Bolivia
(conecido oficialmente como
Estado Plurinacional de Bolivia
; en
quechua
:
Puliwya Mamallaqta
,
aimara
:
Wuliwya Suyu
, en
guarani
:
Teta Hetavoregua Mborivia
) e un pais do oeste de
America do Sur
que limita polo norte e leste co
Brasil
, polo sur con
Paraguai
e a
Arxentina
, e polo oeste con
Chile
e o
Peru
. A sua capital oficial e xudicial e a cidade de
Sucre
, mentres que a capital gobernamental (dos poderes executivo e lexislativo) e
A Paz
. A meirande cidade e principal centro industrial e
Santa Cruz de la Sierra
, que se atopa en
Llanos Orientales
(as terras baixas tropicais), unha rexion principalmente cha do leste do pais.
O
estado soberano
de Bolivia e un
constitucionalmente
un
estado unitario
dividido en
nove departmentos
. A sua xeografia varia dende os cumios dos
Andes
no oeste, as terras baixas do leste, que se atopan dentro da
bacia do rio Amazonas
. Un terzo do pais atopase dentro da cadea montanosa dos
Andes
. Cunha area de 1,098,581 km², Bolivia e o quinto maior pais de
America do Sur
, despois do
Brasil
, a
Arxentina
, o
Peru
e
Colombia
(e xunto con
Paraguai
, e un dos dous unicos paises sen costa de
America
), o
27º meirande do mundo
, o meirande
estado sen litoral
do
hemisferio sur
e o setimo maior pais sen costa do mundo, despois de
Casaquistan
,
Mongolia
, o
Chad
,
Nixer
,
Mali
e
Etiopia
.
A poboacion do pais, estimada en 11 millons de persoas, e multietnica, incluindo
indixenas
,
mestizos
,
europeos
,
asiaticos
e
africanos
. A
segregacion racial
e social que comezou na colonizacion espanola continuou ate a era moderna. O
castelan
e a lingua oficial e predominante, ainda que outras 36
linguas indixenas
adquiriron status oficial, sendo as mais comuns o
guarani
, o
aimara
e o
quechua
.
Bolivia recibe o seu nome na honra de
Simon Bolivar
, un lider venezolano das
guerras de independencia hispanoamericanas
.
[
1
]
O lider de
Venezuela
,
Antonio Jose de Sucre
, tivo a opcion ofrecida por Bolivar de unir
Charcas
(a actual Bolivia) coa acabada de crear
Republica do Peru
, para unirse nas
Provincias Unidas do Rio da Prata
, ou declarar formalmente a sua independencia de Espana como un estado soberano. Sucre optou por crear un estado novo, e o 6 de agosto de 1825, co apoio local, nomeouno na honra de Simon Bolivar.
[
2
]
O nome orixinal do pais foi Republica de Bolivar. Alguns dias despois, o congresista Manuel Martin Cruz propuxo: "Se de Romulo, Roma; de Bolivar, Bolivia". O nome foi aprobado pola Republica o 3 de outubro de 1825.
[
3
]
En 2009, unha
nova constitucion
cambiou o nome oficial do pais para "
Estado Plurinacional
de Bolivia" en reconecemento da natureza multietnica da sua poboacion e para mellorar a posicion dos pobos indixenas de Bolivia baixo a nova constitucion.
[
3
]
En Bolivia desenvolveronse grandes civilizacions, das que a mais importante foi a civilizacion de
Tiahuanaco
. Tornouse parte do imperio Inca no
seculo XV
.
Cando os espanois chegaron no
seculo XVI
, Bolivia, rica en depositos de prata, foi incorporada no vicerreinado do
Pelo
, e mais tarde no de
La Plata
.
A loita pola independencia comezou en
1809
, mais permaneceu como parte da Espana ata
1825
, cando foi liberada por
Simon Bolivar
, a quen o pais debe o seu nome. Despois dunha breve union co Peru, Bolivia tornouse totalmente independente. Nos anos seguintes, Bolivia perdeu parte do seu territorio debido a vendas e a guerra.
Bolivia enfronta problemas culturais e raciais, e sufriu ao longo dos anos multiples revolucions e golpes militares. En 1980, a democracia foi restaurada despois da destitucion dunha xunta militar.
2005-2019: Presidencia de Evo Morales e nacionalizacion do petroleo
[
editar
|
editar a fonte
]
Evo Morales
ganou as
eleccions presidenciais de 2005
co 53,7 % dos votos, unha maioria absoluta pouco frecuente nas eleccions en Bolivia. En maio de 2006 Morales xerou controversia cando anunciou o seu intento de nacionalizar os hidrocarburos do pais. Cumprindo unha promesa de campana, o 6 de agosto de 2006, Morales abriu unha
asemblea constituinte
para comezar a escribir unha nova constitucion que lle outorgase mais poder a maioria indixena.
[
4
]
En agosto de 2007 xurdiu un conflito en
Sucre
, xa que a cidade esixiu un debate sobre a sede do goberno dentro da asemblea, agardando que os poderes executivo e lexislativo puidesen regresar a cidade, mais a asemblea e o goberno dixeron que esta demanda era pouco practica e politicamente non desexable. En maio de 2008 Evo Morales asinou o tratado constitutivo da
Union de Nacions Suramericanas
. Nas eleccions xerais de 2009, Evo Morales foi reelixido co 64,22 % dos votos. O seu partido,
Movemento o Socialismo
, tamen ganou unha maioria de dous terzos en ambalas camaras da
Asemblea Lexislativa Plurinacional de Bolivia
.
Despois de acusacions de fraude nas
eleccions xerais de Bolivia de 2019
e protestas contra o goberno, Morales renunciou o 10 de novembro de 2019. Isto produciuse pouco despois de que os militares esixisen a sua renuncia despois de ponerse do lado dos manifestantes, e os ex funcionarios do goberno informasen que se estaba a buscar o seu arresto.
[
5
]
[
6
]
Jeanine Anez
declarouse a si mesma como presidenta de Bolivia e asumiu o poder o 12 de novembro de 2019.
[
7
]
Alguns dos partidarios de Morales percibiron o seu ascenso o poder como un golpe de Estado. As protestas contra o goberno de Anez comezaron incitadas polos seguidores de Morales.
[
8
]
Moitos manifestantes son indixenas que se oponen as inclinacions evanxelicas cristias do novo goberno.
[
9
]
Salar de Uyuni
.
Na parte occidental do pais esta a
Cordilleira dos Andes
, na cal estan a montana mais alta do pais, o pico
Nevado Sajama
cos seus 6.542 m; o
lago Titicaca
, o mais alto lago do mundo; e o
Salar de Uyuni
, no departamento de
Potosi
, unha grande extension cuberta por
sal
que foi no pasado o fondo dun grande lago que se secou por
evaporacion
. O centro do pais e unha
meseta
, o "Altiplano", onde vive a maioria dos bolivianos. O leste do pais esta constituido por terras baixas, e cuberto pola
foresta humida
da
Amazonia
. O lago
Titicaca
situase na fronteira entre a Bolivia e o
Peru
. No occidente atopase o
Salar de Uyuni
, a maior planicie de sal do mundo.
O pais actualmente non ten litoral, despois de o perder nunha guerra co
Chile
, a
Guerra do Pacifico
, que ocorreu de
1879
a
1884
.
As cidades principais son
A Paz
,
Sucre
,
Santa Cruz de la Sierra
e
Cochabamba
.
Bolivia
esta dividida en 9 departamentos:
| Division politica
|
|
|
| Departamento
|
Poboacion
|
Supeficie (km²)
|
Densidade (*)
|
Capital (Hab.)
|
|
| Republica de Bolivia
|
9 627 269
|
1 098 581
|
8,8
|
Sucre
|
 Beni
|
414.758
|
213.564
|
1,9
|
Trinidad
(86.385)
|
 Chuquisaca
|
611.660
|
51.524
|
11,9
|
Sucre
(247.259)
|
 Cochabamba
|
1 709 806
|
55.631
|
22,7
|
Cochabamba
(586.813)
|
 La Paz
|
2 872 793
|
133.985
|
19,9
|
A Paz
(835.000)
|
 Oruro
|
437.131
|
53.558
|
8,2
|
Oruro
(216.620)
|
 Pando
|
69.541
|
63.827
|
1,1
|
Cobija
(32.217)
|
 Potosi
|
772.578
|
118.218
|
6,5
|
Potosi
(149.246)
|
 Santa Cruz
|
2 367 440
|
370.621
|
6,6
|
Santa Cruz de la Sierra
(1 397 000)
|
 Tarija
|
471.563
|
37.623
|
12,5
|
Tarija
(170.906)
|
| (*)= Todos os datos de poboacion son proxeccions do
INE
para
2006
[1]
. A densidade departamental esta calculada coa proxeccion da poboacion de
2006
.
Outras cidades importantes son: La Paz:
El Alto
827.000
, Cochabamba:
Quillacollo
90.000
Sacaba
127.000
, Tarija:
Yacuiba
90.000
, Santa Cruz:
Montero
90.000
, Beni:
Riberalta
78.000
.
|
Cada departamento esta subdividido en provincias, que son responsabeis dalguns asuntos locais.
O edificio gobernamental da
Asemblea Lexislativa Plurinacional de Bolivia
na Praza Murillo do centro da
Paz
.
Bolivia foi gobernada por gobernos democraticamente elixidos dende 1982; antes diso, foi gobernada por varias ditaduras. Os presidentes
Hernan Siles Zuazo
(1982?85) e
Victor Paz Estenssoro
(1985?89) comezaron un proceso de cesion de poderes pacificamente que continuou no tempo, ainda que tres presidentes renunciaron por mor das protestas populares:
Gonzalo Sanchez de Lozada
en 2003,
Carlos Mesa
en 2005 e
Evo Morales
en 2019.
A democracia multipartidista de Bolivia tivo unha ampla variedade de partidos na presidencia e no parlamento, ainda que o
Movemento Nacionalista Revolucionario
, a
Accion Democratica Nacionalista
e o
Movemento de Esquerda Revolucionaria
predominaron dende 1985 ate 2005. O 11 de novembro de 2019, todolos altos cargos gobernamentais foron desocupados despois da renuncia de
Evo Morales
e da sua executiva. O 13 de novembro de 2019,
Jeanine Anez
, unha senadora en nome de Beni, declarouse a si mesma como presidenta de Bolivia. Ela e
presidenta de Bolivia
de facto
.
A
constitucion
, redactada en 2006?07 e aprobada en 2009, garante o equilibrio dos poderes executivo, lexislativo, xudicial e electoral, asi como varios niveis de autonomia. O poder executivo tradicionalmente forte tende a eclipsar a
Asemblea Plurinacional
, cuxa funcion xeralmente se limita a debater e aprobar lexislacion iniciada polo executivo. O xudicial, que consiste no
Tribunal Supremo
e os tribunais departamentais e menores, estivo pragado de corrupcion e ineficacia. A traves das revisions da constitucion en 1994 e das leis posteriores, o goberno iniciou reformas potencialmente de grande alcance no sistema xudicial, asi como o aumento dos poderes de descentralizacion nos departamentos, concellos e territorios indixenas.
Bolivia ten a sua capital reconecida constitucionalmente en
Sucre
, mentres que A Paz e a sede do goberno. La Plata (hoxe Sucre) foi proclamada capital provisional do independente Alto Peru (posteriormente Bolivia) o 1 de xullo de 1826.
[
10
]
O 12 de xullo de 1839, o presidente
Jose Miguel de Velasco
proclamou unha lei na que nomeaba a cidade como capital de Bolivia, cambiandolle o nome na honra do lider revolucionario
Antonio Jose de Sucre
.
[
10
]
A sede do goberno boliviano trasladouse a
Paz
en principios do seculo XX, por mor da relativa distancia da cidade respecto do centros economicos, despois do decline de
Potosi
e a sua industria da prata, e do Partido Liberal na guerra de 1899.
A
constitucion de 2009
asigna o papel de capital nacional a Sucre, sen facer referencia a Paz no texto.
[
11
]
Ademais de ser a capital constitucional, o Tribunal Supremo de Bolivia atopase en Sucre, convertendoa na capital xudicial. Poren, o
Palacio Quemado
(o palacio presidencial e sde do poder executivo boliviano) atopase na Paz, asi como a Asemblea Lexislativa e o Organo Electoral Plurinacional. A Paz continua a ser qa sede do goberno.
Bolivia, hai moito un dos mais pobres e menos desenvolvidos paises da
America Latina
, fixo progresos considerabeis no sentido do desenvolvemento dunha economia de mercado.
[
Compre referencia
]
Durante a presidencia do
presidente
Gonzalo Sanchez de Lozada
(
1993
-
97
) Bolivia asinou un tratado de comercio libre con
Mexico
, tornouse membro asociado do Mercado Comun do Cono Sur (
Mercosul
) e procedeu a privatizacion da lina aerea estatal, da compania de telefonos, dos ferrocarris, da compania electrica e da compania petrolifera.
O crecemento economico minorou en
1999
, en parte debido a politicas orzamentariais restritivas, que limitaron os fondos necesarios para programas de loita contra a
pobreza
, e as consecuencias da
crise financeira asiatica
. No ano
2000
, serios disturbios publicos en abril e en setembro/outubro baixaron o crecemento a un 2,5%. O
PIB
boliviano non creceu en
2001
debido ao abrandamento global e a vagarosa actividade domestica.
[
Compre referencia
]
A escultura boliviana remontase ao periodo de
Tiwanaku
coas estelas antropomorfas como o
Monolito Bennett
ou as figuras esculpidas na Porta do sol. Mais adiante, no periodo colonial, destaca
Tito Yupanqui
, autor da Virxe de Copacabana, cuxa tecnica entroncou a tradicion indixena coa escultura espanola da epoca.
[
12
]
Posteriormente son salientables as esculturas talladas nas igrexas de
Sucre
e
Potosi
, que foran influenciadas pola
Escola Sevillana
e a Escuela Cuzquena.
[
12
]
No periodo republicano a escultura recibe un pulo coa creacion da Escola de Belas Artes da Paz
[
13
]
[
14
]
e deste xeito co andar do seculo XX destacan as figuras de
Emiliano Lujan
,
Hugo Almaraz
,
Victor Zapana
[
15
]
e principalmente
Marina Nunez del Prado
[
16
]
. Na obra de Nunez del Prado son salientables as esculturas caracterizadas polas estilizadas curvas (traballadas en
onix
,
granito
negro,
alabastro
etc.) que simbolizan a
muller
, un tema que ocupa un lugar central na sua arte.
[
13
]
Logo da decada de 1960 aparecen novas figuras como
Ted Carrasco
, Carlos Rodriguez e
Marcelo Callau
, autores que na sua maioria toman a sua inspiracion da sociedade boliviana e dos mitos andinos.
[
14
]
- ↑
Salem Press (ed.).
"Simon Bolivar"
. Arquivado dende
o orixinal
o 25 de agosto de 2013
. Consultado o 28 de xaneiro 2014
.
- ↑
Historia-bolivia.com (ed.).
"6 de Agosto: Independencia de Bolivia"
. Arquivado dende
o orixinal
o 20 de agosto de 2011
. Consultado o 14 de xullo de 2013
.
- ↑
3,0
3,1
Blogs.law.harvard.edu, ed. (11 de xaneiro de 2009).
"What countries are named after individuals or families?"
. Arquivado dende
o orixinal
o 19 de xullo de 2011
. Consultado o 14 de xullo de 2013
.
- ↑
BBC News, ed. (6 de agosto de 2006).
"Push for new Bolivia constitution"
. Arquivado dende
o orixinal
o 27 de marzo de 2010
. Consultado o 30 de agosto de 2010
.
- ↑
Londono, Ernesto (10 de novembro de 2019).
"Bolivian Leader Evo Morales Steps Down"
– via NYTimes.com.
- ↑
English, teleSUR (10 de novembro de 2019).
"#Bolivia | Former President of the National Assembly and current Minister of Health Gabriela Montano denounces that police are “illegally intending to arrest #EvoMorales. We denounce this madness to the world.”https://twitter.com/GabrielaSCZ/status/1193671831254962176 …"
.
- ↑
BBC, ed. (13 de novembro de 2019).
"Bolivia crisis: Jeanine Anez assumes interim presidency"
. Consultado o 18 de novembro de 2019
.
- ↑
"BBC Mundo"
.
- ↑
CNN, Gremaud Angee and Joshua Berlinger (20 de novembro de 2019).
"Bolivia crisis: Death toll rises as security forces overwhelm protesters near La Paz"
.
CNN
. Arquivado dende
o orixinal
o 20 de novembro de 2019
. Consultado o 20 de novembro de 2019
.
- ↑
10,0
10,1
Sucre., Sociedad Geografica (1903). Impr. "Bolivar" de M. Pizarro, ed.
Diccionario geografico del Departamento de Chuquisaca: contiene datos geograficos, historicos y estadisticos
. pp. 296?97.
- ↑
Nueva Constitucion Politica del Estado (ed.).
"Political Constitution of the State, First Part, Title I, Chapter One: Model of State"
(PDF)
. p. 4. Arquivado dende
o orixinal
(PDF)
o 19 de xuno de 2009
. Consultado o 14 de xullo de 2013
.
I. Sucre is the Capital of Bolivia."
- ↑
12,0
12,1
Embajada de Bolivia en Brasil.
"Escultura"
.
www.embolivia.org.br
. Arquivado dende
o orixinal
o 16 de xuno de 2013
. Consultado o 27 de agosto de 2020
.
- ↑
13,0
13,1
Mazza, Giovanna Pezzuol (2018-10-03).
Esculpindo a mulher indigena: producao artistica e autobiografica de Marina Nunez del Prado (1908-1995)
(Tese)
(en
portugues
)
. Sao Paulo: Universidade de Sao Paulo.
doi
:
10.11606/d.8.2018.tde-03102018-163648
.
- ↑
14,0
14,1
Querejazu, Pedro.
"La Pintura Boliviana del Siglo XX - La Nueva Generacion"
.
www.bolivianet.com
. Consultado o 27 de agosto de 2020
.
- ↑
Pentimalli, Michela (2009).
Bolivia, los caminos de la escultura.
La Paz, Bolivia: Fundacion Simon I. Patino. p. 39.
ISBN
978-99954-0-667-7
.
OCLC
658218012
.
citado en
Mazza, Giovanna Pezzuol (2018-10-03).
Esculpindo a mulher indigena: producao artistica e autobiografica de Marina Nunez del Prado (1908-1995)
(Tese)
(en
portugues
)
. Sao Paulo: Universidade de Sao Paulo. p. 145.
doi
:
10.11606/d.8.2018.tde-03102018-163648
.
- ↑
"Marina Nunez del Prado: Escultora boliviana"
.
www.info.caserita.com
. Consultado o 27 de agosto de 2020
.