ISBN
Mi?dzynarodowy znormalizowany numer ksi??ki
(
ang.
International Standard Book Number
,
ISBN
) ? niepowtarzalny 13-cyfrowy identyfikator
ksi??ki
, do 31 grudnia 2006 roku zawierał 10 cyfr. Według zalece? standardu numer ten powinien identyfikowa?
wydawc?
, jak rownie? konkretny tytuł oraz
edycj? (wydanie)
[1]
.
Przykład zastosowania podwojnego oznaczenia wydawnictwa 10- i 13-cyfrowym kodem ISBN wraz z prezentacj? w formie kodu kreskowego
System ISBN został utworzony w Wielkiej Brytanii w 1966 roku (został wtedy nazwany ?standardowym numerowaniem ksi??ek” ?
Standard Book Numbering
,
SBN
) i przyj?ty jako mi?dzynarodowy standard
ISO
2108 w 1970 roku. Obecnie ponad 150 krajow i terytoriow jest oficjalnymi członkami ISBN
[2]
.
Obowi?zuj?cy obecnie standard jest rozszerzeniem standardu dotychczasowego ? do numerow dziesi?ciocyfrowych dodano
prefiks
978
, a znak kontrolny został przeliczony ponownie według algorytmu numeracji Bookland/ISBN wykorzystywanej w
kodach kreskowych
EAN-13
. Po wykorzystaniu wszystkich numerow prefiks 978 zmieniony zostanie na 979. W ten sposob zgodnie z zaleceniami ISO
[3]
zwi?kszono zakres liczbowy numeracji i dokonano ujednolicenia standardow.
ISBN nadawany jest w Polsce od 1979 roku
[4]
. Wyszukiwarki mog? wprowadza? w bł?d, podaj?c rok pierwszego wydania jeszcze bez numeru ISBN. U?ywanie ISBN w
opisie bibliograficznym
w Polsce usankcjonowano
Polsk? Norm?
PN-82/N-01152.01 w 1982 roku.
Krajowe Biuro ISBN poinformowało, ?e 1 stycznia 2007 roku wchodzi w ?ycie zaktualizowana mi?dzynarodowa norma
ISO
2108, zgodnie z ktor? numery ISBN zmienia si? z 10-cyfrowych na 13-cyfrowe. Ksi??ki wydawane w 2006 roku były oznaczone numerami w dwoch formatach. Na ksi??kach wydanych po 1 stycznia 2007 roku mo?na drukowa? tylko numery maj?ce 13 cyfr.
O popularno?ci stosowania ISBN przez prywatne wydawnictwa przez długi czas decydowały przede wszystkim kwestie podatkowe. Bez tego numeru ksi??ka była traktowana jako zwykły towar. Jej sprzeda? wi?zała si? z zapłaceniem podstawowej stawki
VAT-u
, ktora wynosiła 22% (od 2011 roku 23%). Dopiero 1 kwietnia 2019 roku weszła w ?ycie nowa ustawa zrownuj?ca podatek od towarow i usług dla ksi??ek z numerem ISBN, bez niego, a tak?e dla e-bookow. Do wszystkich stosuje si? podatek VAT o stawce 5%.
Ka?da edycja i odmiana ksi??ki (oprocz
przedrukow
) otrzymuje swoj własny ISBN.
Cz?sto nowe polskie wydania jeszcze w 1994 roku
[5]
były jednak oznaczane niezmienianym numerem ISBN, a nieunikatowe numery ISBN, np. z 1983 roku, powielane w dodrukach ju? zmienionych wyda? jeszcze w 1998 roku
[6]
. Rownie? zmieniane wydania nie otrzymywały unikatowych numerow ISBN
[a]
. Biblioteki, by jednoznacznie opisa? ksi??k?, stosuj? ro?ne techniki, np. dopisanie do numeru ISBN ceny ksi??ki
[7]
.
Przed wprowadzeniem prefiksu 978 numer ISBN składał si? z czterech pol:
- kraju pochodzenia
- wydawcy
- numeru publikacji
- znaku
sumy kontrolnej
.
Ro?ne pola mog? mie? ro?ne długo?ci i dla wi?kszej czytelno?ci s? zazwyczaj rozdzielane znakami ł?cznika (
dywizu
). Nie jest to jednak konieczne, poniewa? stosowane
kody prefiksowe
umo?liwiaj? jednoznaczne rozbicie nierozdzielonego ci?gu cyfr numeru ISBN na cz??ci składowe.
Zawarto?? pola kraju pochodzenia wskazuje na kraj lub ich grup? posługuj?c? si? wspolnym
j?zykiem
, np.: 0 lub 1 oznacza kraj angloj?zyczny, 2 ? francuskoj?zyczny, 3 ? niemieckoj?zyczny. Polsce przyporz?dkowany został numer 83. Pole kraju pochodzenia mo?e mie? do 5 cyfr długo?ci.
Numery wydawcy s? przydzielane przez odpowiedni? narodow? agencj? ISBN, a numer publikacji jest wybierany przez samego wydawc?. W Polsce za przydzielanie numerow ISBN wydawcom odpowiedzialne jest Krajowe Biuro ISBN, podlegaj?ce od 1993 roku
Bibliotece Narodowej
. S? one wydawane bezpłatnie po spełnieniu odpowiednich wymogow formalnych.
Wydawcy otrzymuj? pule numerow ISBN (10, 100, 1000 i wi?cej) stosownie do zgłoszonego b?d? przewidywanego zapotrzebowania (wi?kszy wydawca ? wi?ksza pula). Po wykorzystaniu otrzymanej puli wydawca mo?e otrzyma? kolejn? (by? mo?e wi?ksz?) pul? z innym numerem wydawcy. W rezultacie ro?ne numery wydawcy czasami odpowiadaj? temu samemu wydawcy.
Od 1 stycznia 2007 roku numer ISBN składa si? z 13 cyfr umieszczonych w pi?ciu grupach rozdzielanych znakiem (-), na przykład 978-83-01-00000-1.
Ka?da grupa ma inne znaczenie:
- Pierwsza grupa to prefiks EAN (w przypadku ksi??ek zawsze 978 lub 979), konieczny do utworzenia zapisu EAN, w tym do wygenerowania kodu kreskowego.
- Druga grupa to kod kraju (w Polsce zawsze 83), potrzebny do lokalizacji wydawcy.
- Trzecia grupa to oznaczenie identyfikacyjne, czyli prefiks wydawcy. W Polsce ta grupa zawiera zmienn? liczb? cyfr, od dwoch do sze?ciu. Jest to grupa cyfr przypisana na trwałe konkretnemu wydawcy.
- Czwarta grupa okre?la wielko?? puli numerow, s? to ro?ne numery ISBN nadawane kolejnym ksi??kom. W Polsce wydawca otrzymuje 10, 100, 1000 lub 10 000 numerow (nie ma mo?liwo?ci otrzymania jednego numeru ISBN).
- Pierwszy numer ISBN w danej puli zawsze składa si? z zer (lub jest to zero). Ostatni składa si? z cyfr 9 (lub jest to 9). Wobec tego dla:
- puli 10 numerow pierwszy numer to 0, ostatni to 9,
- puli 100 numerow pierwszy numer to 00, ostatni to 99,
- puli 1000 numerow pierwszy numer to 000, ostatni to 999,
- puli 10000 numerow pierwszy numer to 0000, ostatni to 9999,
- puli 100000 numerow pierwszy numer to 00000, ostatni to 99999.
- Na przykład:
- 978-83-900210-1-0 ? jest to drugi numer ISBN (1) z puli 10 numerow o prefiksie 900210
- 978-83-89405-00-5 ? jest to pierwszy numer ISBN (00) z puli 100 numerow o prefiksie 89405
- 978-83-7432-357-4 ? jest to trzysta pi??dziesi?ty osmy numer ISBN (357) z puli 1000 numerow o prefiksie 7432
- Na ko?cu numeru ISBN zawsze znajduje si? jedna cyfra kontrolna, ktora nie koduje ?adnych informacji, a jest wynikiem działania matematycznego, wykonanego na poprzednich cyfrach
[8]
.
Szwajcaria
u?ywa 2, 3 lub 88, zale?nie od j?zyka. W
Luksemburgu
, mimo ?e wi?kszo?? ksi??ek wydaje si? tam po niemiecku, obowi?zuje 2.
Osobny artykuł:
Suma kontrolna
.
Algorytm
sumy kontrolnej skonstruowano tak, by zapewniał wykrycie pojedynczego bł?du.
Znak kontrolny jest sum? cyfr pomno?onych przez ich pozycje,
modulo
11, przy czym 10 jest reprezentowane jako X.
Czyli algorytm liczenia sumy kontrolnej ISBN 10 mo?na zapisa? nast?puj?co:
function
isbn10Control
(
isbn
)
{
var
sum
=
0
;
var
noDash
=
isbn
.
replace
(
'-'
,
''
);
for
(
var
i
=
0
;
i
<
9
;
i
++
)
{
sum
+=
(
i
+
1
)
*
noDash
[
i
];
}
var
controlNumber
=
sum
%
11
;
if
(
controlNumber
==
10
)
{
controlNumber
=
'X'
}
return
controlNumber
;
}
Na przykład by znale?? sum? kontroln? numeru ISBN, ktorego pierwsze dziewi?? cyfr to
83-267-3120-
, obliczamy:
(1·
8
+ 2·
3
+ 3·
2
+ 4·
6
+ 5·
7
+ 6·
3
+ 7·
1
+ 8·
2
+ 9·
0
) mod 11 =
= (8 + 6 + 6 + 24 + 35 + 18 + 7 + 16 + 0) mod 11 =
= 120 mod 11 = 10
Zatem znakiem kontrolnym jest X i pełny numer to
83-267-3120-X
.
Znak kontrolny w trzynastocyfrowej wersji numeru ISBN obliczany jest nast?puj?co:
poszczegolnym cyfrom numeru ISBN nadawane s? odpowiednie
wagi
. Pierwsza cyfra otrzymuje wag?
1
, druga
3
, trzecia
1
itd. (dla cyfr na nieparzystych pozycjach ?
jedynki
, na parzystych ?
trojki
). Mno?y si? ka?d? cyfr? przez jej
wag?
, a nast?pnie wszystkie iloczyny dodaje si? do siebie. Tak otrzyman? sum? dzieli si? przez 10, a otrzyman?
reszt? z dzielenia
odejmuje od 10. Je?li reszta wynosi 0, to znakiem kontrolnym jest tak?e 0.
Algorytm ten mo?na opisa? wzorem:
gdzie:
to reszta z dzielenia
przez
- na przykład znak kontrolny dla numeru
978-3-16-148410-0
oblicza si? nast?puj?co:
9
·1 +
7
·3 +
8
·1 +
3
·3 +
1
·1 +
6
·3 +
1
·1 +
4
·3 +
8
·1 +
4
·3 +
1
·1 +
0
·3 = 100
100 : 10 = 10
dzielenie bez reszty, wi?c znak kontrolny wynosi
0
.
- a dla numeru
978-83-7181-510-2
oblicza si? nast?puj?co:
9
·1 +
7
·3 +
8
·1 +
8
·3 +
3
·1 +
7
·3 +
1
·1 +
8
·3 +
1
·1 +
5
·3 +
1
·1 +
0
·3 = 128
128 : 10 = 12 reszty
8
10 ?
8
=
2
znak kontrolny wynosi wi?c
2
.