mei de untwikkelingjen fan in eigen persoanlike kompjuter. Oars as by de 5100 waard no keazen foar goedkeape en maklik beskikbere oplossings. De kompjuter dy't IBM op 12 Augustus 1981 yntrodusearre, hie in 8-bit ISA bussysteem, mei kleure-opsje en lud. IBM hie syn earste kompjuter fan in Intel-8088-Prosessor foarsjoen, in net sa kreftige ferwurkingsienheid, mar ien der't hja underfining mei hienen. Dy hie levere wurde moatten mei in oanpaste ferzje fan CP/M, dy't normaal op kreftigere kompjuter's draaide, maar om't IBM dat net foarelkoar krije koe, waard de kompjuter levere mei it ofwikende bestjoeringsysteem PC-DOS, dat troch
Microsoft
oan IBM levere waard.
- 12 augustus
1981: De earste
IBM Personal Computer
wurdt foarsteld op in parsekonferinsje yn it
Waldorf-Astoria Hotel
yn
New York
.
- Yn
1984
yntrodusearre Apple de
Apple Macintosh
, de earste kompjuter mei in grafyske brukersomjouwing. Dat betsjutte in revolusje foar de kompjutermerk.
- Yn
1985
yntrodusearre
Microsoft
de earste ferzje fan
Windows
. Dat wie de earste grafyske brukersomjouwing foar IBM-kompatibele kompjuters. Yn tsjinstelling ta de Macintosh is dy op meardere kompjuters te bruken yn stee fan allinnich op eigen produkten, der tanket Windows syn sukses oan. De earste ferzje waard lykwols gjin sukses.
- Yn
1992
brocht Microsoft
Windows 3.1
ut. Fan Windows 3.1 of krige
Microsoft Windows
grutte bekendheid. Dat is benammen te tankjen oan de tekstferwurker
Word
, en troch de opkomst fan
multymedia
en
ynternet
.
- Yn datselde jier bringt
Linus Toralds
de earste ferzje fan
Linux
ut, in 32-bits-,
opensource
-, multybruker-,
multytasking
POSIX
-bestjoeringssysteem dat op in persoanlike kompjuter draait.
- Yn
1995
brocht Microsoft
Windows 95
ut. Dy kin multytaske en hat as earste Windowsferzje de taakbalke mei de startknop. Dat wie ek de earste 32-bitsferzje fan Windows. Foar thusgebruk soe pas fan
Windows XP
yn
2001
of gjin
MS-DOS
mear brukt wurde.
- De stan fan saken yn
2017
is dat
Smartphones
en
Tablets
in hiele bulte funksjonaliteiten fan de kompjuter oernommen hawwe sadat dy wat langer wat minder brukt wurdt, benammen as it om thusgebruk giet.
Fan it begjin of binne de kompjuters brukt foar berekkenings. It
Ingelske
wurd "Computer" betsjut dan ek "rekkender" en it suver al feraldere Fryske wurd is
rekkenreau
.
Yn de tachtiger jierren waard de komputer in massaprodukt. De 'persoanlike komputer' docht dan syn yntree en nei ferrin fan tiid wurdt MS-DOS (Microsoft Disk Operating System: Skiif Bestjoerings systeem) it meast brukte bestjoeringssysteem De kompjuter is fan dy tiid of meast foarsjoen fan in
tekstbewurker
, in rekkenbled en in kaartebak. Letter mei it opkommen fan ynternet kamen der de netsneuper en e-post as standerttapassings by. Mei de yntroduksje fan de grafyske brukerstagong makke de kompjutermus syn yntree.
Mei it goedkeaper wurden fan de byldskermen kamen der ek
kompjuterspultsjes
by en mei it better wurden fan de byldskermen kamen der ek
byldbewurkingstapassings
. Yntusken binne kompjuters ynboud yn in protte "yntelliginte" apparaten en no't hieltiid mear kompjuters troch it
ynternet
ferbun binne, wurde kompjuters mear en mear brukt foar kommunikaasje, it finen fan ynformaasje, en it skriuwen fan in
ensyklopedy
.
De
software
(kompjuterprogrammatuer) foar in kompjuter kin underdield wurde yn in tal kategoryen:
- BIOS
,
Basic Input/Output System
, bestiet ut de meast basale funksjes dy’t it oanstjoeren fan
hardware
lykas unthald, feste skiif ensafh. mooglik meitsje. It BIOS wurdt levere yn in
ROM-tsjip
, en wurdt start sadree’t de kompjuter oanset wurdt.
- Bestjoeringssysteem
, bestiet ut
software
dy’t it mooglik makket om kompjuterprogramma’s ut te fieren. Yn it bestjoeringssysteem sitte alle underdielen dy’t it mooglik meitsje om de BIOS-funksjes te bruken, mar ek foar it oanstjoeren fan rane-apparaten (mei
drivers
), it befeiligjen fan de kompjuter (troch brukersprofilen te definiearjen en autorisaasje te jaan), en de grafyske omjouwing dy’t it mooglik makket de kompjuter mei mus en/of toetseboerd te betsjinjen. As bestjoeringssysteem fan persoanlike kompjuters hat
Windows
fan
Microsoft
it grutste merkoandiel. Oare bestjoeringssystemen binne
Linux
(dy’t yn ferskate
distribusjes
(
distro’s
), troch ferskate leveransiers levere wurde, lykas
Red Hat
,
SUSE
,
Debian
en
Mandrake
), en it bestjoeringssysteem foar
Apples
Apple Macintosh
(
Mac OS
, of it aktuelere
Mac OS X
).
- Services, foar Windows, of
Daemons
, foar Unix, binne prosessen dy’t op de eftergrun draaie foar beskate saken dy’t allegeduerigen aktyf weze moatte.
- Applikaasjes
(tapassings) binne programma’s dy’t mei in beskaat doel makke wurde of oantugt. Foarbylden derfan binne tekstferwurkers, ludsferwurkers, rekkenrprogramma’s,
webbleders
en
databaseprogramma's
. Guon applikaasjeprogramma’s kinne by in bestjoeringssysteem ynbegrepen weze.
- Ark of
utilities
binne helpprogramma’s foar bygelyks it sels skriuwen fan programma’s (
compilers
,
interpreters
,
IDE's
, en sokssawat),
webservers
,
mailservers
, ensafh.
Troch it tanimmende kompjutergebruk kamen der njonken de kompjuter oare modellen kompjuters op de merk. De draachbere
laptop
waard hieltyd lichter en kreftiger, sadat dy mear en mear brukt waarden. Sunt sawat
2010
wurdt de noch lichtere
tabletkompjuter
in soad brukt.
Njonken de taken
tekstbewurkjen
en tabellekalkulaasje wurdt it multymedia med hyltyd wichtiger. Hjoed wurde meastal bestjoeringssystemen
Windows
fan merklieder Microsoft meilevere. Der bestean alternative bestjoeringssystemen lykas
Ubuntu
. It leste is in
iepenboarne
bestjoeringssysteem.
Mei
USB
of sels triedleaze ferbinings lykas
WAP
,
Wi-Fi
of
Bluetooth
kin de kompjuter tsjintwurdich ek mei fotokamera's, mobile tillefoans ensafuorthinne kommunisearje.
- John Markoff:
What the dormouse said. How the 60s Counterculture Shaped the Personal Computer Industry
, New York, Viking 2005
ISBN 0-670-03382-0