Ten artykuł dotyczy pa?stwa. Zobacz te?: Gory Togo i Jezioro Togo .

Republika Togijska

Republique togolaise

Flaga Godło
Dewiza : ( fr. ) Travail, Liberte, Patrie ( Praca, Wolno??, Ojczyzna )
Hymn : Salut a toi, pays de nos aieux ( Chwała tobie, kraju naszych pradziadow )
J?zyk urz?dowy	francuski
Stolica	Lome
Ustroj polityczny	republika
Głowa pa?stwa	prezydent Faure Gnassingbe
Szef rz?du	premier Victoire Tomegah Dogbe
Powierzchnia  ? całkowita  ? wody ?rodl?dowe	56 785 km² ?4,2%
Liczba ludno?ci (2017)  ? całkowita   ?  g?sto?? zaludnienia	7 965 055 [1] 140 osob/km²
PKB (2023)  ? całkowite   ? na osob?	9 mld [2] USD 990 [2] USD
PKB ( PSN ) (2023)  ? całkowite   ? na osob?	25,04 mld [2] dolarow mi?dzynar. 2 754 [2] dolarow mi?dzynar.
Waluta	frank CFA (XOF)
Niepodległo??	od Francji 27 kwietnia 1960
Strefa czasowa	UTC ±0
Kod ISO 3166	TG
Domena internetowa	.tg
Kod samochodowy	RT
Kod telefoniczny	+228
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodro?ach
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku

Togo , Republika Togijska ? pa?stwo w zachodniej Afryce nad Zatok? Gwinejsk? . Graniczy z Ghan? , Beninem i Burkina Faso . Obecnie członek Unii Afryka?skiej i ECOWAS .

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Geografia Togo .

Togo poło?one jest w zachodniej Afryce, nad Zatok? Gwinejsk?. Graniczy od wschodu z Beninem , od zachodu z Ghan? , a od połnocy z Burkina Faso . Wi?kszo?? powierzchni pa?stwa zajmuj? gory i tereny wy?ynne. Na południu kraju znajduje si? aluwialna nizina nadbrze?na stopniowo przechodz?c na połnocy w wy?yn?. Na południowo-zachodnim brzegu kraju przebiega pasmo Gor Togo (Atakora). Togo posiada piaszczyste wybrze?e z licznymi lagunami i mierzejami . ?rednie temperatury miesi?czne wahaj? si? w granicach 23?32 °C.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Historia Togo .

Od XII do XIV wieku na terenie Togo osiedliły si? ludy pochodz?ce z Nigru ^[3] . Około roku 1471 tereny te zostały odkryte przez Portugalczykow ^[4] . W XIX wieku rozwin?ł si? handel niewolnikami ^[3] . Do 1918 Togoland obejmował tak?e cz??? obecnej Ghany i był koloni? niemieck? . Po wybuchu I wojny ?wiatowej na terytorium kolonii wkroczyły wojska brytyjskie i francuskie.

W 1922 Togoland został podzielony mi?dzy Wielk? Brytani? i Francj? . W 1941 roku przeciwnicy kolaboruj?cego we Francji pronazistowskiego rz?du marszałka Philippe Petaina utworzyli Komitet Jedno?ci Togijskiej a działacze ugrupowania do czasu zaj?cia kraju przez aliantow byli poddani represjom ^[5] . Po II wojnie ?wiatowej obie cz??ci stały si? terytorium powierniczym ONZ pod administracj? Francji i Wielkiej Brytanii ( Togo Francuskie i Togo Brytyjskie ). W 1956 brytyjska cz??? Togo, w wyniku plebiscytu, została przył?czona do brytyjskiego Złotego Wybrze?a (obecnie Ghana) i rok po?niej znalazła si? w granicach niepodległej Ghany . Cz??? francuska zyskała status autonomicznej republiki w ramach Wspolnoty Francuskiej ^[6] . Autonomia nie zadowoliła jednak mieszka?cow kraju ktorzy na czele z Sylvanusem Olympio domagali si? pełnej niepodległo?ci. Ruch niepodległo?ciowy od 1956 do 1958 ruch narodowowyzwole?czy był represjonowany. W 1960 roku Olympio, nie przyj?ł oferty Kwame Nkrumaha z Ghany ktory proponował poł?czenie Togo z Ghan? ^[7] , a 27 kwietnia tego samego roku Togo uzyskało niepodległo??. Rok po?niej prezydentem Togo został Sylvanus Olympio, wowczas przywodca partii Jedno?? Togijska.

Po dwoch latach prezydentury Olympio nast?pił wojskowy zamach stanu . Sylvanus Olympio został zastrzelony przez kilku oficerow uczestnicz?cych w spisku. Nowym przywodc? pa?stwa został Nicolas Grunitzky . W 1967 Grunitzky został zast?piony przez generała Gnassingbe Eyadem? w wyniku kolejnego puczu. Eyadema wprowadził w kraju dyktatur? jednopartyjn? a jako doktryn? polityczn? przyj?ł antykomunizm oraz rozwin?ł na wielk? skal? kult jednostki ^{[8] [9]} . W 1969 utworzona została jedyna legalna partia polityczna, Zrzeszenie Ludu Togijskiego. W 1979 roku w Togo przywrocono rz?dy parlamentarne przy utrzymaniu monopartyjnego systemu politycznego. W 1980 została uchwalona konstytucja kraju. 11 lat po?niej na skutek afryka?skiej demokratyzacji wprowadzono system wielopartyjny. W lipcu 1991 do Togo powrocił Gilchrist Olympio , syn zabitego w zamachu stanu prezydenta. Olympio wzi?ł udział w procesie demokratyzacji kraju w ramach obrad Konferencji Suwerenno?ci Narodowej. W wyniku prac komisji powołano nowy rz?d i przej?ciowy parlament, a w 1992 roku Olympio powołał opozycyjn? Uni? Sił Zmiany. Demokratyzacja nie trwała długo bo ju? w maju 1992 roku konwoj Olympio został zaatakowany na zlecenie syna prezydenta Eyademy, Ernesta Gnassingbe. W 1993 roku Eyadema wygrał zbojkotowane przez opozycj? wybory prezydenckie. W 1998 roku odbyły si? kolejne sfałszowane wybory prezydenckie, przeciwnikiem urz?duj?cego dyktatora był Olympio ^[10] .

W 2005, po ?mierci Eyademy b?d?cego najdłu?ej urz?duj?cym dyktatorem w Afryce, zgodnie z konstytucj?, po opro?nieniu urz?du prezydenta obowi?zki głowy pa?stwa miały przypa?? przewodnicz?cemu Zgromadzenia Narodowego. Funkcj? t? sprawował wowczas Fambare Ouattara Natchaba, jednocze?nie szef armii, generał Zakari Nandja poinformował o przekazaniu funkcji prezydenta ministrowi Faure Gnassingbe , a wi?c synowi prezydenta Eyademy ^[11] . Unia Afryka?ska ostro pot?piła przej?cie władzy przez Gnassingbe oraz okre?liła je mianem wojskowego zamachu stanu ^[12] . Premierem kraju został natomiast Edouard Kodjo ^[13] . Faure Gnassingbe w trakcie prezydentury przeprowadził pewne reformy jednak w dalszym ci?gu Togo pozostaje pa?stwem autorytarnym gdzie łamane s? prawa człowieka. Zwrotem w polityce okazało si? wej?cie w 2010 roku do rz?du dotychczasowej umiarkowanej cz??ci opozycji w tym Gilchrist Olympio ^[14] . W polityce zagranicznej Gilchrist kontynuował kurs ojca polegaj?cy na utrzymywaniu najbli?szych stosunkow z Zachodem a szczegolnie z byłymi mocarstwami kolonialnymi ? Francj? i Niemcami, pewn? zmian? okazało si? natomiast zbli?enie do Chin ^[15] .

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Struktura etniczna [ edytuj | edytuj kod ]

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Religia w Togo .

Struktura religijna w 2015 roku ^[17] :

• chrze?cija?stwo ? 47,9%:
  • katolicyzm ? 26,8%
  • protestantyzm ? 15,6% (głownie: zielono?wi?tkowcy i prezbiterianie )
  • pozostali, nieokre?leni ? 5,4%
• religie etniczne, animizm ? 32,9%
• islam ( sunnici ) ? 18,5%
• bahaizm ? 0,4%
• brak religii ? 0,3%.

Ustroj polityczny [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Ustroj polityczny Togo .

Togo to republika . Według konstytucji z 1992 głow? pa?stwa jest prezydent , wybierany w głosowaniu powszechnym na 5 lat. Władza ustawodawcza nale?y do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego z wyborow powszechnych (81 deputowanych) o kadencji 5-letniej. Władz? wykonawcz? sprawuje rz?d z premierem na czele, powoływanym przez prezydenta spo?rod wi?kszo?ci parlamentarnej. Od 1969 roku Togo rz?dził Zwi?zek Ludu Togo (RPT). Wybory z 1993 roku okazały si? sukcesem partii opozycyjnych, najwi?cej mandatow zdobył Komitet Działania na rzecz Odnowy (CAR). RPT zdobył jednak o jeden mandat mniej ni? CAR i dzi?ki pomocy mniejszych partii zdołał utrzyma? status partii rz?dz?cej. Wybory z 1999 roku zostały zbojkotowane przez opozycj? i w parlamencie zasiedli praktycznie jedynie reprezentanci RPT ^[18] .

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Podział administracyjny Togo .

Togo dzieli si? na 5 regionow i stolic?, razem stanowi to 30 prefektur i jedn? gmin?. Stolic? Togo jest Lome .

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Kraj jest słabo rozwini?ty gospodarczo. Produkt krajowy brutto na 1 mieszka?ca ? 446 dolarow ameryka?skich (2004). ONZ zalicza Togo do grupy jednych z najsłabiej rozwini?tych pa?stwa ?wiata (tzw. LDC ? Least Developed Countries ) ^[19] .

Podstaw? gospodarki jest rolnictwo ? wytwarza ok. 34% produktu krajowego brutto i zatrudnia ok. 69% zawodowo czynnych. Grunty orne zajmuj? 11,3% powierzchni kraju , wi?kszo?? zaj?ta pod upraw? ro?lin ?ywieniowych, głownie manioku , jamsu , ry?u , kukurydzy , sorga , na pn. ? prosa . Na eksport uprawia si? kaw? , bawełn? oraz orzeszki ziemne , orzeszki karite, kakaowiec (dawniej gł. uprawa eksportowa). Hodowla trzody chlewnej na pd., bydła na pn. Hoduje si? te? owce i kozy . Połowy ryb w lagunach i na morzu .

Togo posiada jedne z najwi?kszych na ?wiecie zło? fosforytow (na pd. w Akoupame i Hahotoe) ? wydobycie 2,1 mln ton w 2000 r. (754 tys. t w przeliczeniu na czysty składnik). Eksploatuje si? tak?e wapienie , marmury , sol. Produkcja energii elektrycznej w elektrowniach wodnych . Przemysł wytwarza 20,4% produktu krajowego brutto, obejmuje głownie niewielkie zakłady spo?ywcze i włokiennicze oraz cementownie. Rzemie?lnicy wyrabiaj? tkaniny , produkty z li?ci palmowych i słomy, wyroby garncarskie.

Wywoz fosforytow (48% warto?ci eksportu ? 1991), kawy (3,6%), kakao , bawełny do Holandii , Francji , Hiszpanii , USA . Import maszyn i ?rodkow transportu, ?ywno?ci, tkanin bawełnianych, produktow naftowych z Chin Indii , Francji, Holandii, Niemiec oraz Wielkiej Brytanii .

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

Sie? transportowa słabo rozwini?ta.

7,9 tys. km drog kołowych, w tym 2,5 tys. km o utwardzonej nawierzchni. Głowny port morski i lotnisko w Lome , port wywozu fosforytow ? Kpeme.

Transport kolejowy [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Transport kolejowy w Togo .

Linie kolejowe (dł. 568 km) głownie w pd. cz??ci kraju. Podstawy sieci zbudowali Niemcy, poczynaj?c od budowy linii Lome ? Anecho w 1905 (44 km, tzw. kolej kokosowa ). W 1907 powstała kolej kawowa z Lome do Kpalime (119 km), a w 1911 kolej bawełniana z Lome do Atakpame (154 km). W 1933 odcinek z Atakpame przedłu?ono do Blitta (o 122 km) ^[20] .

Kultura [ edytuj | edytuj kod ]

Dziedzictwem urastaj?cym do symbolu Togo jest Koutammakou , ziemia ludu Batammariba z bardzo charakterystyczn? architektur? wkomponowan? w połpustynny krajobraz. S? to gliniane domy z wie?ami, zwane tak?e pałacami (Takienta), cho? sama nazwa mo?e by? myl?ca. Jest to jeden z najbiedniejszych regionow Togo, a warunki ?ycia mieszka?cow tych pałacow nie charakteryzuj? si? luksusem.

W 2004 roku Koutammakou znalazło si? na li?cie dziedzictwa kulturowego UNESCO .

Sport [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwszy w historii Togo medal na igrzyskach olimpijskich zdobył w Pekinie w 2008 roku Benjamin Boukpeti, reprezentant tego kraju w kajakarstwie gorskim , ktory w slalomie kategorii K-1 zaj?ł 3 miejsce. Reprezentacja Togo w piłce no?nej awansowała do Mistrzostw ?wiata w Niemczech w 2006, ktore uko?czyła na ostatnim miejscu w grupie G ^[21] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Oficjalna strona pa?stwa ( fr. )
• Oficjalna strona Zgromadzenia Narodowego ( fr. )