Stereofonia
(pot.
stereo
z
gr.
στερε??
"twardy, stały, sztywny, przestrzenny" i
φων?
"d?wi?k, ton, głos") ?
elektroakustyczna
metoda odbierania, zapisywania, transmitowania i odtwarzania
d?wi?ku
, tak aby u słuchaj?cego wywoła? wra?enie przestrzennego rozmieszczenia jego
?rodeł
. Zapis d?wi?ku odbywa si? za pomoc? co najmniej dwoch niezale?nych
mikrofonow
, osobno dla kanału lewego i prawego, transmisja za? poprzez dwa oddzielne kanały do dwoch osobnych
gło?nikow
[1]
.
Rozwini?ciem stereofonii jest
stereofonia wielokanałowa
.
Stereofoniczne techniki mikrofonowe
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Rozro?nia si? dwa podstawowe ustawienia mikrofonow stereofonicznych: XY i AB. Przy ich u?yciu kierunek, a nawet miejsce, rzeczywistego ?rodła d?wi?ku mo?e by? dowolny. Wyro?nia si? rownie? stereofoni? słuchawkow?, jednak?e wymaga ona specjalnych nagra? przy u?yciu dwoch mikrofonow zamontowanych w miejsce b?benkow usznych na sztucznej głowie manekina (jest to tzw.
nagrywanie binauralne
). Takie nagrania s? rzadko?ci?, a tylko wtedy przy u?yciu
słuchawek
meloman odczuwa wła?ciw? lokalizacj? pozornych ?rodeł d?wi?ku.
Rozro?nia si? nast?puj?ce rodzaje stereofonicznych technik mikrofonowych:
Obecnie wi?kszo?? transmisji radiowych w pa?mie
UKF
(
FM
) realizowana jest jako transmisja stereofoniczna. W celu zachowania zgodno?ci z poprzednio nadawanym sygnałem
monofonicznym
w
radiofonii
UKF, sygnał nadawany jest w technice
Mid/Side
, czyli jako sygnał sumy, odtwarzany przez odbiorniki monofoniczne, oraz sygnał ro?nicy pozwalaj?cy na wydzielenie obu kanałow dla odbiornikow stereofonicznych
Od chwili powstania
telewizji
przez długi czas nie przywi?zywano wi?kszego znaczenia do jako?ci odtwarzania d?wi?ku towarzysz?cego obrazowi. Dotyczyło to szczegolnie ubogich mo?liwo?ci w zakresie przetwarzania niskich cz?stotliwo?ci i zakłoce? wnoszonych do toru fonii przez sygnały wizyjne. W miar? rozpowszechniania si? techniki
hi-fi
, zacz?to udoskonala? i rozbudowywa?
tor foniczny
telewizora, stosuj?c zespoły gło?nikow o znacznie lepszych parametrach
elektroakustycznych
i wi?kszej mocy
[2]
.
Podstawowym kanałem transmisji fonii towarzysz?cej obrazowi był kanał
monofoniczny
o
pasmie przenoszenia
ograniczonym od dołu
przyd?wi?kiem
50 Hz, pochodz?cym zarowno z
zasilacza
, jak i układu odchylania pionowego, a od gory cz?stotliwo?ci? wybierania linii ok. 15 kHz.
No?na
fonii,
zmodulowana w cz?stotliwo?ci
, zajmowała miejsce w gornej cz??ci
kanału telewizyjnego
, zaraz powy?ej gornej wst?gi sygnału wizyjnego i jest oddalona od no?nej wizji o
[3]
:
- 4,5 MHz w standardzie ameryka?skim M (525/60/
NTSC
),
- 5,5 MHz w standardzie zachodnioeuropejskim B i G (625/50/
PAL
),
- 6,0 MHz w standardzie brytyjskim I (625/50/PAL),
- 6,5 MHz w standardzie wschodnioeuropejskim D i K (625/50/
SECAM
i PAL) oraz D1(625/50/PAL),
- 6,5 MHz (
AM
) w standardzie francuskim L (625/50/SECAM) i ?6,5 MHz w standardzie L’.
Rozpowszechnienie stereofonicznych
płyt gramofonowych LP
i radiofonii stereofonicznej
UKF
FM
dodatkowo uwypukliło nisk? jako?? d?wi?ku wydobywaj?cego si? z gło?niczka typowego telewizora. Jednak długo jeszcze utrzymywała si? w?rod specjalistow opinia, ?e stereofonia zapewniaj?ca szerok? baz? odsłuchow? nie pasuje do niewielkiego obrazu, a nawet mo?e utrudnia? odbior. Pozytywne efekty otrzymywano jedynie przy projekcji obrazu na du?ym ekranie. Dlatego pierwsze proby wprowadzenia drugiego kanału fonicznego były prowadzone w krajach wieloj?zycznych (
Szwajcaria
,
Belgia
), aby zapewni? widzom mo?liwo?? wyboru innej ?cie?ki j?zykowej
[3]
.
W
latach 70. XX w.
Telewizja Polska
wspolnie z
Programem II Polskiego Radia
prowadziły transmisje stereofoniczne z
koncertow
symfonicznych pod nazw? ?Stereo i w Kolorze”. Do odbioru takiego sygnału nale?ało mie?
telewizor
i stereofoniczny
radioodbiornik
UKF FM. Podobne transmisje miały miejsce w
Wielkiej Brytanii
[3]
.
Zało?ono, ?e system d?wi?ku dwukanałowego w telewizji powinien umo?liwia? nast?puj?ce tryby transmisji
[3]
:
- M ? monofoniczny,
- S ? stereofoniczny,
- DD ? dwa niezale?ne kanały monofoniczne.
System taki okre?la si? w skrocie jako MSDD. W tej chwili w Europie u?ywa si? dwoch systemow MSDD: analogowego A2 i cyfrowego NICAM
[3]
.
System A2 został wprowadzony w
Niemczech
w
latach 80.
XX w.
Urz?dzenia nadawcze
zostały skonstruowane przez firm?
Rohde & Schwarz
(inne j?zyki)
. Symbol systemu (A2 ? audio zwei) nawi?zuje do systemu transmisji i został wdro?ony przez
2. program TV niemieckiej
[3]
.
Dodatkowa fonia jest transmitowana na
no?nej
FM umieszczonej ok. 242 kHz powy?ej no?nej d?wi?ku podstawowego.
Cz?stotliwo??
i poziom drugiej no?nej został dobrany tak, by zminimalizowa? widoczno?? zakłoce? na ekranie. Na drugiej no?nej transmituje si? sygnał kanału prawego lub dodatkow? foni? monofoniczn?. System ten rozpowszechnił si? głownie w krajach niemieckoj?zycznych Europy stosuj?cych standard B i G
[3]
.
Istnieje druga wersja tego rozwi?zania dostosowana do standardu wschodnioeuropejskiego D i K, z no?n? fonii podstawowej 6,5 MHz, zwana czesk?. W tym wypadku druga no?na została umieszczona 242 kHz poni?ej no?nej fonii podstawowej. W Polsce była stosowana przez niektore sieci
telewizji kablowej
przed oficjalnym wyborem standardu przez
Telewizj? Polsk?
[3]
.
System NICAM (ang.
Near-Instantaneously Companded Audio Multiplex
) opracowano w laboratoriach badawczych
BBC
w pierwszej połowie
lat 80.
i wdro?ono w
Wielkiej Brytanii
w
1986
r. Pełne oznaczenie ? NICAM 728, pochodzi od
przepływno?ci
sygnału, wynosz?cej 728 kbit/s. System zapewnia transmisj? stereofoniczn? o jako?ci nieco ni?szej od
płyty CD
(
stosunek sygnału do szumu
60
dB
, pasmo 15 kHz, cz?stotliwo??
probkowania
32 kHz,
kwantyzacja
nierownomierna 14/10 bitow). Transmisja odbywa si? na dodatkowej no?nej przy u?yciu
modulacji
DQPSK
z
rozpraszaniem widma
. No?na ta została umieszczona 552 kHz powy?ej no?nej fonii podstawowej (6 MHz w standardzie I). W celu ograniczenia widoczno?ci zakłoce? na ekranie moc dodatkowego sygnału została obni?ona do 20 dB poni?ej no?nej wizji, a widmo zostało ukształtowane filtrem o szeroko?ci ok. 700 kHz
[3]
.
W standardzie B i G, gdzie no?na fonii jest oddalona o 5,5 MHz od no?nej wizji, wprowadzono NICAM na no?nej oddalonej o ok. 350 kHz powy?ej no?nej fonii, czyli 5,85 MHz powy?ej no?nej wizji. W celu ograniczenia widoczno?ci zakłoce? na ekranie moc dodatkowego sygnału obni?ono do 20 dB poni?ej no?nej wizji, a widmo zostało ukształtowane filtrem o szeroko?ci ok. 500 kHz. Ta wersja upowszechniła si? najpierw w
krajach skandynawskich
, a potem w innych krajach, tak?e poza Europ?. Rownie?
Polska
i
Francja
wprowadziły odmian? skandynawsk? u siebie, chocia? druga no?na wypada poni?ej no?nej fonii podstawowej
[3]
.
W Polsce TVP rozpocz?ła probne transmisje stereofoniczne NICAM w Łodzi w roku
1994
, a regularne w styczniu
1997
r.
[3]
Fakty zwi?zane ze stereofoni?
[
edytuj
|
edytuj kod
]
- Pierwsz? audycj? stereofoniczn? nadało w
1925
roku radio
BBC
.
- Pierwszego nagrania stereofonicznego dokonała w
1938
roku
Judy Garland
. Był to utwor zatytułowany ?Zing! Went The Strings of My Heart” (cz??? ?cie?ki d?wi?kowej do filmu ?Listen Darling”). W
1932
roku
Duke Ellington
dokonał przypadkowego nagrania stereofonicznego ? firma nagraniowa RCA Victor u?ywała wtedy (dla bezpiecze?stwa) dwoch urz?dze? nagrywaj?cych wraz z dwoma wzmacniaczami i mikrofonami, ktore były w pewnej odległo?ci od siebie. Poniewa? z obu matryc tłoczono płyty, mo?liwe stało si? dopasowanie obydwu nagra? i uzyskanie efektu stereofonii
[4]
- Pierwsza polska płyta stereofoniczna z komentarzem
Jerzego Waldorffa
STXL001 ukazała si? w roku 1962
[5]
Komentarz Jerzego Waldorffa
ⓘ
Komentarz Jerzego Waldorffa
- Proces wprowadzania stereofonii do
telewizji
zapocz?tkowały
Japonia
i
RFN
[2]
.
- W roku
1982
szacowano, ?e wprowadzenie stereofonii do TV w Polsce poci?gnie za sob? wzrost ceny odbiornikow od 15 do 25%
[2]
.