 An Pholainn
|
|---|
Rzeczpospolita Polska
(pl)
Polska
(pl)
 |
|
|
|
|
|
|
|
| Aintiun
| Mazurek D?browskiego
(26 Feabhra 1927)
|
|---|
|
|
| Mana
| ≪
Move your imagination
≫
|
|---|
| Ainmnithe in omos
| Polans
(en)
 |
|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Priomhchathair
| Varsa
|
|---|
|
| Iomlan
| 38,382,576 (2019)
|
|---|
| • Dlus
| 122.75
hab./km²
|
|---|
| Teanga oifigiuil
| an Pholainnis
(
teanga oifigiuil
)
|
|---|
|
| Cuid de
| an Eoraip Lair
Oirthear na hEorpa
an Limistear Eorpach Eacnamaioch
Aontas Eorpach
(2004?)
|
|---|
| Achar dromchla
| 312,683 km²
|
|---|
| • Uisce
| 2.6 %
|
|---|
| Suite i no in aice le limistear uisce
| Muir Bhailt
,
An Oder
,
Lusatian Neisse
(en)
,
Jizera
,
Divoka Orlice
(en)
,
Opava
,
Olza
,
Orava
(en)
,
Białka
,
Dunajec
,
Poprad
,
Western Bug
(en)
,
An Viostuile
agus
Note?
|
|---|
| Pointe is airde
| Rysy
(en)
(2,499 m)
|
|---|
| Pointe is isle
| ?uławy Wi?lane
(en)
(?1.8 m)
|
|---|
| Ar theorainn le
| |
|---|
|
| Leanann se/si
| Congress Poland
(en)
,
Regency Council
(en)
,
Republic of Tarnobrzeg
(en)
,
Rada Narodowa Ksi?stwa Cieszy?skiego
(en)
agus
Daonphoblacht na Polainne
|
|---|
| Cruthu
| 10 haois
:
Tir
11 Samhain 1918
:
Stat ceannasach
|
|---|
| Saoire phoibli
| |
|---|
| Earlamh
| Adalbert of Prague
(en)
agus
Stanislaus of Szczepanow
(en)
|
|---|
|
| Coras rialtais
| coras parlaiminteach
,
stat aonadach
agus
semi-presidential system
(en)
|
|---|
| Comhlacht feidhmiuchain
| Council of Ministers
(en)
|
|---|
| Comhlacht reachtach
| Parlaimint na Polainne
|
|---|
| • Uachtaran na Polainne
| Wojciech Jaruzelski
(1989?1990)
|
|---|
| • Priomh-Aire na Polainne
| Donald Tusk
(2023?)
|
|---|
| Udaras breithiunach is airde
| Cuirt Uachtarach na Polainne
|
|---|
|
| OTI ainmniuil
| 679,441,900,611 $ (2021)
|
|---|
| Airgeadra
| złoty
|
|---|
|
| Lonnaithe i gcrios ama
| |
|---|
| Fearann Idirlin barrleibheil
| .pl
|
|---|
| Glaochod
| +48
|
|---|
| Uimhir theileafoin eigeandala
| 112
,
986
,
998
,
999
agus
997
|
|---|
|
| Cod tire
| PL
|
|---|
| Cod NUTS
| PL
|
|---|
|
|
  |
Tir
i
an Pholainn
(
Polainnis
:
Polska
), no
Poblacht na Polainne
(
Polainnis
:
Rzeczpospolita Polska
), mar a thugtar uirthi go hoifigiuil, ata suite ar chosta theas
Mhuir Bhailt
. Ta si ag criochantacht leis
an nGearmain
, le
Poblacht na Seice
, leis
an tSlovaic
, leis
an Ucrain
, leis
an mBilearuis
agus leis
an Liotuain
. Thairis sin, ta ceantar Kaliningrad, ar leis
an Ruis
e, suite idir an Liotuain agus an Pholainn.
Tugann na Polannaigh fein
Polska
ar a dtir dhuchais ina dteanga fein. Ta an t-ainm seo bunaithe ar
Polanie
, is e sin, treibh de Shlavaigh a raibh conai orthu ar mhachairi mora na tire fado. Ciallaionn an focal fein
pole
"pairc" no "machaire" sa teanga. Ta ainmneacha na tire i dteangacha eile freamhaithe on tamhan ceanna, ce is moite de chupla eisceacht:
Lehistan
a thugtar ar an bPolainn sa Tuircis,
Lengyelorszag
san Ungairis, agus
Lenkija
sa Liotuainis. Ta na hainmneacha seo bunaithe ar ainm treibhe eile, mar ata,
L?dzianie
. Bhi an treibh seo ag cur fuithi i gcriocha oirthuaisceartacha na Polainne de reir mar a bhreathnaionn an tir inniu.
Is e ainm oifigiuil na tire na
Rzeczpospolita Polska
. Ni usaidtear an focal duchasach sin
rzeczpospolita
mar thearma Polainnise ar phoblacht ach le tagairt a dheanamh do phoblacht na Polainne. Na poblachtai eile, cosuil le hEirinn, tugtar
republika
orthu. Le firinne, nil i
rzeczpospolita
fein ach aistriu focal ar fhocal ar
respublica
na Laidine, no ciallaionn an da fhocal
gno poibli
.
I ndiaidh bhlianta fada an
Chumannachais
, d'eirigh leis na Polannaigh daonlathas ceart a chur ar bun faoi dheoidh i dtus na nochaidi. Is
poblacht
pharlaiminteach i an tir inniu, agus dha theach -
Sejm
(an dail, no teach na dteachtai) agus
Senat
(an seanad) - sa pharlaimint. Ta 460 feisire ar
Sejm
, agus na saoranaigh ag caitheamh a votai sna holltoghchain uair in aghaidh na gceithre mbliana. Ta 100 Seanadoir ann, agus iad a dtoghadh sna holltoghchain chomh maith. Tugtar
Zgromadzenie Narodowe
no an Comhthionol Naisiunta ar dha theach na parlaiminte in eineacht - ar an Oireachtas, i dtearmai Eireannacha.
Bhi pairtithe eagsula sa pharlaimint i mblianta an Chumannachais fein, cosuil le pairti na bhfeirmeoiri (SL -
Stronnictwo Ludowe
no Pairti an Phobail) agus pairti oifigiuil na gCaitliceach (PAX). Ba e an Pairti Cumannach, no
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
- "Pairti Aontaithe Lucht Oibre na Polainne" - a bhi i mbun na gcursai dhairire, afach. Ba e an ficsean oifigiuil go raibh an pairti sin cruthaithe ag na Cumannaigh agus ag na Soisialaigh Dhaonlathacha in eineacht - sin e an chuis go raibh an t-ainm sin air.
Ta tionchar nach beag ag na hiar-Chumannaigh i gconai ar an saol
polaitiuil
sa Pholainn. Nior eirigh leis na mionphairtithe a thainig ar an bhfod i ndiaidh athbhreith an daonlathais iad fein a bhuanu, agus sa la ata inniu ann, bionn na pairtithe nua ag teacht agus ag imeacht, toghchan i ndiaidh a cheile. Bionn cuid mhor de na Polannaigh sach eiginnte i gconai faoina ndearcadh polaitiuil fein, agus grupai beaga tuathghriosoireachta coitianta go leor ar fud na sochai.
Roimh an
Dara Cogadh Domhanda
, bhi an Pholainn lan mionlaigh mhora eitneacha, agus bruionachas ar siul go minic idir na mionlaigh agus na naisiunaithe antoisceacha Polannacha. I ndiaidh an chogaidh, afach, ta an Pholainn iontach aonchinealach o thaobh an
daonra
de.
Is i an Pholainnis
teanga
oifigiuil na tire, agus i o dhuchas ag 96 % den 38 milliun duine ata ag cur futhu sa tir. Is teanga Shlavach i an Pholainnis, agus is iad an tSeicis, an tSlovaicis agus an tSorbais, teanga neamhfhorleathan a labhraitear in oirthear na Gearmaine, is gaolmhaire lei. An ceithre faoin gcead eile, ta siad ag labhairt
Ucrainis
,
Bilearuisis
,
Liotuainis
,
Giudais
(teanga ata freamhaithe on tsean-Ghearmainis),
Gearmainis
no
Tatairis
. Is
Caitlicigh
iad lucht labhartha na Polainnise de ghnath. Bionn creideamh mionlaigh eigin ag dul leis an teanga no leis an duchas mionlaigh go minic. Mar shampla, bionn an creideamh Protastunach ag baint leis an nGearmainis. Na hUcrainigh, aris, is dual doibh urraim a thabhairt da n-eaglais
Chaitliceach Oirthearach
, eaglais a chloionn leis na deasghnatha
Greigeacha
, ce go dtugann si aitheantas don
Phapa
. Is Ceartchreidmhigh Oirthearacha iad na Bilearuisigh, agus na Tataraigh ina
Moslamaigh
. I ndiaidh an rodaigh a rinne Uileloscadh na
Naitsithe
ar phobal mor millteanach na nGiudach sa Pholainn, ni mhaireann ach dornan acu beo sa tir. Bionn an Ghiudais a labhairt ag an tseanghluin, ach dealraionn se nach mbacann na Giudaigh oga leis an teanga seo a thuilleadh. Giudach Polannach ab ea an Dr
Ludwig Zamenhof
, a thionscain an teanga idirnaisiunta
Esperanto
i gcathair Varsa sa bhliain 1887.
I mblianta an
Chumannachais
, chuir dream reasunta mor de dhideanaithe Cumannacha on
nGreig
futhu sa Pholainn, agus iad ag iarraidh saol culturtha da gcuid fein agus ina dteanga fein a choinneail ag imeacht. De reir chosulachta, afach, ni raibh teacht aniar sa
Ghreigis
mar theanga mhionlaigh sa Pholainn, no ta an teanga ag imeacht go tiubh teirimeach i measc shliocht sleachta na ndideanaithe inniu, agus iad ag dul leis an bPolainnis agus le nosanna na bPolannach go brea sasta.
Cuigi na Polainne
Ta se chuig deag sa Pholainn.
Wojewodztwa
a thugtar ar na cuigi, is e sin, vovadachtai - ta gaol ag an bhfocal le hainm na Vovaidine sa tSeirbia. Is e an
powiat
no an contae an chead leibheal riarachain taobh thios den chuige, agus ta 379 b
powiat
sa Pholainn ar fad. Ta na
powiaty
(sin e an uimhir iolra sa Pholainnis) roinnte ina n
gminy
(uimhir uatha:
gmina
), a bhfeadfai paroisti a thabhairt orthu as Gaeilge (ta an focal fein bunaithe ar
Gemeinde
na Gearmainise, focal a chiallaionn paroiste). Ta 2479 n
gmina
sa Pholainn.
Is iad na cuigi no na
wojewodztwa
na:
- Pomorskie
, priomhchathair:
Gda?sk
- Zachodniopomorskie
, priomhchathair:
Szczecin
- Lubuskie
, priomhchathair:
Zielona Gora
- Wielkopolskie
, priomhchathair:
Pozna?
- Dolno?l?skie
, priomhchathair:
Wrocław
- Opolskie
, priomhchathair:
Opole
- ?l?skie
, priomhchathair:
Katowice
- Małopolskie
, priomhchathair:
Krakow
- ?wi?tokrzyskie
, priomhchathair:
Kielce
- Lubelskie
, priomhchathair:
Lublin
- Mazowieckie
, priomhchathair:
Varsa
- Łodzkie
, priomhchathair:
Łod?
- Kujawsko-Pomorskie
, priomhchathracha:
Bydgoszcz
(ait a bhfuil conai ar an vovad, is e sin, ar ghobharnoir an chuige) agus
Toru?
(ait a mbionn Comhairle an Chuige ag tionol)
- Warmi?sko-Mazurskie
, priomhchathair:
Olsztyn
- Podlaskie
, priomhchathair:
Białystok
- Podkarpackie
, priomhchathair:
Rzeszow
Thainig na treibheanna Slavacha go dti limistear na Polainne i mblianta Imirce Mhor na Naisiun, sna salacha ag na Teotanaigh agus na Hunaigh a rinne spior spear d'Impireacht na hIar-Roimhe i dtus na
Meanaoiseanna
. Thosaigh an t-eagar ceart polaitiuil ag teacht ar an bPolainn sa deichiu haois, faoi stiuir an ritheaghlaigh ata ainmnithe as Piast, sinsear finscealach na clainne nach raibh ann ar dtus ach treabhdoir bocht.
Usaidtear an
złoty
mar airgeadra sa Pholainn. Dar le tuairisc na bliana 2017 on
gCiste Airgeaduil Idirnaisiunta
, is e geilleagar na Polainne an 24u ceann is mo ar domhan de reir olltairgeacht intire (
OTI
) paireachta cumhacht cheannaigh (PCC), agus an 24u ceann freisin de reir OTI ainmniula. De reir OTI PCC de reir chonaithigh, is an 47u geilleagar is mo ar domhan ata ag an bPolainn, e ar $29,251 don chonaitheach.
De reir
Inneacs Forbartha Daonna, Socraithe don Eagothroime, 2019
na
Naisiun Aontaithe
(
en
), inneacs a dheanann iarracht an caighdean maireachtala a thomhas i ngach tir de reir gneithe eacnamaiochta agus neamheacnamaiochta, is i an 27u tir is forbartha ar domhan i an Pholainn, as 150 tir a tomhaiseadh.
[1]
Cuireann se sin i mar an 16u tir is forbartha as 27 ballstat an
Aontais Eorpaigh
. I
dTuarascail Sonais Domhanda
2018
na Naisiun Aontaithe, meastar gurb i an Pholainn an 42u tir is sona, as 156 thir.
I Mi Eanair 2020, is ag 2.9% a bhi rata difhostaithe na tire, an dara leibheal is isle san Aontas Eorpach, i ndiaidh na
Seice
ach amhain.
[2]
-
-
-
Hallai trachtala Sukiennice in
Krakow
-
-
-
-
-
-
-
-
-