Xordania
[
1
]
(en
arabe
: ?????? Al-?Urdunn), oficialmente
Reino Haxemita de Xordania
(
??????? ?????????? ?????????
Al-Mamlaka al-Urdunniyya al-H?shimiyya
), chamado
Transxordania
ata
1950
, e un pais de
Asia
localizado na rexion do
Oriente Medio
. Limita ao norte con
Siria
, ao nordeste con
Iraq
, ao leste e ao sur con
Arabia Saudita
e ao suroeste co
mar Vermello
(no
Golfo de Aqaba
, con
Israel
e co territorio
palestino
de
Cisxordania
).
Petra
, capital nabatea e da provincia romana de
Arabia Petrea
. Unha das
Novas sete marabillas do mundo
.
A Praza Ovalada
Romana
en Xerash.
A terra que mais tarde chegou a ser Xordania forma parte da historica rexion do
Crecente Fertil
. A sua historia comezou ao redor de 2000 a. C, cando os amoritas
semiticos
se estableceron ao redor do rio Xordan no area chamada Canaan. Subsecuentes invasores e colonos incluiron aos hititas,
exipcios
, israelitas, asirios,
babilonios
,
persas
, gregos, nabateos, romanos, arabes musulmans, cruzados cristians, mamelucos e a turcos otomans.
Aproximadamente, no 312 a. C, os nabateos refuxiaronse en
Petra
, escapando dos reis
seleucidas
. Gozaron de relativa independencia, grazas a decadencia da monarquia seleucida, razon pola cal Petra converteuse nunha importante parada de
caravanas
. Nos tempos de
Pompeo Magno
, a autonomia nabatea en Xordania viuse ameazada, e finalmente, en
105
, os romanos anexaron gran parte da actual Xordania
ao seu imperio
, baixo o nome de
Arabia Petrea
, con
Petra
como capital. A provincia intentaria rebelarse no
seculo III
, sen exito.
No
seculo VII
, a actual Xordania seria conquistada polo
califa
Umar I, pero no ano
1100
, durante a
Primeira Cruzada
,
Balduino I de Xerusalen
realizaria diversas incursions na chamada
Transxordania
(en frances
Outre-Jordain
, que significa "mais alo do
Xordan
", co obxectivo de controlar as caravanas de camelos que cruzaban os territorios da actual Xordania. Durante as cruzadas, os
francos
fixeronse co control de toda a rexion. Transxordania converteuse enton no senorio de
Transxordania
, vasalo do
Reino de Xerusalen
, que durou ata 1189, ano en que
Saladino
ocupou toda Transxordania, e mantivose baixo o goberno da dinastia ayubi ata que en 1259 pasa a mans dos mamelucos e, en 1517, a mans dos
otomans
.
A expansion do
Imperio Otoman
, nos tempos de
Selim I
, chocou directamente co
Imperio Safavida
, no
seculo XVI
, quedando os territorios de Xordania atrapados no medio. Logo da decadencia safavida, os territorios ao leste do Xordan foron administrados polos turcos otomans desde
1518
. Entre
1900
e
1908
, os ocupantes otomans iniciaron a construcion do ferrocarril de Hiyaz, que atravesaba a actual Xordania, co obxectivo de facilitar a
peregrinacion a Meca
desde
Damasco
e o envio de tropas as nacions arabes. Este ferrocarril mellorou o desenvolvemento de Xordania. Poren, o resentimento arabe contra a ocupacion turca non se viu atenuada.
Durante a
primeira guerra mundial
,
Gran Bretana
aproveitouse do nacionalismo arabe, e logo de prometer a creacion dun Estado arabe independente que abarcaria a
Arabia
e as actuais
Siria
,
Libano
,
Israel
, Xordania e
Iraq
, promoveu a
Rebelion Arabe
. Deste xeito, as tropas arabes, apoiadas por oficiais britanicos como
Lawrence de Arabia
, lograron derrotar aos turcos e alemans no Medio Oriente, e o ferrocarril de Hiyaz sufriu accions de sabotaxe, especialmente en Xordania. A caida do porto Xordano de
Aqaba
en mans arabes en
1917
, condenou as forzas turcas, ainda que a guerra non acabaria ata setembro de
1918
.
Ao finalizar a guerra, segundo o acordado, o
Imperio Otoman
foi desmembrado, pero os secretos
Acordos Sykes-Picot
viron a luz: significaban a reparticion do Medio Oriente entre
Reino Unido
e
Francia
, traizoandose a causa arabe. Gran Bretana recibiu da
Sociedade das Nacions
, o mandato sobre gran parte do
Medio Oriente
, incluindo o territorio que agora comprende
Israel
, Xordania,
Cisxordania
, a
Faixa de Gaza
e
Xerusalen
. Ante a necesidade de comunicar Iraq con Palestina, ambas baixo mando britanico, definiuse a forma actual do estado Xordano.
En
1922
, os britanicos dividiron o
Mandato britanico de Palestina
ao establecer o
emirato
semiautonomo de Transxordania ao leste do
rio Xordan
, gobernado polo principe
haxemita
Abdala I
, ainda que continuaba a administracion baixo un alto comisariado britanico. O mandato sobre Transxordania terminou o
22 de maio
de
1946
; o
25 de maio
, o pais converteuse no independente Reino Haxemita de Transxordania, con Abdala I como primeiro Rei; mais, o seu tratado especial de defensa co
Reino Unido
non finalizaria ata
1957
.
Nos
Acordos Sykes-Picot
, o Reino Unido conseguiu o dominio de Xordania, que obtivo un corredor desertico ao leste para comunicar
Iraq
con
Transxordania
, ambas ocupadas polos britanicos.
O Reino de
Transxordania
mostrouse contrario a creacion de
Israel
en maio de 1948, e tomou parte na guerra entre os estados arabes e o novo
Estado de Israel
(vexase
Guerra arabe-israeli de 1948
). Os
armisticios do 3 de abril de 1949
deixaron a Xordania o control da
Cisxordania
. O Reino Haxemita propuxo que as linas de demarcacion establecesense sen prexuizo dos futuros limites territoriais a determinarse.
En
1950
, o pais foi renomeado como "Reino Haxemita de Xordania" ao incluir aquelas porcions de Palestina anexadas polo rei Abdala. Mentres reconecian a administracion Xordana sobre a Cisxordania, os Estados Unidos mantiveron a posicion de que a soberania final sobre Cisxordania seria materia de novos tratados.
Despois de que
Siria
e
Exipto
se unisen baixo a
Republica Arabe Unida
en
1958
, os reinos Haxemitas de Xordania e Iraq unironse baixo o nome de
Federacion Arabe de Iraq e Xordania
. Poren, un golpe de Estado militar en Iraq, liderado por
Abdul Karim Qasim
, interrompeu a union con Xordania. Xordania logo asinou un pacto de defensa mutua en maio de 1967 con Exipto, e polo tanto participou na
guerra de xuno de 1967
entre Israel e os Estados arabes de
Siria
,
Exipto
e
Iraq
. Durante a guerra, Israel logrou o control da Cisxordania e de
Xerusalen Leste
.
A guerra de 1967 conduciu a un dramatico aumento no numero de palestinos que vivian en Xordania. A sua poboacion de refuxiados palestinos ?700 000 en 1966? creceu noutros 300 000 provenientes da Cisxordania. O periodo seguinte a guerra de 1967 viu un grande aumento no poder e a importancia dos elementos de resistencia palestinos (
fedayin
) en Xordania. Os fortemente armados fedayin constituiron unha ameaza crecente a soberania e seguridade do Estado haxemita, e unha loita aberta estalou en xuno de 1970.
A Xordania e unha
monarquia
constitucional
, conforme a constitucion de
1952
. O rei
Abdullah II
e o xefe de estado dende o
7 de febreiro
de
1999
.
O xefe de goberno e o primeiro-ministro, indicado polo rei. O
24 de outubro
de
2011
foi proclamado no cargo
Awn Shawkat Al-Khasawneh
.
Organizacion politico-administrativa
[
editar
|
editar a fonte
]
Mapa das gobernacions de Xordania.
Xordania esta dividida en doce gobernacions (
muhafazat
, en singular
muhafazah
):
Xordania limita con
Iraq
ao nordes,
Arabia Saudita
ao leste e sur,
Israel
e os
territorios palestinos
ao oeste e
Siria
ao norte. En total, as suas fronteiras tenen unha lonxitude de 1.619
km
. Grazas ao
Golfo de Aqaba
, posue unha saida ao
mar Vermello
; tamen posue costas no
mar Morto
. En total, Xordania posue 26 km de costas.
Xordania posue unha arida planicie que cobre as rexions centrais e orientais do seu territorio, polo que soamente o 3.32% das terras son cultivables. No oeste, existen rexions altas. O
Gran Val do Rift
e o
rio Xordan
son as fronteiras naturais occidentais de Xordania. O punto mais baixo e o
mar Morto
(-408
msnm
) e o punto mais alto e a montana
Jabal Ramm
con 1.734 metros de altura sobre o nivel do mar.
Xordania e un pais pequeno con recursos naturais bastante limitados, pouca
auga
e pouco
petroleo
. A pobreza, o
desemprego
e a
inflacion
son problemas fundamentais, pero o rei
Abdullah
, despois de asumir o trono en
1999
, puxo en funcionamento reformas
economicas
para mellorar o padron de vida do pais.
O pais e un grande exportador de
fosfato
e carbonato de
potasio
, e tamen depende do
turismo
e do comercio de
fertilizantes
. Importa o petroleo que consome do
Iraq
e da
Arabia Saudita
.
A Xordania continua a seguir as directrices do
Fondo Monetario Internacional
dende o
2002
, seguindo unha politica monetaria austera e privatizacions.
|
|---|
| Membros
| | |
|---|
| Observadores
| |
|---|
| Membro dun acordo bilateral de cooperacion
| |
|---|