Twiede Wereldoorlog

Dit artikel is in mierder Limburgse dialekte gesjreve. Perbeer estebleef waal mer ei dialek per alinea aan te hauwe.

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs .

D'n Twiede Wereldoorlog (aofgekort tot WO II ) waor 'ne zesjaorege oorlog dee doorde vaan 1939 tot 1945 (in Limburg evels mer van 1940 tot 1944 ) en boebij mie borgerslachoffers (slachoffers boete de slachvelde um) vele es in welken aanderen oorlog daan ouch. Veural de Holocaust (de genocides op versjellende minderhede in Europa wie de Jude en de Roma ) zawwe 'n enorm impek achterlaote in de Europese cultuur en weurt es ein vaan de belaangriekste historische drijfvere achter versjellende polletieke projecte in 't Europa vaan nao WO II gezien, wie de herdemocratisering vaan Europese dictature en 't supranationalistisch projek vaan de Europese Unie . Eveneins waor e record-aontal len bij dezen oorlog betrokke en woort 'n oongekinde kwantiteit nui kriegstechniek oontwikkeld. De naosleep vaan dezen oorlog doorde decennia en had es veurnaomste polletiek gevolg tot de wereld 'nen haven iew laank betrokke raakde in de Kawwen Oorlog : de blievende spanninge tosse de twie euverwinneers vaan WO II, naomelek de kapitalistische Vereinegde Staote en de communistische Sovjet-Unie .

D'n Twiede Wereldoorlog had zoe'n benkelek groete invlooj op de maotsjappij in Europa en Noord-Amerika , tot me de periood nao d'n Twiede Wereldoorlog ouch wel de Nao-oorlogsen tied neump.

Deilnemers [ bewirk | bron bewerke ]

De twie partije weure Centrale en Geallieerde geneump. De kirn vaan de Centrale bestoont oet de As-Berlien-Rome , boetouw neve Duitsland en Italie later ouch Japan huurde. Bondgenote waor oonder mie Hongarije . De len die Duitsland veur en oonder de Twiede Wereldoorlog binneveel woorte door hunzelf ouch tot de Asmogendhede gereikend. 't Fraankriek vaan Vichy waor ouch met Berlien geallieerd.

De geallieerde bestoonte in d'n ierste plaots oet de "Groete Drei": 't Vereineg Keuninkriek , de Vereinegde Staote en de Sovjet-Unie . De leste len kaome pas laoter bij d'n oorlog.

Veurhistorie [ bewirk | bron bewerke ]

D'n Ierste Wereldoorlog had verlerer Duutsland gans in ermooj achtergelaote. Neet allein hei Duutsland zjwoar verleze te verwerke, och eisde de euverwinnaarsj, en met name Frankriek , vaol hersjtelbetalinge veur de geleije sja aan hun eige land. Dees betalinge drokde zjwoar op de totaal vernietigde Duutsje economie en zorgde d'r eigelik veur dat 't economisch hersjtel vaol langer op zich leet wachte. Allewel tot dao in 1919 'n democratie gevesteg woort radicaliseerde de bevolking gestaojeg. Wie in 1929 'n waereldwieje economische crisis oetbraok lokde 't Adolf Hitler in veer jaor op democratische wies de mach te vereuvere, tot heer in 1933 'n dictatuur vestegde. In Italie had de fascistische bewaeging vaan Benito Mussolini de mach al tieen jaor ieder gegrepe. In 1936 sjlote Duutsjland en Italie 'n alliantie, och waal 't Staalpact genump.
Duutsjland vereuverde d'n Elzas in 1936 op Frankriek. Bie de Anschluss van 1938 woort Oosteriek ein deilsjtaat van Duutsjland. Sudetenland, 'n sjtok van Tjechoslowakije met 'ne minderheidsgroep van Duutsjersj, woort ingenomme nao goodkaoring durch o.a. Ingeland op de Conferentie van Munchen . De res van Tsjechie volgde in mieert 1939 en Slowakije woort 'n vazalsjtoat. Wie Hitler op 1 september 1939 Pole binneveel verklaorde Frankriek en 't Vereineg Keuninkriek haom d'n oorlog weges 't sjende van 't neet-aanvalsverdraag op Pole.

Verloup vaan d'n oorlog in Europa [ bewirk | bron bewerke ]

De volgende sectie van dit artikel is gesjreve in 't Klummes .

' t Westfront
Nederland wert op 10 mei 1940 geconfronteerd mit de Duutsje legers mit d'r geliektiedige inval in Nederland, Belsj en Luxemburg. Het eigelijke doel van de Duutsjers waor Frankriek. Op 12 mei sjtonge ze al via de Ardenne aan de Franse grens. Nao zjwaor bombardemente op Rotterdam capituleerde Nederland op 15 mei. In Zeeland ging d'r sjtried nog twiee daag verder durch biesjtand van Franse troepe. D'r Duutsje opmarsj durch Frankriek verleep sjnel mit hun Blitzkrieg-taktiek. Al op 20 mei sjtonge ze aan de Kanaalkus. Dat waor sjneller dan de Britte verwach houwe en dus moste ze hals uuever kop evacuere. Belsj capituleerde op 28 mei.

’t Oostfront
In d’r zoeemer van 1941 richtte Hitler zieng aandach op Rusland. Hoewaal hae ’n verdraag hei mit Sjtalin , veel hae toch onger de codenaam Operatie Barbarossa aan. Dees besjlissing wurt gezeen es de ieesjte strategisje fout van Hitler. Aanvankelik koste de Duutsjers durchsjtoete tot deep in Rusland, mer dat kaom omdat de Russe truuktrokke. Ze leje dus ging groete verleze. Tegeliekertied maakte de Russe gebroek van de taktiek van de versjroeide erd woadurch de aanveurlijne van de Duutsjers zjwaor belast werde. Probleem vuuer de Duutsjers waor och nog dat de Russe veurbereid waore op de zjwaor Russisje wintersj. De Duutsjers neet. Hie sjtokte dan och de Duutsje opmars en daomit kieerde ’t tij veur de Duutsjers. Toch wiste de Duutsjers in ’t vuurjaor van 1942 Stalingrad in ’t zude van Rusland, ’t hudige Wolgorad, te bereike. Dao wert ’n langdurig en blojerig sjtraotgevech geveurd wat bekend sjteet es d’r Sjlaag um Stalingrad . In dizze sjlaag zunt missjien waal 2 miljoon miensje umgekomme.

Zuug ouch: Twiede Wereldoorlog in gebaortenisse .

Einde van d'oorlog in Europa [ bewirk | bron bewerke ]

D'r geallieerde opmars begos mit 'n landing op Sicilie op 10 juli 1943. Van dao-oet sjtaoke ze op 3 september de Sjtraot van Messina euver nao Italie. In opdrach van konning Victor Emmanuel III woort Mussolini op 25 juli aafgezat en gearresteerd. Ziene vervanger sjloot op 8 september mit de geallieerde 'n waopesjtilsjtand. Rome woert pas 4 juni 1944 bevried, twiee daag veur D-Day .
Op 6 juni 1944 vele de geallieerde Duutsj Europa binne aan de kos va Normandie (D-Day). Ongertosje veroorzaakde de voortdorende bombardemente groete sja aan de Duutsje infra-sjtructuur en de sjtei. 't Duutsj militair apparaat hou in de rampzalige Russische campagne al zien krachte opgebroek. Operation Market Garden hei tot doel om belangrieke brogke uever de groete revere in heng te kriege. Doamit wilde de geallieerde in eine kier durchsjtoete tot in 't Ruhrgebeed en de res va Duutsjland. 't Jaomerlik fale van de lochlanding bie Arnem beteikende dat ein van de belangriekste brogke in Nederland neet in geallieerd bezit kaom. Veur Nederland bove de revere hou dis vertraging in de dao-op volgende winter rampzalige gevolge. Durch dat ein deil van Nederland waal bevried waor en ein deil neet, stopde de toeveur van middele en voodsel. Terwiel Limburg, Brabant en deile va Gelderland de bevrieding veerde, voltrok zich veurnamelik in de groete sjtei in de Randsjtad 'n ramp: d'r hongerwinter . 't Zou nog tot 5 mei 1945 doere, veurdat hieel Nederland eindelik bevried waor. De geallieerde waore ongertosje durchgetrokke nao Duutsjland.
De Amerikaanse en Russische troepe troffe zich op 25 april 1945 aan de reveer de Elbe . Daomit waor 't versjlaon van Duutsjland 'n feit en woert Duutsjland in 4 geallieerde zones verdeild: 'n Amerikaanse, Ingelsje, Sovjetrussische ('t later Oos-Duutsjland of DDR ) en Franse zone. Oos-Pruse , Wes-Pruse en Silezie mos 't land aafsjtaon aan Pole en de USSR.
Terwiel d'r in en om Berlien flink gevochte woert, pleegde Hitler same mit zien vrouw Eva Braun zelfmaord in d'r commandobunker. Ze waore net vanteveure getrouwd. Op 7 mei 1945 woert de oeteindelike euvergave van Duutsjland ongerteikend durch generaal Alfred Jodl .
Mit 't binnevalle in Duutsjland ontdekde de geallieerde en de res va de welt de daadwerkelike omvang en ramp va de concentrasiekampe . De bekendste van dis kampen zunt Auschwitz , Bergen-Belsen , Buchenwald , Sobibor , modelkamp Theresienstadt en Treblinka . Anne Frank , Nederlands bekendste Juddin, is via 't Nederlandse durchveurkamp Westerbork ieesj terechgekomme in Auschwitz en daonao in Bergen-Belsen woee 't 'n paar waeke vur d'n bevrieding gesjtorve is. Haor aopehartig dagbook is nao de aorlog gepubliceerd en ongertosje vertaald en gelaeze in vaol tale. D'r waore nao sjatting 12 miljoen luu opgesjlaote in de concentrasiekampe. De helf ongevaer besjtong oet Judde , de res oet Roma , Sjlave (Oost-Europeanen), homo-seksuele , Jehova's Getuigen en anger minderhede. Pas nao de oorlog woert de daadwerkelike ramp dudelik dae in de kampe hei plaatsjgevonge. Dizze durch de Nazi's gepleegde volkermaord wurt aoch waal Holocaust genump. Noch noeets waor d'r in de gesjiedenis op zoee 'n groeetsjalige en doeltreffende manir geprobaerd um volke en minderheedsgroepe te vernetige.

Externe links [ bewirk | bron bewerke ]