Ten artykuł dotyczy cz??ci Wielkiej Brytanii. Zobacz te?: inne znaczenia tego słowa .

Szkocja

Alba
Scotland

Flaga Herb
Dewiza : ( sco. ) In My Defens God Me Defend ( Bog mnie obroni )
J?zyk urz?dowy	gaelicki szkocki , scots , angielski
Stolica	Edynburg
Ustroj polityczny	monarchia konstytucyjna
Typ pa?stwa	cz??? Wielkiej Brytanii
Głowa pa?stwa	krol Karol III
Szef rz?du	pierwszy minister John Swinney
Powierzchnia  ? całkowita  ? wody ?rodl?dowe	78 782 km² 1,9%
Liczba ludno?ci (2016)  ? całkowita   ?  g?sto?? zaludnienia  ?  narody  i  grupy etniczne	5 404 700 [1] 67 osob/km² Szkoci , Anglicy , inni
PKB ( PSN ) (2006)  ? całkowite   ? na osob?	194 mld dolarow mi?dzynar. 39 680 dolarow mi?dzynar.
Waluta	funt szterling (GBP, ￡)
Religia dominuj?ca	kalwinizm ( Ko?cioł Szkocji )
Strefa czasowa	UTC 0
Kod telefoniczny	44
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodro?ach
Hasło w Wikisłowniku

Szkocja ( gael.   Alba , wym. [ ? a l ?? a p ? ] ; sco. i ang.   Scotland ) ? kraj stanowi?cy cz??? Zjednoczonego Krolestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Połnocnej ^{[2] [3]} . W przeszło?ci był niezale?nym krolestwem . Obejmuje połnocn? cz??? wyspy Wielkiej Brytanii oraz archipelagi: Hebrydy , Orkady i Szetlandy . Na południu graniczy z Angli? . Krajobraz w przewa?aj?cej cz??ci wy?ynny i gorski. Klimat umiarkowanie ciepły, wybitnie morski. Stolic? Szkocji jest Edynburg , natomiast najwi?kszym miastem Glasgow .

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

Na połnocy Szkocji Gory Kaledo?skie i Grampiany , na południu Wy?yna Południowoszkocka . W centrum niewielka Nizina ?rodkowoszkocka skupiaj?ca wi?ksz? cz??? ludno?ci.

Kwiatem charakteryzuj?cym Szkocj? jest popłoch pospolity (cz?sto bł?dnie uto?samiany z ostem ).

  Zobacz te?: Lista rzek w Szkocji .

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

Klimat w Szkocji jest umiarkowany morski o niestabilnej pogodzie. Szkockie przysłowie brzmi: If you don’t like the weather, wait a minute (Je?li nie podoba ci si? pogoda, poczekaj minut?). Szkocja poddana jest dobroczynnemu wpływowi Pr?du Zatokowego , co czyni tutejszy klimat du?o cieplejszym ni? obszary na porownywalnych stopniach szeroko?ci geograficznej, jak na przykład Oslo w Norwegii . Temperatury s? ni?sze ni? w pozostałych cz??ciach Wielkiej Brytanii , co naturalnie wynika z poło?enia na połnocy wyspy. Zim? temperatury oscyluj? w granicach 0 °C do +5 °C. Najni?sza zanotowana temperatura w Szkocji wyniosła w styczniu 1982 r. ?27,2 °C w pobli?u Braemar , poło?onego w Grampianach . Temperatury w lecie oscyluj? od ok. +13 °C do +16 °C. Najwy?sza odnotowana temperatura wyniosła +32,9 °C (9 sierpnia 2003 w Greycrook ). W zachodniej cz??ci jest zazwyczaj cieplej i bardziej deszczowo ni? na wschodzie Szkocji. Na zachodzie roczne opady wynosz? ok. 3000 mm.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Historia Szkocji i  Kalendarium historii Szkocji .

Szkocja jest zamieszkana co najmniej od V tysi?clecia p.n.e. Od pocz?tku była obszarem, na ktorym dochodziło do konfrontacji ro?nych kultur i ludow ( Piktowie , Celtowie , Normanowie , Rzymianie , Anglowie ), jednak?e jej dzika przyroda zawsze stawała po stronie bie??cych władcow tych ziem.

Walki o wpływy w Szkocji ci?gn? si? przez cał? jej histori?. Z czasem Szkocja została poł?czona z Angli? , najpierw uni? personaln?, gdy Jakub VI z dynastii Stuartow zasiadł na tronie angielskim po ?mierci El?biety I, potem za? uni? realn? w 1707, kiedy powstało Krolestwo Wielkiej Brytanii .

Jako jednolity organizm społeczny i gospodarczy istnieje od IX w., kiedy to Kenneth MacAlpin , władca celtyckiego krolestwa Dalriady, zdobył koron? krolestwa Piktow (jego matka pochodziła z piktyjskiego rodu krolewskiego) jednocz?c oba pa?stwa.

W ko?cu XIII wieku Szkocja została najechana przez Anglikow, po czym na dwa wieki odzyskała swoj? suwerenno??, mimo nasilaj?cych si? angielskich wpływow. W 1297 wybuchł bunt Williama Wallace , a w 1314 Robert I Bruce został uznany za faktycznego krola Szkocji (po bitwie pod Bannockburn ). Od 1603 Szkocja i Anglia miały wspolnego władc? ( unia personalna ), a od 1707 wspolny parlament. Szkoci nigdy nie pogodzili si? z angielsk? dominacj?, co wraz z poparciem dla legitymistycznej dynastii Stuartow doprowadzało wiele razy do powsta? .

W maju 1999 Szkoci wybrali swoj własny parlament w odpowiedzi na referendum z 1997, w ktorym ch?? posiadania własnej władzy ustawodawczej wyraziło 75% głosuj?cych.

Powołanie pierwszego od trzech stuleci szkockiego parlamentu było mo?liwe dzi?ki polityce brytyjskiego premiera Tony’ego Blaira , ktory realizuj?c swe obietnice przedwyborcze, znacznie złagodził polityk? w stosunku do cz??ci składowych Wielkiej Brytanii.

Niejako zapowiedzi? tej zmiany polityki był zwrot Szkocji (1996) kamienia koronacyjnego dawnych krolow szkockich, ktory od siedmiu stuleci słu?ył te? krolom brytyjskim i jako taki przechowywany był w Anglii.

W 2007 premier rz?du szkockiego Alex Salmond ze Szkockiej Partii Narodowej przedstawił projekt ustawy o przeprowadzeniu referendum niepodległo?ciowego , ktore miałoby umo?liwi? odł?czenie si? Szkocji od Wielkiej Brytanii ^[4] . 15 pa?dziernika 2012 roku premier Wielkiej Brytanii David Cameron oraz Alex Salmond podpisali w Edynburgu porozumienie, na mocy ktorego referendum odbyło si? 18 wrze?nia 2014 roku ^[5] . W przeprowadzonym referendum ponad 55% Szkotow opowiedziało si? za pozostaniem w Zjednoczonym Krolestwie.

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Obecnie Szkocja posiada 10 miast o ludno?ci przekraczaj?cej 45 tys. osob. Dla porownania, 70 lat temu w Szkocji istniało 1 miasto z ludno?ci? powy?ej 500 tys., 3 miasta z ludno?ci? 100-500 tys., 3 miasta z ludno?ci? 50-100 tys., 15 miast z ludno?ci? 20-50 tys. i 19 miast 10-20 tys.

Miasto	Populacja 1991	Populacja 2001
Glasgow (Glaschu)	658 379	629 501
Edynburg (Dun Eideann)	400 632	430 082
Aberdeen (Obar Dheathain)	182 133	184 788
Dundee (Dun De, Dun Deagh)	157 808	154 674
Paisley (Paislig)	73 925	74 170
East Kilbride (Cille Bhrighde an Ear)	70 579	73 796
Inverness (Inbhir Nis)	50 000	55 000
Hamilton (Hamaltan)	49 988	48 546
Cumbernauld (Comainn nan Allt)	49 507	49 664
Greenock (Grianaig)	49 267	45 467

Polityka [ edytuj | edytuj kod ]

Od roku 1998 Szkocja posiada własny parlament i rz?d. Wybory do szkockiego parlamentu odbywały si? w latach 1999 , 2003 , 2007 , 2011 i 2016 . Do 2007 w Szkocji rz?dziła Partia Pracy, lecz po zwyci?stwie SNP nowym premierem (pierwszym ministrem) został Alex Salmond , lider zwyci?skiej partii. D??y ona do niepodległo?ci regionu.

W kompetencji władz lokalnych jest o?wiata , kultura , zdrowie publiczne i w du?ym stopniu gospodarka i podatki . W 2011 roku autonomia Szkocji została powi?kszona w zwi?zku z umo?liwieniem jej samodzielnego po?yczania pieni?dzy (min. 300 mln funtow rocznie) od brytyjskiego ministerstwa finansow w celu o?ywienia gospodarki. SNP postuluje rownie?, by region mogł sam ustala? stawk? podatku od przedsi?biorstw ^[6] .

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Podział administracyjny Szkocji .

Od 1996 roku Szkocja podzielona jest na 32 jednostki administracyjne council areas . Wcze?niej, od 1975 roku istniało dziewi?? regionow administracyjnych. Tradycyjnymi jednostkami administracyjnymi, funkcjonuj?cymi od ?redniowiecza do 1975 roku były hrabstwa .

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

Szkocja jest obok Irlandii centrum przemysłu whisky . Wa?nym elementem gospodarki jest rybołowstwo i wydobycie ropy naftowej z dna Morza Połnocnego . Siedzib? wielu kompanii naftowych jest Aberdeen .

Przemysł skupiony jest w centralnej cz??ci kraju, na terenach Niziny ?rodkowoszkockiej i na wschodnim wybrze?u.

Rozwini?ty jest przemysł metalurgiczny ( hutnictwo ?elaza i aluminium ), elektrotechniczny, elektroniczny, maszynowy, chemiczny, włokienniczy, papierniczy i spo?ywczy. Urodzajne tereny rolnicze ci?gn? si? od pasa centralnych nizin, poprzez wschodnie wybrze?e, a? do Fraserburgha . Uprawia si? głownie j?czmie? i owies .

Szkocja posiada własne banknoty i monety ( funty szkockie ) emitowane przez trzy szkockie banki ? Royal Bank of Scotland , Bank of Scotland oraz Clydesdale Bank ^[7] . Obowi?zuj?c? walut? jest funt szterling . Funtami szkockimi płaci? mo?na na terenie całej Wielkiej Brytanii , cho? poza Szkocj? nie zawsze s? honorowane. W kantorach poza granicami Wielkiej Brytanii wymieniane s? one zwykle po kursie ni?szym ni? funt szterling lub nie s? akceptowane ^{[8] [9]} .

Kultura i kuchnia [ edytuj | edytuj kod ]

Dudy , kilt i whisky to najbardziej znane produkty szkockiej kultury. Dudy pochodz? z Azji Mniejszej , maj? jednak w kulturze Szkocji szczegolne znaczenie i kojarzone s? wła?nie z ni?. Kilt jako m?ska spodnica znany był ju? w czasach podbojow rzymskich na Wyspach Brytyjskich. Charakterystyczny materiał, z ktorego wykonany jest kilt, wytwarzany jest z owczej wełny, a wzor kiltu (charakterystyczna krata) nazywa si? tartanem . Słowo to wywodzi si? z francuskiego tartanie i oznacza po prostu tkanin? w krat?. Ka?dy z klanow szkockich ma swoj unikatowy wzor kiltu. Whisky jest kwesti? sporn? pomi?dzy Szkotami a Irlandczykami, bowiem do dzi? nie jest wyja?nione, ktory z narodow wynalazł ten alkohol.

Do najpopularniejszych marek whisky w kategorii blended nale??: Johnnie Walker , Teacher’s , Whyte & Mackay , Chivas Regal .

Szkocka kuchnia znana jest z shortbread (ma?lane ciastka), kidney pie oraz haggis . Haggis to owczy ?oł?dek napełniony mieszanin? zło?on? z posiekanych owczych podrobow (serce, płuca i w?troba), płatkow owsianych, cebuli i przypraw, zaszyty i ugotowany. Zazwyczaj podaje si? go z ziemniakami. Kuchnia szkocka charakteryzuje si? spor? ilo?ci? potraw zawieraj?cych owies. Przykładem mo?e by? tu cranachan. Tradycyjne szkockie ?niadanie składa si? zazwyczaj z owsianki, jajek sma?onych na bekonie lub te? w?dzonych ryb. Znanym deserem szkockim jest spotted dick .

Ze Szkocji wywodz? si? m.in. zespoły Nazareth , Belle and Sebastian , Runrig , Wet Wet Wet , Texas , Mogwai , Idlewild , Travis , Franz Ferdinand , Biffy Clyro oraz wokalistki Maggie Reilly , Shirley Manson i Annie Lennox oraz Amy Macdonald , a tak?e ex-wokalista grupy Marillion ? Fish oraz DJ Calvin Harris .

Emigracja [ edytuj | edytuj kod ]

Niezbyt ?yzne gory i przeludnione niziny od wiekow zmuszały Szkotow do emigracji. Emigrowali te? cz?sto z przyczyn politycznych, niech?tni angielskiej dominacji, prze?ladowani z powodow religijnych lub popierania dynastii Stuartow . Do emigracji zach?cały te? władze ? tytuł baroneta Nowej Szkocji został ustanowiony jako zach?ta dla osiedlania si? w Ameryce Połnocnej .

Szkoci, zwłaszcza bitni gorale, zasilali oddziały najemnikow w całej Europie. Od czasu wojny trzydziestoletniej , gdy szkocka piechota zasłyn?ła, walcz?c po stronie protestanckiej, szkockie gwardie pojawiły si? w wielu armiach, tak?e prywatnych. Szkocki pułk gwardii zło?ony z jakobickich emigrantow mieli krolowie Francji , szkoccy piechurzy byli tak?e na polskich dworach magnackich.

Szkockie pułki, np. sławna ?Czarna Stra?” (?Black Watch”) ? 42. Pułk Krolewskiej Piechoty Szkockiej, czy pułk ?Cameronians” ? były wykorzystywane w najdalszych zak?tkach imperium ? od Indii po Ameryk? Połnocn?. Dzi? to elitarne jednostki, słu??ce cz?sto jako stra? przyboczna brytyjskim krolom.

Szkoci osiedlali si? w Polsce, m.in. w Gda?sku (dzielnica Nowe Szkoty ), w Lublinie (zachowały si? Original Records of those Scots in Poland known as the Scottish Brotherhood at Lublin ), w gminie Raczki , w Kiejdanach . W połowie XVII wieku mieszkało w Polsce około 30 tys. Szkotow ^[10] .

Religia w Szkocji [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Religia w Szkocji .

W 2011 r. 32% ludno?ci Szkocji nale?ało do Ko?cioła Szkocji , ktory od 1560 r. jest Ko?ciołem pa?stwowym (o 10 punktow procentowych mniej ni? w 2001 r.). Ludno?? katolicka, stanowi?ca 16% całej populacji według spisu z 2011 r. ^[11] , za patrona Szkocji uznaje ?w. Andrzeja .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Hymn Szkocji
• Religia w Szkocji
• Ko?cioł Szkocji
• Klany szkockie
• Black Watch ? legendarny regiment szkocki
• Szkocki folklor

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Narodowa Biblioteka Szkocji/ The National Library of Scotland ( ang. )