Kolelik

Ba?lantıları de?i?tir
Vikipedi, ozgur ansiklopedi
"Kole" buraya yonlendirilmektedir. Aynı adlı roman icin Kole (roman) sayfasına bakınız.
"Esaret" buraya yonlendirilmektedir. Aynı adlı dizi icin Esaret (dizi) sayfasına bakınız.
Afrikalı koleler

Kolelik , bir insanın ba?ka birinin malı ve mulku olması. Ba?ka bir ki?inin malı ve mulku olan ki?iye kole, memluk veya kul; kole sahibine ise efendi veya mevla denir.

Cok eski tarihlerden beri sava?ta esir du?enler, a?ır suc i?leyenler, borcunu odeyemeyenler, korsanlar tarafından kacırılanlar kole kabul edilir, kole pazarlarında satılırdı.

Erkek kolelerin cocukları da kole olur. Cariyelerin efendilerinden o?ulları Yahudi ve Arap toplumları gibi bazı toplumlarda kole kabul edilmemi?lerdir. Ziraat ve ticaretle u?ra?an butun toplumlarda koleli?in ce?itli ?ekillerine rastlanmaktadır. Mezopotamya ’da, eski Mısır ’da Yunan ’da, Roma ’da, ?slam oncesi ?ran , Orta Asya ve Anadolu ’da ya?ayan kavimlerde kolelik son derece do?al sosyal bir olgu olarak kabul edilirdi.

Etimoloji ve isimlendirme [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kole kelimesinin kokeni belirsizdir. Ni?anyan Sozluk , Arapca kole anlamına gelen ?ul?m , Farsca pic manasındaki kola veya Turkce kul kelimesinin sozcu?un kokenini olu?turabilece?inin belirtir. Di?er yandan kelime yuk hayvanı anlamına gelen Turkce koluk kelimesiyle de kar?ıla?tırılmı?tır. Turkcede ilk kullanım 15. yuzyılın sonlarında kaydedilmi?tir. Meninski 'nin Thesaurus eserinde de yer almaktadır. [1]

Kole kelimesi yerine Turkcede bazen kul, bende, halayık, esir ve kadın kole icin de cariye veya odalık tabirlerinin kullanıldı?ı gorulmektedir. [2]

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Gustave Boulanger 'ın bir kole pazarını tasvir eden Le Marche d'esclaves eseri

Kolelik, yazılı tarihten daha eski olup, pek cok farklı kulturde yer almı?tır. [3] Avcı-toplayıcı toplumlarda , kolelik icin uretici rantı ile toplumsal tabakala?maya olan ihtiyactan dolayı koleli?in nadir oldu?u tespit edilmi?tir. Buna kar?ın cok zengin kaynaklara sahip bolgelerde ya?ayan avcı-toplayıcı halklarda (orne?in somon avcılı?ı yapan bazı Kızılderili halkları) yer almı?tır. Yakla?ık 11.000 yıl once meydana gelmi? tarım devrimiyle beraber kolelik yaygın bir kurum haline gelmi?tir. [4]

?lk yazılı kaynaklara gore kolelik topluma coktan yerle?mi? bir kurum olarak ele alınmı?tır. Yakla?ık olarak MO 1760'de yazılmı? Hammurabi Kanunları , bir kolenin kacmasına yardım eden veya kacak bir koleyi barındıran ki?iler icin olum cezası hukmetmektedir. [5] Antik Ca? medeniyetlerinin hemen hemen hepsinde kolelik var olmu?tur. [3] Koleler, borcların odenememesi, bir suca ceza olarak, sava? esirleri, cocukların terk edilmesi veya kolelerin cocuklarının da kolele?tirilmesi gibi farklı metotlar vasıtasıyla elde edilmi?tir. [6]

Batı ulkeleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kolelik, Orta Ca? ’ın bitimine de?in, Batı toplumunun iktisadi ve sosyal acıdan ayrılmaz bir parcası olmu?tur.

Batı dunyasında; feodalizmin tarih sahnesinden cekilerek yerini burjuva ekonomik sistemine bırakmaya ba?ladı?ı ana kadar kolelik kurumu, emek veriminin du?uk ve teknik imkanların son derece kısıtlı olması sebebiyle en onemli uretim aracı olagelmi?tir. Son derece a?ır ?artları haiz olan kole hayatında ancak 19. yuzyıl sonlarından itibaren bir miktar duzelme meydana gelmi?tir.

Arap ulkeleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

13. yuzyıl kole pazarı, Yemen ?eriat anlayı?ında kole mal gibidir; Alınıp satılabilir, hibe edilebilir, kiralanabilir, miras bırakılır, ortak mulkiyete konu olabilir.

Kolelik, ?slam oncesi Arabistan 'da yaygın bir kurum olmu?tur. ?slam oncesi ve sonrası devirde di?er co?rafyalarda oldu?u gibi Araplarda da kolelik sistemi mevcuttu. [7]

Teorik olarak, ?slami yasalar koleli?i bir sınıf veya ırka gore ayırmamakla birlikte, pratikte genellikle boyle olmamı?tır. [8] Koleler, ?slami devletlerde alt sınıf i?lerden, Padi?ah'ın yanındaki ust sınıf i?lere kadar ce?itli sosyal ve ekonomik rolleri ustlenmi?lerdir. Buna ek olarak kolelerden orduda yararlanılmı?, Gazneliler , Harezm?ahlar , Delhi Sultanlı?ı ve Memlukler gibi devletler koleler tarafından kurulmu?tur. [9] Bazı durumlarda, kolelere davranılan kotu muameleden oturu Zenc ?syanı gibi ce?itli ayaklanmalar meydana gelmi?tir. [10] Ulke ici kole nufusu artan talebi kar?ılayamadı?ından oturu, ce?itli devletler tarafından Musluman olmayan bolgelerden kole ithalatı yapılmı?, kolelerin tutsak edilmesi ve ta?ınması sırasında cok miktarda olum gercekle?mi?tir. [11]

Arap kole ticareti , Batı Asya ile Kuzey ve Guneydo?u Afrika'da yo?unla?mı?tı. Tarihcilere gore Arap kole ticareti bin yıldan fazla surmu?tur. [12] Bu zarfta Hint Okyanusu, Orta Do?u ve Kuzey Afrika'nın kıyı bolgelerine Arap tuccarlar tarafından yakla?ık 17 milyon kole ta?ınmı?tır. [13] Birinci Dunya Sava?ı sonrasında kolelik Musluman bolgelerde, bolgeye geni?leyen Fransa ve Birle?ik Krallık gibi devletlerin baskı ve te?viki ile yasaklanmaya ba?lanmı?tır.

Osmanlı ?mparatorlu?u [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ana maddeler: Osmanlı'da kolelik ve Kızlar a?ası
Alman ressam Gustav Richter 'in odalı?ı tasvir eden Odalisque eseri

Osmanlı'da koleli?e Osman Bey zamanında da rastlanmakla beraber, kolelik kurumu Orhan Bey zamanında yerle?mi?tir. Osmanlı devletinde kole kaynakları genel olarak iki ana ba?lık altında toplanmaktaydı. Bunlardan birisi sava?lar, di?eri de ticaret yoluyla ortaya cıkan kolelikti. Haremin ortaya cıkması ise Fatih Sultan Mehmet doneminde gercekle?mi?tir. Bunda artan fetihler ve geni?leyen topraklar onemli bir rol oynamaktaydı. Bu tarihlerden sonra kolelik ve bununla birlikte kole ticareti Osmanlı Devleti'nde yerini alıyor ve kole ticareti devletin de dolaylı olarak destek verdi?i bir uygulama oluyordu. Ancak ilerleyen yıllarda kolelerin belirli bir calı?ma suresi sonunda azat edilmesi, kolelerin evlenme haklarının sahiplerince kar?ılanması gibi duzenlemelerle, kole ticaretini kısıtlamaya ve kolelere yapılan kotu muameleleri onlemeye calı?tı.

Sultan Abdulmecid doneminde 1847'de yayınlanan fermanla kole ticareti resmi olarak kaldırılmı?tır. Ancak uygulamanın onune ancak imparatorlu?un son yıllarında gecilebilmi?tir. Osmanlı'dan sonra kurulan Turkiye Cumhuriyeti de koleli?e ili?kin butun uluslararası antla?maların altına imza atmı? ve Turkiye Cumhuriyeti'nde kolelik hicbir zaman hukuken var olmamı?tır.

Koleli?in yasaklanması [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?lk kanunlar ?ngiltere ’de ve ABD ’de 19. yuzyılın ilk ceyre?inde, 1807 yılında cıkarılmı?, daha sonra di?er Avrupa devletleri onları izlemi?tir.

Osmanlı'da kolelik , Sultan Abdulmecid doneminde 1847’de bir fermanla yasaklanmı?tır. Birinci Dunya Sava?ı sonrasında kolelik Musluman bolgelerde, bolgeye geni?leyen Fransa ve Birle?ik Krallık gibi devletlerin baskı ve te?viki ile yasaklanmaya ba?lanmı?tır. Suudi Arabistan , Yemen ile birlikte, Birle?ik Krallık'ın baskısı altında koleli?i 1962 yılında kaldırmı?tır. [14] 60'larda Suudi Arabistan 'daki kole nufusu 300.000 olarak tespit edilmi?tir. [15] Bunu 1970 yılında Umman takip etmi?tir. Moritanya 'da koleli?e kar?ı ilk yasa Fransızlar tarafından 1905'te cıkartılmı?, ancak devlet daha sonra, 1981 yılında, koleli?i yasaklayan son devlet olana kadar kolelik kar?ıtı bir yasa cıkarmamı?tır. Moritanya'da koleli?e kar?ı herhangi bir yaptırım uygulan ilk yasa ise 2007 yılında cıkmı?tır. [16] Gunumuzde Musluman co?unlu?un ya?adı?ı Cad , Moritanya, Nijer , Mali ve Sudan gibi ulkelerde kolelik hala yaygın bir kurumdur. [17]

1926'da Milletler Cemiyeti butun dunyada koleli?i yasaklamı?, daha sonra Birle?mi? Milletler de bu hukmu teyit etmi?tir.

Dini goru?ler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kole damgası, 1853

?slam [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?slam'da kolelik, tarih boyunca birbirinden farklı ?ekillerde ve goru?lerde ele alınmı? bir konudur. [18] [19] [20] Kur'an ve hadislerde kolelikle ilgili ifadeler a?a?ıda verilmi?tir:

  • Ey iman edenler! Oldurulenler hakkında uzerinize kısas yazılmı?tır. Hur ki?iye kar?ılık hur, koleye kar?ılık kole, di?iye kar?ılık di?i. Kim karde?i tarafından herhangi bir ?ekilde affa u?rarsa, bu durumda orfu izlemek ve affedene en guzel bicimde bir odeme yapmak gerekir. (2/178)
  • Allah size kendinizden bir misal vermektedir: Size verdi?imiz rızıklarda, emrinizde bulunan kolelerinizin de e?it surette hak sahibi olmalarına razı olur ve birbirinizi saydı?ınız gibi bu ortaklarınızı sayar mısınız? ( Rum Suresi 28)
  • " Herhangi bir kole kacarsa, korunma ve guvenlik hakkını yitirmi? olur. " " Bir kole kactı?ı zaman, onun hicbir namazı kabul edilmez. " (Muslim, ?man 123-124)

?eriata gore insanlar satın alma, sava?tan geri kalanların esir edilmeleri ve ganimet olarak cihat yapanlara da?ıtılmaları ve ayrıca bu esir ve kolelerin yine esir veya kole olan insanlardan yaptıkları cocukların kole veya cariye sayılmaları yoluyla kolele?tirilebilir. [21] [22] Muamelat bakımından kole mal gibidir. Alınıp satılabilir, hibe edilebilir, kiralanabilir, ortak mulkiyete konu olabilir. Kazandıkları efendisine ait olur. Kendisine kar?ı yapılacak haksız fiilden elde edilecek tazminatları efendisi alır. Ba?kasına kar?ı i?leyece?i haksız fiillerde ise zararı ya efendisi oder ya da koleyi zarar gorene devreder. [21]

?slam'a gore bir Musluman cok sayıda cariyeye di?er bir deyi?le kadın kolelere sahip olabilir [23] ve Musluman bir erke?in bu cariyelerle nikahsız ili?kileri helal sayılır. [24] ?slam hukukuna gore bir kole veya cariye, efendisine belli bir ozgurluk bedeli odemek ko?uluyla ozgur kalabilir. Kole veya cariyenin efendisine ucret odemesi ile ozgur kalmasına mukatebe denir ve Kur'an'da Nur Suresi'nin 33. ayetinde bu husus kısmen detaylandırılmı?tır. [25] Ayrıca sahibinden cocu?u olan bir kole, sahibinin olumu ile ozgur duruma gelir. [ kaynak belirtilmeli ]

Kısas uygulamalarında : Kısas a?irete dayalı toplum duzeninde misilleme olarak anla?ılan ve toplumsal denklik ?artı uzerinden yurutulen bir uygulamadır. Oldurulen ki?inin kadın, erkek, kole-hur insan, seckin ya da sıradan olması goz onune alınarak katilin a?iretinden oldurulene denk birisi oldurulur. Orne?in koleye kar?ılık ancak bir kole, kadına kar?ılık bir kadın oldurulebilirdi. [26] Kısasta sosyal denklik ?artı, sosyal olarak alt sınıfta bulunanların ust sınıftan birini oldurmelerinde kısasın uygulanaca?ı, ust sınıftan birinin alt sınıftan birini oldurmesi durumunda kısas uygulanamayaca?ı, ancak diyet odenebilece?i anlamına gelmektedir. Kur'an'da kısas toplumsal denklik ?artı ile birlikte (Bakara 178) ele alınır. Hanefilere gore bir koleyi olduren hur kimse de kısas yoluyla oldurulur. Di?er mezheplere gore, bu durumda kısas uygulanmaz. Kole ve cariyelere zina ve zina iftirası sucunda hurlere verilen cezanın yarısı hırsızlık ve irtidad suclarında tam ceza uygulanır. [27] ( Nisa Suresi , 25)

?slam fıkhına gore kolenin ?ahitli?i kabul edilmez. [28]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Notlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

  1. ^ "kole" . Ni?anyan Sozluk . 31 Aralık 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 31 Aralık 2021 .  
  2. ^ Bayarslan, Huseyin. “Osmanlı Devleti’nde Kolele?tirme Ve Azat Etme Yontemleri”. ulakbilge 5. 10 (2017): 439-452.
  3. ^ a b "Historical survey: Slave-owning societies" . Encyclopædia Britannica . 23 ?ubat 2007 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  4. ^ Hellie, Richard . "Slavery" . Encyclopædia Britannica . 30 Haziran 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 31 Aralık 2021 .  
  5. ^ "Mesopotamia: The Code of Hammurabi" . 14 Mayıs 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi. e.g. Prologue, "the shepherd of the oppressed and of the slaves". Code of Laws #7, "If any one buy from the son or the slave of another man".  
  6. ^ Harris, W. V. (3 ?ubat 2011), "Demography, Geography, and the Sources of Roman Slaves*" , Rome's Imperial Economy , Oxford University Press, ss. 88-110, doi : 10.1093/acprof:osobl/9780199595167.003.0005 , ISBN   978-0-19-959516-7 , eri?im tarihi: 7 ?ubat 2021  
  7. ^ John Edward Philips, "Some Recent Thinking on Slavery in ?nslamic Afrika and Middle East", Middle East Studies Association, Bulletin, Washington, 1993, C. 27/2, 157
  8. ^ Bernard Lewis, Race and Color in Islam, Harper and Row, 1970, quote on page 38. The brackets are displayed by Lewis.
  9. ^ Behrens-Abouseif, Doris. Cairo of the Mamluks: A History of Architecture and Its Culture. New York: Macmillan, 2008.
  10. ^ Clarence-Smith (2006), pp.2-5
  11. ^ Lewis 1990, page 10
  12. ^ "Islam and Slavery" (PDF) . Lse.ac.uk. 30 Temmuz 2010. 8 Temmuz 2009 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 29 A?ustos 2010 .  
  13. ^ "BBC News | AFRICA | Focus on the slave trade" . web.archive.org . 25 Mayıs 2017. 28 Temmuz 2011 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 21 Temmuz 2019 .  
  14. ^ "Religion & Ethics - Islam and slavery: Abolition" . BBC. 21 Mayıs 2009 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 1 Mayıs 2010 .  
  15. ^ " Case studies on human rights and fundamental freedoms: a world survey 11 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ". Willem Adriaan Veenhoven, Winifred Crum Ewing, Stichting Plurale Samenlevingen (1976). p.452. ISBN 90-247-1779-5
  16. ^ Martin A. Klein (2002), Historical Dictionary of Slavery and Abolition, Page xxii, 0810841029
  17. ^ Segal, s. 202 ve 206
  18. ^ Brockopp, Jonathan E., “Slaves and Slavery”, in: Encyclopaedia of the Qur??n, General Editor: Jane Dammen McAuliffe, Georgetown University, Washington DC.
  19. ^ Brunschvig, R., “?Abd”, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition , Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs.
  20. ^ Lewis 1994, Ch.1 1 Nisan 2001 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
  21. ^ a b "Ar?ivlenmi? kopya" . 16 Eylul 2019 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 18 Haziran 2020 .  
  22. ^ Dror Ze’evi (2009). "Slavery" . John L. Esposito (Ed.). The Oxford Encyclopedia of the Islamic World . Oxford: Oxford University Press. 23 ?ubat 2017 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi . Eri?im tarihi: 23 ?ubat 2017 .  
  23. ^ Nisa Suresi , 3
  24. ^ Mearic Suresi , 30
  25. ^ Nur Suresi , 33
  26. ^ "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF) . 2 Eylul 2021 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi (PDF) . Eri?im tarihi: 31 Aralık 2021 .  
  27. ^ "Ar?ivlemi? Kopya" . 15 Kasım 2018 tarihinde kayna?ından ar?ivlendi.  
  28. ^ El-Mebsut; Cilt:16, Sayfa:208 .  
" https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolelik&oldid=32549402 " sayfasından alınmı?tır