Korea?ska Republika Ludowo-Demokratyczna

조선민주주의인민공화국
朝鮮民主主義人民共和國
Chos?n Minjuju?i Inmin Konghwaguk ^[1]

Flaga Godło
Dewiza : ( kor. ) 强盛大國 ( Silne i dobrze prosperuj?ce pa?stwo )
Hymn : Aegukka ( Pie?? patriotyczna )
Konstytucja	Konstytucja Korei Połnocnej
J?zyk urz?dowy	korea?ski
Stolica	Pjongjang
Ustroj polityczny	D?ucze , Songun
Typ pa?stwa	republika socjalistyczna ( de iure ) dyktatura monopartyjna partii komunistycznej ( de facto )
Głowa pa?stwa	Przewodnicz?cy Komisji Spraw Pa?stwowych KRLD Kim Dzong Un [a]
Szef rz?du	premier Kim Tok-hun
Powierzchnia  ? całkowita  ? wody ?rodl?dowe	120 540 km² %
Liczba ludno?ci (2022)  ? całkowita   ?  g?sto?? zaludnienia  ?  narody  i  grupy etniczne	26 057 000 [2] 212 osob/km² Korea?czycy (99,98%)
PKB (2016)  ? całkowite   ? na osob?	28,5 mld USD [3] 1700 USD [4]
PKB ( PSN ) (2015)  ? całkowite   ? na osob?	40 mld dolarow mi?dzynar. [5] 1700 dolarow mi?dzynar [6] .
Waluta	1 won połnocnokorea?ski = 100 czonow (KPW)
Niepodległo??	od Imperium Japo?skiego 15 sierpnia 1945
Religia dominuj?ca	czondoizm (12,9%)
Strefa czasowa	UTC +9:00
Kod ISO 3166	KP
Domena internetowa	.kp
Kod samochodowy	KP
Kod samolotowy	P
Kod telefoniczny	+850
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodro?ach
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku

Korea Połnocna , oficjalna nazwa Korea?ska Republika Ludowo-Demokratyczna , w skrocie KRLD ( kor.   조선민주주의인민공화국 , hancha : 朝鮮民主主義人民共和國, MCR Chos?n Minjuju?i Inmin Konghwaguk ) ? pa?stwo w Azji Wschodniej , powstałe w połnocnej cz??ci Połwyspu Korea?skiego po II wojnie ?wiatowej na terenach zaj?tych przez Armi? Czerwon? . Obecnie jest razem z Erytre? jednym z dwoch na ?wiecie pa?stw totalitarnych .

Oficjalnie według konstytucji Korea?ska Republika Ludowo-Demokratyczna jest republik? socjalistyczn? ^{[7] [8]} . W rzeczywisto?ci jest totalitarn? dyktatur? autokratyczn? ^{[9] [10] [11] [12]} z władz? rodziny Kimow. Graniczy z Chinami , Rosj? oraz Kore? Południow? . Z Rosj? ma najkrotsz? granic?.

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Geografia Korei Połnocnej .

Korea Połnocna zajmuje połnocn? cz??? Połwyspu Korea?skiego o powierzchni 120 540 km². Od zachodniej strony jej granic? wyznaczaj? Morze Zachodniokorea?skie (znane lepiej jako Morze ?ołte) i Zatoka Zachodniokorea?ska , od wschodu ? Morze Wschodniokorea?skie (Morze Japo?skie). Rzeki Amnok (inaczej Yalu; najdłu?sza rzeka Korei, długo?? 790 km) oraz Tuman-gang (dł. 521 km) wytyczaj? granic? KRLD z Chinami . Najwy?szy punkt Korei Połnocnej stanowi gora Pektu-san (2744 m n.p.m.) ^[13] . Na połnocno-wschodnim kra?cu pa?stwa przebiega granica z Rosj? . Stref? buforow? mi?dzy obiema Koreami stanowi Korea?ska Strefa Zdemilitaryzowana (dł. 238 km).

Najwi?kszym miastem Korei Połnocnej i stolic? tego pa?stwa jest Pjongjang (3 255 388 mieszka?cow, 2008 ^[14] ). Inne du?e miasta to Kaes?ng (308 tys., 2008 ^[14] ) tu? przy granicy z Kore? Południow? , Sin?iju (285 tys., 2009 ^[14] ) w połnocno-zachodniej cz??ci kraju, przy granicy z Chinami , W?nsan (329 tys., 2005 ^[14] ) i Hamh?ng (581 tys., 2008 ^[14] ) na wschodzie oraz Ch’?ngjin (329 tys., 2008 ^[14] ) na połnocnym wschodzie.

Topografia [ edytuj | edytuj kod ]

Europejscy odkrywcy, ktorzy docierali niegdy? na Połwysep Korea?ski, okre?lali ukształtowanie geograficzne terytorium Korei jako ?morze z huraganami” ^[15] . A? 80% terenu Korei stanowi? gory i wy?yny , przedzielone gł?bokimi i w?skimi dolinami . Wszystkie szczyty Połwyspu Korea?skiego, osi?gaj?ce 2000 m n.p.m., znajduj? si? na terytorium Korei Połnocnej.

Nadmorskie rowniny s? szerokie na zachodzie i nieci?głe nad wschodnim wybrze?em. Zdecydowana wi?kszo?? ludno?ci KRLD ?yje wła?nie na rowninach i nielicznych terenach nizinnych.

Najwy?szy punkt Korei Połnocnej stanowi gora Pektu (2744 m n.p.m.) ^[13] . Jest to szczyt pochodzenia wulkanicznego, poło?ony przy granicy z Chinami . Składa si? z płaskowy?ow poło?onych na wysoko?ci od 1400 do 2000 m n.p.m. Pasmo gor dziel?ce połnocno-wschodnie prowincje Hamgy?ng Połnocny i Południowy rownie? obfituje w szczyty o podobnej wysoko?ci, z ktorych najwy?szy jest wierzchołek Kwanmo-bong (1756 m n.p.m.).

Inne du?e pasma gorskie Korei Połnocnej to ła?cuch Rangrim w połnocno-?rodkowej cz??ci KRLD (najwy?szy szczyt: Wagal-bong , 2260 m n.p.m.) i gory Kangnam wzdłu? granicy chi?sko-korea?skiej. Gory K?mgang , znane lepiej jako Gory Diamentowe w pa?mie gor Taebaek , s? znane z przepi?knych krajobrazow, ktore podziwia? mog? nielicznie przybywaj?cy do KRLD tury?ci.

W przeciwie?stwie do s?siadow (zwłaszcza z Japonii i połnocnych Chin), Korea?czykom nie zagra?aj? trz?sienia ziemi, ktore Połwysep Korea?ski nawiedzaj? rzadko.

Klimat [ edytuj | edytuj kod ]

W Korei Połnocnej panuje klimat kontynentalny z czterema wyra?nymi porami roku ^[16] . Terytorium Korei posiada oznaczenie Dwa w klimatologicznej klasyfikacji Koppena .

Zimy s? bardzo mro?ne i uci??liwe, szczegolnie w rejonach gorskich i wy?ynnych, ktore stanowi? 80% powierzchni kraju. W całym kraju typowe s? silne mrozy, pomimo utrzymuj?cej si? ładnej, słonecznej na ogoł pogody. Wiej? tam cz?sto silne, połnocne i połnocno-zachodnie wiatry znad Syberii. Wywołuj? one burze ?nie?ne, ktore wyst?puj? na zmian? z ładn? pogod?. ?nieg pada ?rednio przez 37 zimowych dni.

Lata s? krotkie, lecz gor?ce i wilgotne. Trwa krotki sezon deszczowy, po korea?sku zwany changma ^[16] . Ulewne deszcze zwi?zane s? z monsunami , wiej?cymi z południa i południowego wschodu. Monsuny przynosz? wilgotne powietrze znad Pacyfiku.

7 sierpnia 2007 roku najgorsze w skutkach od 40 lat powodzie zmusiły rz?d Korei Połnocnej do zwrocenia si? do społeczno?ci mi?dzynarodowej o pomoc humanitarn?. Organizacje pozarz?dowe, takie jak Czerwony Krzy? , wezwały do pilnego zbierania funduszy dla Korei Połnocnej, gdy? obawiały si? katastrofy humanitarnej w tym kraju ^[17] .

Wiosna i jesie? w Korei to pory przej?ciowe. Aura i temperatury s? wowczas stosunkowo najprzyjemniejsze. Wiosn? wyst?puj? cz?sto susze na zmian? z gwałtownymi powodziami. Co roku, po?nym latem i wczesn? jesieni? Połwysep Korea?ski nawiedzaj? tak?e tajfuny ^[16] .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Historia Korei i  Kalendarium historii Korei Połnocnej .

Podział Korei [ edytuj | edytuj kod ]

Okres przed 1948 rokiem [ edytuj | edytuj kod ]

Do 1905 roku na Połwyspie Korea?skim istniało Cesarstwo Korea?skie . Wtedy to, po zwyci?stwie w wojnie rosyjsko-japo?skiej , aneksji terytorium Korei dokonała Japonia. Po kapitulacji Japonii w 1945 roku Połwysep Korea?ski został podzielony przez Zwi?zek Radziecki i Stany Zjednoczone na dwie strefy wpływow, oddzielone granic? wzdłu? 38. rownole?nika. Z tego wzgl?du kluczow? rol? w ustabilizowaniu sytuacji na połnoc od 38. rownole?nika odegrał wła?nie Zwi?zek Radziecki. W sierpniu 1945 roku przedstawiciele ZSRR ustanowili w połnocnej cz??ci połwyspu Cywilny Zarz?d Okupacyjny, w skład ktorego weszli przychylni radzieckim władzom działacze lewicowi i komunistyczni. Z kolei od lutego 1946 roku rz?dy sprawował, opanowany przez komunistow, Tymczasowy Komitet Ludowy Korei Połnocnej ^{[18] [19] [20]} pod wodz? Kim Ir Sena , ktory w czasie II wojny ?wiatowej walczył jako kapitan Armii Czerwonej w Mand?urii. W rzeczywisto?ci pa?stwo było jednak podporz?dkowane Zwi?zkowi Radzieckiemu . Faktyczn? władz? w Korei Połnocnej sprawował radziecki przedstawiciel, a po ogłoszeniu niepodległo?ci pierwszy ambasador ZSRR w Korei Połnocnej Tierientij Sztykow . Sztykow m.in. przeprowadził popularn? w?rod ludu reform? roln? z 1946, rozdaj?c ziemie rolnikom ^[21] .

Na południu władz? obj?ł re?im proameryka?skiego Rhee Syng-mana , wspieranego przez ultraprawicowe bojowki antykomunistyczne. 20 lipca 1948 roku Rhee został wybrany przez tamtejsze Zgromadzenie Narodowe na prezydenta Korei Południowej . Politycy z połnocnej cz??ci kraju odmowili udziału w zorganizowanych przez ONZ wyborach z 1948 roku, maj?cych wyłoni? władze całej Korei.

Ogłoszenie niepodległo?ci przez oba pa?stwa korea?skie [ edytuj | edytuj kod ]

Idea podziału stref wpływow na Połwyspie Korea?skim pojawiła si? jeszcze w XIX wieku, gdy w 1896 roku została zaproponowana przez delegacj? Rosji podczas rokowa? rosyjsko-japo?skich ^[22] . Po II wojnie ?wiatowej Stany Zjednoczone i ZSRR powrociły do tej koncepcji z pewnymi zmianami ^[22] . Koree Południowa i Połnocna odpowiednio 15 sierpnia i 9 wrze?nia 1948 roku ogłosiły niepodległo??, roszcz?c sobie prawo do administrowania na terenie całego kraju, w granicach dawnego Cesarstwa . W nowo powstałym pa?stwie połnocnokorea?skim władz? obj?ł Demokratyczny Front na rzecz Zjednoczenia Ojczyzny na czele z Parti? Pracy Korei i Kim Ir Senem . W skład bloku weszły te? umiarkowane, aczkolwiek sprzyjaj?ce komunistom Korea?ska Partia Socjaldemokratyczna i Czondoistyczna Partia Czongu ^{[23] [24]} . W 1948 przeprowadzano wybory parlamentarne . W rzeczywisto?ci były one fars? ? wyniki ustalili Sowieci bez udziału korea?skich komunistow. Okre?lono nie tylko podział miejsc pomi?dzy partie, ale nawet ustalono liczb? kobiet, robotnikow i rolnikow w nowym parlamencie. W 1948 przyj?to pierwsz? Konstytucj? Korei Połnocnej , ktorej tekst zredagowali w Moskwie Stalin i Sztykow ^[21] .

Podział kraju na dwa pa?stwa pogrzebał szanse na pokojowe zjednoczenie, ktore i tak było praktycznie nierealne. ?aden z rz?dow nie mogł zgodzi? si? na scenariusz zjednoczenia proponowany przez drug? stron?. Korea?czycy z Połnocy chcieli dokona? rewolucji komunistycznej na Południu przy wsparciu tamtejszych działaczy lewicowych i Zwi?zku Radzieckiego. Rhee Syng-man chciał likwidacji istniej?cych na Połnocy komunistycznych o?rodkow władzy. Konflikt doprowadził do wybuchu wojny korea?skiej . W czerwcu 1949 roku z Korei Południowej wycofała si? wi?kszo?? jednostek ameryka?skiej armii, stacjonuj?cej tam od 1945 roku. To bardzo osłabiło antykomunistyczny re?im, zarowno politycznie, jak i militarnie. Kore? Południow? destabilizowały ponadto wewn?trzne walki (propołnocne powstanie Czed?u ) i usilne zwalczanie opozycji przez rz?dz?ce tam frakcje (południowokorea?ski rz?d wi?ził ponad 30 000 domniemanych komunistow, i około 300 000 podejrzanych o sympatyzowanie z komunistami lub jakimikolwiek grupami opozycyjnymi ^{[25] [26] [27]} ). Widz?c to, Kim Ir Sen zaproponował przywodcy ZSRR, Jozefowi Stalinowi , zbrojn? napa?? na Południe, w celu zaprowadzenia tam sił? komunistycznej władzy. Rozwoj radzieckiego programu nuklearnego oraz sukces chi?skiej rewolucji Mao Zedonga (ktory w razie wybuchu wojny na Połwyspie Korea?skim zaproponował wysłanie do walki własnych wojsk) sprawiły, ?e Kim Ir Sen rozpocz?ł inwazj? na Południe.

Wojna korea?ska [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Wojna korea?ska .

Wojna korea?ska była konfliktem zbrojnym mi?dzy dwiema Koreami ? Połnocn? i Południow?, rozpocz?tym przez Kore? Połnocn?. Wybuch wojny poprzedziły liczne prowokacje na przebiegaj?cej przez 38. rownole?nik granicy obu Korei. Nad ranem 25 czerwca 1950 roku wojska KRLD przekroczyły granic? Południa. Na pocz?tku du?e sukcesy odnosili nacieraj?cy na południe ?ołnierze Korea?skiej Armii Ludowej . W dwa dni po wybuchu wojny, 27 czerwca 1950 roku, decyzj? o zaanga?owaniu wojsk ameryka?skich w wojn? korea?sk? podj?ł owczesny prezydent Stanow Zjednoczonych , Harry Truman . Jeszcze tego samego dnia Rada Bezpiecze?stwa ONZ uchwaliła wysłanie do Korei sił mi?dzynarodowych. Wsparcia militarnego armii Południa udzieliły mi?dzynarodowe siły sformowane pod egid? Organizacji Narodow Zjednoczonych , w skład ktorych wchodzili przede wszystkim Amerykanie. Do 5 wrze?nia 1950 roku armii Połnocy udało si? zepchn?? broni?ce si? wojska Republiki Korei na male?ki fragment terytorium Połwyspu Korea?skiego wokoł miasta Pusan , zamykaj?c siły Korei Południowej i Stanow Zjednoczonych w tzw. worku pusa?skim .

Obrona trwała do 15 wrze?nia 1950 i zako?czyła si? udan? ofensyw? wojsk ONZ i Korei Południowej, skoordynowan? z l?dowaniem wojsk sprzymierzonych pod Inczon i przełamaniem frontu, co zmusiło wojska Korei Połnocnej do odwrotu. Losy wojny odwrociły si? jeszcze wielokrotnie do zawieszenia broni w lipcu 1953 roku. 25 pa?dziernika 1950 Mao Zedong wprowadził na front kilkusettysi?czn? armi? Chi?skich Ochotnikow Ludowych (ChOL). W okresie od kwietnia do maja 1951 roku wojska chi?skie i połnocnokorea?skie przeprowadziły wielk? ofensyw?, ktora załamała si? i czerwcowa kontrofensywa ONZ z powrotem przywrociła front na linii Kansas-Wyoming, ktora do dzisiaj stanowi granic? pomi?dzy obydwoma pa?stwami korea?skimi. Od tej pory działania wojenne przyj?ły posta? wojny pozycyjnej przeplatanej walkami niewielkich oddziałow. Chiny bezskutecznie prosiły o wsparcie ZSRR, Stalin zgodził si? jednak jedynie na wysłanie Chi?czykom sprz?tu wojskowego z czym jednak zwlekał. Polityka ta spowodowana była ch?ci? utrzymania ZSRR w neutralno?ci ^[28] . Rz?dy KRLD i Chin w trakcie działa? wojennych otrzymały ro?norakie wsparcie ze strony Indii i niektorych pa?stw bloku wschodniego ^[29] .

Działania zbrojne przerwało podpisanie porozumienia rozejmowego 27 lipca 1953 roku (nie był to jednak formalny traktat pokojowy). Rozejm został podpisany przez przedstawicieli Korei Połnocnej (w osobie Kim Ir Sena jako zwierzchnika armii Korei Połnocnej), Chin Ludowych (przedstawiciel: Peng Dehuai ? dowodca Ochotnikow Ludowych) oraz Organizacji Narodow Zjednoczonych, reprezentowanej przez głownodowodz?cego wojsk Narodow Zjednoczonych, ameryka?skiego generała Marka W. Clarka ^[30] . Nieobecno?? i brak podpisu przedstawiciela Republiki Korei (czyli Korei Południowej) stanowiły przez długie lata pretekst dla KRLD do odmowy rozpocz?cia rozmow pokojowych z Południem, ktore dla Korea?czykow z Połnocy nie było stron? konfliktu ^[30] . W wyniku wojny zgin?ło, zostało rannych lub uznano za zaginionych ł?cznie około 4 milionow ludzi po obu stronach konfliktu. Dokładne straty poniesione przez strony konfliktu i ludno?? cywiln? s? trudne do oceny ze wzgl?du na zro?nicowanie danych i brak swobodnego dost?pu historykow do materiałow archiwalnych, szczegolnie połnocnokorea?skich i chi?skich. Według orientacyjnych szacunkow, po stronie ONZ i Korei Południowej zgin?ło 447 tys. osob, 547 tys. zostało rannych. Mniej dokładne obliczenia po stronie połnocnej mowi? o 800 tys. zabitych i rannych, oraz ok. 900 tys. w?rod Chi?czykow ^[30] .

Nad przestrzeganiem rozejmu czuwali inspektorzy sił rozjemczych ( Komisja Nadzorcza Pa?stw Neutralnych ) rozmieszczeni po obu stronach tej linii, na połnocy Polacy oraz Czesi i Słowacy, a na południu Szwajcarzy i Szwedzi. Siedzib? delegacji Polski i Czechosłowacji była miejscowo?? Panmund?om . Po szykanach ameryka?skich w 1956 roku Szwedzi zwin?li swoje posterunki. W przypadku Czechosłowacji (potem Czech) i Polski po zmianach politycznych w 1989 roku, władze KRLD zacz?ły tak?e szykanowa? ich przedstawicieli tak, ?e ci w ko?cu wyjechali. Do dzi? polska delegacja, od 1996 roku zło?ona z zaledwie 2 ?ołnierzy (z reguły generała brygady i pułkownika) dora?nie, 3 lub 4 razy do roku przył?cza si? do pracuj?cych w zmarginalizowanej komisji Szwedow i Szwajcarow, wizytuj?cych lini? demarkacyjn?. Od 2018 r. szefem polskiej delegacji jest płk Andrzej Ro?y?ski. W najwa?niejszym okresie istnienia KNPN, tu? po zako?czeniu wojny korea?skiej , w latach 1953?1955 polska delegacja do Komisji liczyła ok. 300 osob.

Na mocy porozumienia do dzi? oba pa?stwa korea?skie formalnie znajduj? si? w stanie wojny ^[31] . Pokoj trwa tylko dzi?ki zawieszeniu broni. Z powodu napi?tej sytuacji oba pa?stwa korea?skie zostały przyj?te do Organizacji Narodow Zjednoczonych dopiero 17 wrze?nia 1991 roku ^[32] . 26 maja 2009 roku władze KRLD dokonały jednostronnego wypowiedzenia porozumienia rozejmowego ^[33] .

W pierwszych latach po zako?czeniu wojny korea?skiej [ edytuj | edytuj kod ]

W polityce wewn?trznej wojna stała si? pretekstem dla Kim Ir Sena do likwidacji opozycji i militaryzacji kraju ^{[34] [35]} . Po zako?czeniu działa? wojennych nast?powała stopniowa odbudowa KRLD ze zniszcze?. Od 1954 roku w gospodarce wprowadzono centralne planowanie , a priorytet miał rozwoj ci??kiego przemysłu. Sytuacja polityczno-gospodarcza KRLD pozostała skomplikowana ze wzgl?du na stopniowo zachodz?cy rozłam radziecko-chi?ski i na skutek zerwania z polityk? stalinizmu przez Nikit? Chruszczowa na XX Zje?dzie KPZR . Bierne stanowisko ZSRR ju? w okresie wojny korea?skiej ^[36] znacznie wpłyn?ło na osłabienie wpływow sowieckich na osob? Kim Ir Sena i Parti? Pracy ^[37] . Wzajemne relacje pogorszyły si? jeszcze bardziej po tym, gdy Chruszczow wezwał Kim Ir Sena do Moskwy latem 1956 roku, a na miejscu udzielił nagany w zwi?zku z nieprzeprowadzeniem procesu destalinizacji w jego kraju ^[38] . Wkrotce protesty przeciwko stalinizmowi w Korei rozpocz?ły si? w samej partii rz?dz?cej ? 30 sierpnia 1956 czołowy działacz Partii Pracy Choe Chang-ik wygłosił przemowienie, atakuj?c Kima za nadmierne skupienie w swoich r?kach władzy i skupienie gospodarki na przemy?le. W odpowiedzi na krytyk? Kim obiecał przeprowadzi? reformy, do ktorych jednak nigdy nie doszło, a opozycja partyjna została usuni?ta z organow władzy ^[39] .

Poło?enie KRLD polepszyło rozpocz?cie si? rozłamu sowiecko-chi?skiego ^[38] . W trakcie rozłamu Kim manewrował pomi?dzy oboma socjalistycznymi mocarstwami. W 1961 roku podpisał traktat o przyja?ni i wzajemnej wspołpracy z Zhou Enlai , a nast?pnie udał si? do ZSRR i podpisał podobny traktat ^[40] . Od 1962 roku w kwestiach ideologicznych poparł Komunistyczn? Parti? Chin . Zwłaszcza po XXII Zje?dzie KPZR , Partia Pracy skrytykowała sowieckich przywodcow za rewizjonistyczn? polityk?, oraz za teori? Chruszczowa o pokojowym wspołistnieniu ^[38] . W 1962 roku Korea Połnocna poparła Chiny w wojnie z Indiami oraz skrytykowała wycofanie si? ZSRR z kryzysu kuba?skiego . Zwi?zek Radziecki odpowiedział odcinaj?c pomoc dla KRLD, przyczyniaj?c si? do powa?nego osłabienia przemysłu Korei Połnocnej ^[41] . Pomocy nie mogły udzieli? tak?e Chiny, pogr??one w chaosie rewolucji kulturalnej . Rewolucja kulturalna spowodowała w ko?cu wycofanie si? Korei z poparcia dla Chin, zarzucaj?c Mao dogmatyzm i lekkomy?lno??, a nawet oskar?aj?c o przyj?cie ?teorii permanentnej trockistowskiej rewolucji”, ktora była uwa?ana za powa?n? herezj? w ?wiecie komunistycznym ^[41] .

Przyj?cie idei d?ucze [ edytuj | edytuj kod ]

Ideologiczny spor zarowno z KPZR, jak i KPCh ostygł w przeci?gu lat 60. Kierownictwo Partii Pracy ostatecznie zachowało neutralno?? w konflikcie mi?dzy mocarstwami. Neutralno?? poskutkowała uruchomieniem w 1966 roku programu d?ucze , maj?cego doprowadzi? KRLD do zupełnej samowystarczalno?ci i niezale?no?ci ^[41] . W 1968 roku KRLD wzi?ła do niewoli ameryka?ski okr?t wojenny USS Pueblo . Zatrzymanie okr?tu wojennego dowodzi, ?e Kim Ir Sen realizował własn? strategi? zimnej wojny , niezale?n? od ZSRR i Chin. W 1975 roku KRLD, chc?c po raz kolejny zademonstrowa? swoj? niezale?no??, przyst?piła do Ruchu pa?stw niezaanga?owanych ^[42] . W tym czasie w KRLD zacz?ł rozbudowywa? si? kult jednostki Kima ^[43] , a coraz wi?ksz? rol? w rz?dz?cej partii zacz?ła mie? rodzina przywodcy ^[44] .

Pod koniec lat 60. powrocił problem relacji Południe ? Połnoc. W dalszym ci?gu w Korei Południowej stacjonowały wojska ameryka?skie a granice Korei dzielił szeroki na cztery i długi na 238 kilometrow pas niezamieszkanej ziemi ? strefa zdemilitaryzowana ^[22] . Jej ?rodkiem biegła linia demarkacyjna . W 1968 roku doszło do wzajemnych star? mi?dzy siłami KRLD a Kore? Południow? i Stanami Zjednoczonymi, w wyniku ktorych po obu stronach poległo kilkuset ?ołnierzy. Od 1971 roku ruszyły negocjacje mi?dzykorea?skie. W latach 80. rz?d KRLD podpisał z Kore? Południow? układ o pojednaniu i nieagresji ^[45] .

Wspołcze?nie [ edytuj | edytuj kod ]

Gospodarka połnocnokorea?ska do po?nych lat 70. była uznawana za silniejsz? od południowokorea?skiej. Powa?ne kłopoty zacz?ły si? w latach 90., kiedy silnym ciosem okazał si? rozpad ZSRR i zwi?zane z tym zerwanie strategicznych umow handlowych ^[46] . Rozwi?zanie ZSRR skłoniło KRLD do nieznacznej liberalizacji gospodarki. W 1991 roku z inicjatywy Kima powstała Specjalna Strefa Ekonomiczna Rajin-Sonbong , znajduj?ca si? przy granicy z Chinami i Rosj? . Rownocze?nie Kim stale rozwijał armi?, ktora w 1992 roku liczyła ju? milion ?ołnierzy ^[47] . Na podstawie Rezolucji Rady Bezpiecze?stwa ONZ nr 702 z 8 sierpnia 1991 roku Korea Połnocna została członkiem ONZ ^[48] .

W lipcu 1994 Kim Ir Sen zmarł na atak serca ? faktycznym przywodc? Korei Połnocnej stał si? jego syn Kim Dzong Il .

Rz?dy Kim Dzong Ila [ edytuj | edytuj kod ]

Po obj?ciu przez niego funkcji przewodnicz?cego partii rozpocz?ł si? kurs zmian ideologicznych, a ju? w maju 1998 roku po raz pierwszy poinformowano o doktrynie Songun ^[49] , ktora trzy lata po?niej została oficjalnie przyj?ta jako doktryna partyjna ^[49] . W latach 90. XX wieku rz?d KRLD musiał zmierzy? si? z kl?sk? głodu, ktora ogarn?ła kraj w latach 1995?1999 ^[50] . Kim po coraz wi?kszych problemach ?ywno?ciowych zwrocił si? o pomoc do ONZ ^[51] . Pomoc humanitarn? udzieliły takie organizacje mi?dzynarodowe jak: Cap Anamur , Lekarze bez Granic , Oxfam , Action Internationale Contre la Faim i CARE . Pomoc humanitarna została wstrzymana na skutek wprowadzenia zakazu dostarczania ?ywno?ci bezpo?rednio do mieszka?cow ^[52] . W 1998 roku rz?d przyj?ł te? now? wersj? konstytucji ^[53] . Kolejn? konstytucj? przyj?to w 2009 roku. Nowa wersja konstytucji posiada sze?? artykułow wi?cej ni? poprzednia z 1998 roku. Sekcja 2 Rozdziału VI ?Przewodnicz?cy i Narodowa Komisja Obrony” jest całkowicie nowa, a w artykułach 29 i 40 (odpowiednio Ekonomia i Kultura) słowo ?komunizm” zostało usuni?te, co stanowi cz??? połnocnokorea?skiej polityki wycofania si? z odwoła? do tej ideologii ^[54] .

Po ?mierci Kim Dzong Ila (17 grudnia 2011) nowym przywodc? partii i pa?stwa ogłoszony został jego syn Kim Dzong Un , ktory był przez Kim Dzong Ila mianowany na nast?pc? ^[55] , mimo tego, i? zgodnie z zasadami panuj?cymi w Korei Połnocnej, w ktorej od przej?cia władzy przez Kim Ir Sena panuje zasada dynastii, władz? powinien przej?? Kim Dzong Nam ^[56] . Nie został mianowany władc? , poniewa? został zatrzymany na lotnisku w Japonii , gdzie miał fałszywy paszport, w ktorym w j?zyku mandary?skim widniało fałszywe nazwisko ?熊 ( transkrypcja pang xiong), co dosłownie oznacza w j?zyku polskim Gruby Misiu . Przez ten incydent nie mogł przej?? władzy w KRL-D ^[57] . Po tym zdarzeniu Kim Dzong Nam krytykował brata i swojego zmarłego ojca ? mowił, ?e Je?eli w Korei Połnocnej panuje re?im dynastyczny, to powinienem przej?? władz? ^[58] .

Rz?dy Kim Dzong Una [ edytuj | edytuj kod ]

Pogrzeb Kim Dzong Ila odbył si? 28 grudnia 2011 roku. Po tym zdarzeniu Kim Dzong Un faktycznie przej?ł władz?. Kraj pogr??ył si? w ?ałobie. Na pogrzebie panowała zbiorowa histeria ^[59] . Ludzie masowo rozpaczali, lecz wiele w?tpliwo?ci co do prawdziwej ?ałoby Korea?czykow, wywołały nagrania z wystawienia ciała władcy. Eksperci u wielu ludzi zamiast ?ałoby zauwa?ali spazmy l?kowe. Nagrania z tego wydarzenia obiegły cały ?wiat ^[60] .

W 2012 roku Kim Dzong Un ogłosił reformy ekonomiczne, w ramach ktorych powstały wspolne z Chinami projekty gospodarcze. Prowadzona przez przywodc? polityka gospodarcza miałaby prowadzi? do zwi?kszenia dost?pno?ci produktow krajowych i nap?dzenia handlu mi?dzynarodowego z Kore? Połnocn? ^[61] . Miały one ?otworzy?” Kore? Połnocn? na ?wiat. W programie reform było zawarte, ?e pa?stwowe społki nie b?d? musiały całego kapitału odprowadza? do pa?stwa, lecz b?d? mogły jego cz??? zachowa? ^[62] .

W 2013, tu? po obj?ciu rz?dow przez Kim Dzong Una , ONZ po raz pierwszy poruszyło problem praw człowieka w Korei. Opublikowany w 2014 roku raport zawierał informacje, ?e około 200 tysi?cy Korea?czykow przetrzymywanych jest w obozach pracy, w ktorych dochodzi do nieludzkich tortur i eksperymentow na ludziach. Zostały one porownane do nazistowskich obozow zagłady . W raporcie były zawarte informacje, ?e minimum 3 miliony Korea?czykow cierpiało z powodu głodu, ktory cz?sto zmuszał ich do kanibalizmu ^[63] . W raporcie zawarto informacje, ?e Korea Połnocna zaopatruje w bro? organizacje terrorystyczne typu ISIS , fałszuje dolary ameryka?skie , eksportuje na cały ?wiat narkotyki , panuje tam skrajna korupcja, nie istnieje wolno?? słowa ^[64] , kobiety s? sprzedawane za granic?, łamane s? ich prawa ^[65] .

12 lutego 2013 Korea Połnocna przeprowadziła podziemn? prob? j?drow? ^[66] . Od tamtej pory stosunki Korei Połnocnej z USA i z Kore? Południow? stały si? bardzo napi?te. Szczegolnie napi?cie na linii Pjongjang ? Seul wzrosło w maju 2015 roku, gdy Kim Dzong Un zagroził atakami na flot? południowokorea?sk? ^[67] . 25 marca 2015 roku ONZ pot?piła porwania cudzoziemcow w Korei Połnocnej.

27 marca 2015 ONZ przyj?ła rezolucj? pot?piaj?c? porwania cudzoziemcow na terenie Korei Połnocnej ^[68] .

20 sierpnia 2015 o godzinie 17:00 czasu lokalnego (08:30 czasu polskiego ) siły Korei Połnocnej ostrzelały Kore? Południow? . Do rz?du w Seulu dotarła wiadomo?? o postawieniu przez Kore? Połnocn? ultimatum ? za??dano wstrzymania puszczania propagandowych komunikatow nadawanych przez Seul na granicy ł?cz?cej oba pa?stwa, na spełnienie dano 48 godzin. Korea Południowa odpowiedziała ogniem artyleryjskim kalibru 155 mm z dział samobie?nych. Władze Korei Południowej rownie? oskar?yły Pjongjang o podło?enie min, ktore eksplodowały 4 sierpnia, rani?c dwoch ?ołnierzy w czasie rutynowego patrolu. Jeden z nich stracił obie nogi, a drugi ? jedn? ^[69] .

6 stycznia 2016 roku w Korei Połnocnej miała miejsce kolejna proba j?drowa (przez rz?d w Pjongjangu nazwana prob? małej bomby wodorowej). Wywołała ona trz?sienie ziemi o sile 5,1 w skali Richtera . Prob? odnotowały obserwatoria sejsmologiczne w Stanach Zjednoczonych , Japonii , Chinach oraz Korei Południowej . Rz?d południowokorea?ski podał w w?tpliwo?? to, ?e była to proba wodorowa ^[70] .

Podział administracyjny [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Podział administracyjny Korei Połnocnej .

Od 2005 roku w Korei Połnocnej s? dwa miasta bezpo?rednio administrowane przez rz?d ( kor. Chikhalsi ; 直轄市; 直轄市), trzy regiony specjalne oraz dziewi?? prowincji .

Miasta administrowane centralnie

• Pjongjang ( P’y?ngyang Chikhalsi ); 平壤直轄市; 平壤直轄市
• Ras?n ( Rajin-S?nbong Chikhalsi ) (裸線(라진-선봉)特別市; 羅先 (羅津-先鋒) 特別市)

Regiony specjalne [ edytuj | edytuj kod ]

• Obszar Przemysłowy Kaes?ng ( Kaes?ng Kong-?p Chigu; 開城工業地區; 開城工業地區)
• Turystyczny Region K?mgangsan ( K?mgangsan Kwangwang Chigu; 金剛山觀光地區; 金剛山觀光地區)
• Specjalny Region Administracyjny Sin?iju ( Sin?iju T'?kby?l Haengjeonggu ; 新義州特別行政區; 新義州特別行政區)

Prowincje [ edytuj | edytuj kod ]

• Chagang ( Chagang-do; 慈江道; 慈江道)
• Hamgy?ng Połnocny ( Hamgy?ng-pukto; 咸鏡北道; 咸鏡北道)
• Hamgy?ng Południowy ( Hamgy?ng-namdo; 咸鏡南道; 咸鏡南道)
• Hwanghae Połnocne ( Hwanghae-pukto; 黃海北道; 黃海北道)
• Hwanghae Południowe ( Hwanghae-namdo; 黃海南道; 黃海南道)
• Kangw?n ( Kangw?ndo; 江原道; 江原道)
• P’y?ngan Połnocny ( P’y?ngan-pukto; 平安北道; 平安北道)
• P’y?ngan Południowy ( P’y?ngan-namdo; 平安南道; 平安南道)
• Ryanggang ( Ryanggang-do; 兩江道; 兩江道)

Najwi?ksze miasta [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Miasta Korei Połnocnej .

	Miasto	Hangul	Hancha	Liczba mieszka?cow (2008) [14]
1	Pjongjang	平壤	平壤	3 255 288
2	Hamh?ng (wraz z H?ngnam )	咸興	咸興	768 551 (w tym H?ngnam ? 99 994)
3	Ch’?ngjin	淸津	?津	667 929
4	Namp’o	南浦	南浦	366 815
5	W?nsan	元山	元山	363 127
6	Sin?iju	新義州	新義州	359 341
7	Tanch'?n	端川	端川	345 875
8	Kaech’?n	개川	价川	319 554
9	Kaes?ng	開城	開城	308 440
10	Sariw?n	沙里院	沙里院	307 764
11	Sunch’?n	順天	順川	297 317
12	P’y?ngs?ng	平成	平城	284 386
13	Haeju	海州	海州	273 300
14	Kanggye	江界	江界	251 971
15	T?kch’?n	德川	德川	237 133
16	Anju	按酒	安州	240 117
17	Kimch'aek	金策	金策	207 299
18	Ras?n	裸線	羅先	196 954
19	Kus?ng	構成	龜城	196 515
20	Hyesan	惠山	惠山	192 680

Polityka [ edytuj | edytuj kod ]

Ustroj polityczny [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Ustroj polityczny Korei Połnocnej .

Korea?ska Republika Ludowo-Demokratyczna oficjalnie okre?la si? republik? socjalistyczn? w swojej konstytucji. Ma ona jednoizbowy parlament - Najwy?sze Zgromadzenie Ludowe . W NZL zasiada 687 deputowanych. S? oni wybierani w drodze bezpo?redniego, ogolnego, rownego, tajnego głosowania na 5-letni? kadencj?. Izba działa w systemie sesyjnym. Sesje zwykłe zwoływane s? przez Prezydium NZL. Nadzwyczajne obrady mog? zosta? zwołane rownie? przez Prezydium lub na wniosek co najmniej ⅓ ogolnej liczby deputowanych. Do uznania sesji NZL za wa?n? potrzebne jest kworum co najmniej ⅔ ogolnej liczby deputowanych. Przewodnicz?cym Prezydium Najwy?szego Zgromadzenia Ludowego KRLD jest obecnie Ch’oe Ryong Hae . Zarowno czynne , jak i bierne prawo wyborcze obywatele Korei Połnocnej nabywaj? w wieku 17 lat ^[71] .

Korea Połnocna, mimo istnienia trzech partii politycznych, jest de facto pa?stwem o ustroju jednopartyjnym , rz?dzonym przez Demokratyczny Front na rzecz Zjednoczenia Ojczyzny ^{[72] [73]} z Parti? Pracy Korei na czele. Pozostałe partie wchodz?ce w skład Frontu to Korea?ska Partia Socjaldemokratyczna i Czundoistyczna Partia Czongu. Władza sprawowana jest w sposob totalitarny w oparciu o stworzon? przez Kim Ir Sena ide? d?ucze, zakładaj?c? niezale?no?? pa?stwa w budowie socjalizmu. Formalnie idea d?ucze stała si? pa?stwow? ideologi? KRLD po wpisaniu jej do konstytucji w 1972 roku ^{[74] [75]} , jednak po raz pierwszy została wyło?ona przez Kim Ir Sena ju? pod koniec 1955 roku ^{[76] [77]} . Korea?ska Republika Ludowo-Demokratyczna nie jest wi?c pa?stwem komunistycznym , a od 2009 roku władze Korei Połnocnej rozpocz?ły wykre?lanie odniesie? sugeruj?cych komunistyczny ustroj i charakter pa?stwa z konstytucji oraz z innych oficjalnych dokumentow.

Korea Połnocna jest pa?stwem, w ktorym istnieje kult jednostki w odniesieniu do przywodcow pa?stwa. Zmarłemu w 1994 roku Kim Ir Senowi nadano tytuł Wiecznego Prezydenta ^[78] . Protokolarne funkcje głowy pa?stwa (na przykład przyjmowanie listow uwierzytelniaj?cych od przyje?d?aj?cych do Korei Połnocnej ambasadorow) pełni Ch’oe Ryong Hae , przewodnicz?cy parlamentu . Praktyczn? władz? pełnili w praktyce przedstawiciele klanu Kimow.

Polityka zagraniczna [ edytuj | edytuj kod ]

Stosunki mi?dzykorea?skie [ edytuj | edytuj kod ]

Na mocy porozumienia rozejmowego z 27 lipca 1953 do dzi? oba pa?stwa korea?skie formalnie znajduj? si? w stanie wojny ^[79] . Pokoj trwa tylko dzi?ki zawieszeniu broni, a obie Koree wzdłu? 38. rownole?nika utrzymuj? najbardziej ufortyfikowan? granic? mi?dzypa?stwow? na ?wiecie.

W 1998 roku kl?ska gospodarcza KRLD z lat 90., w zwi?zku z ktor? Korea Południowa zgodziła si? wesprze? połnocnego s?siada, przyczyniła si? do polepszenia stosunkow dyplomatycznych z Kore? Południow? ^[80] . W 2000 roku Kim Dzong Il spotkał si? w stolicy KRLD z prezydentem Korei Południowej Kim Dae-jungiem , w trakcie spotkania podpisano deklaracj? przewiduj?c? rozwoj wspołpracy; dzi?ki tej deklaracji zapocz?tkowano m.in. spotkania rozł?czonych przez wojn? korea?sk? rodzin. Rz?d Południa okre?lił polityk? prowadzon? wzgl?dem Połnocy do 2008 roku mianem tzw. słonecznej polityki ^[80] . W 2002 roku rz?dy obu Korei utworzyły wspolny Obszar Przemysłowy Kaes?ng ^[81] . Po obj?ciu w Stanach Zjednoczonych rz?dow przez George’a Busha i ogłoszeniu przez niego rewizji polityki wzgl?dem Korei Połnocnej doszło te? do pogorszenia stosunkow mi?dzy obiema Koreami, m.in. zacz?ły wyst?powa? przerwy w kontaktach dyplomatycznych, a w połowie 2002 roku miało miejsce powa?ne starcie okr?tow obu Korei. Pomimo problemow starano si? utrzyma? dobre stosunki, kontynuuj?c dotychczasowe inicjatywy ^[80] .

Na pocz?tku 2009 roku relacje mi?dzykorea?skie stały si? bardzo napi?te. Korea Połnocna wypowiedziała niektore porozumienia z s?siadami ^[82] , rozmie?ciła przy granicy z Południem nowe rakiety ^[83] , a tak?e groziła Stanom Zjednoczonym i Korei Południowej, by nie ingerowały w zaplanowane wystrzelenie połnocnokorea?skiego satelity, Kwangmy?ngs?ng-2 . Stosunki mi?dzykorea?skie skomplikowały si? jeszcze bardziej po zatopieniu nale??cej do południowokorea?skiej marynarki wojennej korwety Cheonan , 26 marca 2010 roku ^[84] . Zgin?ło 46 marynarzy. Mi?dzynarodowa komisja ekspertow 20 maja 2010 roku jednoznacznie orzekła, ?e do tragedii doszło po, dokonanym z premedytacj?, zatopieniu okr?tu przez torped? wystrzelon? z Korei Połnocnej ^{[85] [86]} . Władze KRLD stanowczo zaprzeczyły tym oskar?eniom. Prezydent Korei Południowej Lee Myung-bak zapowiedział nało?enie na Połnoc sankcji ekonomicznych za atak ^{[87] [88]} .

W marcu 2013 roku Korea Połnocna zerwała wszystkie układy o nieagresji z Kore? Południow?, wył?czyła gor?c? lini? telefoniczn? i zamkn?ła mi?dzykorea?skie przej?cie graniczne w Panmund?om w reakcji na uchwalenie przez Rad? Bezpiecze?stwa ONZ nowych sankcji wobec Korei Połnocnej, ktore natomiast były reakcj? na kolejn? probn? eksplozj? nuklearn? ^{[89] [90]} .

Na pocz?tku 2018 roku stosunki polityczne uległy nagłej poprawie. 27 kwietnia 2018 roku przywodca KRLD Kim Dzong Un i prezydent Korei Południowej Moon Jae-in spotkali si? razem w Domu Pokoju w Panmund?om . Przedstawiciele połwyspu postanowili przeprowadzi? całkowit? denuklearyzacj? Korei i podpisa? traktat pokojowy, ktory miałby sko?czy? wojn? korea?sk? ^[91] .

Stosunki z Chi?sk? Republik? Ludow? i Federacj? Rosyjsk? [ edytuj | edytuj kod ]

Najbli?sze i najcieplejsze relacje dyplomatyczne Korea Połnocna utrzymuje z Chi?sk? Republik? Ludow? i Rosj?. Upadek komunizmu w Europie ?rodkowo-Wschodniej, a szczegolnie problemy polityczne i gospodarcze Rosji po rozpadzie Zwi?zku Radzieckiego, spowodowały drastyczne ograniczenie pomocy tego pa?stwa dla KRLD. W latach 90. ChRL pomimo kryzysu kontynuowała wspieranie Korei Połnocnej na podobnym poziomie, jak w poprzedniej dekadzie. Na pro?b? władz ChRL, w 2007 roku Korea Połnocna rozpocz?ła wznoszenie muru i ogrodze? z drutu kolczastego na niektorych odcinkach granicy korea?sko-chi?skiej, by utrudni? obywatelom swojego kraju nielegalne przekraczanie granicy, cz?sto w celu ucieczki do Korei Południowej ^[92] . Oprocz ChRL, sojusznikami KRLD w Azji s? przede wszystkim inne socjalistyczne pa?stwa tego kontynentu ? Wietnam , Laos , a tak?e Kambod?a ^[93] . Wi?kszo?? pa?stw utrzymuj?cych stosunki dyplomatyczne z Kore? Połnocn? nie ma ambasady w Pjongjangu. Ich interesy reprezentuj? akredytowani ambasadorowie z placowek w Pekinie lub Seulu .

Stosunki z Polsk? [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Stosunki polsko-połnocnokorea?skie .

Korea?ska Republika Ludowo-Demokratyczna utrzymywała niezbyt o?ywione kontakty polityczne z PRL . W 1951 r. z ogarni?tej wojn? Korei przywieziono do Polski 1500 dzieci-sierot, ktore w 1959 r. musiały powroci? do Korei ze wzgl?du na trwaj?c? w Polsce odwil? polityczn?, ktora nie podobała si? Pjongjangowi ^[94] . Obecnie relacje s? do?? chłodne. Ambasadorem KRLD w Warszawie od 17 listopada 1998 roku ^[95] był młodszy, przyrodni brat Kim Dzong Ila , Kim P'y?ng Il ? syn Kim Ir Sena z drugiego mał?e?stwa z Kim S?ng Ae . Od 24 marca 2015 roku funkcj? t? pełni Geun Ri ^[96] . Polska jest jednym z kilku pa?stw europejskich (obok Bułgarii , Czech , Niemiec , Szwecji i Wielkiej Brytanii ), ktore maj? swoj? ambasad? w stolicy KRLD, Pjongjangu. Od 26 czerwca 2014 roku ambasadorem RP w Korei Połnocnej jest Krzysztof Ciebie? ^[97] . Polska utrzymuje kontakty gospodarcze z KRLD m.in. poprzez Korea?sko-Polskie Towarzystwo ?eglugowe Chopol , ktore jest jedyn? firm? z polskim kapitałem funkcjonuj?c? w Korei Połnocnej. Firma posiada tak?e biuro w Gdyni ^[98] .

Stosunki z Malezj? [ edytuj | edytuj kod ]

W 2003 roku oba pa?stwa otworzyły ambasady, a w 2009 roku Malezja jako jedyne pa?stwo umo?liwiła obywatelom Korei Połnocnej ruch bezwizowy. Od tego czasu w Malezji pracowało ok. 300 połnocnokorea?skich gornikow. Rosły tak?e obroty handlowe, ktore w 2015 roku si?gn?ły 22,5 mln dolarow. Pocz?tkiem kryzysu w stosunkach dwustronnych stał si? zamach na Kim Dzong Nama , ktory przeprowadzono w Kuala Lumpur 13 lutego 2017 roku ^[99] .

Stosunki z innymi pa?stwami [ edytuj | edytuj kod ]

W latach zimnej wojny Korea prowadziła niezale?n? polityk? i pomimo nominalnie socjalistycznego charakteru pa?stwa nie utrzymywała bli?szych relacji z blokiem wschodnim. Jedynymi bli?szymi komunistycznymi partnerami KRLD pozostawały Niemiecka Republika Demokratyczna rz?dzona przez Ericha Honeckera i Jugosławia Josipa Broz Tity , w latach 70. do tego grona doł?czyła Rumunia Nicolae Ceau?escu . Ceau?escu po wizycie w azjatyckim kraju i powrocie do Rumunii zacz?ł nawet wprowadza? elementy polityki zainspirowane ide? d?ucze ^{[100] [101]} .

Korea nawi?zała w tamtych latach bli?sze relacje z pa?stwami arabskimi i nieznacznie wsparła je militarnie w czasie wojny Jom Kipur , ktor? Arabowie toczyli z Izraelem . W latach 80. XX wieku wa?nym sojusznikiem Korei Połnocnej stał si? Iran , od ktorego Korea zakupiła technologie atomowe oraz wsparła Ira?czykow materialnie w trakcie wojny z Irakijczykami ^[102] . Innym cennym sojusznikiem KRLD w regionie Bliskiego Wschodu był Pakistan ^[103] . Korea Połnocna według cz??ci informacji wysłała swoj personel do Syrii , gdzie wsparł on budow? syryjskiego programu atomowego ^[104] . Kim Dzong Il wsparł nast?pnie rz?d Syrii w trakcie wojny domowej w tym kraju ^[105] . Rz?d Kim Ir Sena nawi?zał wspołprac? wojskow? z kilkoma pa?stwami Afryki , w tym z Zimbabwe , ktorego to armi? trenowali połnocnokorea?scy oficerowie ^[106] .

Programy atomowy i kosmiczny [ edytuj | edytuj kod ]

7 maja 2005 roku ameryka?ski satelita szpiegowski odkrył przypuszczalne przygotowania do pierwszego testu broni nuklearnej KRLD. Jak wynika ze zdj??, Korea Połnocna przygotowywała si? do testow podziemnych. 10 lipca 2005 roku połnocnokorea?skie władze zakomunikowały, ?e posiadaj? bro? nuklearn? oraz zerwały rozmowy sze?ciostronne, tłumacz?c swoj? decyzj? ?nieczystymi intencjami” Stanow Zjednoczonych. Pierwsz? prob? j?drow? w KRLD przeprowadzono 9 pa?dziernika 2006 roku. Ładunek miał moc ok. 4 kiloton . Sankcje uchwalone 17 pa?dziernika 2006 roku przez Rad? Bezpiecze?stwa ONZ w nast?pstwie połnocnokorea?skiej proby j?drowej ( Rezolucja Rady Bezpiecze?stwa ONZ nr 1718 ) Korea?czycy z Połnocy uznali za wypowiedzenie wojny. Druga podziemna proba j?drowa ładunku o mocy ok. 20 kiloton została przeprowadzona 25 maja 2009 roku, około godziny 2:15 czasu polskiego, jednocze?nie z prob? rakiet ?redniego zasi?gu. Druga proba j?drowa stanowiła pogwałcenie rezolucji ONZ nr 1718. W zwi?zku z rozwijaniem przez KRLD programu nuklearnego prowadzone były rozmowy sze?ciostronne, ktorych uczestnikami s? przedstawiciele rz?dow obu pa?stw korea?skich, Rosji, Chi?skiej Republiki Ludowej, Japonii i Stanow Zjednoczonych. 17 lipca 2007 roku inspektorzy Organizacji Narodow Zjednoczonych dokonali inspekcji w pi?ciu o?rodkach bada? atomowych w Korei Połnocnej ^[107] . W lipcu 2007 rz?d wył?czył reaktor i od tego momentu rozpocz?ła si? denuklearyzacja KRLD w zamian za pomoc gospodarcz? od Korei Południowej. 5 listopada 2007 ameryka?scy wysłannicy rozpocz?li prac? nad wygaszaniem reaktora, a 27 czerwca 2008 20-metrowa chłodnia kominowa reaktora została wysadzona w powietrze w obecno?ci licznej grupy dziennikarzy i dyplomatow ^[108] . Zniszczenie charakterystycznej budowli było symbolem zako?czenia rozmow nad przerwaniem korea?skiego programu zbroje? nuklearnych. Do rozwijania programu atomowego powrocił Kim Dzong Un, w okresie rz?dow ktorego miały miejsce kolejne proby j?drowe (m.in. 12 lutego 2013 oraz 6 stycznia 2016 ).

Du?? inwestycj? rz?du KRLD jest połnocnokorea?ski program kosmiczny , w ramach ktorego otworzono Kosmodrom Sohae. Znajduje si? on w prowincji P’y?ngan Połnocny , nad brzegiem Morza ?ołtego. Budowa kosmodromu rozpocz?ła si? w latach 90., jednak nabrała przyspieszenia około 2008 r., a została uko?czona w 2011 roku ^[109] .

Siły zbrojne [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Korea?ska Armia Ludowa .

Siły zbrojne Korei Połnocnej stanowi Korea?ska Armia Ludowa. W jej skład wchodzi pi?? rodzajow sił: wojska l?dowe , marynarka wojenna , lotnictwo , dowodztwo artylerii i dowodztwo operacji specjalnych . Według danych Departamentu Stanu USA , Korea?ska Armia Ludowa jest pi?t? pod wzgl?dem liczebno?ci armi? ?wiata, z ł?czn? liczb? ?ołnierzy i oficerow w słu?bie czynnej wynosz?c? ok. 1 200 000 osob. Tym samym w?rod obywateli KRLD, jedna pi?ta m??czyzn w przedziale wiekowym 17?54 lata słu?y w siłach zbrojnych ^[110] . Z tak? liczebno?ci? ?ołnierzy jest najbardziej zmilitaryzowanym pa?stwem ?wiata, bior?c pod uwag? odsetek obywateli w czynnej słu?bie wojskowej. Według oficjalnych informacji, podanych przez połnocnokorea?skie media, w 2009 roku wydatki Korei Połnocnej na wojsko miały wynie?? 15,8% bud?etu pa?stwa ^[111] .

Korea?ska Armia Ludowa posiada bardzo du?y i zro?nicowany arsenał sprz?tu i wyposa?enia na wypadek działa? wojennych, w tym: 4060 czołgow, 2500 transporterow opancerzonych, 17 900 stanowisk artylerii (w tym mo?dzierzy ), 11 000 stanowisk obrony przeciwlotniczej. Marynarka wojenna KAL posiada 915 jednostek pływaj?cych ro?nego typu. Ponadto w lotnictwie KRLD słu?y 1748 statkow powietrznych ^[112] . W skład arsenału połnocnokorea?skich sił zbrojnych wchodzi tak?e około 10 tysi?cy pociskow przeciwpancernych i r?cznych systemow obrony przeciwlotniczej ^[113] . Siły specjalne i rozpoznawcze licz? według ro?nych ?rodeł, od 88 do nawet 200 tysi?cy ?ołnierzy ^{[114] [115] [116]} . Korea?ska RLD posiada arsenał broni chemicznej ^[117] , biologicznej i j?drowej .

W Korei Połnocnej mocno rozwijany jest przemysł zbrojeniowy . Eksporter broni i systemow rakietowych. W kwietniu 2009 roku ONZ wskazała Korea?skie Przedsi?biorstwo Gornictwa i Rozwoju Handlu ( ang. Korea Mining and Development Trading Corporation, KOMID) jako głowny podmiot w handlu broni? prowadzonym przez KRLD, oraz jako najwa?niejszego eksportera tej broni za granic?. Wa?nym ogniwem dla połnocnokorea?skiej zbrojeniowki jest tak?e przedsi?biorstwo Korea Ryonbong ^[118] .

Siły zbrojne satrapii dysponuj? pociskami rakietowymi o zasi?gu ponad 1000 km ^{[119] [120]} .

Gospodarka [ edytuj | edytuj kod ]

W latach 60. i 70. XX wieku, przy pomocy centralnie sterowanej ekonomii, Korei Połnocnej udawało si? utrzyma? wzgl?dnie wysoki wzrost gospodarczy. Gospodarka połnocnokorea?ska do po?nych lat 70. była silniejsza od gospodarki Południa. Gospodarcze kłopoty zacz?ły si? w latach 90., gdy Korea straciła cenne ?rodło umow handlowych jakim był ZSRR ^[46] . Wspołcze?nie Korea Połnocna ma najni?szy na ?wiecie wska?nik wolno?ci gospodarczej ^[121] co spowodowane jest tym, ?e opiera si? ona na autarkicznej doktrynie d?ucze ^[77] . Gospodarka Korei Połnocnej jest wspołcze?nie podporz?dkowana produkcji wojskowej ^[122] . Na produkcj? wojskow? przeznaczane jest około 25% PKB , a 20% m??czyzn w wieku 17?54 lat pozostaje w czynnej słu?bie wojskowej ^[123] . W przeszło?ci na produkcj? wojskow? Korea przeznaczała powy?ej 30% PKB ^[124] .

W dwoch obecnie istniej?cych na ?wiecie pa?stwach z gospodark? centralnie planowan?, zarowno w Korei Połnocnej, jak i na Kubie , pa?stwowe zakłady przemysłowe wytwarzaj? przewa?aj?c? ilo?? obecnych na tamtejszych rynkach dobr ^[125] . Struktura gospodarki składa si? w 47,8% z przemysłu, 31,5% z usług i 20,7% z rolnictwa (stan na 2010 rok) ^[126] . Tamtejszy rz?d prowadzi polityk? izolacji ? odmawia uczestniczenia w mi?dzynarodowym handlu i publikowania danych ekonomicznych, limituj?c w ten sposob ilo?? dost?pnych na ten temat informacji. Dane ekonomiczne takie jak bilans handlowy KRLD s? szacowane przez zagraniczne o?rodki na podstawie liczb publikowanych przez pa?stwa, z ktorymi Korea Połnocna prowadzi wymian? gospodarcz?.

W latach 1999?2009 przyrost PKB Korei Połnocnej oscylował mi?dzy warto?ciami ?3% i 3,7% ^[127] . W latach 2009?2010 spadł odpowiednio o 0,9% i 0,5%. PKB Korei Połnocnej (30 bilionow wonow ) jest około 40 razy mniejsze od PKB Korei Południowej (1,173 biliarda wonow) ^[128] . Rozwoj gospodarczy utrzymuje si? na poziomie 1?3% rocznie od 2000 ^[129] :

Wzrost PKB

2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
1,3%	3,7%	1,2%	1,8%	2,2%	1,0%	1,6%	1,8%	3,7%	3,7%

Ogromne ?rodki s? w gospodarce Korei Połnocnej pochłaniane przez r?czne sterowanie kluczowymi inwestycjami przez przywodcow partyjnych. ?yczenia Kim Ir Sena czy Kim Dzong Ila s? traktowane jako polecenia ( gyoshi , bang zim ), ktorych naruszenie jest traktowane jako złamanie dyscypliny partyjnej, nawet je?li s? wzajemnie sprzeczne lub absurdalne z in?ynierskiego lub ekonomicznego punktu widzenia. Do tego typu inwestycji nale?? nieuko?czony monumentalny hotel Ryugy?ng , kombinat przemysłowy Dae An, fabryka samochodow Pyeonghwa (znana z fatalnej jako?ci kopii Mercedesa pod nazw? Kaengsaeng), farma Hwanghae Namdo. Inwestycje te były rozpoczynane w wyniku decyzji politycznej lub ideologicznej (wykazanie wy?szo?ci gospodarki socjalistycznej), kosztem setek milionow dolarow i bez szans na faktyczne uruchomienie ? na przykład połnocnokorea?ska sie? energetyczna nie dysponowała moc? odpowiedni? do zasilania kombinatu Dae An ^[122] .

Korea Połnocna posiada znaczne zasoby surowcow mineralnych. Na ?wiecie jest 18. najwi?kszym producentem ?elaza i cynku. 22. miejsce pod wzgl?dem posiadanych zło? w?gla. Jest rownie? 15. najwi?kszym producentem fluorytu i 12. co do wielko?ci producentem miedzi i soli w Azji. Inne du?e zasoby naturalne u?ywane w produkcji to ołow, wolfram, grafit , magnezyt , złoto, piryty i energia wodna ^[126] .

Centralnie planowana gospodarka prowadzi oficjalnie darmow? dystrybucj? racji ?ywno?ciowych, mieszka?, ochrony zdrowia i szkolnictwa ^[130] . System podatkowy został zniesiony w 1974 roku ^[131] .

Rolnictwo [ edytuj | edytuj kod ]

Według FAO Korea Połnocna zajmuje 10. miejsce na ?wiecie pod wzgl?dem produkcji ?wie?ych owocow ^[132] oraz 19. miejsce pod wzgl?dem produkcji jabłek ^[133] (stan na rok 2005). Rownocze?nie jednak pod wzgl?dem produkcji ?ywno?ci kraj od dawna pozostaje uzale?niony od pomocy zagranicznej. Do połowy lat 80. produkcja ?ywno?ci w Korei Połnocnej zaspokajała w pełni potrzeby wewn?trzne. Pod koniec lat 80. zbiegły si? dwa wydarzenia ? wyjałowienie gleby uprawianej w sposob niezwykle intensywny od lat 70. XX wieku oraz upadek bloku wschodniego, ktory odci?ł kraj od dostaw taniego paliwa i nawozow sztucznych kupowanych do tej pory głownie w ZSRR. Oba te czynniki spowodowały zapa?? produkcji rolnej na pocz?tku lat 90. W poł?czeniu z niekorzystnymi warunkami pogodowymi wywołały one najtragiczniejsz? w historii Korei plag? głodu w latach 1994?1998. Priorytet w scentralizowanych dostawach ?ywno?ci w tym czasie miały wojsko i członkowie partii oraz mieszka?cy stolicy. Poniewa? produkcja ?ywno?ci poza pa?stwowym systemem nie istniała, szacunkowo umrze? mogło ponad 2 mln osob (10% populacji) ^[134] . Według organizacji Food First du?y wpływ na kryzys ?ywno?ciowy Korei Połnocnej ma rownie? ideologia d?ucze, narzucaj?ca izolacjonizm i samowystarczalno?? kraju. Ta jest jednak fizycznie niemo?liwa bior?c pod uwag? fakt, ?e na 12 mln hektarow powierzchni kraju, 80% to tereny gorzyste, a jedynie 14% nadaje si? pod uprawy ^[134] . Ponadto znaczna cz??? kraju jest wyjałowiona i pozbawiona dziko rosn?cej ro?linno?ci, ktora jest zbierana na opał, po?ywienie dla ludzi i zwierz?t, podobnie jak dzika zwierzyna ^[135] .

Ze wzgl?du na korzystne warunki pogodowe w 2003 roku rolnictwo Korei Połnocnej uzyskało rekordowe w całej dekadzie plony. Pomimo tego nadal wyst?powały niedobory ?ywno?ci ? w 2004 roku nadal ok. 6,4 mln osob było uzale?nionych od pomocy zagranicznej. Według FAO sytuacja b?dzie si? pogarsza? ze wzgl?du na fatalny stan rolnictwa (np. jedynie połowa traktorow jest na chodzie i nawet te s? w fatalnym stanie technicznym). 90% nawozow sztucznych jest importowanych lub przekazywanych bezpłatnie przez Kore? Południow?. Po 2002 roku wskutek cz??ciowego uwolnienia cen przy utrzymaniu centralnego planowania i nieefektywnej produkcji kołchozowej w kraju znacz?co wzrosły ceny ?ywno?ci (np. z 0,9 won/kg ry?u do 46 won/kg). Norm? ?ywieniow? dla ludno?ci miejskiej jest 575 g zbo?a. W praktyce wi?kszo?? osob otrzymuje jedynie 319 g, co zaspokaja około połowy ?redniego zapotrzebowania kalorycznego ^[134] .

Liberalizacja gospodarki [ edytuj | edytuj kod ]

W 1984 roku władze Korei Połnocnej dopu?ciły mo?liwo?? powstawania społek typu joint venture . Rozwi?zanie ZSRR skłoniło KRLD do pewnej liberalizacji gospodarki. W 1991 roku z inicjatywy Kim Ir Sena powstała Specjalna Strefa Ekonomiczna Rajin-Sonbong . Kim Dzong Il rozwin?ł stref? i w efekcie, według jego rz?du, miała ona od 1996 roku przyci?gn?? inwestycje o warto?ci ponad 300 mln USD i stanowi? dogodne miejsce lokowania kapitału ^[136] . Strefa przyci?gn?ła głownie inwestorow chi?skich ^[137] . W celu rozwoju handlu z Chinami Kim w 2010 roku wyremontował graniczny most na rzece Tuman ^[138] , a w maju 2011 roku podj?ł decyzj? o budowie nowoczesnych drog maj?cych poł?czy? j? z chi?skim Hunchun ^[139] . W tym samym czasie władze połnocnokorea?skie zezwoliły na stałe wjazdy chi?skich turystow do strefy Rajin-Sonbong ^[140] . W sierpniu 2011 roku w Korei odbyły si? czterodniowe targi mi?dzynarodowe ktore miały skłoni? zagranicznych inwestorow do inwestycji na terenie tego pa?stwa ^[141] . Kim otworzył si? na ograniczone relacje handlowe z Południem ktore obj?ły utworzenie w 2010 roku pierwszej firmy typu joint-venture z udziałem kapitału południowokorea?skiego (wcze?niej przedsi?biorstwa z Korei Południowej poza Obszarem Przemysłowym Kaes?ng nie mogły inwestowa? w KRLD) ^[142] a ju? par? lat wcze?niej rozpocz?ł eksport produktow ?ywno?ciowych na Południe ^[143] ktore produkowane były z u?yciem zakupionych na zachodzie technologii ^[144] .

Od lipca 2002 roku Korea Połnocna rozpocz?ła inny eksperyment z kapitalizmem, tym razem w Przemysłowym Regionie Kaes?ng , tu? przy granicy z Południem. Niewielka liczba innych obszarow została okre?lona jako Regiony Specjalne, mi?dzy innymi Sin?iju niedaleko granicy z Chinami. Kontynentalne Chiny oraz Korea Południowa s? najwi?kszymi partnerami handlowymi kraju. W roku 2003 obrot w kontakcie z Chinami wzrosł o 38% i wyniosł 1,02 miliarda dolarow, a z południowym s?siadem o 12% do 724 milionow dolarow od pocz?tku rozpocz?cia eksperymentu. W ci?gu jednego roku, od 2002 do 2003, liczba abonentow telefonii komorkowej wzrosła z 3000 do około 20 000. Jednak?e od czerwca 2004 roku telefony komorkowe zostały znowu oficjalnie zakazane. Obserwuje si? wzrost liczby i znaczenia targow, jarmarkow, czy rynkow z artykułami rolniczymi i ?ywno?ci? w Kaes?ng, Pjongjang, a tak?e na granicy chi?sko-korea?skiej.

W celu zahamowania szalej?cej inflacji, 1 grudnia 2009 roku w KRLD przeprowadzono denominacj? wona w stosunku 100 do 1, daj?c czas obywatelom na wymian? waluty zaledwie kilka dni, do 6 grudnia 2009 ^[145] , przy czym obowi?zywał limit 100 tysi?cy wonow (ok. 35 $) na osob?, podniesiony nast?pnie do 300 tysi?cy. Wzbudziło to zamieszki w kraju, a obywatele palili banknoty, ktore uznali za bezwarto?ciowe ^{[146] [147]} . Kolejnym krokiem w walce z inflacj? był zakaz u?ywania obcych walut w Korei, ktory wszedł w ?ycie 28 grudnia 2009 roku ^[148] .

Po 2010 roku władze Korei Połnocnej zacz?ły dopuszcza? prywatn? działalno?? gospodarcz?. Zmiana polityki w tym zakresie wynikła z załamania systemu kartkowego i nast?puj?cego po nim głodu w latach 90. XX wieku. W tym okresie mieszka?cy kraju zacz?li handlowa? i karczowa? tereny pod prywatne uprawy ^[149] . W sierpniu 2012 władze KRLD zdecydowały o cz??ciowym urynkowieniu gospodarki, m.in. o zezwoleniu na swobodny handel, prowadzenie zakładow rzemie?lniczych i ustalanie cen na towary i usługi ^[150] . W tych latach w Korei Połnocnej istniało 400 000 małych zakładow usługowych i 100 000 fabryk, sklepow i firm transportowych, zacz?ł pojawia? si? tak?e prywatny, nielegalny sektor finansowy. Co najmniej 40% aktywno?ci gospodarczej odbywało si? wowczas w szarej strefie, a 83% mieszka?cow kraju czerpało cz??? dochodow z handlu. Kim Dzong Un zacz?ł kierowa? działaczy pa?stwowych do innych krajow, celem odbycia przez nich studiow w zakresie zarz?dzania ^[149] . Kolejny pakiet reform gospodarczych o nazwie ??rodki z 30 maja” przyj?to w 2014 roku. W ramach zmian dano dyrektorom przedsi?biorstw swobod? w zakupach surowcow, technologii, cz??ci zamiennych, wyborze rynkow zbytu, polityce zatrudnienia i poziomie wynagrodze? ^[151] . Wa?nym elementem reformy z 2012 roku stało si? zach?canie do zakładania 5?6-osobowych zespołow produkcyjnych (w praktyce rodzinnych), ktore mogły otrzyma? w dzier?aw? ziemi? od pa?stwowych gospodarstw w zamian za przekazanie pa?stwu 70% zyskow z uprawy. System ten zast?pił rozwi?zanie uprzednie, w ktorym rolnicy cał? produkcj? oddawali społdzielni, w zamian otrzymuj?c racje ?ywno?ciowe. Pakiet reform otrzymał nazw? ??rodki z 28 czerwca”. Pozytywne skutki zmian były widoczne ju? w 2013 roku, gdy po raz pierwszy od 30 lat Korea Połnocna zdołała wyprodukowa? ?ywno?? w ilo?ci bliskiej spo?yciu. Pozytywne efekty skłoniły władz? do przyj?cia w 2014 roku kolejnej tury reform, w tym w systemie rolnym, ktora obni?yła danin? na rzecz pa?stwa do 40% plonow i zwi?kszyła dopuszczaln? wielko?? dzier?awionej działki z 100m² do 3.300 m² ^[151] .

Turystyka [ edytuj | edytuj kod ]

Korea Połnocna jest krajem trudno dost?pnym dla turystow. Wi?kszo?? z nich to obywatele Chin, Rosji i Japonii. Od obywateli polskich wymagana jest wiza, ktor? zazwyczaj otrzymuj?. ?adna osoba nie mo?e podro?owa? samodzielnie po kraju. Wymagany jest oficjalny korea?ski ?przewodnik”, ktory zna j?zyk ojczysty turysty. Do stycznia 2010 roku obywatele Stanow Zjednoczonych mogli przekracza? granic? Korei Połnocnej wył?cznie po to, by jako widzowie wzi?? udział w corocznym festiwalu Arirang . Restrykcje te zniesiono i obecnie Amerykanie mog? wje?d?a? do KRLD przez cały rok ^[152] . Korea?czycy z Południa potrzebuj? specjalnej zgody obu rz?dow na wjazd do tego kraju. W 2002 roku obszar wokoł gory K?mgang, znajduj?cej si? niedaleko granic z Republik? Korei, został ogłoszony stref? turystyczn?, gdzie obywatele Korei Południowej nie potrzebuj? specjalnych zezwole? na wjazd. Dzi?ki temu co roku w to miejsce zje?d?aj? tysi?ce obywateli tego pa?stwa.

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

W centrach miast Korei Połnocnej popularnymi ?rodkami transportu s? tramwaje i trolejbusy . Wi?kszo?? pojazdow komunikacji miejskiej to u?ywane wozy kupione w miastach Europy i Chin ^{[153] [154]} . Embarga nało?one na KRLD zmusiły władze kraju do uruchomienia tak?e własnej produkcji pojazdow na potrzeby transportu publicznego .

Ł?czna długo?? tras kolejowych w Korei Połnocnej to 5200 km (z tego ok. 4500 km kolei normalnotorowej ) ^[155] . W okolicach miasta Haeju zbudowano niewielk? sie? w?skotorow? ^[155] . Tabor obsługiwany przez połnocnokorea?skie koleje pa?stwowe jest zro?nicowany, składa si? zarowno z trakcyjnych pojazdow elektrycznych, jak i spalinowych. Wci?? u?ywane liniowo s? przestarzałe lokomotywy pami?taj?ce czasy okupacji japo?skiej, a tak?e pochodz?ce ze Stanow Zjednoczonych i Europy . Wyst?puj? rownie? spalinowozy kupione jako u?ywane w Chinach , mi?dzy innymi typu DF4B. Wagony pasa?erskie w wi?kszo?ci s? podobne do tych, ktore je?dziły niegdy? po Zwi?zku Radzieckim.

Transport wodny wzdłu? głownych rzek odgrywa du?? rol? dla przewozu ludzi i towarow. ?rodl?dowe szlaki handlowe i pasa?erskie licz? ł?cznie 2253 kilometry długo?ci. Z wyj?tkiem granicznych rzek Amnok (Yalu ) i Tuman , pływaj? po nich głownie niewielkie łodzie.

Najwi?ksze porty KRLD le?? na wschodnim wybrze?u. Z uwagi na gł?bsze wody Morza Wschodniego (Japo?skiego) tamtejsze porty mog? przyjmowa? wi?ksze jednostki ni? porty poło?one w zachodniej cz??ci kraju. Do najwi?kszych portow nale?? Namp’o na zachodnim wybrze?u oraz Ras?n , Ch’?ngjin , W?nsan czy Hamh?ng na wschodzie. W latach 90. XX wieku połnocnokorea?skie porty były w stanie odprawi? 35 milionow ton ładunku rocznie. Na pocz?tku lat 90. Korea Połnocna posiadała dalekomorsk? flot? handlow?, zło?on? z około 60 jednostek. Ich ł?czna no?no?? wynosiła 709 442 tony metryczne. W skład floty wchodziło mi?dzy innymi 58 statkow towarowych i 2 tankowce. Obecnie najwi?ksze inwestycje w transporcie morskim zwi?zane s? z rozbudow? portow przeładunkowych i rozwojem krajowego transportu rzekami.

Poł?cze? lotniczych mi?dzy Kore? Połnocn? i reszt? ?wiata jest bardzo niewiele. Najwa?niejszym lotniskiem pasa?erskim w kraju jest poło?ony niedaleko stolicy port lotniczy w Sunan pod Pjongjangiem . Z ro?n? cz?stotliwo?ci? samoloty połnocnokorea?skich linii lotniczych Air Koryo lataj? głownie do miast w Chinach: do Pekinu , Szanghaju (od sierpnia 2010 ^{[156] [157]} ), Shenyangu , Shenzhen i Makau , a tak?e do Władywostoku . Wszystkie cywilne statki powietrzne zarejestrowane w Korei Połnocnej nale?? do linii lotniczych Air Koryo. W skład floty Air Koryo wchodz? m.in. przestarzałe An-24 (7 egzemplarzy), Tu-134 B-3 (3 szt.), Tu-154 (4 szt.) czy Tu-204 -100B lub Tu-204-300 (po jednej sztuce ? zakupione w 2008 roku).

Najpopularniejsza l?dowa droga wjazdowa do Korei Połnocnej przebiega przez most na granicy KRLD i Chin (zwany Mostem Przyja?ni Chi?sko-Korea?skiej ), ł?cz?cy miasta Dandong (Chiny) i Sin?iju (Korea Połnocna). Przekraczanie granicy mi?dzy Koreami jest niemo?liwe na całej długo?ci, z wyj?tkiem specjalnego przej?cia w Panmund?om (całkowicie niedost?pnego dla zwykłych obywateli), gdzie 27 lipca 1953 roku podpisano porozumienie rozejmowe, ko?cz?ce wojn? korea?sk?.

Prywatne samochody s? w KRLD niezwykle luksusowym dobrem, do ktorego dost?p maj? jedynie najwa?niejsi politycy czy utytułowani na arenie mi?dzynarodowej sportowcy. W 2008 roku w 70% gospodarstw domowych jako głownego ?rodka transportu u?ywano rowerow. Wska?nik ten wci?? ro?nie, a rowery przyczyniaj? si? do rozwoju małej prywatnej przedsi?biorczo?ci, za milcz?cym przyzwoleniem władz i aparatu bezpiecze?stwa. Dzi?ki rowerom drobni handlarze mog? łatwiej przewozi? towary, ze sprzeda?y ktorych ?yj? ^[158] . Nieliczni Korea?czycy z Połnocy, ktorzy maj? prawo do posiadania własnego samochodu, mog? korzysta? z samochodow i lekkich pojazdow ci??arowych własnej produkcji, montowanych w fabryce w Namp’o , dzi?ki wspołpracy joint-venture, prowadzonej przez południowokorea?ski koncern Py?nghwa Motors i nale??c? do KRLD firm? Ryonbong General Corp ^[159] .

Media [ edytuj | edytuj kod ]

Media w Korei Połnocnej nale?? do najbardziej odgornie kontrolowanych na ?wiecie. Formalnie, konstytucja Korei Połnocnej zapewnia wolno?? słowa i prasy, jednak władze kraju nie pozwalaj? na realizacj? tych praw obywatelom. W raporcie Reporterow Bez Granic z 2018 roku KRLD została sklasyfikowana na ostatnim, 180. miejscu w rankingu wolno?ci mediow ^[160] . Tak niska pozycja KRLD w rankingu wolno?ci mediow oznacza, ?e obywatele nie maj? dost?pu do jakichkolwiek informacji o kraju i ?wiecie innych ni? oficjalne i starannie ocenzurowane. W publicznym obiegu mog? si? znale?? wył?cznie informacje wychwalaj?ce polityk? władz. Całkowicie niedost?pne dla zwykłych obywateli s? informacje pochodz?ce z jakichkolwiek mediow zagranicznych. Od 2007 roku zliberalizowano t? polityk?, a w mediach pojawiły si? informacje o zjawiskach, tj. katastrofy, kl?ski ?ywiołowe i realne liczby ofiar oraz strat, jakie zaszły w ich wyniku ^[161] . Korea?ska Centralna Agencja Prasowa ( ang. Korean Central News Agency, KCNA) jest najwa?niejszym ?rodłem wiadomo?ci przekazywanych Korea?czykom w kraju i wszystkim odbiorcom oficjalnych przekazow z Korei Połnocnej za granic?.

W Korei Połnocnej ukazuje si? 12 gazet i 20 czasopism oraz wiele ro?nego rodzaju periodykow. Wszystkie wydawane s? w stolicy kraju, Pjongjangu ^[162] . Do najwa?niejszych tytułow prasowych nale?? Rodong Sinmun , Ch?son Inmingun , Minju Ch?son czy Rodongja Sinmun . W KRLD nie istniej? media prywatne ^[163] . Wszyscy dziennikarze s? członkami rz?dz?cej Partii Pracy Korei ^[164] . Ka?dy kupowany w Korei Połnocnej telewizor b?d? radioodbiornik jest nastrojony fabrycznie na odbior połnocnokorea?skich kanałow i stacji oraz zabezpieczony specjaln? plomb?, uniemo?liwiaj?c? przestrajanie ^[165] .

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Populacja Korei Połnocnej liczy 23 miliony mieszka?cow. Jest jedn? z najbardziej jednorodnych etnicznie i j?zykowo na ?wiecie. Na terenie KRLD ?yj? jedynie niewielkie społeczno?ci Chi?czykow , Japo?czykow , Wietnamczykow czy Korea?czykow z Południa. Mieszka tam tak?e niewielka grupa Europejczykow, głownie w stołecznym Pjongjangu. W wi?kszo?ci s? to dyplomaci oraz pracownicy organizacji humanitarnych i firm wspołpracuj?cych z Korea?czykami. Przewidywana długo?? ?ycia obywateli Korei Połnocnej to 63,81 lat (kobiety 66,53, m??czy?ni 61,23) ^[166] . Plasuje to KRLD na odległym, 170. miejscu na li?cie 224 pa?stw, ktorych mieszka?cy ?yj? najdłu?ej ^[167] . Wska?nik ?miertelno?ci noworodkow wynosi 51,34 zgonow na 1000 urodze?. To 2,5-krotnie wi?cej ni? w Chinach , 5 razy wi?cej ni? w Rosji i 12-krotnie wi?cej ni? w Korei Południowej ^[168] . Tym samym KRLD zajmuje 49. miejsce w?rod pa?stw, w ktorych umiera najwi?cej noworodkow. Wspołczynnik dzietno?ci dla Korei Połnocnej to 1,94 dziecka ? tyle dzieci przypada na jedn? kobiet? w wieku rozrodczym (15?49 lat) ^[169] .

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Chrze?cija?stwo w Korei Połnocnej .

Konstytucja KRLD w rozdziale V, artykule 68. zakłada wolno?? wyznania ^{[170] [171]} . Jednak dalej, w tym samym artykule podano, ?e ?religia nie mo?e sta? si? pretekstem do wprowadzenia obcych sił na teren kraju, a tak?e do działa? wymierzonych w pa?stwo lub porz?dek społeczny”.

De facto , bior?c pod uwag? przyj?te przez zachodnich religioznawcow kryteria uznania za osob? wierz?c?, wi?kszo?? obywateli Korei Połnocnej to atei?ci . Jednak ze społecznego i kulturowego punktu widzenia jest inaczej, bo wpływy tradycyjnych religii i wierze? Wschodu, takich jak buddyzm i konfucjanizm , do dzi? s? znaczne w Korei Połnocnej ^{[110] [172] [173] [174]} . Na terenie KRLD znajduje si? wiele zabytkow i o?rodkow zarowno buddyjskich, jak i konfucja?skich. Istniej? tu tak?e społeczno?ci chrze?cija?ska oraz tradycyjna Cheondogyo (?Niebia?ska Droga”).

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center ^{[175] [176]} :

• Brak religii ? 71,3% (17 350 000)
• Buddyzm ? 12,3% (3 010 000)
• Chrze?cija?stwo ? 2,0% (480 000):
  • Protestantyzm ? 1,8% (440 000) (głownie: zielono?wi?tkowcy )
  • Katolicyzm ? 0,2% (40 000)

  Osobny artykuł: Podział administracyjny Ko?cioła katolickiego w Korei .

• Hinduizm ? 1,5% (370 000)
• Inne religie ? 12,9% (3 140 000)

  Osobne artykuły: Czondoizm , Prawosławie w Korei#Prawosławie w Korei Połnocnej i  ?wiadkowie Jehowy w krajach Azji#?wiadkowie Jehowy w Korei Połnocnej .

Wolno?? wyznania [ edytuj | edytuj kod ]

Zdaniem organizacji Human Rights Watch , tak naprawd? w Korei Połnocnej nie istnieje wolno?? wyznania. Wspierane przez pa?stwo ?wi?tynie i pojedyncze, nieliczne grupy wyznawcow ro?nych religii prawdopodobnie maj? stwarza? pozory tolerancji religijnej na u?ytek zewn?trzny ^[177] . Według oficjalnych, rz?dowych statystyk, w Korei Połnocnej mieszka dziesi?? tysi?cy protestantow i zaledwie cztery tysi?ce katolikow ^[178] . Istniej?ce ?wi?tynie (w tym cztery ko?cioły) s? pokazywane przybywaj?cym do Korei Połnocnej zagranicznym turystom jako dowod rzekomo pełnej swobody religijnej ^{[179] [180]} .

Stolica kraju, Pjongjang, przed wojn? korea?sk? była centrum działalno?ci chrze?cija?skich misjonarzy w tej cz??ci ?wiata, zyskuj?c nawet przydomek ?Jerozolimy Wschodu” ^[181] . Po zako?czeniu japo?skiej okupacji Korei w 1945 roku nowe władze połnocnej cz??ci Połwyspu Korea?skiego rozpocz?ły represje duchownych i wyznawcow chrze?cija?stwa. Władze brutalnie rozprawiły si? z wierz?cymi, wyrzucaj?c z kraju lub likwiduj?c wszystkich ksi??y i niszcz?c wszystkie ?wi?tynie zarz?dzane przez duchownych niezale?nych od komunistycznych władz. Szacuje si?, ?e ł?cznie, od ko?ca lat 40. XX wieku, poniosło ?mier? lub porwanych zostało 166 duchownych lub wyznawcow chrze?cija?stwa. Ofiar? prze?ladowa? padł mi?dzy innymi biskup Pjongjangu, Francis Hong Yong-ho . Tu? po wyborze na biskupa stołecznej diecezji KRLD w marcu 1962 roku, słuch o nim zagin?ł ^[182] . Zbieraj?ca informacje o prze?ladowaniach chrze?cijan na całym ?wiecie organizacja Open Doors podaje, ?e w Korei Połnocnej chrze?cijanie s? szykanowani jak nigdzie indziej na ?wiecie ^[183] . Według organizacji Open Doors 25% korea?skich chrze?cijan zostało umieszczonych w obozach pracy, pozostali za? musz? ukrywa? si? ze swoim wyznaniem i s? powszechnie dyskryminowani ^[184] . Sytuacja buddystow w Korei Połnocnej jest lepsza ni? innych grup wyznaniowych, na przykład chrze?cijan. Ze wzgl?du na wpływ buddyzmu na tradycj? i kultur? Korei, wyznawcy tej religii otrzymuj? na swoj? działalno?? niewielkie, cho? znacz?ce dla nich fundusze od pa?stwa ^[185] .

Opieka zdrowotna [ edytuj | edytuj kod ]

Korea Połnocna posiada system publicznej słu?by zdrowia i ubezpiecze? zdrowotnych. Na opiek? zdrowotn? rocznie przeznacza si? w KRLD 3% produktu krajowego brutto . Od lat 50. XX wieku du?? wag? władze pa?stwowe przywi?zywały do rozwoju sieci szpitali i przychodni. Dzi?ki temu liczba pa?stwowych szpitali wzrosła tam z 285 w 1955 roku, do 2401 w roku 1986, a przychodni ? z 1020 do 5644 ^[186] . Niektore szpitale powstawały bezpo?rednio w s?siedztwie fabryk i kopal?, wła?nie na potrzeby leczenia ich pracownikow. Od 1979 wi?kszy nacisk poło?ono na leczenie ?rodkami medycyny tradycyjnej, takimi jak zioła czy akupunktura . System opieki zdrowotnej w KRLD załamał si? na pocz?tku lat 90., z powodu problemow z ?ywno?ci?, dostawami pr?du i dystrybucj? lekarstw. Do złego stanu tamtejszej słu?by zdrowia przyczyniły si? rownie? katastrofy naturalne, jakie dotkn?ły Kore? Połnocn? w I połowie lat 90 i fatalna sytuacja ekonomiczna pa?stwa. Krajowe wydatki na słu?b? zdrowia w przeliczeniu na obywatela nie przekraczaj? 1 dolara rocznie. W wielu szpitalach i przychodniach w całym kraju s? problemy nawet z podstawowymi lekami i narz?dziami. Brakuje bie??cej wody, cz?ste s? przerwy w dostawach pr?du. Opieka jest formalnie bezpłatna, w praktyce kwitnie łapownictwo i dost?p do podstawowych usług zdrowotnych wymaga przekazania nieformalnej opłaty. Nie dotyczy to członkow partii i politycznej elity kraju, ktorzy s? w uprzywilejowanej sytuacji ^[187] .

Kultura [ edytuj | edytuj kod ]

Podczas okupacji Korei przez Japoni? w latach 1910?1945, korea?ska kultura stała si? obiektem ataku ze strony Japo?czykow. Kolonialne władze narzucały realizacj? polityki asymilacji kulturowej i japonizacji mieszka?cow Połwyspu Korea?skiego. U?ywanie j?zyka korea?skiego w szkołach i wszelkich miejscach publicznych było zabronione. Korea?czykow zmuszano do nauki j?zyka japo?skiego , a tak?e do przyjmowania japo?skich nazwisk i shint? ^[188] . Niszczono najwa?niejsze pomniki kultury i historii Korei oraz dokumenty stawiaj?ce Japo?czykow w negatywnym ?wietle.

W lipcu 2004 roku na list? ?wiatowego dziedzictwa UNESCO wpisano znajduj?cy si? w Korei Połnocnej kompleks grobowcow z czasow po?nego krolestwa Goguryeo . To pierwszy obiekt na li?cie UNESCO , poło?ony na terytorium KRLD.

W lutym 2008 roku w stolicy Korei Połnocnej, Pjongjangu , zagrała orkiestra symfoniczna Filharmonii Nowojorskiej ^[189] . Koncert obejrzeli jedynie zaproszeni go?cie, wybrani przez Korea?czykow ^[190] , ale był on transmitowany przez pa?stwow? telewizj? ^[191] .

Wa?nym wydarzeniem kulturalnym w Korei Połnocnej s? pokazy masowego ta?ca, tak zwane Masowe Igrzyska ( ang. Mass Games ). Najbardziej znane z nich to organizowane corocznie w sierpniu festiwale Arirang . Bierze w nich udział nawet 100 tysi?cy obywateli. Igrzyska składaj? si? z pokazow ta?ca, gimnastyki oraz skomplikowanych układow choreograficznych. Festiwale s? wydarzeniami o znaczeniu propagandowym. Maj? ukazywa? sił? Korei Połnocnej i rz?dz?cej tam Partii Pracy Korei oraz pozytywne aspekty historii Korei . Masowe Igrzyska odbywaj? si? w Pjongjangu na ro?nych obiektach w mie?cie, zale?nie od liczby uczestnikow pokazow w danym roku ? najcz??ciej na stadionie Rungnado im. 1 maja , ktory jest jednym z najwi?kszych stadionow na ?wiecie (mie?ci 150 tysi?cy kibicow).

Wspołcze?nie bardzo wyra?ny jest kult jednostki w odniesieniu do Kim Ir Sena oraz Kim Dzong Ila. Wiele z pozycji połnocnokorea?skiej literatury, teatru czy filmu dotyczy tych dwoch postaci i ich ?ycia. Literatura i sztuka w Korei Połnocnej znajduj? si? pod całkowit? kontrol? pa?stwa. Instytucjami powołanymi do sprawowania tej kontroli s? dwa departamenty Komitetu Centralnego Partii Pracy Korei: Propagandy i Agitacji oraz Kultury i Sztuki ^[192] .

Za rz?dow Kim Dzong Una nast?piło pewne otwarcie na kultur? Zachodu, dotychczas pot?pian? jako ?imperialistyczn?”, m.in. pozwolono kobietom na noszenie spodni, szpilek i kolczykow, oraz dopuszczono do restauracji zakazane dot?d dania, jak pizza i hamburger ^[193] . Sam Kim Dzong Un powiedział, ?e KRLD mo?e ?miało przyjmowa? to, co dobre z innych krajow ^[194] . W 2012 po raz pierwszy w historii KRLD pojawiły si? wizerunki postaci Disneya , m.in. Myszki Miki , Dumbo , Krolewny ?nie?ki, Kubusia Puchatka oraz Pi?knej i Bestii ^[195] .

J?zyk [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: J?zyk korea?ski .

J?zyk korea?ski nie nale?y do ?adnej wi?kszej grupy j?zykowej, aczkolwiek niektorzy przypisuj? go do j?zykow ałtajskich . Jest u?ywany na całym Połwyspie Korea?skim , w obu Koreach. Korea?ski u?ywany na Połnocy ro?ni si? od tego w Republice Korei tak, jak ro?ni? si? od siebie dwa dialekty tego samego j?zyka. W Korei Południowej jest wi?cej zapo?ycze? z j?zykow obcych, szczegolnie z angielskiego. Ich napływ do korea?szczyzny u?ywanej w KRLD przez siln? izolacj? tego kraju jest mocno ograniczony. Ponadto w Korei Połnocnej od 1949 roku nie u?ywa si? ideogramow sinokorea?skich (tzw. hancha ), a wył?cznie hangulu , czyli alfabetu korea?skiego (w KRLD okre?lany jest on jako Chos?n’g?l ). Znaki te wci?? u?ywane s? na Południu, zwłaszcza w literaturze pi?knej czy ksi??kach naukowych. Ich nauczanie odbywa si? na kursach w szkołach ?rednich, ktore jednak z reguły nie s? obowi?zkowe. W obu cz??ciach Połwyspu u?ywana jest inna metoda romanizacji korea?skich znakow . J?zykoznawcy z Korei Połnocnej stosuj? nieco zmodyfikowan? transkrypcj? McCune’a-Reischauera , podczas gdy ci z Południa preferuj? tzw. transkrypcj? poprawion? .

Społecze?stwo [ edytuj | edytuj kod ]

Prawa człowieka [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobne artykuły: Prawa człowieka w Korei Połnocnej i  Kwalliso .

Liczne organizacje zajmuj?ce si? obron? praw człowieka, w tym tak znane jak Amnesty International czy Human Rights Watch , wymieniaj? Kore? Połnocn? jako jedno z pa?stw, ktore nie przestrzegaj? praw człowieka i w ktorych sytuacja obywateli pod tym wzgl?dem jest najgorsza ^[196] .

W latach 50. XX wieku wszyscy obywatele Korei Połnocnej zostali sklasyfikowani według swojego pochodzenia jako ?przyja?ni”, ?neutralni” i ?wrodzy”. Spo?rod osob zakwalifikowanych jako ?wrogie” 2,5 tys. zostało bezzwłocznie straconych, za? 70 tys. trafiło do obozow pracy. W po?niejszych latach klasyfikacja ta została rozszerzona na pi??dziesi?t jeden podkategorii. Zakwalifikowanie do okre?lonej klasy społecznej wynika m.in. z pochodzenia rodzicow. Od klasyfikacji zale?? mi?dzy innymi: pozwolenie na mał?e?stwo, rodzaj wybieranego zawodu i forma kary w przypadku wykrocze?. Partia rz?dz?ca jest struktur? praktycznie zamkni?t?, nowi członkowie spoza klasy uprzywilejowanej s? przyjmowani tylko w wyj?tkowych przypadkach ^[122] . Klasyfikacja ta była nadal utrzymywana w 2013 roku ^[197] .

Uciekinierzy z Korei Połnocnej, ktorym udało si? prze?y? (od czasu zako?czenia wojny korea?skiej do lipca 2014 roku było ich 26,1 tys. ^[198] ) mowi? o istnieniu obozow pracy i obozow koncentracyjnych, w ktorych przebywa? ma od 100 do 200 tysi?cy obywateli (ok. 0,85% ogołu ludno?ci) ^[199] . Według ich relacji wi??niowie tych obozow poddawani s? torturom i eksperymentom medycznym (w tym na kobietach przeprowadza si? przymusowe aborcje), zmusza si? ich tak?e do ci??kiej pracy ponad siły. Powszechny jest głod. Ponadto według doniesie? uciekinierow, w placowkach tych dokonuje si? morderstw i gwałtow. Do tego typu obozow trafiaj? głownie osoby skazane za domniemane przest?pstwa polityczne. W ramach odpowiedzialno?ci zbiorowej do obozow zsyłane s? całe rodziny. Nie wolno im zawiera? mał?e?stw, s? pozbawieni kontaktu ze ?wiatem zewn?trznym, a o jedzenie musz? zadba? sami ? ?ywi? si? tym, co im samym uda si? wyhodowa? ^[200] .

Według ujawnionych w 2013 roku nagra? praca w obozach ma charakter wyniszczaj?cy ^[201] . Według opublikowanego w 2013 raportu z obozow pracy w ci?gu roku znikn?ło bez ?ladu ok. 20 tys. osob, ktore prawdopodobnie zostały zagłodzone na ?mier? ^[202] . Siły specjalne Korei Połnocnej wci?? dokonuj? morderstw politycznych poza granicami kraju skierowanych zwłaszcza przeciwko uciekinierom oraz aktywistom nagła?niaj?cym problem łamania praw człowieka ^{[203] [204]} .

Aparat represji uległ liberalizacji pod koniec lat 90. gdy okazało si?, ?e Korea Połnocna ma bardzo niski przyrost naturalny. Liczne wyroki ?mierci władze zacz?ły zamienia? na mniej dotkliwe kary. W całym kraju, nie tylko w?rod pracownikow wymiaru sprawiedliwo?ci, rozkwitła korupcja ^[205] . Dzi?ki temu nielegalne ogl?danie południowokorea?skich filmow, słuchanie pochodz?cej stamt?d muzyki, a nawet radia z Korei Południowej to zjawiska, na ktore władze niekiedy przymykaj? oko ^{[206] [207]} .

Prostytucja w Korei Połnocnej w oficjalnej propagandzie kraju nie istnieje, ale w rzeczywisto?ci jest kontrolowana przez tamtejszy rz?d. Według organizacji Human Rights Commision młode dziewice, po wezwaniu do kipp?mjo musz? ?wiadczy? usługi seksualne dygnitarzom pa?stwowym ^[208] . Jednak przeci?tna Korea?ska prostytutka b?d? jej klient mog? zosta? odesłani do obozu pracy, albo nawet rozstrzelani.

Kult jednostki [ edytuj | edytuj kod ]

Rz?d Korei Połnocnej ?ci?le kontroluje zgodno?? wszelkich aspektow kultury narodowej z oficjaln? ideologi?. Instytucje kultury w KRLD słu?? przede wszystkim budowaniu i podtrzymywaniu kultu przywodcow: Kim Ir Sena oraz, w mniejszym stopniu, Kim Dzong Ila. Jeden z najwybitniejszych znawcow połnocnokorea?skiej rzeczywisto?ci, Bradley K. Martin podczas wizyty w KRLD w 1979 roku zaobserwował, ?e dosłownie wszystkie dzieła sztuki, utwory muzyczne czy rze?by, z ktorymi si? zetkn?ł, słu?yły gloryfikacji obu przywodcow Korei Połnocnej (w owym czasie propagandowa kampania słu??ca budowie autorytetu i gloryfikacji Kim Dzong Ila była ju? w toku ^[209] ). Niektore przekazy propagandowe usiłuj? wyrobi? przekonanie, ?e Kim Ir Sen jest ?stworc? ?wiata”, a Kim Dzong Il posiada dar panowania nad pogod? ^[209] . Wiele wa?nych miejsc, monumentow czy placowek edukacyjnych nosi imi? Kim Ir Sena. Istniej? m.in. Uniwersytet im. Kim Ir Sena w stolicy KRLD, Pjongjangu , Stadion im. Kim Ir Sena czy Plac im. Kim Ir Sena (oba te miejsca znajduj? si? rownie? w stolicy). Pie?? zatytułowana Bez Ciebie nie ma Ojczyzny ( kor. 當身이없으면 曺國度없다 , ang. No Motherland Without You ) czcz?ca Kim Dzong Ila, według oficjalnych przekazow została skomponowana osobi?cie przez Kim Dzong Ila i jest jednym z najbardziej znanych utworow muzycznych w kraju. Zmarły w 1994 roku Kim Ir Sen posiada obecnie status Wiecznego Prezydenta . Z tego wzgl?du zachodni publicysta Christopher Hitchens nazwał polityk? Korei Połnocnej i tamtejszy kult nie?yj?cej jednostki, Kim Ir Sena ?nekrokracj?” albo ?tanatokracj?” ^[210] . Jak twierdz? uciekinierzy z Korei Połnocnej, celem edukacji sterowanej przez pa?stwowy aparat propagandy jest deifikacja Kim Ir Sena i Kim Dzong Ila ^[211] . Sam Kim Ir Sen odrzucał oskar?enia o budowanie wokoł siebie kultu, okre?laj?c je jako przejawy ? frakcjonizmu ” ^[209] .

Zjednoczenie Korei [ edytuj | edytuj kod ]

Polityka zjednoczeniowa Korei Połnocnej polega na d??eniu do poł?czenia obu pa?stw korea?skich bez ingerencji innych krajow, z zachowaniem dwoch rz?dow i systemow politycznych, istniej?cych ju? po obu stronach dziel?cego Połwysep Korea?ski 38. rownole?nika. Owczesny prezydent Republiki Korei Kim Dae-jung i przywodca Korei Połnocnej Kim Dzong Il 15 czerwca 2000 roku podpisali wspoln? deklaracj? (zwan? ?porozumieniem 15 czerwca”). Obie strony zapowiedziały w tre?ci porozumienia d??enie do pokojowego zjednoczenia Połwyspu Korea?skiego ^[212] . Dokument ten został wykorzystany w Korei Połnocnej jako narz?dzie propagandy, maj?ce udowodni? mocarstwow? pozycj? pa?stwa, kompromitacj? Stanow Zjednoczonych i gotowo?? Korea?czykow z Południa do oddania si? pod władz? Kim Dzong Ila. W Korei Południowej cała inicjatywa ? okre?lana mianem strategii pokoju ? spotkała si? ze zdecydowan? krytyk? mediow. Wobec reakcji Pjongjangu proby dalszego zbli?enia zostały stanowczo zahamowane ^[213] . 10 pa?dziernika 1980 roku Kim Ir Sen zaproponował formuł? zjednoczenia polegaj?c? na utworzeniu na terenie całego Połwyspu Korea?skiego Demokratycznej Federalnej Republiki Korei, maj?cej funkcjonowa? jako federacja obu pa?stw korea?skich, z zachowaniem odr?bnych rz?dow, a tym samym systemow politycznych ^{[214] [215]} .

?wi?ta narodowe i festiwale [ edytuj | edytuj kod ]

Data	?wi?to	Uwagi
1 stycznia	Nowy Rok (według kalendarza słonecznego)
16 lutego	Rocznica urodzin Kim Dzong Ila	Urodzony w 1941 lub 1942
15 kwietnia	Rocznica urodzin Kim Ir Sena	Urodzony w 1912
25 kwietnia	Rocznica ustanowienia Korea?skiej Armii Ludowej	1932
1 maja	?wi?to Robotnicze
27 lipca	Dzie? Zwyci?stwa Wyzwolenia Ojczyzny	1953
15 sierpnia	Dzie? wyzwolenia spod okupacji japo?skiej	1945
9 wrze?nia	Rocznica ustanowienia KRLD	1948
10 pa?dziernika	Rocznica zało?enia Partii Pracy Korei	1945
27 grudnia	?wi?to konstytucji KRLD
ksi??ycowy 1 stycznia	Ksi??ycowy Nowy Rok
ksi??ycowy 15 stycznia	Korea?ski festiwal ludowy
ksi??ycowy 15 maja	Festiwal ?niw

Szkolnictwo [ edytuj | edytuj kod ]

Edukacja w Korei Połnocnej jest pa?stwowa i obowi?zkowa do drugiego stopnia nauczania. Nauka w połnocnokorea?skich szkołach jest bezpłatna ^[216] .

Na pocz?tku lat dziewi??dziesi?tych XX wieku wprowadzono obowi?zkowe mundurki szkolne ^[217] . Pedagodzy aktywnie stosuj? ro?ne zabiegi heurystyczne w celu rozwijania niezale?no?ci i kreatywno?ci uczniow ^[218] .

Obowi?zkowa edukacja trwa jedena?cie lat i obejmuje jeden rok przedszkola, cztery lata szkoły podstawowej oraz sze?? lat szkoły ?redniej. Na program nauczania składaj? si? zarowno przedmioty akademickie, jak i polityczno-ideologiczne ^[219] . Szkoły podstawowe (nazywane ?szkołami ludowymi”) przeznaczone s? dla dzieci w wieku od 6 do 9 lat. Nast?pnym etapem edukacji jest nauka w gimnazjum lub w specjalnym liceum, zale?nie od wyboru przez ucznia specjalizacji i zwi?zanej z ni? ?cie?ki edukacyjnej. Edukacja w gimnazjum lub liceum specjalnym trwa od 9. do 16. roku ?ycia. Nauka w szkołach wy?szych nie jest obowi?zkowa. Szkolnictwo wy?sze obejmuje placowki nauczaj?ce na poziomie akademickim oraz szkoły, ktore stanowi? kontynuacj? specjalno?ci obranej w szkole ?redniej. W Korei Połnocnej s? trzy rodzaje instytucji oferuj?cych kształcenie na poziomie akademickim: uniwersytety, szkoły zawodowe i szkoły techniczne. Dwa najwi?ksze uniwersytety to Uniwersytet im. Kim Ir Sena oraz Uniwersytet Technologiczny ( ang. Pyongyang University of Science and Technology , PUST). Oba znajduj? si? w Pjongjangu .

Na powstałym w pa?dzierniku 1946 roku Uniwersytecie im. Kim Ir Sena na pocz?tku lat 90. studiowało ok. 16 tysi?cy studentow. Uczelnia oferuje kształcenie na poziomach studiow licencjackich , magisterskich i doktoranckich . Uniwersytet ten uwa?any jest za szkoł? elitarn?. Nazywany jest ?szczytem osi?gni?? połnocnokorea?skiego systemu edukacji” ^[220] .

Korea Połnocna nale?y do pa?stw o niskim wska?niku analfabetyzmu. Czyta? i pisa? potrafi 99% obywateli w wieku co najmniej 15 lat ^[221] .

Sport [ edytuj | edytuj kod ]

Najbardziej znanym wydarzeniem sportowym w Korei Połnocnej jest coroczny festiwal Arirang ? najwi?ksze na ?wiecie masowe pokazy gimnastycznych akrobacji i układow choreograficznych z udziałem tysi?cy tancerzy, w wi?kszo?ci zwykłych obywateli i dzieci. Głown? organizacj? piłkarsk? w KRLD jest Połnocnokorea?ski Zwi?zek Piłki No?nej . Tamtejsze dru?yny piłkarskie rywalizuj? w kilku rodzajach rozgrywek: w lidze zło?onej z trzech klas rozgrywkowych ^[222] , w Mistrzostwach Post?pu Technicznego oraz w Mistrzostwach Republiki. Najbardziej utytułowanym klubem jest dru?yna im. 25 kwietnia z miasta Namp’o ( kor. 4.25 體育團, ang. 4.25 Sports Group ). Piłkarze tego klubu dziesi?ciokrotnie zdobywali mistrzostwo kraju. Reprezentacja Korei Połnocnej w piłce no?nej jest zrzeszona w Azjatyckiej Konfederacji Piłkarskiej . W rankingu FIFA z grudnia 2013 roku m?ska reprezentacja piłkarska KRLD zaj?ła odległe, 138. miejsce ^{[223] [224]} .

Do tej pory Korea?czycy z Połnocy w mistrzostwach ?wiata w piłce no?nej grali dwukrotnie: w 1966 i 2010. Podczas mundialu w 2010 roku, rozgrywanego w Republice Południowej Afryki , reprezentacja KRLD odpadła w fazie grupowej, przegrywaj?c wszystkie trzy rozegrane mecze z Brazyli? (1:2) ^[225] , Portugali? (0:7) ^{[226] [227]} i Wybrze?em Ko?ci Słoniowej (0:3) ^[228] . Blama? połnocnokorea?skich piłkarzy na mundialu w RPA wywołał w ?wiatowych mediach spekulacje, jakoby trener i niektorzy zawodnicy po powrocie do kraju mieli zosta? surowo ukarani, wł?cznie z zesłaniem na przymusowe roboty w obozie pracy ^{[229] [230]} .

Do ?wiatowej czołowki zalicza si? połnocnokorea?ska reprezentacja w piłce no?nej kobiet. We wrze?niu 2010 zajmowała 6. miejsce w ?wiatowym rankingu kobiecych reprezentacji, przygotowanym rownie? przez FIFA ^{[231] [232]} .

Reprezentacja Korei Połnocnej w hokeju na lodzie m??czyzn zajmuje odległe, 43. miejsce na 49 sklasyfikowanych dru?yn w rankingu Mi?dzynarodowej Federacji Hokeja na Lodzie ( IIHF ) ^[233] . Do 2007 hokejowa dru?yna KRLD grała w Dywizji II, ale została zdegradowana do Dywizji III za nieprzyst?pienie do rozgrywek.

Kobieca reprezentacja KRLD w hokeju na lodzie zajmuje 21. miejsce spo?rod 34 uwzgl?dnionych w rankingu dru?yn ^[234] i gra w Dywizji II.

Na Igrzyskach Olimpijskich reprezentacja Korei Połnocnej zadebiutowała na zimowej olimpiadzie w Innsbrucku, w 1964 roku . Na igrzyskach letnich połnocnokorea?scy sportowcy po raz pierwszy wyst?pili w Monachium, w roku 1972 . Zdobyli wowczas pi?? medali, w tym jeden złoty, jeden srebrny i trzy br?zowe. Wyznaczone przez Mi?dzynarodowy Komitet Olimpijski oznaczenie kodowe Korei Połnocnej to PRK.

Podczas ceremonii otwarcia i zamkni?cia Letnich Igrzysk Olimpijskich w Sydney w 2000 roku, IO w Atenach w 2004 roku oraz Zimowych Igrzysk Olimpijskie 2018 sportowcy z Korei Połnocnej i Południowej defilowali wspolnie, jako jedna reprezentacja pod flag? Zjednoczonej Korei . O medale sportowcy z obu cz??ci podzielonego Połwyspu Korea?skiego walczyli jednak oddzielnie.

Narodowym sportem Korei jest sztuka walki , taekwondo . Jako oficjalna dyscyplina olimpijska taekwondo zadebiutowało podczas IO w Sydney , w 2000 roku. Odmiana taekwondo trenowana w Korei Połnocnej (wersja ITF ) ro?ni si? jednak od wersji olimpijskiej i zawodnicy z tego pa?stwa nie rywalizuj? w igrzyskach olimpijskich , startuj?c w osobnych mistrzostwach federacji ITF.

W 2013 roku na polecenie Kim Dzong Una, ktory z czasow nauki w Szwajcarii był zapalonym narciarzem, rozpocz?to budow? pierwszego wyci?gu narciarskiego w Korei Połnocnej. Budowa natrafiła jednak na przeszkod? w postaci embarga na sprzeda? towarow luksusowych połnocnokorea?skiemu re?imowi. Korea była gotowa zapłaci? bardzo wysok? cen? producentom z Austrii i Francji, ostatecznie zaproponowała 7,7 mln dolarow producentowi szwajcarskiemu. Po odmowie rz?d połnocnokorea?ski opublikował niezwykle ostre o?wiadczenie, w ktorym oskar?ył Zachod o ?ra??ce naruszenie praw człowieka”. ^[235]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• cenzura w Korei Połnocnej

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Waldemar J. Dziak, Kim Jong Il , Wydawnictwo TRIO, Instytut Studiow Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2004, s. 278. ISBN  83-88542-66-4 .
• Waldemar J. Dziak, Korea: Pokoj czy wojna? , Wydawnictwo ?wiat Ksi??ki, Warszawa 2004, s. 278. ISBN  83-7311-765-2 .
• Tomasz Goban-Klas, Historia i wspołczesno?? Korei , Wydawnictwo Adam Marszałek, Toru? 2007, s. 243. ISBN  978-83-7441-676-4 .
• Bradley K. Martin, Under the Loving Care of the Fatherly Leader ( ang. ) , Thomas Dunne Books, Nowy Jork 2004, s. 876. ISBN  0-312-32322-0 .
• B. R B.R.   Myers   B. R B.R. , Najczystsza rasa. Propaganda Korei Połnocnej , Bartosz B.   Hlebowicz (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, ISBN  978-83-01-16589-5 , OCLC   802095460   . brak strony (ksi??ka)
• Joanna J.   Rurarz   Joanna J. , Historia Korei , Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ?Dialog”, 2005, s. 451, ISBN  83-89899-28-0 , OCLC   69284694   .
• Jasper J.   Becker   Jasper J. , Rogue Regime: Kim Jong Il and the Looming Threat of North Korea , Oxford: Oxford University Press, 2005, ISBN  0-19-803810-0 , OCLC   64701278   . brak strony (ksi??ka)
• Lankov, Andrei (2002). From Stalin to Kim Il Song: The Formation of North Korea, 1945?1960 . C. Hurst & Co. Publishers. ISBN  1-85065-563-4 .
• Lee, Chong-sik (maj 1982). Evolution of the Korean Workers’ Party and the Rise of Kim Ch?ng-il . Asian Survey (University of California Press).
• Andrzej Rzepli?ski, Joanna Hosaniak: Korea Połnocna za zasłon? . Helsi?ska Fundacja Praw Człowieka, 2004. [dost?p 2019-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-11)].

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Informacje w  projektach siostrzanych

Multimedia  w Wikimedia Commons

Teksty ?rodłowe  w Wiki?rodłach

Cytaty  w Wikicytatach

Wiadomo?ci  w Wikinews

Informacje  w Wikipodro?ach

Definicje słownikowe  w Wikisłowniku

• Witryna internetowa Korea?skiej Republiki Ludowo-Demokratycznej w Polsce
• Witryna internetowa Korea?skiej Republiki Ludowo-Demokratycznej , Naenara ( ang. )
• Uwarunkowania polityki zagranicznej Korei Połnocnej . psz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-19)].
• Wiadomo?ci z głownego kanału połnocnokorea?skiej telewizji . elufa.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-05)]. ( jap. ) .
• Raport Amnesty International na temat sytuacji w Korei Połnocnej . web.amnesty.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-07-15)]. ( ang. ) .