Tyrkjaveldi

Breyta tenglum
Ur Wikipediu, frjalsa alfræðiritinu
(Endurbeint fra Ottomanaveldið )
Tyrkjaveldi
???? ???? ???????
Devlet-i ?Al?ye-i ?Osm?n?ye
Fáni Tyrkjaveldis Skjaldarmerki Tyrkjaveldis
Fani Skjaldarmerki
Kjororð :
???? ??? ???
Devlet-i Ebed-muddet
(?Rikið eilifa“) [1]
Staðsetning Tyrkjaveldis
Hofuðborg So?ut [2] (u. þ. b. 1299?1331)
Nikea [3] ( ?znik ) (1331?1335)
Bursa [4] (1335?1363)
Adrianopolis ( Edirne ) [4] (1363?1453)
Konstantinopel (nu Istanbul ) (1453?1922)
Opinbert tungumal Tyrkneska
Stjornarfar Einveldi (1299?1876; 1878?1908; 1920?1922) og kalifadæmi (1517?1924 [5] )
Þingbundin konungsstjorn (1876?1878; 1908?1913; 1918?1920)
Flokksræði (1913?1918)

Soldan Osman 1. (1299?1323/1324; fyrstur)
Mehmed 6. (1918?1922; siðastur)
Kalifi Selim 1. (1517?1520; fyrstur)
Abdul Mejid 2. (1922?1924; siðastur)
Nytt riki
 ? Stofnun I kringum 1299 
 ? Soldanslaust timabil 1402?1413 
 ? Stofnun heimsveldis 1453 
 ? Fyrra stjornarskrartimabilið 1876?1878 
 ? Seinna stjornarskrartimabilið 1908?1920 
 ? Soldansdæmið afnumið 1. november 1922 
 ? Lyðveldið Tyrkland stofnað 29. oktober 1923 
 ? Kalifadæmið afnumið 3. mars 1924 
Flatarmal
 ? Samtals
5.200.000 [6] [7]  km²
Mannfjoldi
 ? Samtals (1912)
 ?  Þettleiki byggðar
24.000.000 [8]
Breytilegt/km²
Gjaldmiðill Ymsir: Akce, Para, Sultani, Kuru?, Lira

Tyrkjaveldi , einnig nefnt Ottomanveldið eða Osmanska rikið , (ottomonsk tyrkneska: ???? ????? ???????, Devlet-i Aliye-yi Osmaniyye , tyrkneska : Osmanlı Devleti eða Osmanlı ?mparatorlu?u ) var storveldi við austurhluta Miðjarðarhafs sem Tyrkir stjornuðu. Tyrkjaveldi rikti yfir storum hlutum Suðaustur-Evropu , Vestur-Asiu og Norður-Afriku milli 14. og 20. aldar. Tyrkjaveldið var stofnað i norðvesturhluta Anatoliu arið 1299 i bænum So?ut , af ættbalkahofðingjanum Osman (arabiska: Uthm?n ) sem heimsveldið var siðan kennt við. [9] Ottomanar reðust fyrst inn i Evropu arið 1354 og hofu að leggja Balkanskaga undir sig. Þar með breyttist osmanska soldansdæmið i heimsveldi með lond i tveimur heimsalfum. Soldani Mehmed II lagði storborgina Konstantinopel undir sig arið 1453 og batt þannig enda a Austromverska keisaradæmið . [10]

Undir stjorn Suleimans mikla naði Tyrkjaveldi hatindi þrounar og utbreiðslu. [11] I upphafi 17. aldar skiptist rikið i 32 heruð auk fjolda skattlanda. Sum þeirra voru siðar innlimuð i heimsveldið, en sum heldu eftir mismikilli sjalfstjorn i gegnum aldirnar. Konstantinopel varð hofuðborg heimsveldisins sem Istanbul og Tyrkjaveldi var i margar aldir milligonguriki i verslun milli Evropu og Asiu.

Aður var gjarnan sagt að rikinu hefði tekið að hnigna eftir lat Suleimans mikla, en fræðimenn eru ekki lengur almennt a þeirri skoðun. [12] [13] [14] Rikið einkenndist af sterku og sveigjanlegu stjornkerfi, efnahagskerfi og her a 17. og 18. old. [15] [16] A longu friðartimabili, milli 1740 til 1768, drost Tyrkjaveldi hernaðarlega aftur ur helstu keppinautum sinum, Habsborgaraveldinu og Russaveldi . [17] I kjolfarið biðu Ottomanar nokkra alvarlega osigra seint a 18. old og 19. old. Sjalfstæðisstrið Grikkja leiddi til sjalfstæðis Grikklands arið 1830. Þessi afoll leiddu til tilrauna til að nutimavæða rikið með umbotum sem nefndust Tanzimat . A 19. old efldist rikisvaldið þvi, þratt fyrir missi landsvæða a Balkanskaga þar sem morg ny sjalfstæð riki urðu til a fyrrum yfirraðasvæði Tyrkjaveldis.

Með byltingu Ungtyrkja arið 1908 var stjorn rikisins breytt i þingbundið konungsvald , en eftir slæmt gengi i Balkanstriðunum tok nefnd um einingu og framfarir yfir stjorn rikisins með valdarani arið 1913 og kom a flokksræði . Stjornin gerði bandalag við Þyskaland og Tyrkjaveldi varð eitt af Miðveldunum i Fyrri heimsstyrjold . [18] Innanlandsatok settu mark sitt a rikið, uppreisn Araba hofst i Vestur-Asiu og stjornin stoð að þjoðarmorðum gegn Armenum , Assyringum og Grikkjum . [19] [20] Osigurinn og hernam Bandamanna Tyrkjaveldis leiddu til skiptingar þess og yfirtoku Breta og Frakka a fyrrum yfirraðasvæðum þess i Mið-Austurlondum. Mustafa Kemal Ataturk leiddi sjalfstæðisstrið Tyrklands gegn Bandamonnum og með stofnun lyðveldisins Tyrklands arið 1922 var Tyrkjaveldi formlega lagt niður. [21]

Saga [ breyta | breyta frumkoða ]

Eftir að riki Seljuka leystist upp undir lok 13. aldar var Anatoliu , einnig þekkt sem Litla Asia, skipt upp a milli nokkurra fylkinga. Hofðinginn Osman I leyddi eina af þessum fylkingum og varð siðar fyrsti soldan Tyrkjaveldis. Eftir að hann lest tok Orhan sonur hans við sem soldan. A valdatið hans hofust hinir miklu landvinningar Osmanna. [22] Eftir sigurfor Murads I um Balkanskagann a arunum 1362-1389 naði rikið yfir hluta tveggja heimsalfa og gat gert krofu til þess að kalla sig kalifadæmi. Undir stjorn Mehmeds 2 . [23] [24] [25] steyptu Osmanar austromverska keisaradæminu með þvi að na Konstantinopel a sitt vald arið 1453.

Tyrkjaveldi var miðpunktur samskipta Vestur- og Austurlanda i rumlega 600 ar. Tyrkjaveldi var stoðugt  efnahags- og samfelagslega alla 17. og 18. old. A blomaskeiði sinu, undir lok 17. aldar , naði rikið yfir hluta þriggja heimsalfa og innihelt Balkanskagann og suðausturhluta Evropu , asamt stærstum hluta Mið-Austurlanda og Norður-Afriku , og naði fra Gibraltarsundi i vestri til Kaspiahafs i austri og fra Austurriki i norðri til Somaliu i suðri. Hofuðborg rikisins var hin forna borg Konstantinopel við Bosporussund, eftir að soldaninn Memed sigursæli naði henni a sitt vald arið 1453 .

A miðri 18. old dro þo nokkuð ur afli Tyrkjaveldis þegar Habsborgaraveldið og Russaveldi hofu að sækja að Tyrkjum i bardogum um landsvæði. A þessu timabil topuðu Tyrkir morgum orrustum, sem leiddi til mikils mannfalls, kostnaðar og landamissis. Þetta varð til þess að stjorn Tyrkja hof miklar umbætur, nutimavæðingu og endurbyggingu rikisins.

Stjornskipulag [ breyta | breyta frumkoða ]

Tyrkjaveldi var stjornað af sunni-muslimum sem oftast toluðu tyrknesku . Heimsveldinu var stjornað fra Istanbul þar sem merkir soldanar reistu storfengleg minnismerki og settu mark sitt a soguna. Fjolmargar þjoðir bjuggu innan heimsveldisins og tilheyrði folkið ymsum truflokkum og talaði otal tungumal.

Tyrkjaveldið beitti tiltolulega litlu rikisvaldi og var ekki talin þorf a að skipta ser af daglegum athofnum folks. Heimsveldið var það stort og viðfeðmt að oliklegt er að þeir hefðu haft tok a að skikka alla til þess að tala tyrknesku og iðka sina tru. Heimsveldið var þvi i raun eins konar frumeindarstjorn, þ.e. hver hreppur og sysla hafði nokkuð mikið svigrum til þess að stjorna ser sjalf svo lengi sem akveðin skattur væri greiddur til Istanbul og að logmæti stjornvalda þar væri viðurkennt. Ef að peningaflæðið helt sinu striki sau stjornvold litla astæðu til þess að efast um vold sin.

Gyðingar og kristnir fengu sjalfræði og trufrelsi undir stjorn Tyrkja en hofðu þo minni rettindi en muslimskir þegnar rikisins. Lagalega seð voru þeir ekki jafnretthair auk þess sem þeir þurftu að borga hærri skatta og ymiss konar skattalogur sem muslimar voru undanþegnir.

Millet-kerfið [ breyta | breyta frumkoða ]

Millet -kerfið var eitt af grundvallarkerfunum i heimsveldinu. Millet þyðir i raun samfelag eða þjoð. Tyrkir skiptu folki upp eftir tru og var hver trudeild millet, yfir hverju millet var svo truarleiðtogi sem var fulltrui þess samfelags gagnvart stjornvoldum. Hvert millet bar abyrgð a sinu folki og þyddi það að einstaklingur sem fæddist i akveðnu millet fylgdi þeim logum og reglum sem giltu þar, honum var fundinn maki innan milletsins og einning seð fyrir vinnu. Ef að deilumal komu upp innan milletsins var það leyst innan þess an afskipta Tyrkja. Tyrkjir beittu ser aðeins i þeim malum sem komu upp a milli mismunandi milleta. [26]

Tilvisanir [ breyta | breyta frumkoða ]

  1. ↑ McDonald, Sean; Moore, Simon (20. oktober 2015). ?Communicating Identity in the Ottoman Empire and Some Implications for Contemporary States“ . Atlantic Journal of Communication . 23 (5): 269?283. doi : 10.1080/15456870.2015.1090439 . ISSN   1545-6870 . S2CID   146299650 .
  2. ↑ Stanford Shaw, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (Cambridge: University Press, 1976), vol. 1 p. 13
  3. ↑ Atasoy & Raby 1989 , bls. 19?20.
  4. ↑ 4,0 4,1 Ottoman Capital Bursa . Opinber vefsiða menningar- og ferðamannaraðuneytis Tyrklands. Skoðað 8. februar 2022.
  5. ↑ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300?1923 . New York: Basic Books. bls. 110?1. ISBN   978-0-465-02396-7 .
  6. ↑ Rein Taagepera (september 1997). ?Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia“ . International Studies Quarterly . 41 (3): 498. doi : 10.1111/0020-8833.00053 . JSTOR   2600793 .
  7. ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (desember 2006). ?East-West Orientation of Historical Empires“ . Journal of World-Systems Research . 12 (2): 223. ISSN   1076-156X . Sott 12. september 2016 .
  8. ↑ Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912?1913 . Greenwood Publishing Group. bls. 59. ISBN   978-0-275-97888-4 .
  9. ↑ ?Ottoman Empire | Facts, History, & Map“ . Encyclopedia Britannica (enska) . Sott 7. april 2021 .
  10. ↑ Quataert, Donald (2005). The Ottoman Empire, 1700?1922 (2. utgafa). Cambridge University Press. bls. 4. ISBN   978-0-521-83910-5 .
  11. ↑ ?Ottoman Empire“ . Oxford Islamic Studies Online. 6. mai 2008. Afrit af upprunalegu geymt þann 25 mai 2012 . Sott 26. agust 2010 .
  12. ↑ Hathaway, Jane (2008). The Arab Lands under Ottoman Rule, 1516?1800 . Pearson Education Ltd. bls.  8 . ISBN   978-0-582-41899-8 . ?historians of the Ottoman Empire have rejected the narrative of decline in favor of one of crisis and adaptation“
  13. ↑ Tezcan, Baki (2010). The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern Period . Cambridge University Press. bls. 9. ISBN   978-1-107-41144-9 . ?Ottomanist historians have produced several works in the last decades, revising the traditional understanding of this period from various angles, some of which were not even considered as topics of historical inquiry in the mid-twentieth century. Thanks to these works, the conventional narrative of Ottoman history ? that in the late sixteenth century the Ottoman Empire entered a prolonged period of decline marked by steadily increasing military decay and institutional corruption ? has been discarded.“
  14. ↑ Woodhead, Christine (2011). ?Introduction“. I Christine Woodhead (ritstjori). The Ottoman World . bls. 5. ISBN   978-0-415-44492-7 . ?Ottomanist historians have largely jettisoned the notion of a post-1600 'decline' “
  15. ↑ Agoston, Gabor (2009). ?Introduction“. I Agoston, Gabor; Bruce Masters (ritstjorar). Encyclopedia of the Ottoman Empire . bls. xxxii.
  16. ↑ Faroqhi, Suraiya (1994). ?Crisis and Change, 1590?1699“. I ?nalcık, Halil; Donald Quataert (ritstjorar). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300?1914 . 2. argangur. Cambridge University Press. bls. 553. ISBN   978-0-521-57456-3 . ?In the past fifty years, scholars have frequently tended to view this decreasing participation of the sultan in political life as evidence for "Ottoman decadence", which supposedly began at some time during the second half of the sixteenth century. But recently, more note has been taken of the fact that the Ottoman Empire was still a formidable military and political power throughout the seventeenth century, and that noticeable though limited economic recovery followed the crisis of the years around 1600; after the crisis of the 1683?1699 war, there followed a longer and more decisive economic upswing. Major evidence of decline was not visible before the second half of the eighteenth century.“
  17. ↑ Aksan, Virginia (2007). Ottoman Wars, 1700?1860: An Empire Besieged . Pearson Education Ltd. bls. 130?135. ISBN   978-0-582-30807-7 .
  18. ↑ Findley, Carter Vaughn (2010). Turkey, Islam, Nationalism and Modernity: A History, 1789?2007 . New Haven: Yale University Press. bls.  200 . ISBN   978-0-300-15260-9 .
  19. ↑ Quataert, Donald (2005). The Ottoman Empire, 1700?1922 . Cambridge University Press (Kindle edition). bls.  186 .
  20. ↑ Schaller, Dominik J; Zimmerer, Jurgen (2008). ?Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies ? introduction“. Journal of Genocide Research . 10 (1): 7?14. doi : 10.1080/14623520801950820 . S2CID   71515470 .
  21. ↑ Howard, Douglas A. (2016). A History of the Ottoman Empire . Cambridge University Press. bls. 318. ISBN   978-1-108-10747-1 .
  22. ↑ ?Hver er saga Tyrkjaveldis?“ . Visindavefurinn . Sott 7. april 2021 .
  23. ↑ The A to Z of the Ottoman Empire,  by Selcuk Aksin Somel, 2010, p.179
  24. ↑ The Ottoman Empire, 1700?1922,  Donald Quataert, 2005, p.4
  25. ↑ The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture: Delhi to Mosque,  Jonathan M. Bloom, Sheila Blair, 2009. p.82
  26. ↑ Magnus Þorkell Bernharðsson (2018). Mið-Austurlond: Fortið, nutið og framtið .

Tenglar [ breyta | breyta frumkoða ]

   Þessi sogu grein er stubbur . Þu getur hjalpað til með þvi að bæta við greinina .
Sott fra ? https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Tyrkjaveldi&oldid=1852713 “