Расейская мова
|
русский язык
|
|
Кра?ны, дзе расейская мова мае аф?цыйны статус
За?важная колькасьць расейскамо?нага насельн?цтва
|
Ужываецца ?
| Расе?
;
дыяспара ?ншых кра?на?
СССР
,
Заходняй Э?ропы
,
?зра?лю
,
ЗША
,
Канады
|
---|
Рэг?ён
| першапачаткова ? цэнтар э?рапейскае Расе?,
цяпер ? Расея, а таксама дыяспара кра?на? былога СССР ? кра?на? Захаду
|
---|
Колькасьць карыстальн?ка?
|
|
---|
Клясыф?кацыя
| ?ндаэ?рапейская сям'я
|
---|
Аф?цыйны статус
|
---|
Аф?цыйная мова ?
| прызнаных кра?нах
:
Расея
,
Беларусь
,
непрызнаных, дэ-факта ?сных
:
Па?днёвая Асэтыя
|
---|
Дапаможная мова ?
| аф?цыйны статус
:
Казахстан
,
Кыргыстан
,
Таджык?стан
,
Абхаз?я
,
Прыднястро?е
,
рэг?янальная
:
Малдова
(
Гагавуз?я
,
Прыднястро?е
),
Румын?я
(некаторыя камуны жудэца? Тулча й Канстанца),
ЗША
(
Нью-Ёрк
),
арган?зацы?
:
ААН
,
МАГАТЭ
,
М?жнародная арган?зацыя грамадзянскай ав?яцы?
,
ЮНЭСКО
,
САЗ
,
СНД
,
Э?раз?йская эканам?чная супольнасьць
,
АДКБ
,
Шанхайская арган?зацыя супрацо?н?цтва
,
АБСЭ
,
Сакратарыят Дамовы аб Антарктыцы
,
ISO
|
---|
Рэгулюецца
| ?нстытутам расейскае мовы пры Расейскай акадэм?? навук
|
---|
Статус
:
| 1 дзяржа?ная
[d]
[1]
|
---|
П?сьмо
| расейск? альфабэт
?
к?рыл?ца
|
---|
Коды мовы
|
---|
ISO 639
-1
| ru
|
---|
ISO 639-2(Б)
| rus
|
---|
ISO 639-2(Т)
| rus
|
---|
ISO 639-3
| rus
|
Расе?йская мова
(г?старычная
маско?ская мова
[2]
[3]
[4]
[5]
[a]
; рас.
русский язык
) ?
усходнеславянская мова
славянскае гал?ны
? складзе
?ндаэ?рапейскай мо?най сям’?
.
Расейскую мову л?чаць
роднай
170 м?льёна? чалавек, зь як?х каля 130 м?льёна? жыве ?
Расе?
. Расейская мова мае статус
дзяржа?най мовы
? Расе?,
аф?цыйнай мовай
у
Казахстане
(побач з
казаскай мовай
у якасьц? дзяржа?най),
Кыргыстане
(побач з
кыргыскай мовай
у якасьц? дзяржа?най). Расейская мова таксама мае статус аф?цыйнай у непрызнаных утварэньнях
Абхаз?я
,
Па?днёвая Асэтыя
?
Прыднястро?е
, а таксама ? а?таномнай
Гагавуз??
(
Малдова
). У
Беларус?
часо?
прарасейскага
рэжыму Лукашэнк?
дзеля адна?леньня
пал?тык? рус?ф?кацы? кра?ны
з мэтай атрымаць падтрымку ? грошы Расе?
[6]
Аляксандар Лукашэнка
дэ-факта
нада?
расейскай мове
статус дзяржа?най мовы (фармальна побач зь
беларускай
, якая аднак, пачала дыскрым?навацца
[7]
) на падставе аф?цыйна агучаных вын?ка?
рэфэрэндуму 1995 году
, як? супярэчы?
Канстытуцы? Беларус?
? дзейнаму заканада?ству, адзнача?ся парушэньнем закона?
[8]
? фальсыф?кацыяй вын?ка? галасаваньня
[9]
.
Расейская (у арыг?нале ?
маско?ская
,
маскав?цкая
) мова дакладна разьмяжо?валася з
рускай мовай
(пад якой звычайна разумел?
старабеларускую
) у творах заходнеславянск?х ? ?ншаславянск?х г?сторыка? ? л?нгв?ста? прыкладна да сярэдз?ны XVII стагодзьдзя, кал? пачало адбывацца ?х паступовае атаясамл?ваньне
[10]
. У
Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м
?
Рэчы Паспал?тай
расейскую мову называл?
маско?скай
дзеля адрозьненьня ад рускай (старабеларускай) мовы
[2]
[4]
[b]
. Ва
?кра?не
таксама адрозьн?вал?
стара?кра?нскую мову
? старабеларускую (л?то?скую) мовы ад маско?скай ? напрыклад, у падрыхтаваным у канцы XVII ? пачатку XVIII ст. на па?днёвай Чарн?га?шчыне або на па?ночнай Палта?шчыне зборн?ку верша? Кл?менц?я З?но??ва: ≪
О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах
по лито(в)ски(и)
≫
[12]
.
Тым часам у самой
Маско?скай дзяржаве
пад ≪рускай≫ разумел?
царко?наславянскую мову
[13]
[14]
, а не жывую або мясцовую п?сьмовую мову
[15]
. За часам?
Расейскай ?мпэры?
да 1830-х гадо? расейскую мову звычайна азначал? як рас.
российский язык
[15]
. Гэтая назва зьяв?лася ? XVII ст. ? пашырылася ? XVIII ст., у тым л?ку ? працы
М?ха?ла Ламаносава
≪Расейская граматыка≫ (рас.
≪Российская грамматика≫
)
[16]
. Пазьней зьяв?лася яшчэ назва рас.
великорусский / великоросский язык
дзеля пазначэньня мовы расейца?, як?х у Расейскай ?мпэры? па
падзелах Рэчы Паспал?тай
пачал? называць рас.
великоруссы / великороссы
.
Беларуск?я словы
Расея
(да рас.
Россия, Великороссия
) ?
расейск?
(да рас.
великорусский
) падае
Беларуска-расейск? сло?н?к
М?колы Байкова
?
Сьцяпана Некрашэв?ча
(1925 год). Гэты ж сло?н?к да перакладу рас.
великорусский
прапануе таксама варыянты
маско?ск?
?
маскальск?
. Раней назва
расейская мова
?жывалася як асно?ная ? газэце
Наша Н?ва
[17]
. Назвы
Расея
?
расейск?
? нарматы?ныя ? сучаснай нармал?зацы?
Беларускага клясычнага правап?су
(2005 год)
[18]
. Паводле
Этымаляг?чнага сло?н?ка беларускай мовы
НАН Беларус?
, словы
Расея
,
расейск?
,
расеец
не нясуць абражальнай
сэмантык?
?, магчыма, прыйшл? ? беларускую мову з расейск?х дыялекта? (або ? вын?ку ?ласных фанэтычных працэса? ? паводле той жа мадэл?, што ? беларуск?я народныя формы ?мёна?
А?дакея
?
Захвея
/
Сахвея
ад
Е?дак?я
?
Саф?я
[17]
), дзе л?чыл?ся першасным?, народным? словам? ? адрозьненьне ад штучнай назвы
Рас?я
(рас.
Россия
), што пашыралася ? Масков?? з пачатку XVI ст. як слова высокага стылю беспасярэдне пад уплывам
грэцкай мовы
[19]
. Форма
Расея
? заканамерная з пункту гледжаньня
акцэнталёг??
: ужываньне ≪е≫ замест ≪?≫ вызначаецца пазыцыяй нац?ску (напрыклад,
Карэ?я
,
Гв?не?я
,
Эрытрэ?я
,
Дагаме?я
ды ?ншыя) ? яго замена на ≪?≫ ? расейскай л?таратурнай мове, в?даць, адбылася пад уплывам назва? э?рапейск?х кра?на? (
А?нгл?я
,
Галя?ндыя
,
Швэ?цыя
ды ?ншыя)
[20]
.
Аснову
альфабэту
расейскае мовы складае
к?рыл?ца
. З часо? апошняе
рэформы
расейскае артаграф?? ? 1918 годзе ? склад расейскага альфабэту ?ваходзяць 33 л?тары. Зь ?х 10 л?тара? выкарысто?ваюцца для перадачы галосных гука?:
а
,
е
,
ё
,
и
,
о
,
у
,
ы
,
э
,
ю
?
я
(пры гэтым дадзеных л?тара? менш у пара?наньн? з колькасьцю ?ласна галосных). Астатн?я 23 л?тары перадаюць зычныя гук?, пры гэтым л?тары
ъ
?
ь
выкарысто?ваюцца не для адлюстраваньня асобных самастойных гука?, а ёсьць ?ндыкатарам? цьвёрдасьц? альбо мяккасьц? ная?ных зычных (
больш падрабязная ?нфармацыя ? артыкуле:
расейская фанэтыка
).
А а
|
Б б
|
В в
|
Г г
|
Д д
|
Е е
|
Ё ё
|
Ж ж
|
З з
|
И и
|
Й й
|
К к
|
Л л
|
М м
|
Н н
|
О о
|
П п
|
Р р
|
С с
|
Т т
|
У у
|
Ф ф
|
Х х
|
Ц ц
|
Ч ч
|
Ш ш
|
Щ щ
|
Ъ ъ
|
Ы ы
|
Ь ь
|
Э э
|
Ю ю
|
Я я
|
Так?м чынам, большасьць л?тара? расейскага альфабэту супадае зь
беларуск?м
, аднак ёсьць асабл?васьц?. У расейск?м альфабэце няма л?тара?
?
?
?
. Першая зус?м адсутн?чае ? расейскай мове. Другая абазначаецца л?тарай
И
. Гэтая л?тара раней ?снавала ? ? беларускай мове, аднак у XX ст. яе перастал? выкарысто?ваць. У расейск?м альфабэце ?снуюць л?тары, як?х няма ? беларускай —
И
,
Щ
,
Ъ
. Пасьля 1918 году л?тара
Ъ
была забаронена ? не выкарысто?валася да 1960-х гадо?. Л?тара
Щ
выкарысто?ваецца для абазначэньня на п?сьме гуку, падобнага на мякк? [ш'], як? адсутн?чае ? беларускай мове. З расейскае мовы
Щ
перадаецца на беларускую дзьвюма л?тарам?
ШЧ
. Напрыклад, расейскае слова
Благовещенск
перадаецца беларуск?м п?сьмом
Благавешчанск
.
Был? ? расейскае мове ?ншыя л?тары:
?
,
?
,
?
,
?
,
?
,
?
,
?
. Яны был? выведзеныя з карыстаньня ? 1918 годзе пасьля
бальшав?цкага перавароту
.
Артаграф?я расейскае мовы мае досыць арха?чны характар (не адлюстро?ваюцца зьмены ненац?скных галосных, аглушэньне ф?нальных зычных, выпадзеньне зычных ? г.д.), г?сторыя якой працягваецца некальк? стагодзьдзя?, сама артаграф?я ? асно?ным засно?ваецца на этымаляг?чным прынцыпе.
Акрамя складу л?тара?, у часы савецкае ?лады расейская мова зьведала ?ншыя ?стотныя зьмены ? артаграф?? (напрыклад, скарачэньне ?жываньня злучка, прыбраньне кропак з
абрэв?ятура?
). У 1920?1930-я гг. у рамках усесавецкае пал?тык? лац?н?зацы? мова? народа? СССР высо?вал?ся прапановы па пераводзе расейскага альфабэту на
лац?нскую аснову
, але сам? падобныя праекты ?снавал? яшчэ з часо? Расейскай ?мпэры?. Зьмены ? артаграф?? й артаэп?? (прытым давол? значныя) працягваюцца й дагэтуль (зьмены тапон?ма?, варыяцыйнасьць ужываньня нац?ску, роду ? г.д., засваеньне ?нтэрнацыянал?зма?).
Расейская мова належыць да
?ндаэ?рапейскае
сям’? мова? ? на фоне мова? гэтае сям’? выя?ляе асабл?вую бл?зкасьць з мовам? славянскае гал?ны ?ндаэ?рапейск?х мова?, з прычыны чаго, а таксама праз агульнае паходжаньне з часо?
праславянскае
мовы, ус?м? мовазна?цам? л?чыцца моваю славянскага паходжаньня. Агульнапрынята, што ? складзе славянскае гал?ны мова? расейская бл?зкая
беларускай
ды
?кра?нскай
, шляхам чаго расейская мова традыцыйна аднос?цца да
?сходнеславянскае
групы славянск?х мова?.
Г?сторыя расейскае мовы прасочваецца прынамс? з канца першага тысячагодзьдзя н.э., кал?
славянск?я плямёны
?сходняй Э?ропы пачал? засяленьне сучасных па?днёва-заходн?х рэг?ёна? Расе?. Праз пэ?ны час з праславянскае мовы вылучаецца сукупнасьць дыялекта?, на аснове як?х разьв?ваецца л?таратурная мова, вядомая ? л?нгв?стыцы й г?старыяграф?? пад тэрм?нам
старажытнаруская мова
. Размо?ныя дыялекты Маско?скага княства й некаторых ?ншых суседн?х пазьней пачынаюць разьв?цьцё ? расейскую мову, у той час як прыкладна з
Х???
ст. на тэрыторыях ВКЛ атрымл?вае разьв?цьцё ?ласная народная мова й яе л?таратурны стандарт (гл.
старабеларуская мова
).
Кантакты мовы цэнтральнай Расе? з грэцкамо?най л?таратурай ? суседн?м? цюрск?м? дзяржавам? становяцца прычынай узбагачэньня расейскае
лексык?
эл?н?змам? й цюрк?змам? (як?я часам пран?кал? й на ?зровень карэннае лексык?, але ?х уплы? не зья?ляецца ?стотным). Незважаючы на частае асьвятленьне ? публ?цыстыцы, а таксама г?старычныя кантакты, дзель запазычваньня?
ф?на-вугорскага
паходжаньня крайне маленькая й аднос?цца перадус?м да
дыялектызма?
або да спэцыф?чных культурных панятка? (
тайга
,
тундра
). З
XVIII
?
Х?Х
стагодзьдзя? у расейскую мову пран?кае вял?кая колькасьць гал?цызма? (француск?я запазычваньн?) ? герман?зма? (нямецкая), частасьць ?х тагачаснага выкарыстаньня залежала ад функцыянальнага стылю мовы або адукаванасьц? носьб?та. Вядомыя запазычваньн? зь ?ншых славянск?х мова?, але ?х уплы? аднос?цца ? асно?ным тольк? да адпаведных культурных рэал?я?. Як ? ? ?ншых шматл?к?х славянск?х мовах, маюць ролю ?нтэрнацыянал?змы
ангельскага
,
лац?нскага
ды
грэцкага
паходжаньня.
Урэшце, абсалютная большасьць лексык? сучаснай расейскай мовы мае славянскую
этымалёг?ю
.
Гукавы лад расейскае мовы вылучаецца ная?насьцю сынкопы (выпадзеньня) галосных, лен?цы? (паслабленьне выма?леньня зычнага) ? апакопы (выпадзеньне будзь-як?х канчатковых гука? ц? спалучэньня?), што не?ласьц?ва ?ншым усходнеславянск?м мовам, дзе рэал?зацыя галосных ? зычных звычайна зья?ляецца адметна выразнай. Распа?сюджаны пераход не
нац?скнога
о
,
а
ды ?ншых шматл?к?х галосных у шва (
/?/
) або
/?/
, што таксама амаль не распа?сюджана ? ?ншых усходнеславянск?х. Як ? ? ?ншых усходнеславянск?х, адзначаецца аглушэньне ф?нальных зычных ? сэнсаадрозная роля палятал?зацы? зычных (напрыклад,
плот
, але
плоть
). З прычыны арха?чнасьц? расейскай артаграф?? ?се дадзеныя рысы, акрамя апошняга, не адлюстро?ваюцца на п?сьме (напрыклад, шва пазначааецца як
о
або
а
? значэньн? ад г?сторы? паходжаньня кораню слова, прыкладам,
молоко
).
Ужо ? часы старажытнарускае мовы вядомыя пераходы некаторых група? зычных, дакладней, зьмена ?х станов?шча ? слове, што адбылося гэтак жа, як у будучых укра?нскай ? беларускай мовах.
Марфалёг?я
бл?зкая ?ншым усходнеславянск?м мовам, хоць не выпадае казаць пра ?х абсалютную тоеснасьць.
Сынтакс?с
дэманструе значна большае падабенства.
Традыцыйна ? складзе расейскае мовы вылучаюць дзьве дыялектныя групы ? па?днёвую й па?ночную, як?я драбяцца на дыялекты, дыялекты, у сваю чаргу, распадаюцца на асобныя гаворк?, арэал як?х абмежаваны групай вёсак ц? пасел?шча?. Да часо? ?снаваньня мовазна?ства ?
СССР
у русыстыцы панавал? нацыянал?стычныя палажэньн?, згодна зь як?м? ?ласна расейская мова складала г.зв.
вял?карасейскую гаворку
≪расейскае мовы≫, сам жа тэрм?н
расейская мова
(рас.
русск?й языкъ
) ме? на ?вазе ня тольк? ?ласна расейскую мову (
вял?карасейскую гаворку
), а таксама беларускую ды ?кра?нскую мовы, як?я ? асно?ным з пал?тычных матыва? зьн?жал?ся да статусу гаворак
расейскае мовы
(у шырок?м панятку). Падобных канцэпцыя? таксама прытрымл?вал?ся мовазна?чыя школы заходн?х кра?на?, але з разьв?цьцём мовазна?ства й г?старыяграф?? ? большасьц? даведзены яе адмо?ны характар.
З часо? разьв?цьця мовазна?ства ? СССР ?снавала тэндэнцыя вызначэньня межа? дыялекта? расейскае мовы з дыялектам? ?ншых усходнеславянск?х мова? на аснове выключна межа? саюзных рэспубл?к, БССР ? УССР з РСФСР; дадзеная практыка захо?ваецца й у сучасных расейск?х дасьледаваньнях па расейскай мове. У часы Расейскай ?мпэры? дыялекты захаду й по?дня сучаснай Расе? практычна па?сюдна прызнавал?ся ? якасьц? беларуск?х ? ?кра?нск?х дыялекта? (то бок, дыялекты Смаленшчыны, Браншчыны, Туду, Кубан? ? г.д.). У цяперашняй расейскай мовазна?чай практыцы гэтыя дыялекты, як ? ? часы СССР, л?чацца ? якасьц? дыялекта? расейскае мовы, ва ?кра?не, кра?нах Захаду ? (часам) у Беларус? ? адпаведна ? якасьц? дыялекта? беларускае ц? ?кра?нскае мова?.
Дыялекты расейскае мовы, за выняткам дыялекта? беларускае мовы на захадзе Расе? й дыялекта? укра?нскае мовы на по?дн?, умо?на дзеляцца на гаворк? раньняга й позьняга фармаваньня. Першыя ?ключаюць у сябе дыялекты цэнтральнай Расе?, на аснове як?х спрадвеку фармавалася расейская мова, друг?я ? дыялекты па?ночнай Расе?, Ка?казу, Сыб?ры, Далёкага ?сходу й дыяспары, як?я фармавал?ся па засяленьн? этн?чным? расейцам? тых ц? ?ншых тэрыторыя?. Усе дыялекты расейскае мовы зья?ляюцца ?заемназразумелым?.
Некаторыя гаворк? на захадзе й по?дн? Расе? дэманструюць пэ?ныя пераходныя рысы м?ж беларускай ? ?кра?нскай мовам? адпаведна.
Л?таратурная расейская мова заснаваная на гаворках цэнтральнае Расе?, як?я належаць да па?днёвых дыялекта?. Асобным чынам вылучаюць таксама ма?леньне жыхаро? Масквы й Санкт-Пецярбургу, як?я адрозьн?ваюцца гало?ным чынам у лексыцы, радзей ? у фанэтыцы.
- ^
У беларускамо?най л?нгв?стычнай л?таратуры пачатку ХХ ст. ? таксама
рас?йская мова
- ^
Напрыклад, у ?нвэнтары
Смаленску
1654 году: ≪
<…> На браме Капыценскай гармата 5-фунтовая з надп?сам Маско?ск?м. Другая 6-фунтовая з надп?сам Маско?ск?м. <…> Шэсьць гармат пяц?фунтовых з надп?сам Маско?ск?м
≫, таксама выразна адрозьн?ва? ≪рускую≫ ад ≪маско?скай≫ ? ≪польскай≫ мова? маг?лё?ск? хран?ст другой паловы XVII ст.
Траф?м Сурта
[11]
- ^
а
б
Ethnologue
(анг.)
? 25, 19 ?
Dallas, Texas
:
SIL International
, 1951. ? ISSN
1946-9675
- ^
а
б
Свяжынск? У.
Беларуская мова //
ВКЛ. Энцыкл
. ?
Мн.
: 2005 Т. 1.
С. 300.
- ^
Вячорка В.
Як беларусы называл? сябе ? сваю мову ? розныя часы? // 100 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус?. ?
Менск
, 1993. С. 76.
- ^
а
б
Тумаш В.
Дыпляматычная кантравэрсыя 1646 году за беларускую мову
// Зап?сы Беларускага ?нстытуту Навук? й Мастацтва. № 12, 1974 г.
- ^
Свяжынск? У.
Паверх бар’ера?: Маско?ская мова ? Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м // Metriciana: Даследаванн? ? матэрыялы Метрык? Вял?кага Княства Л?то?скага. Т. 3 / рэдакцыйная калег?я:
А. Дзярнов?ч
(гало?ны рэдактар) ? ?нш. ?
Менск
: Аддзел спецыяльных г?старычных навук
?Г
НАНБ
, 2004. С. 228?240.
- ^
Сапра?дныя беларуск?я с?мвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню ? БЧБ
,
Наша Н?ва
, 22 л?стапада 2020 г.
- ^
Гуштын А.
Рэферэндум-1995. Права на беларускую мову
, NAVINY.BY, 13 тра?ня 2015 г.
- ^
Пастухо? М.
, Пульша С.
Канстытуцыя: шматкроць перап?саная ? не дзеючая
(бел.)
//
Новы час
. ? 2021. ? № 10 (718). ? С. 4.
- ^
Навумчык С.
Рэфэрэндум-95 пра сымбол?ку ? мову ня бы? лег?тымным
,
Радыё Свабода
, 12 тра?ня 2019 г.
- ^
Запрудск? С.
Назвы беларускай мовы ? працах даследчыка? Х?Х ст. // Беларусь ? беларусы ? прасторы ? часе. ?
Менск
, 2007. С. 256.
- ^
Марзалюк ?.
Тэрм?налог?я этн?чнай г?сторы? Беларус? XIV?XVII стст.: набл?жэнне да рэал?я?, Ц? стварэнне новых м?фа?? // Г?старычны альманах. № 9, 2003. С. 122.
- ^
Запрудск? С.
Назвы беларускай мовы ? працах даследчыка? пачатку Х?Х ст.
// Беларуская мова ? мовазна?ства: Х?Х стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодз?ча. ?
Менск
: БДУ, 2013. С. 92.
- ^
Мойс??нко В. М.
Кого називали ≪людьми руськими≫ на Рус? та на поструських геопол?тичних утвореннях?
// Мовознавство. № 4? 2016. С. 30.
- ^
Успенский Б. А. Краткий очерк истории русского литературного языка (XI?XIX вв.). ? М.: ≪Гнозис≫, 1994.
С. 65
.
- ^
а
б
Запрудзк? С.
Назвы беларускай мовы ? працах даследчыка? Х?Х ст. // Беларусь ? беларусы ? прасторы ? часе. ?
Менск
, 2007. С. 257.
- ^
Дуличенко А. Д. Введение в славянскую филологию. ? 2-е изд., стер. ? М.: ≪Флинта≫, 2014. С. 326?329.
- ^
а
б
Вячорка В.
Расейская, маско?ская, руская? Як называць мову ?сходн?х суседзя?
,
Радыё Свабода
, 5 лютага 2019 г.
- ^
Бушляко? Ю.
,
Вячорка В.
,
Санько З.
,
Са?ка З.
Беларуск? клясычны правап?с. Збор прав?ла?. Сучасная нармал?зацыя
. ? В?льня?Менск, 2005. Пункт 33, з):
расейск? (ад Расе[й|а])
- ^
Этымалаг?чны сло?н?к беларускай мовы. Т. 11. ?
Менск
, 2006. С. 114.
- ^
Гл?нн?к А.
Расея або Рас?я?
// Роднае слова. № 9, 1993. С. 27.
- 100 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус? / Уклад.
?. Саверчанка
,
З. Санько
. ?
Менск
: Рэдакцыя газеты ≪
Звязда
≫, 1993. ? 80 с.
- Свяжынск? У.
Паверх бар’ера?: Маско?ская мова ? Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м // Metriciana: Даследаванн? ? матэрыялы Метрык? Вял?кага Княства Л?то?скага. Т. 3 / рэдакцыйная калег?я:
А. Дзярнов?ч
(гало?ны рэдактар) ? ?нш. ?
Менск
: Аддзел спецыяльных г?старычных навук
?Г
НАНБ
, 2004. С. 228?240.