Is sraith tonn ta e sunamai (no tonn taoide ) a chruthaitear nuair a easaititear uisce i loch no san fharraige go tobann ar scala ollmhor. Is feidir le creathanna talun, sciorradh talun, bruchtadh bolcain agus bualadh dreigite moire sunamai a chruthu.

Tagann an tearma Sunamai on t Seapainis , a chiallaionn cuan ("tsu", 津) agus tonn ("nami", 波 no 浪). Usaidtear an focal ceanna don uimhir uatha is iolra as Seapainis . Rinneadh leirscrios agus cailleadh na milte daoine i dteagmhais mar seo thar na blianta timpeall an Aigein Chiuin go hairithe.

Ar an 5 Samhain gach bliain, ceiliurtar an La Domhanda Feasachta ar Shunamaithe (la a tharla an “Inamura - no-hi”, in oilean Honshu na Seapaine ar an 5 Samhain 1854).

Eolaiocht [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Tarlaionn muirbhrucht no sunamai, tonn sa bhfarraige le treimhse fhada de bharr gluaiseachtai mora an ghrinnill de thoradh crith talun , bruchtadh pleascach bolcain, no maidhm talun faoin bhfarraige ^[1] .

Is feidir le sunaimi taisteal sa bhfarraige oscailte suas le 800 km u ^·1 agus clada i a bhualadh le forsa millteach, aris is aris eile le gach buaic toinne. Is feidir go mbeidh buaic 30 m ag a leitheid.

Is solaton an tonn taoide ar a dtugtar sunamai, agus is feidir a leitheid a chur ar siul in uisce canala freisin. Is mar an gceanna na borthonnta i mBa Fundy , agus ar abhainn na Sabhrainne idir an Bhreatain Bheag is Sasana .

Tubaisti [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

• Reamhstair . Na Sreabha Stoireaga .
• 1531: bhuail crith talun agus sunamai Liospoin , sa Phortaingeil . Maraiodh thart ar 30,000 duine.
• 7 Meitheamh 1692 . Scrios crith talun agus sunamai Port Royal in Iamaice . Maraiodh 2,000 duine; gortaiodh breis is 2,000.
• 26 Eanair 1700 . Bhuail Crith Talun Cascadia , ceann de na creatheanna talun ba mho dar taifeadadh ariamh, an Crios Foduchtaithe Cascadia amach o chosta thiar Mheiricea Thuaidh o Oilean Vancouver go California . Mhair an crith talun i dtraidisiun beil na mbunduchasach Meiriceanach. Ta an sunamai taifeadta i annalacha na Seapaine freisin.

• 

  1 Samhain 1755 . Maraiodh idir 60,000 agus 100,000 duine i g crith talun mor na Liospoine agus sunamai a thainig ina dhiaidh.
• 5 Samhain 1854 . “ Inamura-no-hi ”, in oilean Honshu na Seapaine .
• 1883. Sliabh Krakatoa . Bhi bruchtadh ollmhor tubaisteach ann. Chuir an bruchtadh tus le tonnta fathachula farraige , 30 m ar airde, a mharaigh nios mo na 36,000 duine.
• 15 Meitheamh 1896 . Sa t Seapain cailleadh 27,000 i gcrith talun Sanriku agus san sunamai a thainig ina dhiaidh.
• 28 Nollaig 1908 . Fuair 70,000 duine bas nuair a bhuail crith talun agus sunamai deisceart na h Iodaile .
• 1 Aibrean 1946 . Bhuail sunamai Hilo, Havai agus cailleadh 160 duine.
• 23 Bealtaine 1960 . Fuair 61 duine bas ar Hilo, Havai de bharr sunamai.

• 

  26 Nollaig 2004 . Tharla sunamai ollmhor san Aise Theas . Bualadh Sri Lanca , an Tealainn agus reigiun Banda Aceh na h Indineise go dona. Tharla crith talun timpeall 9 ar scala Richter (nios fuinniula na aon chrith talun sa reigiun le 40 bliain no mar sin) agus a airmhean ar an taobh thiar thuaidh d'oilean Sumatra na hIndineise. Ghluais an crith an grinneall roinnt meadar agus dhilaithrigh na ceadta cilimeadar ciubach uisce. Leath an sunamai amach i ngach treo san Aigean Indiach agus bhuail cladai ar thaobh na hAise gan rabhadh, ag reabadh na gcostai i Maenmar (Burma), an Tealainn, an Mhalaeisia, Oileain Mhaildive, is na hOileain Sheiseileacha. Rinne se an rud ceanna le costa thoir na hlndia, Sri Lanca, an Bhanglaideis agus costai na Somaile, na Ceinia is na Tansaine in oirthear na hAfraice. Cailleadh na ceadta bailte is sraidbhailte. Meastar gur maraiodh thart ar 300,000 duine.
• 27 Feabhra 2010 . Bhuail crith talun 8.8 ar an scala Richter chomh maith le sunamai an t Sile . Fuair 525 duine bas.

• 

  12 Marta 2011 . Tharla sunamai millteach ar chosta thiar thuaidh na Seapain e i 2011 a rinne scrios ar limistear ollmhor agus a chuir tus le tubaiste nuicleach do na h imoibreoir i Daiichi i Fukushima , an tubaiste nuicleach is measa riamh. Ni doigh go ndearna an crith talun sin ro-dhochar do na himoibreoiri, ach lean sunamai uafasach e agus milleadh an-chuid de chorais rialaithe na n-imoibreoiri. Ni hamhain sin, ach bhaigh an sunamai limistear leathan tire , cathracha , bailte agus feirmeacha . Cailleadh nios mo na 19,000 duine sna tuilte ^[2] , milleadh nios mo na 80,000 teach , agus bhi ar 400,000 duine teitheadh as an gceantar.

Tagairti [ cuir in eagar | athraigh foinse ]