Hawai
of
Hawaii
[3]
(
Engels
:
Hawaii
,
Hawaiaans
:
Hawai?i
) is een eilandengroep en een van de
staten van de Verenigde Staten
. De eilanden zijn allemaal van
vulkanische
oorsprong en liggen in het
Polynesische
deel van de
Grote Oceaan
. In de
19e eeuw
was Hawai een zelfstandig
koninkrijk
en in
1959
trad het als vijftigste staat toe tot de
Verenigde Staten
. De hoofdstad is
Honolulu
. De staat telt 1.440.196 inwoners (2022).
[1]
De standaardafkorting voor Hawai, die als bijnaam
The
Aloha
State
heeft, is HI.
De staat is vernoemd naar zijn grootste eiland, dat ook de naam
Hawai
heeft. De naam zou afgeleid zijn van een legendarische Polynesische navigator
Hawai?iloa
die de eilanden ontdekt zou hebben.
De staat Hawai bestaat uit 137
atollen
en
vulkanische
eilanden (waarvan de meeste klein en onbewoond) in het midden van de
Stille Oceaan
, waarvan de belangrijkste de
Hawaiaanse archipel
vormen, een snoer van achttien eilanden waarvan acht grote van west naar oost:
Hawai is verdeeld in vijf county's, die min of meer samenvallen met de eilandgebieden. De county's functioneren tevens als
gemeente
.
De belangrijkste plaatsen zijn
Honolulu
(390.738 inwoners),
Pearl City
(47.698), en
Hilo
(43.263).
De eilanden zijn van
vulkanische
oorsprong: ze liggen op een zogenaamde
hotspot
, waar
magma
vanuit het binnenste van de aarde als
lava
naar buiten komt. Doordat de
aardkorst
ten opzichte van de hotspot beweegt, ontstond er zo een rij van eilanden van west naar oost (de
Hawai-Emperorketen
), waarbij de oudste,
dode vulkanen
in het westen liggen en de jongste,
actieve vulkanen
in het oosten. De vulkanen
K?lauea
en
Mauna Loa
, beide gelegen in het
Volcanoes National Park
op het grootste eiland Hawai, zijn nog steeds zeer actief. K?lauea heeft bijna continu uitbarstingen, waardoor het eiland nog steeds groeit doordat lava aan de kust in zee stroomt. Ook moeten geregeld bewoonde gebieden
geevacueerd
worden omdat ze door lava overspoeld worden. Mauna Loa heeft ongeveer elke 20 jaar een uitbarsting, Hualalai elke paar 100 jaar; voor
Mauna Kea
(een slapende vulkaan) wordt een uitbarsting elke 4000 jaar niet uitgesloten. Nog 30 km verder naar het oosten, ver onder de zeeoppervlakte, werkt een nieuwe vulkaan,
Kama?ehuakanaloa
, aan de opbouw van een nieuw eiland dat over 10 000 jaar boven het zeeniveau uit zal komen.
Mauna Kea (
witte berg
) is, van de voet tot de top gemeten, de hoogste berg ter wereld: de berg rijst 10203 meter uit boven de zeebodem, en 4207 meter boven zeeniveau. Mauna Loa (
lange berg
) is de zwaarste berg ter wereld; hij is slechts enkele meters lager dan Mauna Kea, maar heeft een bredere basis. De berg
Haleakala
(
huis van de zon
), een vulkaan op Maui, is bij toeristen bijzonder geliefd. De vulkaan is onderdeel van het
nationaal park Haleakala
.
Door het vulkanisme komen er veel aardbevingen voor in Hawai. Deze aardbevingen veroorzaken
tsunami
's met weinig waarschuwingstijd, zoals die in 1868 en 1975. Ook aardbevingen elders in de
Grote Oceaan
kunnen tsunami's veroorzaken die de eilanden bereiken (11 sinds 1868).
[4]
Aardbevingen in 1946 in de
Aleoeten
en in 1960 in
Chili
veroorzaakten veel slachtoffers en schade in
Hilo
. Daarnaast zijn in het verleden grote delen van
Molokai
en
Oahu
in zee afgezakt waardoor
mega-tsunami's
ontstonden.
[5]
De eilanden liggen meer dan 2.000 km van het Amerikaanse continent en bijna 4.000 km van
Japan
en vormen daarmee een van de meest geisoleerde eilandengroepen ter wereld. Door de geisoleerde ligging in de Grote Oceaan hebben planten en dieren voor de komst van de mens de eilanden bereikt via wind, golven of vleugels, en zijn er vele
endemische
planten en dieren. Echter vele soorten zijn
bedreigd
of reeds uitgestorven.
[6]
In de 19e eeuw werden door Europese zeevaarders varkens, geiten en andere dieren ingevoerd die veel inheemse dieren verdrongen.
[7]
Voorbeelden van endemische dieren zijn de
Hawaiaanse monniksrob
, de
hawaigans
, de
laysaneend
en de
Theridion grallator
. Endemische planten zijn onder andere
Diospyros sandwicensis
en
Brighamia insignis
.
In Hawai bevindt zich tussen Maui, Lanai en Molokai het
Hawaiian Islands Humpback Whale National Marine Sanctuary
, waar elk jaar tussen 6000 en 10000
bultruggen
overwinteren (in de zomer zijn ze in de buurt van
Alaska
).
[8]
De kusten van Hawai zijn tegenwoordig ernstig vervuild door de
plasticsoep
, die in een van de stromingen van de Grote Oceaan rond de archipel wordt gepompt. Een deel van het afval komt terecht in een dikke laag op de stranden.
Het weer in Hawai is vrijwel constant en er zijn ook weinig temperatuurverschillen. In Hawai onderscheidt men twee seizoenen, de zomer en de winter. De zomer begint in mei en duurt tot en met oktober en wordt ook het
Kau
genoemd. De winter begint in november en duurt tot en met april. Dat seizoen wordt ook het
Ho'oilo
genoemd. De dagtemperaturen in de zomer zijn gemiddeld 29,4 °C. In de winter is de gemiddelde temperatuur 26,6 °C. De nachttemperatuur bedraagt respectievelijk gemiddeld 19,4 °C en 15,6 °C.
Temperatuur en vochtigheid worden vooral bepaald door de bijna constante
passaatwind
uit het oosten (die echter soms ook wegvalt). De temperaturen zijn veel lager op de vulkanen Mauna Kea en Mauna Loa, waar in de winter regelmatig sneeuw valt. De passaat bepaalt ook de hoeveelheid regen: de
loefzijde
van de eilanden is zeer regenrijk, terwijl de lijzijde zeer droog is.
Mount Wai?ale?ale
op Kaua?i is een van de regenrijkste plaatsen op aarde (11,7 m regen per jaar).
Hawai wordt soms bezocht door
orkanen
; het orkaanseizoen is van juni t/m november. Op 11 september 1992 veroorzaakte de orkaan
Iniki
veel schade op Kauai.
Hawai wordt sinds ca. 400 n.Chr. bewoond door
Polynesiers
, waarschijnlijk van de
Marquesaseilanden
afkomstig. Latere groepen zouden omstreeks 1100 n.Chr. uit de buurt van
Tahiti
gekomen zijn. Beide groepen waren bijzonder goede zeevaarders die grote
zeilkano
's gebruikten. De eilanden met hun bevolking zouden eeuwenlang geisoleerd blijven van de rest van de wereld.
Hoewel het goed mogelijk is dat de Spanjaarden de eilanden reeds in de
16e eeuw
gezien hebben - de eilanden liggen iets ten noorden van de route van het
Manillagaljoen
- is
James Cook
de officiele Europese ontdekker van de eilanden (1778, tijdens zijn
derde wereldreis
), die hij de
Sandwich Islands
noemde naar de toenmalige
First Lord of the Admiralty
,
Lord Sandwich
(1718-1792).
Onder invloed van de contacten met de Europeanen verenigde koning
Kamehameha I
in 1810 alle voordien vaak onderling vijandige eilanden tot het
Koninkrijk Hawai
. Dit gebeurde op gewelddadige wijze met behulp van Europese wapens. Alleen Kauai trad vrijwillig toe tot het koninkrijk. De eilandengroep werd na verloop van tijd een
constitutionele monarchie
met een
parlement
.
Onder koning
Kamehameha II
werd in 1819 het oude
kastenstelsel
met het
kapu
(taboe) systeem afgeschaft. Vrouwen mochten voortaan samen met mannen eten of voedsel eten dat daarvoor voor hen verboden was. Mensenoffers werden verboden en de strikte regels betreffende hoge personen werden afgezwakt. Deze veranderingen werden gestimuleerd door
Ke?p?olani
, de moeder van
Kamehameha II
, en
Kaahumanu
. Beide vrouwen waren echtgenotes van Kamehameha I. Ook de
Hawaiaanse godsdienst
(met onder andere de goden
Pele
en
Kupua
) werd afgeschaft, hoewel nog steeds aanhangers ervan te vinden zijn. Deze politiek werd versterkt door de komst van de eerste Amerikaanse protestantse missionarissen in 1820. De Hawaiaanse koningen voerden een politiek van gastvrijheid voor vreemdelingen, waarbij zij echter wel de Engelsen tegen de Amerikanen uitspeelden. Zo wist het eilandenrijk ondanks zijn strategische ligging het grootste deel van de
19e eeuw
een onafhankelijke staat te blijven. Wel vonden enkele kortstondige invasies plaats door de Britten en de Fransen.
In 1842 werd een handelsverdrag gesloten tussen het Koninkrijk Hawai en de Verenigde Staten.
[7]
De Amerikaanse missionarissen en plantage-eigenaren begonnen meer zeggenschap op te eisen en pleitten voor annexatie door de
Verenigde Staten
. In
1893
pleegden een aantal Amerikaanse
suikerplanters
een staatsgreep, zij plaatsten koningin
Liliuokalani
onder arrest en openden de deur voor Amerikaanse inlijving. Toen duidelijk werd dat de nieuwgekozen Amerikaanse president
Grover Cleveland
tegen
annexatie
was, probeerde de aftredende president
Benjamin Harrison
nog snel een annexatiewet door het parlement te jagen. De Senaat haastte zich echter niet en had de wet nog in behandeling toen op 4 maart 1893 de overdracht in Washington plaatsvond. Een week later trok Cleveland de wet terug.
Tussen 1893 en 1898 was
Hawai een republiek
. Wel vond in
1895
de
Wilcox rebellion
plaats waarbij aanhangers van
Liliuokalani
de monarchie probeerden te herstellen. In de verkiezingen van 1897 werd Cleveland verslagen en vormden de Republikeinen weer de regering. Toen president
McKinley
echter weinig haast maakte met de annexatie van Hawai, verzon de onderminister van marine
Theodore Roosevelt
op 22 maart 1898 een incident met een Japanse kruiser, waarna McKinley in actie kwam. Op 7 juli 1898 werd de annexatiewet geratificeerd, en vanaf 30 april 1900 behoorde het gebied tot de Verenigde Staten als
Territorium Hawai
.
[9]
Vanwege de strategische ligging van de eilanden werd in
1899
de marinebasis
Pearl Harbor
gesticht.
In de loop van de tijd verschoof de belangrijkste bron van inkomsten van Hawai van de export van
sandelhout
naar
walvisvaart
,
suikerriet
,
ananas
en ten slotte
toerisme
. Om te werken in de landbouw zijn vanaf de 19e eeuw veel arbeiders naar Hawai gekomen uit achtereenvolgens Japan, China, de Filipijnen en Portugal.
De nog altijd geldige
Jones Act
van 1920 veroorzaakte dat kosten van producten in Hawai veel hoger zijn dan in de rest van de Verenigde Staten
[10]
. Pogingen deze wet ongedaan te maken of te wijzigen hadden geen succes.
De
Japanse
aanval op Pearl Harbor
(op het eiland
O'ahu
) op 7 december 1941 door de
Japanse Keizerlijke Marine
betrok de Verenigde Staten in de
Tweede Wereldoorlog
. De Japanse bevolking op de eilanden werd gewantrouwd en
velen werden preventief vastgezet in kampen
. Er waren ook veel Japanse Amerikanen die in het leger gingen. Het
442nd Infantry Regiment
en het
100th Infantry Battalion
bestonden bijna helemaal uit Japanse Amerikanen waarvan de meerderheid van Hawai kwam. Het 100th Infantry Battalion zou de geschiedenis ingaan als het meest geeerde
bataljon
met de bijnaam
The purple heart brigade
. Bijna een op de drie van zijn infanteristen zou de oorlog niet overleven.
De eilanden bleven een Amerikaans Territorium tot
1959
. Inmiddels was de oorspronkelijke bevolking een minderheid (in 2000 23%) geworden en besloot een staat van de VS te worden (94,3% van de bevolking stemde hiervoor), hetgeen gebeurde op
21 augustus
1959. Hierna vonden sterke politieke en economische hervormingen plaats en kwam het toerisme pas echt goed op gang. Alleen het eiland
Niihau
heeft het oorspronkelijke karakter behouden. Het is in zijn geheel privebezit en niet voor buitenstaanders toegankelijk, behalve op uitnodiging.
Aan het hoofd van de uitvoerende macht van de staat staat een gouverneur, die direct gekozen wordt door de kiesgerechtigden in de staat. De
gouverneursverkiezing van 2022
werd gewonnen door
Josh Green
van de
Democratische Partij
. Hij trad in december van dat jaar aan als gouverneur van Hawai.
De wetgevende macht bestaat uit het
Huis van Afgevaardigden van Hawai
(
Hawaii House of Representatives
) met 51 leden en de
Senaat van Hawai
(
Hawaii Senate
) met 25 leden. Hawai is de staat waar de Democratische Partij het sterkst staat op statelijk niveau. Per 2023 hebben de Republikeinen slechts zes zetels in het lagerhuis en twee zetels in de Senaat. De vertegenwoordiging in het
Amerikaans Congres
bestaat uit twee senatoren en twee volksvertegenwoordigers; alle vier zijn deze lid van de Democratische Partij.
Hawai is een van de staten met een bescheiden onafhankelijkheidsbeweging
[11]
. Er zijn groepen onder de
Hawaianen
die de
annexatie
door de VS ongedaan willen maken en (meer) zelfstandigheid willen. Verschillende personen eisen de troon van Hawai op omdat ze zouden afstammen van de afgezette koningsfamilie. De Akaka Bill van de inmiddels overleden senator
Daniel Akaka
zou de afstammelingen van de oorspronkelijke bevolking enige zelfstandigheid hebben gegeven. Tegenstanders vrezen dat dit een ongewenste breuk in de bevolking zou hebben veroorzaakt die gebaseerd is op ras.
De oorspronkelijke bevolking is nu een minderheid op de eilanden (5,9% van de bevolking beschouwt zich geheel of deels
Hawaiaans
). Een aantal oude Hawaiaanse gewoontes die door de toeristenindustrie zijn overgenomen, zijn de
luau
(groot feest), de hoela die voor de toeristen wel wat is aangepast, en de
lei
(bloemenkrans). Daarnaast is er sinds 1970 een opleving van de traditionele hoela, waarbij grote aandacht wordt besteed aan de traditionele gebruiken.
Muziek uit Hawai is bekend wegens de
ukelele
en de slack-key
gitaar
. Ook is Hawai bekend van het
alohashirt
(en andere kleding met bontgekleurde bloemmotieven). De
Hawaiaanse keuken
is sterk beinvloed door de verschillende groepen immigranten (o.a. uit China, de Filipijnen, Japan, Korea, Polynesie en Portugal).
Hawai heeft ranches en
cowboys
. Deze Hawaiaanse cowboys worden
Paniolo's
genoemd. Dit ontstond toen koning
Kamehameha I
in
1793
een aantal
runderen
cadeau kreeg van de
Britse
ontdekkingsreiziger
George Vancouver
. Tegen de tijd dat
Kamehameha III
aan de macht kwam was het aantal runderen enorm gegroeid en een probleem geworden. Hij liet cowboys van het vaste land komen voor advies en onder zijn regime werden de eerste
ranches
opgezet.
De Polynesische gebieden, zo ook de Hawaiaanse eilanden, hadden traditioneel een andere houding ten opzichte van mensen die tot de
lgbt
of het
derde geslacht
behoren. Hier namen de
M?h?
's (letterlijk
in het midden
) in de gemeenschap een religieuze plek in. Ze waren immers door de goden veranderd. Hierdoor worden lgbt's, transgenders en andere groepen beter geaccepteerd dan in grote delen van de VS het geval is.
Zie
Hawaiaans
voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Het
Hawaiaans
behoort tot de
Malayo-Polynesische talen
en kent slechts twaalf letters, waaronder acht medeklinkers, waardoor de taal heel snel herkenbaar klinkt. Het schrift bestond niet voor de aankomst van missionarissen, en werd door dezen tussen 1820 en 1826 ontwikkeld. Daarvoor werd de Hawaiaanse geschiedenis door middel van legendes, vaak met behulp van zang en dans (
hoela
) doorverteld.
In de periode van 1830 tot 1950 is het gebruik van
Hawaiaans
als eerste taal sterk achteruitgegaan. Nu spreken nog maar weinig inwoners Hawaiaans als moedertaal en wordt er vooral Engels gesproken. De taal heeft echter in de jaren vijftig meer belangstelling gekregen. Sinds 1978 is het een van de twee officiele talen van de staat Hawai en geven de openbare scholen les in de Hawaiaanse taal. Er zijn ook scholen, zoals de Kamehameha Schools, die alleen toegankelijk zijn voor kinderen die (deels; minstens 1/16) afstammen van de oorspronkelijke bewoners en waar sterk de nadruk wordt gelegd op de Hawaiaanse taal en cultuur.
Naast Hawaiaans en Engels is het
Hawaiaans pidgin
in zwang, een vereenvoudigde mengvorm van Hawaiaans en Engels. Dit is technisch gezien overigens geen
pidgindialect
maar wel ontstaan uit verschillende oudere pidgins.
De Hawaiaanse religie en mythologie hebben hun wortels in de
natuurgodsdienst
zoals die ook in andere delen van
Polynesie
wordt beleden. De religie is
polyteistisch
en
animistisch
, waarbij de geesten ook voortleven in de wind en de golven.
Het Hawaiaanse pantheon kent vele goden. Daarnaast had elk gezin zijn eigen beschermheiligen of goden, de
aumakua
. De belangrijkste goden (de grote vier) zijn:
- K?ne
de god van de creatie en het leven
- K?
van de strijd, het land en de mannelijkheid. Voor K? werden
mensenoffers
gebracht
- Lono
van de vruchtbaarheid, landbouw, regen, muziek en vrede
- Kanaloa
van de zee, de onderwereld en de magie. Hij wordt vaak afgebeeld als een
octopus
en is de equivalent van de
duivel
.
Er zijn vele lagere goden waarvan
Pele
de godin van o.a. de vulkanen de bekendste is. Een Hawaiaanse tempel wordt een
heiau
genoemd en bestond uit een stenen platvorm, vaak omringd door een muur of soms een beeldengalerij. Een belangrijk voorbeeld is de
Pu?ukohol? Heiau
. Een
luakini
was een tempel voor
dieren
- en
mensenoffers
.
Van het scheppingsverhaal zijn meerdere versies. De
Hawaiaanse eilanden
werden ofwel gecreeerd door de goden
W?kea
en
Papah?naumoku
ofwel door de legendarische persoon
M?ui
waar vele verhalen over bestaan. Een ander verhaal vertelt over de geboorte van Hawai uit het ei van een grote vogel.
Volgens de mythologie hebben de Hawaianen een gezamenlijke voorouder,
Haloa
, die goddelijke ouders had. Een andere legende verhaalt over
Taaroa
. Hij zou de eerste man
Araca
uit rode aarde hebben gemaakt en het leven via zijn neus erin hebben geblazen. Hij maakte de eerste vrouw uit de beenderen van de man en noemde haar
Ivi
.
[12]
De legende over
Hawai?iloa
gaat over de ontdekker van Hawai. Onder zijn leiding zouden de eerste mensen de eilanden bereikt hebben. Een andere bekende
legende
is die van de
Menehune
, een dwergvolk dat al op de eilanden woonde voordat de eerste mensen arriveerden. De Menehune werden de binnenlanden ingedreven waar ze nog steeds in het geheim leven. Soms bouwen ze tempels of leggen ze
visvijvers
aan.
De oude Hawaiaanse maatschappij had een
kastenstelsel
, bestaande uit drie kasten die met een complex systeem van rituelen bij elkaar gehouden werd. Dit systeem,
kapu
genoemd, bepaalde elk detail van het leven en had vele
taboes
. Zo was het zelfs verboden om de schaduw van een
Ali?i
(lid van de hoogste kaste) aan te raken. De
Kumulipo
is een
gezongen gedicht
waarin de hoogste kaste met de goden verbonden wordt.
De Hawaiaanse cultuur en religie werd in de
19e eeuw
onderdrukt maar aan het eind van die eeuw en in de
jaren zeventig van de twintigste eeuw
vond een opleving plaats die nog steeds voortduurt.
Hawai is met name bekend door het
surfen
. Men is het er niet over eens of deze sport op Hawai is ontstaan of op een andere
Polynesische
eilandengroep. Op Hawai had het een
religieuze
functie waarbij alleen de leden van de
koninklijke familie
met de grootste
surfplanken
mochten sporten. Begin
20e eeuw
gaf
Duke Kahanamoku
de surfsport wereldwijde bekendheid. De
Banzai Pipeline
is een bekende surflocatie aan de noordkust van
Oahu
waar grote wedstrijden worden gehouden.
Ook roeien met een
uitleggerkano
is een belangrijke traditie die in ere wordt gehouden omdat de eerste Hawaianen per kano vanuit de
Marquesaseilanden
waren gekomen, zo'n 2.000 kilometer naar het zuiden.
[13]
Verder is er nog
peddelsurfen
en
paddleboarding
met onder andere een race van 32 mijl van Molokai naar Oahu.
[14]
In
Kailua-Kona
vindt jaarlijks de
Ironman Hawai
-triatlon plaats.
Noot
- ↑
a
b
https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/hi,US/PST045217
.
Gearchiveerd
op 16 januari 2019.
- ↑
https://www.youtube.com/watch?v=MtLR-Zb-9Vg
.
Gearchiveerd
op 11 mei 2023.
- ↑
Beide vormen zijn juist, maar "Hawai" is de gebruikelijkste vorm, zie
Hawaii / Hawai
, taaladvies.net.
Gearchiveerd
op 9 juni 2021.
- ↑
https://web.archive.org/web/20120902022207/http://ptwc.weather.gov/hawaii.php
- ↑
Gearchiveerde kopie
. Gearchiveerd op
27 mei 2009
. Geraadpleegd op
8 mei 2012
.
- ↑
http://www.fws.gov/pacificislands/
- ↑
a
b
Grote Lekturama Wereldatlas, Australie, Oceanie, Poolstreken en Wereldzeeen, 1987, p. 89
- ↑
https://hawaiihumpbackwhale.noaa.gov/
- ↑
Barbara Tuchman,
De trotse toren. Een portret van de jaren voor de eerste Wereldoorlog 1890-1914
. 8e druk 2007
- ↑
https://case.house.gov/news/documentsingle.aspx?DocumentID=412
- ↑
https://www.hawaiiankingdom.info/
- ↑
Ellis,
Polynesian Researches
, deel I, p.100 en Frederick O'Brien,
Mystic Isles of the South Sea
, geciteerd door
James Churchward
in
Het verloren werelddeel
Mu
(1926), p.89
- ↑
Oahu Hawaiian Canoe Racing Association (OHCRA)
- ↑
Molokai 2 Oahu Paddleboard World Championships
.
Gearchiveerd
op 9 juni 2023.
|