18. yy korsanlarından
Calico Jack
'in bayra?ı
Korsan
,
deniz ta?ıtlarına
saldıran, ya?malayan
haydut
. Korsanlar bir
milleti
ya da
orduyu
temsil etmezler ve amacları co?unlukla
ganimet
ele gecirmektir.
Korsanlar gunumuzde de faal olup, her yıl 13-16 milyar dolar maddi kayba neden olmaktadırlar. Gunumuzde korsanlık daha cok
Pasifik
ve
Hint
okyanuslarında yaygındır.
Barbaros Hayreddin Pa?a
(1478-1546).
Osmanlı
denizcisi ve korsandır.
Francis Drake
(1543-1596).
?ngiliz
korsandır.
Amaro Pargo
(1678-1747).
?spanyol
korsandır.
Bugunku Turkcede korsan kelimesi, denizde; gemi, adam ve mal gaspını, ya?malamayı iceren "deniz haydutlu?u"nu ifade etmektedir. Fakat
Latincedeki
“cursus“ kelimesinden tureyen ve Turkcedeki korsan kelimesine kaynaklık eden “corsair” sozcu?unun anlamı, deniz haydutlu?unun aksi olarak resmi otorite tarafından verilen bir deniz gorevidir.
[1]
?zinli korsanlık olarak ifade edece?imiz bu gorevi,
?ngilizcede
kullanılan “privateering“ kelimesi kar?ılamaktadır.
[2]
Buccaneer de bu sınıftaki korsanlar icin kullanılan bir di?er terimdir. Fakat devlet goreviyle korsanlık, di?er devletlerin gozunde alelade haydutluktan farklı olmadı?ından, bu terimler haydut anlamında da kullanılır.
[3]
Deniz haydutlu?unu ifade icin ise batı dillerinde “piracy” ile “pirate“ kelimeleri kullanılmı?tır.
[4]
Bu do?rultuda bir
iktidarın
bilgi ve gozetimi dahilinde yapılan izinli korsanlık ile herhangi bir yasal dayana?ı olmaksızın yapılan deniz haydutlu?u aslında birbirinden farklı iki olgu olarak gercekle?mektedir.
Osmanlı Devleti'nde korsan sınıfı ve gorevleri
[
de?i?tir
|
kayna?ı de?i?tir
]
Osmanlı Devleti
'nde ise korsanlar deniz
komando
sınıfı idi. En buyuk usleri
Cezayir
idi. Hemen hemen butun buyuk Turk
amiralleri
bu sınıftan yeti?mi?lerdir. Zira levendlerin (
Bahriyeli
) en gozu pek, zeki ve bilgili kısmı bu sınıfa geciyordu. Ekserisi birkac Avrupa dili konu?urdu.
[5]
En buyuk korsan amirali
Turgut Pa?a
'dır.
Barbaros
karde?ler de korsanlıktan yeti?mekle beraber, onlar daha cok devlet kurucu fatihlerdir.
[6]
[7]
[8]
Korsan filolarının hedefi du?manlarının deniz gucunu vurmak, du?man sahillerini tahrip etmekti. Bu fiil
Fransızcadaki
"corsaire" kelimesi ile ifade edilir.
Devlet hizmeti ile ilgili olmayan deniz e?kıyasına (Fr. Pirate), son asır Turkcesinde korsan denmi?tir. Fakat asıl Osmanlı terminolojisinde bu manada "derya haramisi, deniz haydudu, deniz haramisi, deniz ?akıysi" de kullanılmı?tır ki, bunlar hırsız katillerdir. Turklerde "Korsan" ise devlet bahriyesinin bir sınıfı idi. Eski
Osmanlı
metinlerinde en buyuk amiraller “yarar korsandır, buyuk korsandır, mahir korsandır” gibi tabirlerle ovulur. Korsanlıktan yeti?memi? bir denizci tam bir denizci sayılmaz.
[9]
Korsan, karadaki
Akıncının
denizdeki mukabilidir.
Osmanlı ?mparatorlu?u
'nun kurulu?unda Korsan sınıfı, Akıncı sınıfı derecesinde cok buyuk hizmetler gormu?, buyuk fetihler yapmı?, buyuk muharebeler kazanmı?, devletin denizdeki du?manlarının belini buken onları aciz bırakan kuvvetlerden olmu?tur.
[10]
Korsan sınıfı, karadaki
Akıncı
gibi bahriyenin en seckin, en imtiyazlı, en vuru?kan, en fedai sınıfıdır. Bugunun deniz komandosu denilebilir. Denizde en tehlikeli misyonları yuklenir ve hayatı pahasına ba?arır. En buyuk gorevi budur. Devletin
sulh
halinde bulunmadı?ı devletlerin gemilerini acık denizlere bırakmadan zapteder, batırır, zarar verir ve hic olmazsa korkutur.
[11]
?mparatorluk Turkiyesi'nin devamlı sava? halinde bulundu?u
?spanya
'ya ait ?spanya ve
?talya
kıyılarında limanları basar, gemileri zapt eder, limanları bombardıman eder, sahilden hayli mesafede ?ehirlere kadar girip du?manın maneviyatını altust eder, ekonomik gucunu kırar.
[12]
XVI. asırda
Turgut Reis
(Turgutca bey, Turgut Pa?a), yarım asır korsan oca?ının ba?ında bulunmu?, bu sınıfın fonksiyonunu ?ahikasına cıkarmı?tır.
[13]
Korsanlar; Turk ticaret gemilerini ve yollarını himaye eder, emir alınca
Donanma-yı Humayun
’a katılıp sefere cıkar ve acık deniz
muharebelerine
katılırlardı. Devletin sulh halinde bulundu?u Padi?ahca aman verilmi?
Hristiyan
devletlere ve hicbir ?ekilde Musluman devletlere ait gemilere dokunmazlardı. Devletin
harp
halinde olmadı?ı devletin bayra?ına saldıran korsan gemisi reisinin derhal ba?ı vurulurdu.
[10]
[14]
[15]
Turk korsan sınıfının gercek kurucusu ve onu cihan?umul bir kuvvet haline getiren ?ahsiyet
II. Bayezid
’in 3. o?lu ve
Yavuz Sultan Selim
’in a?abeyi
?ehzade Korkut
'tur. Bu i? icin cok dikkatli bir siyaset takip etmi? ve cok buyuk paralar harcamı?tır. Bu suretle Barbaros karde?leri himaye etmi?tir ki, en buyukleri
Oruc Reis
'tir. Ondan sonra karde?i
Barbaros Hayreddin Pa?a
(Hızır Reis) ve onun
?stanbul
’a ca?rılması uzerine de
Turgut Reis
korsan oca?ının ba?ına gecmi?lerdir.
[16]
Oca?ın merkezi ?stanbul de?ildir. Batı devletleri suları ile kar?ı kar?ıya ve ?spanya sahilleri ile yuz yuze olan
Cezayir
?ehridir. Turgut Reis zamanında orta
Tunus
(
Benzert
=
Bizerte
) ba?lıca korsan usleridir. Bu yerlere
Cezayir Beylerbeyli?i
'nin bircok limanını da eklemek mumkundur. (
Bicaye
=
Bougie
,
Unnabe
=
Bone
,
Cicelli
,
?er?el
vs.)
Hristiyan devletlerin de boyle korsanları vardır. En deh?etlileri; gayeleri, kurulu?ları ve hayatiyetleri icin sadece Turk gemilerini hedef almı? olan
Saint Jean
(
Aziz Yuhanna
)
?ovalye
tarikatıdır. 1523'te
I. Suleyman
tarafından
Rodos
'un zaptı ile buradan kovulan bu tarikat, birkac yıl sonra
Charles Quint
tarafından
Malta
’ya yerle?tirilmi?tir.
[17]
Papa
’nın himayesinde fakat mustakil bir askeri
tarikattır
. Onların o?retisinde de Turk korsanları gibi olmeden silah teslim etmemek vardır. Silahlarını ancak cesetlerinden almanın mumkun oldu?u rivayet edilir.
Hollanda
,
Portekiz
ve
?ngiltere
gibi denizci devletlerde, Turk korsanları ile mukayese edilemeyen korsan te?kilatları vardır. Ancak
Akdeniz
'de Turk korsanları ile rekabet edebilen tek guc
Saint Jean ?ovalyeleri
'dir.
[18]
?ngiliz, Fransız ve Hollanda korsanları, daha cok
Karayip Denizi
’nde ?spanya gemilerini hedef almı?tır.
En buyuk Turk korsanları olarak;
Oruc Reis
,
Hızır Reis
,
Turgut Reis
,
Burak Reis
,
Murat Reis
,
Kucuk Murat Reis
,
Koca Murat Reis
,
Karamursel Bey
,
Piri Reis
,
Salih Reis
,
Seydi Ali Reis
,
Kemal Reis
,
Mezomorto Huseyin Pa?a
ve
Cezayirli Hasan Pa?a
sayılabilir.
- ^
Mubahat Kutuko?lu
, "XVIII. Yuzyılda ?ngiliz Ve Fransız Korsanlık Hareketlerinin Akdeniz Ticareti Uzerinde Etkileri", Belgelerle Turk Tarihi Dergisi, Sayı 12, Yıl 1968, sf. 57?71.
- ^
Jan Rogozinski, The Wordsworth Dictionary of Pirates, Wordsworth Reference, New York
1995, sf. 289.
- ^
"Ar?ivlenmi? kopya"
. 4 Mart 2016 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 28 Aralık 2015
.
- ^
Kennet R. Andrews, Elizabethan Privateering: English Privateering During The Spanish War, 1585-1603, Cambridge At The University Press, Cambridge 1964, sf. 5-6.
- ^
Yılmaz Oztuna, Tarih III, MEB Ank. 1972
- ^
Kaptan Pa?a'nın Seyir Defteri: Gazavat-ı Hayreddin Pa?a, Seyyid Muradi; Turkcele?tiren: Ahmet ?im?irgil. Babıali Kultur Yayıncılı?ı. ?stanbul, 2003
- ^
Ertu?rul Duzda?, Barbaros Hayrettin Pa?a’nın Hatıraları, c. I-II, ?stanbul, 1973
- ^
Zaman Gazetesi 23/09/04. ?skender PALA
- ^
Oztuna Yılmaz, Buyuk Tarih Ansk, BATE? Yay. 1992
- ^
a
b
Oztuna Yılmaz, Tarih III, MEB Ank. 1972
- ^
?enay Ozdemir, Akdeniz hakimiyetinde Osmanlı Devleti ve Korsanlık (1695- 1789)
- ^
Halil ?nalcık, Ottoman Policy and Administration in Cyprus After the Conquest, Ankara: 1969.
- ^
Akıncı Sırrı, Hayat Tarih Mecmuası, Kasım 1969
- ^
OztunaYılmaz,Yavuz Sultan Selim,BKY yay,?st 2006
- ^
Gencer, Ali ?hsan, Osmanlı Turklerinde Denizcilik, Osmanlı, VI, Ankara, 1999, s. 569?589
- ^
Do?u-Batı Catı?ması Ekseninde Anadolu'da Turk Denizcili?inin Ba?laması", Sosyoloji Yıllı?ı, Kitap-12, (Semavi ?yice'ye Saygı), Tarihte Do?u-Batı Catı?ması, ?stanbul, 2005, s.343-350.
- ^
P.Erlanger, Charles Quint, Paris, 1981
- ^
Read, Piers Paul (1999). The Templars