Л?вонская вайна

З В?к?педы?, свабоднай энцыклапеды?
Л?вонская вайна
Дата 1558?1583
Месца Па?ночная Е?ропа , Эстон?я , Л?вон?я , Вял?кае Княства Л?то?скае , Маско?скае Царства
Вын?к Перамога Рэчы Паспал?тай , Швецы? , Дан??-Нарвег??
Змены

Адыход:

Прац??н?к?
Лагатып Вікісховішча  Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Л?вонская вайна, ?нфлянцкая вайна [1] ( 1558 ? 1583 ) ? вайна, якая вялася пам?ж Маско?скай дзяржавай з аднаго боку, ? Л?вонск?м ордэнам , Вял?к?м Княствам Л?то?ск?м ( потым Рэччу Паспал?тай ), Швецыяй з другога боку за кантроль над Л?вон?яй .

Перад падзеям? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Да сярэдз?ны XVI ст. Л?вонск? ордэн ператвары?ся ? Л?вонскую канфедэрацыю . Тэрыторы? Л?вонскай канфедэрацы? складал?ся з зямель уласна Л?вонскага ордэна, Дэрпцкага б?скупства , Эзэль-В?кскага б?скупства , Рыжскага арцыб?скупства разам з Рыгай , а таксама Курлянды? . Рыга, Дэрпт , Рэвель дзейн?чал? амаль незалежна. Гэта была дэцэнтрал?заваная дзяржава, таксама падзеленая рэл?г?йна. Адз?най ?нстытуцыяй, якая аб’ядно?вала ?с?х, бы? рэгулярна скл?каны Ландтаг. Таксама арцыб?скуп Рыжск? ? маг?стр Л?вонскага ордэна трывала саперн?чал? за першынство ? канфедэрацы?. З 1520-х гадо? на тэрыторыях канфедэрацы? паступова распа?сюджваецца Рэфармацыя , яна сутыкалася з супрац?вам прадста?н?ко? ордэна, як?я ? рознай ступен? трымал?ся катал?цызму. Л?вонск? ордэн бы? значна аслаблены феадальным? м?жусоб?цам? ? ?мкну?ся знайсц? саюзн?ка? супраць ваеннай пагрозы Маско?скай дзяржавы. Маско?скае царства захап?ла Но?гарад (1478) ? Пско? (1510) ? выйшла да мяжы з Л?вонскай канфедэрацыяй. Масква набыла яшчэ больш моцы пасля захопу Казанскага (1552) ? Астраханскага (1556) ханства?. Масква, у сваю чаргу, ?мкнулася атрымаць выхад да Балтыйскага мора ?, т.ч., на гандлёвыя шлях? ? Е?ропу . Пабудаваны ? 1550 г. па загадзе цара ?вана новы порт у ?вангорадзе , на ?сходн?м беразе рак? Нарвы , не задавальня? патрэбы царства праз мелкаводдзе. ?ван падкрэсл?ва?, што ?снаванне Л?вонскай канфедэрацы? немагчыма без пас??най падтрымк? Масквы ? ? выпадку неабходнасц? пагража? вайной.

У 1557 годзе бы? заключаны ваенны саюз Л?вонскага ордэна ? ВКЛ супраць Маско?скай дзяржавы.

Адсутнасць дастатковай колькасц? круглагодна незамярзаючых парто? моцна абмяжо?вал? доступ Швецы? да балтыйскага гандлю. Але Швецыя хутка багацела дзякуючы гандлю лесам, жалезам, меддзю, росту флоту ? бл?зкасц? да парто? Л?вон?? праз вузк? Ф?нск? зал?? . Швецыя ?мкнулася да экспанс?? ? Л?вон?ю, але ?мяшанне рускага цара часова прыпын?ла гэтыя намаганн? праз руска-шведскую вайну 1554?1557 гг. , якая скончылася На?гародск?м перам?р’ем.

Ваенныя дзеянн? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Вайна ? Л?вон?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У студзен? 1558  г. маско?ск?я войск? пачал? вайну супраць Л?вонскага ордэна ? хутка занял? шэраг гарадо? ? замка? ( Нарва , Дэрпт , Нейга?з , Тарту ? ?нш.) ва ?сходняй частцы Л?вон??, набл?з?л?ся да Рэвеля ? Рыг? , дзе ? 1559  г. адбылося спаленне рас?йск?м? войскам? рыжскага флоту. К?ра?н?цтва ордэна заключыла перам?р’е (1559 г.) з Масквой ? звярнулася па дапамогу да е?рапейск?х манарха?, але згоду на ваенную дапамогу да? тольк? вял?к? князь л?то?ск? Жыг?монт А?густ , разумеючы небяспеку маско?скага заваявання Л?вон??. Летам 1559 г. у В?льн? бы? скл?каны вальны сойм, як? разгляда? гэту просьбу вял?кага маг?стра Готарда Кетлера. Узамен за пераход усяго Ордэну пад пратэктарат ВКЛ Жыг?монт абавяза?ся ( 31 жн??ня 1559 г.) ск?раваць пасольства да ?вана IV з патрабаваннем спын?ць вайну, а ? выпадку адмовы пачаць вайну з Масквой.

У л?стападзе 1559 г., пасля адмо?нага адказу ?вана IV, войска ВКЛ на чале з гетманам М?калаем Радз?в?лам Рудым (некальк? тысяч найм?та?) пачало баявыя дзеянн? на тэрыторы? ?нфлянта?. Тры разы ? ?нфлянты хадз?ла паспал?тае рушэнне . У 1560  г. руск?я войск? занял? Марыенбург , Эрмес , Фел?н . У л?пен? 1561  г. войска ВКЛ на чале з Радз?в?лам Рудым уступ?ла ? Л?вон?ю , але было разб?та пад Пярну .

У вын?ку новых ваенных ня?дач Л?вонск? ордэн фактычна распа?ся. Апошн? маг?стр Готард Кетлер перада? у сакав?ку 1562  г. М?калаю Радз?в?лу Чорнаму (стрыечны брат М?калая Радз?в?ла Рудога) пячатку Ордэна ? ключы ад Рыг?. Частк? ордэнскай тэрыторы? перайшл? да Дан?? (востра? Эзель у 1560) ? Швецы? (па?ночная Эстон?я ? востра? Дага ? 1561 г.). Нарэшце, у л?стападзе 1561 г. у В?льн? было падп?сана пагадненне, згодна з як?м вял?к? маг?стр ордэна Готард Кетлер аб’я?ля?ся свецк?м князем у Курлянды? ? губернатарам у астатняй частцы Л?вон??, якая станав?лася прав?нцыяй пад уладай Вял?кага Княства Л?то?скага (з 1569  г. ? Рэчы Паспал?тай). Так перастала ?снаваць ваенна-царко?ная дзяржава ? Л?вонск? ордэн.

Тым часам Маско?ская дзяржава заключыла перам?р’е з Швецыяй (1561) ? пачала вайну супраць ВКЛ.

Вайна ? ВКЛ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1562 г. маско?ск?я войск?, карыстаючыся тым, што войска ВКЛ было ? ?нфлянтах, здзейсн?л? шэраг напада? на ?сходн?я земл? ВКЛ ( Дубро?на , Копысь , Шкло? , Орша , В?цебск ). Бы? узяты Невель, каля якога ? жн??н? 1562  г. 4-тысячнае войска ВКЛ б?лася з 15-тысячным войскам Масквы на чале з Андрэем Курбск?м .

Увесь гэты час аф?цыйнага стану вайны пам?ж ВКЛ ? Маско?скай дзяржавай не было. Аднак у 1562  г. ?ван IV распа?сюдз?? свае планы на земл? ВКЛ, называючы сваёй вотчынай ужо ≪?сю Л?то?скую зямлю≫.

У 1563  г. вял?кае маско?скае войска на чале з сам?м ?ванам IV выйшла з Вял?к?х Лука? ? абклала Полацк , як? зда?ся пасля двутыднёвай аблог? (31 студзеня ? 15 лютага), адкрываючы шлях углыб ВКЛ, да В?льн? (200 км). Войска ВКЛ, высланае на дапамогу Полацку, было разб?та пад Глыбок?м . Военачальн?к? ВКЛ у перамовах (люты 1563 г.) здолел? дамагчыся перам?р’я да л?стападу 1563 г. Паводле ?мо? перам?р’я войск? ВКЛ не магл? падступаць да Полацкай зямл?, яшчэ не цалкам занятай маско?ск?м войскам, што дало ?вану IV свабоду дзеяння? у гэтых землях (разбурэнне Лукомля 8 жн??ня 1563 г., спаленн? ? разбурэнн? ?ншых пасел?шча? Полаччыны).

Вял?кае пасольства Жыг?монта ? Маскве (Ю. Хадкев?ч, Р. Валов?ч) спрабавала дасягнуць м?ру з ?ванам IV, але перамовы (канец 1563 ? 9 студзеня 1564) сарвал?ся, бо абодва бак? не жадал? саступаць, нават часова, правы на Полацк? павет ? ?нфлянты.

Ваенныя дзеянн? ?знав?л?ся ? 1564 наступам на ВКЛ вял?к?х войска? (корпуса?) Шуйскага ? брато? Сярэбраных. Аднак перамог? войска ВКЛ над Улай ? над Дубро?най сарвал? маско?ск? паход. Драбнейшыя ваенныя дзеянн? (набег?) працягвал?ся ?весь 1564 год. Моцна пацярпел? ?сходн?я земл? Беларус? , войск? ВКЛ хадз?л? на маско?скую частку ?нфлянта? ? Вял?к?я Лук?.

Паражэнн? 1564 абвастрыл? барацьбу рускага баярства супраць ?вана IV. У красав?ку 1564 у ВКЛ збег Андрэй Курбск? .

У 1565 тактычныя дзеянн? працягвал?ся, войск? ВКЛ пустошыл? Пско?шчыну , перамагл? пад Красным Гарадком, хадз?л? на Севершчыну, панесл? паразу пад Чарн?гавам (пад кам. гетмана П. Сапег?). Саюзн?к Жыг?монта хан Да?лет-Г?рэй хадз?? на Разаншчыну.

Зацягнутая вайна сх?л?ла ?вана IV да ?зна?лення м?рных перамо?. У жн??н? 1565 года ваенныя дзеянн? был? спыненыя, аднак вял?кае пасольства Жыг?монта А?густа (Ю. Хадкев?ч, Ю. Тышкев?ч, М. Галабурда ? ?нш.) прыехала ? Маскву тольк? ? ма? 1566 года. Па-ранейшаму несумяшчальныя патрабаванн? абодвух бако? прывял? да адкладу далейшых перамо? у л?пен? 1566 года.

Земск? сабор (1566) ухвал?? вайну ?вана IV за Л?вон?ю, таму падрыхто?ка да ваенных дзеяння? працягвалася. Маско?ская дзяржава ? 1566?1569 став?ла на Полацкай зямл? свае замк? (Усвяты ? л?пен? 1566, Сокал на Дрысе, Ула на Дзв?рне ?восень 1566, таксама Суша, С?тна, Красны, Казьян, Усвят , Туро?ля). Падчас узвядзення чарговага замка Кап’е на возеры Суша летам 1567 войска ВКЛ напала ? разб?ла маско?ск? 8-тысячны ахо?ны корпус, не зважаючы на перам?р’е. У тыя самыя дн? лета 1567 маско?скае пасольства прыбыло ? Гродна , проста на сойм , але выстав?ла так?я непрымальныя патрабаванн?, што перамовы практычна не адбыл?ся.

У жн??н? 1567 года ?зно? пачал?ся акты?ныя ваенныя дзеянн?. Вял?кае войска Масквы сабралася каля Вял?к?х Лука? ? пайшло на ?нфлянты, але вярнулася да Вял?к?х Лука? ? Тарапца , даведа?шыся пра збор паспал?тага рушэння ВКЛ. Ваенныя дзеянн? ?зно? перайш? ? дробныя пагран?чныя сутычк? (напрыклад, войска ВКЛ узяло С?тна з?мой 1567, хадз?ла ? паходы на Вел?ж ? Усвяты, потым на Белае на Смаленшчыне ? студзен? 1568 , перамагло пад Вел?жам у студзен? 1568).

Сабранае глыбокай восенню 1567 года пам?ж Маладзечнам ? Лебедзевым войска земскай службы ВКЛ (да 50 тыс. чал.) паспрабавала перанесц? ваенныя дзеянн? на тэрыторыю Маско?скай дзяржавы, але дзейн?чала нерашуча, ? ? вын?ку пад вясну 1568 года рушэнне разыйшлося, н?чога не дасягну?шы. Пасля ня?далага паходу на Маскву ? 1568 годзе працягвал?ся малазначныя тактычныя дзеянн? (перамога ВКЛ у ба? пад Лепелем , узяцце Улы ? верасн?; спаленне пасада? В?цебска маско?ск?м войскам). Новае перам?р’е было парушана маско?ск?м? нападам? на замк? ? ?нфлянтах.

Перам?р’е ВКЛ ? Масквы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Польск?я феадалы н?чым не дапамагал? свайму саюзн?ку, а тольк? чакал? зручнага моманту для атрымання карысц? з цяжкага станов?шча ВКЛ, ? так? момант наступ??, кал? пачал?ся перамовы ? Любл?не . [2] Аднак пасля падп?сання Любл?нскай ун?? Маско?скай дзяржаве давялося мець справу ?жо з с?лам? дзвюх дзяржа?. Таксама ? 1569 татарска-турэцкае войска зраб?ла паход на Астрахань. На гэты час абодва бак? ?жо моцна стам?л?ся ад вайны, ? ? канцы 1569 года ? Маскву выехала новае вял?кае пасольства, гэтым разам ад Рэчы Паспал?тай. ?зно? абодва бак? не адступал? ад свайго жадання мець Полацк ? Рыгу . У вын?ку, згодна з умовам? 3-гадовага трактату аб прым?рэнн? (1570), Полацкая зямля была падзеленая. Да Масквы часова адыйшл? Полацк, С?тна , Азярышча , Усвяты ? замк? Туро?ля, Сокал, Крэчэт, Красны, Суша. У 1572 перагаворы ?знав?л?ся, Жыг?монт А?густ жада? вярнуць Полацк, але ?ван IV не згаджа?ся. Не?забаве ? 1572 г. Жыг?монт памёр, ? Полацк заста?ся пад маско?скай уладай.

Узна?ленне вайны ? Л?вон?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1571 годзе крымск? хан Да?лет-Г?рэй спал?? Маскву. Карыстаючыся безуладдзем у Рэчы Паспал?тай (1572?1575), ?ван IV узнав?? вайну супраць Швецы? (1572), заня? у Л?вон?? Вейсенштэйн (1572) ? Перна? (1575), да 1577 года ? амаль усё ?збярэжжа, узя? у аблогу Рэвель.

Узна?ленне вайны ? ВКЛ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Ян Матэйка ≪Стэфан Баторый пад Псковам≫

Новаабраны кароль Стэфан Баторый ажыццяв?? у 1577?1579 гадах энерг?чную падрыхто?ку да ?зна?лення вайны за Полаччыну. Сканцэнтраванае каля Св?ры 41-тысячнае войска выйшла сушай праз Глыбокае да Дз?сны ? вадой праз праток? Нарач-Паставы ? Дз?сну да Дзв?ны. У Дз?сне войска пераправ?лася ? з по?начы падышло да Полацка ? л?пен? 1579 года ? аблажыла горад 11 жн??ня 1579. Дажджл?вы год не дазваля? ужываць запальныя ядры, маско?ск?я ?мацаванн? падпал?л? ?ручную ? 30 жн??ня горад зда?ся. Пры ?ступленн? ? горад войска? Рэчы Паспал?тай была разрабавана ? часткова спалена б?бл?ятэка Саф?йскага сабора .

На працягу л?пеня?жн??ня бы? заняты шэраг меншых маско?ск?х замка?, 4 верасня ?зятая Туро?ля, 11 верасня штурмам узятая ? спалена крэпасць Сокал разам з гарн?зонам ? часткай штурмава?шых, 16 кастрычн?ка без бою занятая крэпасць Суша. У снежн? 1579 года была ?зятая Няшчарда.

На працягу 1580 у час паходу войска Рэчы Паспал?тай на Маскву был? вернуты ? тыя земл? Полаччыны, як?я пасля 1579 заставал?ся пад уладай Масквы (Себеж, Завалачча, замк? Азярышча, Усвяты). Был? занятыя Вял?к?я Лук?, атакаваныя Холм ? Старая Руса. Шведскае войска заняло Карэлу (1580), Нарву , ?вангорад , Ям , Капор'е (усё ? 1581), абклал? Арэшак (1581).

У 1581 годзе Баторый з раёна Дз?сны рушы? да Вострава (узяты 21 жн??ня 1581) ? Пскова. Атрад Радз?в?ла Рудога 5 жн??ня 1581 выйша? з В?цебска на Вел?ж, Таропец, Старую Русу ? злучы?ся пад Псковам з гало?най арм?яй. 26 жн??ня 1581 войска РП пачало 5-месячную ня?далую аблогу Пскова.

Канец вайны [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Незадаволенасць вайной у Рэчы Паспал?тай ? ня?дача аблог? Пскова вымус?л? Баторыя пачаць перамовы, ? 15 студзеня 1582 года бы? заключаны Ям-Запольск? 10-гадовы м?р . Л?вон?я, Вел?ж ? Полацк вярнул?ся ? ВКЛ. Паводле Плюскага м?ру (1583) за Швецыяй застал?ся Па?ночная Эстон?я , Нарва, Ям, Капор’е, ?вангорад.

Зноск?

  1. ↑ У польскай ? частцы сучаснай беларускай г?старыяграф?? асобна выдзяляецца ?нфлянцкая вайна ( 1558 ? 1570 ).
  2. ↑ Юхо Я. А. Каротк? нарыс г?сторы? дзяржавы ? права Беларус?. Вучэб. Дапам. ? Мн.: Ун?верс?тэцкае, 1992. ? 270с.…

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Узята з " https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Л?вонская_вайна&oldid=4710348 "