Irlanda d'o Norte
(en
angles
Northern Ireland
, en
irlandes
Tuaisceart Eireann
, en
scots
Norlin Airlann
) ye una rechion administrativa d'o
Reino Uniu
, que se troba a o nord-este d'a
isla d'Irlanda
.
No tien bandera oficial dende marzo de
1972
, cuan se suspendio l'autonomia d'Irlanda d'o Norte dimpues d'os feitos d'o
Domingo Sangriento
.
Historia
Irlanda d'o Norte corresponde a los condaus de
Antrim
,
Down
,
Armagh
,
Londonderry
que a primers d'o sieglo XX yeran de mayoria protestant y a los condaus de
Fermanagh
y
Tyrone
, de mayoria
irlandesa
catolica. Estos seis condaus mas
Donegal
,
Monaghan
y
Cavan
feban parti de l'
Ulster
, uno d'os reinos tradicionals d'
Irlanda
.
A zaguers de
1920
o parlamento britanico voto una lei que dividiba a isla en dos parz, cadaguna autonoma y con estructura confederal. Pa asegurar a supremacia d'os protestants a delimitacion d'Irlanda d'o Norte de
1920
no incluyo os tres condaus de l'Ulster mes catolicos (Donegal, Monaghan y Cavan). Manimenos os grans
terratenients
consiguioron que os condaus de
Fermanagh
y
Tyrone
de mayoria catolica quedasen en Irlanda d'o Norte chunto con os cuatre de mayoria protestant de
Antrim
,
Down
,
Armagh
y
Londonderry
pa dar-lis una viabilidat economica.
As eleccions dioron una mayoria a los
unionistas
en o Norte y a lo
Sinn Fein
en o Sud. O
Sinn Fein
negocio con o gubierno de Londres y a zaguers de
1921
se concedio una cuasi independencia a un
Irish Free State
u "Estato Libre d'Irlanda" formau por 26 condaus de mayoria catolica, acceptando que os condaus protestants d'Irlanda d'o Norte seguisen unius a lo
Reino Uniu
.
A entidat d'Irlanda d'o Norte se creyo dimpues d'a particion d'a isla en
1921
con un parlamento y un gubierno que permitio a los protestants chestionar os suyos afers y convertir-se en un territorio libre adintro de l'
Imperio Britanico
con a mesma categoria que Canada
[2]
. O gubierno de Londres permitio que los protestants locals discrimisasen economica y socialment a los catolicos,
[3]
mes d'un tercio d'a poblacion. Os miembros d'a
Orden d'Orange
dominoron a politica y fomentan a discriminacion d'os irlandeses catolicos en
emplego
y acceso a la
vivienda
. A division en districtos electorals yera feitos pa favorir os resultaus d'os protestants.
Dende o
decenio 1940
a industria entro en decadencia, augmento o desemplego y o malestar entre os catolicos irlandeses, que levaban decenios de discriminacion. Os territorios a l'ueste d'o
rio Bann
seguiban rurals y subdesembolicaus, os territorios a l'este d'o rio Bann de mayoria protestant teneban concentrada a industria y desembolique urban. En os guettos obreros as condicions de desemplego y delincuencia yeran endemicas. En l'anyo
1969
o parlamento refuso as demandas d'ecualdat de dreitos d'os irlandeses catolicos, esclatoron disturbios en
Belfast
. Collas organizadas de protestants atacoron un barrio catolico, o que obligo en l'anyo
1972
que intervenise l'
Exercito Britanico
, suspender o parlamento y establir un gubierno directo. En o
decenio de 1970
o
IRA
respondio a los intentos de restaurar l'orden y a la violencia protestant. L'ala provisional d'o IRA dita
Provos
s'organizo pa defender os barrios catolicos y facioron ataques terroristas en os nuclios d'os territorios protestants. A guerra d'os catolicos d'Irlanda d'o Norte contra os protestants y o Exercito Britanico contino por decenios.
Os recients alcuerdos de paz han feito renaixer a esperanza, sobretot dende a inauguracion en
1998
de l'
Asamblea d'Irlanda d'o Norte
y os alcuerdos de paz con l'
IRA
.
Referencias
Bibliografia
Veyer tamien