| Itala lingvo
|
| Italiano
|
|
| Teritorioj kun signifa nombro de ital-parolantoj
|
| lingvo ?
moderna lingvo
|
| italaj latinidaj lingvoj ? sud-E?ropaj lingvoj
|
| Parolata en
|
Italio
,
San-Marino
,
Vatikanurbo
,
Svislando
,
Slovenio
,
Kroatio
,
Francio
,
Monako
,
Libio
,
Tunizio
,
Eritreo
,
Etiopio
,
Somalio
,
Malto
,
Albanio
,
Kanado
,
Argentino
,
Brazilo
,
Meksiko
,
Venezuelo
|
| Parolantoj
|
64 800 000
|
| Denaskaj parolantoj
|
proksimume 70 milionoj
|
| Fremdlingvo / dua lingvo por
|
proksimume 55 milionoj
|
| Skribo
|
latina
|
| Lingvistika
klasifiko
|
Hinde?ropa lingvaro
-
Italika lingvaro
-
Latinida lingvaro
-
Orienta latinida lingvaro
-
Itala lingvo
|
| Oficiala statuso
|
| Oficiala lingvo en
|
Italio,
San Marino
,
Vatikanurbo
,
Svislando
|
| Reguligita de
|
Accademia della Crusca
|
| Lingva statuso
|
1 sekura
|
| Lingvaj kodoj
|
| Lingvaj kodoj
|
|
|
ISO 639
-1
|
it
|
|
ISO 639
-2
|
ita
|
|
ISO 639-3
|
ita
|
|
SIL
|
ITN
|
|
Glottolog
|
ital1282
|
| Angla
nomo
|
Italian
|
| Franca
nomo
|
italien
|
| Vikipedio
|
|
|
|
La
itala lingvo
(
a?skultu
; itale:
Italiano
) estas
latinida lingvo
, el la familio de
hinde?ropaj lingvoj
. ?i estas bazita sur la klerula florenca varianto de la
toskana dialekto
uzita en la
dekkvara jarcento
, kiu kiel la aliaj dialektoj de Italio devenas de la neklerula latina lingvo parolata post la disfalo de la romia imperio.
?i estas parolata de 70 milionoj, precipe en
Italio
kaj
Svislando
.
La unua teksto en la itala estas de
960
. Inter 960?1225 la itala fari?is literatura lingvo. Dum la
14-a jarcento
la
florenca
dialekto, kiel formigita de
Dante Alighieri
,
Giovanni Boccaccio
kaj
Francesco Petrarca
, fari?is la normo, spite de la manko de politika unueco en Italio ?is la
19-a jarcento
. Tamen plejmulto de la nekleraj homoj da?rigis parolante nur siajn regionajn lingvojn ?is la fino de la Dua Mondmilito. ?is la kvindekaj jaroj, nur bone instruitaj homoj kapablis paroli ?in, dum la plej multo de la homoj nur parolis sian lokan dialekton. Pro la disvastigo de la televido, kiu ?iam dissendas en la itala, kaj ?enerala instruado en publikaj lernejoj, kie oni lernas nur en la itala, la plej multo de italoj nuntempe bone konas la norman italan.
Dum la 16-a kaj la 17-a jarcentoj la itala lingvo ?uis grandan presti?on en E?ropo. ?i fari?is kaj plejparte da?re restas la lingvo de la
muzikaj terminoj
. ?is komenco de la 19-a jarcento la
operoj
estis verkitaj en la itala lingvo, e? se la komponanto estis en Anglio, Germanio kiel
Georg Friedrich Handel
, A?strio kiel
Mozart
a? en
Rusio
.
La vokaloj de la itala lingvo estas
a
,
e
,
?
,
i
,
o
,
?
kaj
u
.
|
|
Prononco
|
| A
|
A
|
| B
|
B
|
| C
|
?
anta?
e
,
i
;
K
anta? ?iuj aliaj konsonantoj kaj vokaloj (
che
,
chi
estas prononcataj kiel ke, ki)
|
| D
|
D
|
| E
|
E
|
| F
|
F
|
| G
|
?
anta?
e
,
i
;
G
anta? ?iuj aliaj konsonantoj kaj vokaloj (
ghe
,
ghi
estas prononcataj kiel ge, gi)
|
| H
|
Ne estas prononcata (bvl. vidi literojn C kaj G, kaj la digramon SC)
|
| I
|
I
|
| L
|
L
|
| M
|
M
|
| N
|
N
|
| O
|
O
|
| P
|
P
|
| Q
|
K
(post
q
estas ?iam
u
, prononcata kiel "?" kaj unu vokalo; ?i ?iam estas prononcata kiel k?)
|
| R
|
R
|
| S
|
S (
Z
inter du vokaloj kaj anta?
b
,
d
,
g
,
l
,
m
,
n
,
r
kaj
v
)
|
| T
|
T
|
| U
|
U
|
| V
|
V
|
| Z
|
kiel en esperanto c a?
?
|
- GN
estas prononcata kiel
?
- GLI
kiel
?
kiam ?i reprenzentas la artikolon
gli
kaj anka? kiam post ?i estas vokalo (
a
gli
o, fi
gli
o
), alie ?i estas prononcata kiel en esperanto GLI (
glissare, negligente, glossario
).
- SC
anta?
e
,
i
estas prononcata kiel
?
, (ekzemple
pesce, fascia
estas prononcataj kiel pe??e fa??a la sono estas ?iam
geminata
.) ?i estas prononcata kiel
sk
kiam ?i estas anta? aliaj konsonantoj kaj vokaloj (anka?
sche
,
schi
estas prononcataj kiel en esperanto ske, ski).
La "grava" akcento estas skribata nur se ?i trovi?as sur la lasta vokalo (ekzemple
citta
,
pero
,
piu
ktp…).
La "akuta" akcento trovi?as sur vortoj, kiuj sen ?i havus la saman skribon por eviti ambiguecojn (ekzemple
principi
kaj
principi,
ancora
kaj
ancora
ktp…)
Preska? ?iam ?i estas sur la anta?lasta silabo, sed povas esti sur la lasta, trialasta, kvaralasta kaj malofte e? sur la kvinalasta silabo. Cetere la akcento distingas la vorton
e
(?i estas), elparolata
?
, de la vorto
e
(kaj), elparolata
e
,
li
(tie) de
li
(ilin),
si
(jes) de
si
(oni).
La sonoj
kw
kaj
kkw
povas esti esprimataj multmaniere. Kutime oni esprimas ilin respektive per ?
QU
? (ekzemple
quadro
, pentra?o) kaj ?
CQU
? (ekzemple
acqua
, akvo) sed ekzistas esceptoj; la sono
kwo
uzas ?
CUO
? anstata? ?
QUO
? (ekzemple
cu
oco
, kuiristo;
s
cu
ola
, lernejo;
cu
ore
, koro) kaj ekzistas ununura vorto, kiu uzas ?
QQU
? anstata? ?
CQU
?, nome
soqquadro
(malordego).
La litero
H
neniam estas elparolata kaj distingas la vortojn
ha
(?i havas),
ho
(mi havas),
hanno
(ili havas) de
a
(al),
o
(a?) kaj
anno
(jaro). Cetere
ho
estas elparolata kiel
?
,
o
kiel
o
. ?i estas anka? necesa por havi la sonojn k, g, sk anta? e, i (bonvolu vidi supre ?e la priskriboj de tiuj literoj/digramoj).
Ciao!
= Saluton!
Come stai?
= Kiel vi fartas?
Sto bene
= Mi fartas bone
Grazie
= Dankon
Arrivederci
= ?is revido
Buon giorno
= Bonan tagon
Buona sera
= Bonan vesperon
Buona notte
= Bonan nokton
Ti amo
= Mi amas vin.
?ielo
,
fari
,
papo
,
se
,
sinjoro
,
vo?o
,
-ec-
,
-a?-
,
-et-
.
Kelkaj muzikaj vortoj venas el la itala lingvo:
- Soprano
- Forte (Forto)
- Piano (Malforto)
- Crescendo (Kres?endo)
Padre nostro che sei nei cieli,
sia santificato il tuo nome;
venga il tuo regno,
sia fatta la tua volonta,
come in cielo cosi in terra.
Dacci oggi il nostro pane quotidiano,
rimetti a noi i nostri debiti,
come noi li rimettiamo ai nostri debitori
e non ci indurre in tentazione,
ma liberaci dal male.
Amen