Haiti
(
francuski
: Haiti;
kreolski
: Ajiti), slu?beno
Republika Haiti
(
francuski
: Republique d'Haiti;
kreolski
: repiblik D Ayiti), je dr?ava smje?tena na ostrvu
Hispaniola
na arhipelagu
Veliki Antili
u
Karipskom moru
, isto?no od
Kube
i
Jamajke
i ju?no od
Bahama
i ostrva
Turks i Caicos
. Zauzima zapadne tri osmine ostrva koje dijeli s
Dominikanskom republikom
. Na jugozapadu se nalazi malo ostrvo
Navassa
koje je sporno kao teritorija SAD-a pod saveznom upravom. Haiti ima povr?inu od 27.750 km
2
(10.714 kvadratnih milja) i procenjuje se da ima oko 11.47 milion stanovnika ?to ga ?ini najmnogoljudnijom dr?avom u
Karipskoj zajednici
(CARICOM) i drugom najmnogoljudnijom dr?avom na Karibima poslije Kube.
Ostrvo je bilo naseljeno autohtonim narodom
Taino
koji je migrirao iz Ju?ne Amerike. Prvi Europljani stigli su 5. decembra 1492. godine tokom prvog putovanja
Kristofora Kolumba
koji je u po?etku vjerovao da je prona?ao
Indiju
ili
Kinu
. Kolumbo je nakon toga osnovao prvo europsko naselje u Americi,
La Navidad
, na sjeveroisto?noj obali Haitija. Ostrvo je zauzela ?panija i nazvala ga
La Espanola
do po?etka 17. stolje?a. Međutim, nagodba sa Francuzima je dovela do toga da se zapadni dio ostrva
ustupi Francuskoj
1697. godine koja ga je preimenovala u
Saint-Domingue
. Francuski kolonisti osnovali su unosne planta?e
?e?erne trske
, na kojima je radio ogroman broj robova dovedenih iz Afrike, ?to je koloniju u?inilo jednom od najbogatijih na svijetu.
Tokom
Francuske revolucije
(1789. - 1799.), robovi i slobodni ljudi su pokrenuli
Hai?ansku revoluciju
(1791. - 1804.) koju je predvodio biv?i rob i prvi crni general francuske vojske
Toussaint-Louverture
. Nakon 12 godina sukoba, snage
Napoleona Bonaparte
su pora?ene od
Jean-Jacques Dessalinesa
(kasnije cara Jacquesa I) koji je 1. januara 1804. godine proglasio suverenitet nad Haitijem - prvom nezavisnom dr?avom
Latinske Amerike
i
Kariba
, prvom dr?avom koja je ukinula ropstvo i jedinom dr?avom u historiji koju je uspostavila uspje?na
pobuna robova
. Nakon kratkog perioda u kojem je dr?ava bila podijeljena na dva dijela, predsjednik
Jean-Pierre Boyer
je ujedinio zemlju, a zatim poku?ao cijelu Hispaniolu staviti pod Hai?ansku kontrolu prouzrokuju?i dugi niz ratova koji su zavr?ili 1870-ih, kada je Haiti slu?beno priznao nezavisnost Dominikanske republike. Prvo stolje?e nezavisnosti Haitija obilje?ila je politi?ka nestabilnost, ostracizam od strane međunarodne zajednice i pla?anje osaka?enog duga Francuskoj. Politi?ka volatilnost i vanjskoekonomski utjecaj u zemlji naveli su SAD da okupiraju zemlju od 1915. do 1934. godine. Nakon toga je
Francois 'Papa Doc' Duvalier
preuzeo vlast 1956. godine, pokrenuv?i dugotrajnu autokratsku vladavinu koju je nastavio njegov sin
Jean-Claude 'Baby Doc' Duvalier
do 1986. godine; ovaj period je obilje?io nasilno sankcionirano nasilje protiv opozicije i civila, korupciju i ekonomsku stagnaciju. Haiti od 1986. godine poku?ava uspostaviti demokratski politi?ki sistem.
Haiti je ?lanica
Ujedinjenih nacija
,
Organizacije ameri?kih dr?ava
,
Asocijacije karipskih dr?ava
i
Međunarodne organizacije za frankofoniju
. Pored CARICOM-a, ?lanica je
Međunarodnog monetarnog fonda
,
Svjetske trgovinske organizacije
i
Zajednice latinoameri?kih i karipskih dr?ava
. Historijski siroma?an i politi?ki nestabilan, Haiti ima najni?i indeks ljudskog razvoja u Americi. Od po?etka 21. stolje?a, zemlja je pre?ivjela dr?avni udar ?to je potaknulo ameri?ku intervenciju, kao i
smrtonosni zemljotres
u kojem je poginulo preko 250.000 ljudi.
Iskrcavanje Kolumba na ostrvo
Predsjedni?ka palata
Ovo ostrvo koje pripada grupi
Velikih Antila
je otkrio
Kristofor Kolumbo
u decembru
1492
. godine. On mu je dao ime
Hispaniola
.
Prije dolaska
?panaca
, ostrvo su naseljavali narodi kultura
Arawak
,
Kariba
i
Tainos
. Pretpostavlja se da je krajem
15. vijeka
broj prvobitnih stanovnika ostrva iznosio oko 300.000.
?panci
su iskori?tavali ostrvo zbog nalazi?ta zlata.
Indijanci
koji su odbijali rad u rudnicima su ubrzo do?ivjeli masakre i pretvaranje u robove. Rijetki stanovnici ostrva koji su uspjeli izbje?i ropstvo su se morali sakrivati u planinama. Zarazne bolesti koje su donijeli
Evropljani
, uz lo?u prehranu i smanjenje nataliteta kod prvobitnih stanovnika su vrlo brzo desetkovale broj
indijanaca
.
?panci su odlu?ili da na planta?ama zamijene
indijance
crnim robovima koje su deportirali iz
Afrike
. Trgovinu robovima je zvani?no dozvolio
Charles Quint
1517
. godine.
Po?to
?panci
nisu bili zainteresirani za zapadni dio ostrva, na tom podru?ju su se vremenom nastanili francuski lovci koji su vremenom po?eli gradnju vlastitih planta?a i gradova.
Ugovorom iz
Ryswicka
iz
1697
. godine, ostrvo je podijeljeno između
?panije
i
Francuske
. Zapadni dio ostrva po imenu
Saint-Domingue
je u
18. vijeku
postao najbogatija francuska
kolonija
u cijeloj
Americi
zahvaljuju?i ogromnim zaradama od proizvodnje ?e?era. Stotine hiljada
Afrikanaca
su dovedene u
Saint-Domingue
kao robovi kako bi proizvodnja ?e?era mogla neometano funkcionirati.
Francuska revolucija
je dovela do velikih socijalnih promjena koje su na kraju rezultirale u ustanku robova. Civilni komesari Sontonax i Polverel su na kraju ustanka
1793
. i zvani?no ukinuli ropstvo (ova odluka je potvrđena ?est mjeseci kasnije). Crnac
Toussaint Louverture
koje je imenovan za guvernera od strane
Francuske
je ponovo uspio uspostaviti prosperitet na ostrvu, nakon ?to je ponovo uspostavio mir i uspio protjerati
?pance
i
Engleze
koji su ugro?avali koloniju. Ipak, oti?ao je predaleko progla?avanjem autonomnog ustava.
Napoleon Bonaparte
je pod uticajem
Kreolaca
poslao ekspediciju od 30.000 ljudi pod komandom svog ?urjaka, generala Leclerca kako bi smijenili
Louverturea
i ponovo zaveli ropstvo. Unato? tome, francuske snage je nakon nekoliko po?etnih pobjeda porazio
Jean-Jacques Dessalines
u bici iz Vertieresa. Ubrzo nakon toga,
1. januara
1804
. godine, progla?ena je nezavisnost zemlje pod imenom Haiti.
Dessalines
je progla?en za do?ivotnog guvernera. Odlu?io je da pogubi sve bijelce koji su ostali na ostrvu i vladao je despotski. Zbog ovakve vladavine je na njega izvr?en atentat u kojem je izgubio ?ivot. Nakon njegove smrti je do?lo do podjele zemlje u sjeverno kraljevstvo pod vodstvom
Henrija Christopha
i ju?nu republiku koju je vodio
Alexandre Petion
.
Predsjednik
Jean Pierre Boyer
je uspio ponovo ujediniti oba dijela. Osim toga mu je po?lo za rukom da pokori i isto?ni dio ostrva.
11. jula
1825
. godine, francuski kralj
Karlo X
je poku?ao ponovo osvojiti ostrvo i u tu svrhu je poslao flotu od 14 brodova.
Boyer
je bio primoran da potpi?e ugovor po kojem
Francuska
priznaje nezavisnost samo u zamjenu za pla?anje od?tete u iznosu od 150 miliona zlatnih franaka (iznos je
1838
. godine promijenjen na 90 miliona franaka). (Narod Haitija danas zahtijeva od
Francuske
povrat ovog novca jer smatraju da je pla?anje ove sume u velikoj mjeri krivo za trenutnu lo?u ekonomsku situaciju.)
Nakon odlaska
Boyera
, do?lo je do nekoliko uzastopnih dr?avnih udara. Vlast su za sebe tra?ile razli?ite interesne grupe: vojska, gornji socijalni slojevi
mulata
ili crnaca ili trgova?ka klasa (u kojoj su glavnu ulogu igrali uglavnom stranci ?
Nijemci
,
Amerikanci
,
Francuzi
,
Englezi
itd.). Unato? tome je do?lo do naglog siroma?enja zemlje jer se skoro nijedan ?ef dr?ave nije zaista interesirao za njen razvoj. Po?etkom
20. vijeka
, zemlja se nalazila manje-vi?e stalno u vanrednom stanju.
Sjedinjene Ameri?ke Dr?ave
su dr?ale ostrvo pod okupacijom između
1915
. i
1934
. godine. Nakon ameri?ke okupacije, od
1957
. do
1986
. godine, u zemlji je vladala diktatura
Duvaliera
, za vrijeme koje su uvedeni dou?ni?ki sistem i eskadroni smrti po imenu
Tonton Macoute
. Mnogo
Hai?ana
je pobjeglo u egzil, prije svega u SAD i Kanadu.
Biv?i sve?enik
Jean-Bertrand Aristide
je iza?ao kao pobjednik izbora u decembru
1990
. godine. Njegov mandat je po?eo
7. februara
1991
. godine ali je zba?en s vlasti dr?avnim udarom koji je izvela vojska uz podr?ku bogatog građanstva u septembru iste godine.
1994
. se vratio na vlast zahvaljuju?i ameri?koj vojnoj intervenciji pod uslovom da mu se godine koje je izgubio zbog vojne vlasti ura?unaju u trajanje mandata. Stoga je
1995
. godine napustio mjesto predsjednika ali je na tu funkciju ponovo izabran
2000
. godine. Nakon nekoliko mjeseci protesta naroda i pritiska međunarodne zajednice (prije svega
SAD
i
Francuske
,
Aristide
je smijenjen s vlasti od strane ameri?kih vojnika
29. februara
2004
. godine kada su vojne snage opozicije i biv?ih vojnika bili na ulazu u glavni grad
Port-au-Prince
.
Aristide
je nakon toga izjavljivao da je otet bez vlastitog pristanka dok je po izjavama zvani?nika
SAD-a
dobrovoljno odlu?io da napusti zemlju.
Boniface Alexandre
, predsjednik
Vrhovnog suda
je po du?nosti preuzeo upravljanje zemljom. U februaru
2006
. godine, nakon izbora koji su propra?eni nesigurnostima oko ispravnosti brojanja glasa?kih listi?a i zahvaljuju?i protestima naroda, za predsjednika Haitija je izabran
Rene Preval
, saradnik
Aristida
i ve? jednom predsjednik između
1995
. i
2000
. godine.
Departmani na Haitiju
Haiti uglavnom obuhvata razuđene planine sa uskim priobalnim ravnicama i dolinama. Centralni i isto?ni dio Haitija se nalaze na jednoj velikoj visoravni. Najve?a rijeka je
Artibonite
.
Najve?i grad je prijestolnica
Port-Au-Prince
sa 2 miliona stanovnika, a drugi grad po veli?ini je
Cap-Haitien
koji broji 600 000 stanovnika.
Klima je tropska. Ki?na sezone traje od aprila do juna i od oktobra do novembra. Zemlju skoro svake godine u ovo doba pogađaju obilne padavine i tropski cikloni. Tropska oluja
Jeanne
je
18. septembra
2004
. godine opusto?ila veliki dio zemlje. Tom prilikom je ?ivot izgubilo vi?e od 1.100 ljudi, dok se njih vi?e od 1.000 jo? uvijek vode kao nestali.
- Vlada
- Ostale informacije
|
|---|
Suverene
dr?ave
| | |
|---|
Zavisne
teritorije
| |
|---|