Wojny inflanckie
lub
dominium Maris Baltici
(
pol.
władztwo Morza Bałtyckiego
) ? seria konfliktow politycznych i zbrojnych w okresie od 1558 do 1583 roku mi?dzy pa?stwem polsko-litewskim (od 1569 roku
Rzeczpospolit? Obojga Narodow
), a
Szwecj?
,
Dani?
i
Carstwem Rosyjskim
o panowanie na morzu i ziemie
zakonu inflanckiego
(do 1525 roku gał??
zakonu krzy?ackiego
).
Pocz?wszy od
sekularyzacji
zakonu krzy?ackiego w Prusach (1525) zakon inflancki zacz?ł upada?. Sprzyjało temu nastawienie szlachty inflanckiej, ktora przyszło?? swego kraju upatrywała w poł?czeniu z Rzecz?pospolit?. Po zawarciu przez
Iwana IV Gro?nego
paktu z wielkim mistrzem zakonu
Henrykiem von Galenem
(co było prob? wył?czenia inflanckiej opozycji politycznej z konfliktu moskiewsko-litewskiego) w Inflantach doszło do rozruchow
[1]
.
Układ pozwolski i jego konsekwencje
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W
1557
Zygmunt II August
podj?ł decyzj? o ingerencji w sprawy wewn?trzne tego kraju i zorganizował wypraw? zbrojn? przeciw zakonowi, ktora zaowocowała wymuszeniem przymierza przeciw Moskwie ?
14 wrze?nia
1557 r. w
Pozwolu
mistrz zakonu
Johann Wilhelm von Furstenberg
podpisał tzw.
układ pozwolski
, w ktorym zakon zobowi?zywał si? do sprzyjania Litwie i przył?czenia jego ziem do Rzeczypospolitej
[2]
.
Car Iwan IV Gro?ny zareagował aneksj? (
1558
)
Dorpatu
i
Narwy
[3]
. Po zdobyciu portu w Narwie Rosja uruchomiła stały szlak handlowy, zwany ?eglug? narewsk?, ktor? Polacy wytrwale zwalczali. Wkrotce do wojny przyst?pili te? inni pretendenci do spadku po zakonie inflanckim, a mianowicie Dania, ktora zaj?ła
Ozyli?
(
1560
), i Szwecja, ktora opanowała
Rewel
(
1561
)
[4]
.
Układ wile?ski i jego konsekwencje
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Nowy wielki mistrz ?
Gotthard Kettler
? postanowił odda? si? pod opiek? Rzeczypospolitej Obojga Narodow. Zawarty
28 listopada
1561 r.
pakt wile?ski
przewidywał sekularyzacj? zakonu oraz oddanie w lenno ksi?stwa
Kurlandii
i
Semigalii
Kettlerowi, ktory przeszedł na
protestantyzm
.
Ryg?
i reszt? Inflant oddano Rzeczypospolitej
[5]
.
Taki stan rzeczy nie zadowolił ani Moskwy, ani Szwecji. W rezultacie doszło do wybuchu ?połnocnej wojny siedmioletniej” (
I wojna połnocna
), sprzymierzenia Szwecji z Rosj? i Polski z Dani? (
1563
) i
Lubek?
. Kiedy armia Iwana Gro?nego zaj?ła
Połock
i obszar Litwy na połnoc od
D?winy
, stało si? jasne, ?e wojny nie da si? utrzyma? na obszarze Inflant. Gdy na tronie Szwecji zasiadł
Jan III
, skoligacony z Jagiellonami przez ?on?,
Katarzyn?
, doszło do nagłego odwrocenia sojuszy.
W 1568 r. doszło do radykalnej zmiany sprzymierze?cow ? Polska weszła w sojusz ze Szwecj?, a Moskwa z Dani?. Po nieudanych probach uzyskania przewagi, oba obozy sojusznicze zdecydowały si? na rokowania pokojowe.
13 grudnia
1570
roku Szwecja, Dania i Polska zawarły
pokoj w Szczecinie
. W jego rezultacie Polska i Litwa zachowały południow? cz??? Inflant (z Ryg?), Szwecji przypadła Estonia, a Danii okoliczne wyspy (z Ozyli?).
Wznowienie działa? wojennych
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W
1577
roku car Iwan IV najechał polskie i szwedzkie ziemie Inflant, zajmuj?c wi?kszo?? obszaru, poza Ryg? i Rewlem. Odpowiedzi? polsk? były trzy wyprawy wojenne
Stefana Batorego
, w czasie ktorych zdobył on Połock,
Newel
,
U?wiat
,
Wielkie Łuki
i inne miasta, a tak?e oblegał
Pskow
.
Te działania skłoniły cara do zawarcia dziesi?cioletniego
rozejmu w Jamie Zapolskim
(1582), a ich po?rednim skutkiem był zwrot zagrabionych ziem inflanckich i litewskich. Po rozejmie z Moskw? w 1582 r. Inflanty zostały podzielone na trzy wojewodztwa:
dorpackie
,
wende?skie
i
parnawskie
.
Rosja przegrała tak?e wojn? ze Szwecj?, w jej wyniku trac?c na skutek
traktatu pliuskiego
(1583) wywalczony wcze?niej dost?p do
Bałtyku
.
W wyniku długotrwałych działa? wojennych na obszarze Inflant pod koniec XVI w. przeszły one na własno?? trzech pa?stw: Szwecji, Danii (wyspa
Ozylia
) i Polski. Wojny inflanckie nie doprowadziły jednak do ostatecznego rozwi?zania kwestii własno?ci tamtejszych ziem. Po
wojnach szwedzkich
za
Jana Kazimierza
Polska utraciła na mocy
pokoju oliwskiego
w
1660
roku 4/5 obszaru Inflant odst?pionych Szwecji, a nazywanych odt?d Inflantami szwedzkimi. Reszta obszaru, zwana
Inflantami polskimi
, stanowi?ca obszar dawnego powiatu dyneburskiego, z miastem
Dyneburg
pozostała przy Polsce do
I rozbioru Polski
.
- ↑
W. Konopczy?ski,
Dzieje Polski nowo?ytnej
, wyd. 4 krajowe, Warszawa 1999, s. 139.
- ↑
S. Cynarski,
Zygmunt August
, wyd. 3, Wrocław 2004, s. 170.
- ↑
Historia Polski. Kalendarium dziejow: Pradzieje - 1655
, red. A. Nowak, Krakow 2010, s. 348.
- ↑
M. G?dek,
Ilustrowana historia wojen i bitew polskich
, Warszawa 2014, s. 203.
- ↑
W.A. Serczyk,
Iwan IV Gro?ny
, wyd. 3, Wrocław 2004, s. 127.