Συντεταγμ?νε? : 41°53′N 12°29′E  /  41.89°N 12.48°E  / 41.89; 12.48

Αρχα?α Ρ?μη Roma (753 π.Χ. - 509)
Εθνικ? σ?νθημα : Sen?tus Populusque R?m?nus
Εδ?φη του ρωμα?κο? πολιτισμο?     Ρωμα?κ? Δημοκρατ?α     Ρωμα?κ? αυτοκρατορ?α     Δυτικ? Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α     Ανατολικ? Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α
Πρωτε?ουσα	Ρ?μη
Επ?σημε? γλ?σσε?	Λατινικ? γλ?σσα
Πολ?τευμα	Ρωμα?κ? Βασ?λειο (753 π.Χ.-509 π.Χ.) Ρωμα?κ? Δημοκρατ?α (509 π.Χ.-27 π.Χ.) Ρωμα?κ? αυτοκρατορ?α (27 π.Χ.-476 μ.Χ.)
?δρυση τη? Ρ?μη? Ο Οκταβιαν?? ανακηρ?σσεται Α?γουστο? Πτ?ση τη? Ρ?μη?	753 π.Χ. 29 π.Χ. 476 μ.Χ.

Η αρχα?α Ρ?μη ?ταν αρχικ? ?να? ιταλικ?? οικισμ??, που χρονολογε?ται απ? τον 8ο αι?να π.Χ. και αναπτ?χθηκε στην π?λη τη? Ρ?μη? και στη συν?χεια ?δωσε το ?νομ? του στην αυτοκρατορ?α , τη? οπο?α? αποτ?λεσε την ?δρα, καθ?? και στον εκτεταμ?νο πολιτισμ? που αν?πτυξε συνολικ? η αυτοκρατορ?α. Αν?κοντα? γεωγραφικ? στον χ?ρο τη? Μεσογε?ου Θ?λασσα? και με επ?κεντρο τη Ρ?μη, εξελ?χθηκε σε μ?α απ? τι? μεγαλ?τερε? αυτοκρατορ?ε? του αρχα?ου κ?σμου ^[1] με πληθυσμ? περ?που 50-90.000.000 κατο?κου? (περ?που το 23% του τ?τε παγκ?σμιου πληθυσμο? ^{[2] [3]} ) και καλ?πτοντα? ?κταση 6,5 εκατομμ?ρια τετραγωνικ? χιλι?μετρα κατ? τη δι?ρκεια του 1ου και του 2ου αι?να μ.Χ. ^{[4] [5] [6]}

Στου? περ?που 12 αι?νε? ?παρξ?? του, ο Ρωμα?κ?? πολιτισμ?? μετατοπ?στηκε απ? τη μοναρχ?α στην κλασικ? δημοκρατ?α και, στη συν?χεια, σε μ?α ολο?να και πιο αυταρχικ? αυτοκρατορ?α . Κατ?ληξε να κυριαρχ?σει στο σ?νολο τη? Δυτικ?? Ευρ?πη? και τη? Μεσογε?ου διαμ?σου τη? κατ?κτηση?, του πολ?μου , και τη? αφομο?ωση?. Το 330 μ.Χ. ο Κωνσταντ?νο? Α? μετακ?νησε την πρωτε?ουσα στη Ν?α Ρ?μη , που θα μετονομαστε? σε Κωνσταντινο?πολη .

Η παρακμ? του Δυτικο? τμ?ματο? τη? Ρωμα?κ?? Αυτοκρατορ?α? με ?δρα τη Ραβ?ννα επ?λθε τον 5ο αι?να μ.Χ. Μαστιζ?μενο απ? πολιτικ? αστ?θεια, και αφο? δ?χτηκε πολυ?ριθμε? επιθ?σει? κατ? τη δι?ρκεια τη? Μεγ?λη? Μεταν?στευση? των Λα?ν, το δυτικ? τμ?μα τη? αυτοκρατορ?α?, που περιελ?μβανε την Ισπαν?α , τη Γαλατ?α και την Ιταλ?α , διαιρ?θηκε σε ανεξ?ρτητα βασ?λεια κατ? τον 5ο αι?να. Η υπ?λοιπη (ανατολικ? τμ?μα) αυτοκρατορ?α, τη? οπο?α? η κυβ?ρνηση ε?χε ω? ?δρα την Κωνσταντινο?πολη , επιβ?ωσε τη? κρ?ση? και συν?χισε να υφ?σταται ω? μια φυσικ? συν?χεια τη? Ρωμα?κ?? Αυτοκρατορ?α? με τον ελληνισμ? και τον χριστιανισμ? ω? κυρ?αρχου? πυλ?νε? τη?, για μια ακ?μη χιλιετηρ?δα, μ?χρι που τελικ? τα υπολε?μματ? τη? κατακτ?θηκαν απ? την ανερχ?μενη Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α . Το μεσαιωνικ? αυτ? κρ?το? τη? Ανατολ?? συν?θω? αναφ?ρεται απ? του? ιστορικο?? και ευρ?τερα ω? ≪ Βυζαντιν? Αυτοκρατορ?α ≫ .

Ο ρωμα?κ?? πολιτισμ?? συχν? κατατ?σσεται στην ≪ Κλασικ? Αρχαι?τητα ≫ μαζ? με την αρχα?α Ελλ?δα , που επηρ?ασε καθοριστικ? την Αρχα?α Ρ?μη. Ο ρωμα?κ?? πολιτισμ?? ε?χε σημαντικ? συνεισφορ? στη διαμ?ρφωση τη? νομοθεσ?α? , τη? τ?χνη? , τη? λογοτεχν?α? , τη? πολεμικ?? τ?χνη? , τη? αρχιτεκτονικ?? , τη? τεχνολογ?α? και τη? γλ?σσα? στον δυτικοευρωπα?κ? κ?σμο και η ιστορ?α του εξακολουθε? να επηρε?ζει τον παγκ?σμιο πολιτισμ?.

Η Ρωμα?κ? Ιστορ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

?δρυση του Ρωμα?κο? Βασιλε?ου [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Κυρ?ω? ?ρθρο: Ρωμα?κ? Βασ?λειο

Σ?μφωνα με τον θρ?λο, η Ρ?μη ιδρ?θηκε το 753 π.Χ. απ? τον Ρωμ?λο και τον Ρ?μο (? Ρ?μο ), δ?δυμα αδ?λφια, απογ?νου? του Τρ?α πρ?γκιπα Αινε?α , ^[7] που ανατρ?φηκαν απ? μια λ?καινα . Η παρ?δοση θ?λει την ?δρυση τη? Ρ?μη? να λαμβ?νει χ?ρα στι? 21 Απριλ?ου 753 π.Χ.

Οι Ρωμ?λο? και Ρ?μο? ?ταν εγγονο? του βασιλι? του Λατ?ου , που ε?ναι γνωστ?? με το ?νομα Νουμ?τωρ . Τον μον?ρχη αυτ? εκθρ?νισε ο αδελφ?? του Αμο?λιο? , θανατ?νοντα? του? ?ρρενε? απογ?νου? του, εν? την κ?ρη του, τη Ρ?α Συλβ?α , την αν?γκασε να γ?νει μια απ? τι? Εστι?δε? Παρθ?νε? , οι οπο?ε? ορκιζ?ταν αγν?τητα για τρι?ντα χρ?νια. Ω? αποτ?λεσμα η γραμμ? του Νουμ?τορο? δεν θα αποκτο?σε ?λλου? απογ?νου?.

Η Ρ?α Συλβ?α τελικ? ?φερε στον κ?σμο δ?δυμα αγ?ρια και ισχυρ?στηκε, ?τι πατ?ρα? του? ?ταν ο θε?? Μαρ? . Ο ν?ο? βασιλι??, που φοβ?θηκε πω? οι δ?ο ημ?θεοι θα του ?κλεβαν τον θρ?νο, δι?ταξε να θανατωθο?ν. Η ευσπλαχν?α εν?? υπηρ?τη οδ?γησε στην εγκατ?λειψ? του? στον Τ?βερη , ?που τα βρ?κε και τα θ?λασε μ?α λ?καινα. ?ταν μεγ?λωσαν τα δ?δυμα, αποκατ?στησαν την αδικ?α, επιστρ?φοντα? τον θρ?νο στον παππο? του?. ^[8]

Τα δ?δυμα ?δρυσαν τ?τε τη δικ? του? π?λη. Ωστ?σο ο Ρωμ?λο? θαν?τωσε τον αδελφ? του, Ρ?μο, ?πειτα απ? σφοδρ? διαφων?α. Κατ? μ?α εκδοχ? για το ποιο? θα κυβερν?σει τη ν?α π?λη, κατ? μ?α ?λλη για το ποιο? θα χαρ?σει το ?νομ? του στην π?λη. ^[9] Απ? τον Ρωμ?λο τελικ? π?ρε το ?νομ? τη? η Ρ?μη. Καθ?? ο γυναικε?ο? πληθυσμ?? τη? ?ταν ιδια?τερα χαμηλ??, οι Λατ?νοι κ?λεσαν του? Σαβ?νου? σε μια γιορτ? και ?κλεψαν τα νεαρ? του? κορ?τσια , γεγον?? που οδ?γησε τελικ? στην ?νωση και αφομο?ωση των δ?ο λα?ν. ^[10]

Η π?λη τη? Ρ?μη? αναπτ?χθηκε γ?ρω απ? ?να οχυρ? στον ποταμ? Τ?βερη, αποτελ?ντα? σταυροδρ?μι των ταξιδευτ?ν και των εμπ?ρων. ^[11] Σ?μφωνα με τι? αρχαιολογικ?? ?ρευνε? ο οικισμ?? τη? Ρ?μη? ιδρ?θηκε κατ? π?σα πιθαν?τητα κ?ποια στιγμ? τον 8ο αι?να π.Χ. , αν και θα μπορο?σε να προ?π?ρχε απ? τον 10ο αι?να π.Χ. , φιλοξεν?ντα? λατινικ? φ?λα, στην κορυφ? του Παλατ?νου Λ?φου . ^{[12] [13]}

Οι Ετρο?σκοι , που παλαι?τερα ε?χαν εγκατασταθε? στα β?ρεια, στην Ετρουρ?α , απ? ?,τι φα?νεται ασκο?σαν πολιτικ? επιρρο? στην περιοχ? κατ? τα τ?λη του 7ου αι?να π.Χ. , αποτελ?ντα? την αριστοκρατικ? τ?ξη. Μ?χρι τα τ?λη του επ?μενου αι?να, οι Ετρο?σκοι ε?χαν χ?σει την εξουσ?α και ?ταν τ?τε που Λατ?νοι και οι Σαβ?νοι ?λλαξαν τη μορφ? διακυβ?ρνηση? υιοθετ?ντα? το δημοκρατικ? πολ?τευμα, το οπο?ο περι?ριζε τη δ?ναμη των κυβερν?ντων. ^[14]

Η ρωμα?κ? παρ?δοση, ?πω? και οι αποδε?ξει? που παρ?χουν οι αρχαιολ?γοι, καταδεικν?ει ?να σ?μπλεγμα στη Ρωμα?κ? Αγορ? ( Forum Romanum ), ω? ?δρα του βασιλ?ω? και του πρ?του θρησκευτικο? κ?ντρου. Ο Νουμ?? Πομπ?λιο? υπ?ρξε ο δε?τερο? βασιλι?? τη? Ρ?μη?, δι?δοχο? του Ρωμ?λου. ?ταν αυτ?? που ?βαλε σε εφαρμογ? τα πρ?τα μεγ?λα ?ργα ανοικοδ?μηση? τη? π?λη?, το παλ?τι του στη Ρ?τζια και τον Ο?κο των Εστι?δων Παρθ?νων .

Η Ρωμα?κ? Δημοκρατ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Σ?μφωνα με ημιμυθικ?? πηγ??, η εγκαθ?δρυση τη? Ρωμα?κ?? Δημοκρατ?α? ?λαβε χ?ρα περ?που το 509 π.Χ. , ?ταν ο τελευτα?ο? των επτ? βασιλ?ων τη? Ρ?μη?, ο Ετρο?σκο? Ταρκ?νιο? ο Υπερ?φανο?, ανατρ?πηκε και στη θ?ση του εγκαθιδρ?θηκε σ?στημα, β?σει του οπο?ου κυβερνο?σαν αιρετο? ?ρχοντε?, που εκλεγ?ταν κ?θε χρ?νο, καθ?? και δι?φορε? μορφ?? συνελε?σεων. ^[15] Η ψ?φιση συντ?γματο? καθ?ρισε μια σειρ? απ? ελεγκτικ? ?ργανα και σαφ? διαχωρισμ? των εξουσι?ν.

Οι σημαντικ?τεροι απ? του? αξιωματο?χου? τη? π?λη? ?ταν οι δ?ο ?πατοι ( consules ), που ασκο?σαν απ? κοινο? την εκτελεστικ? εξουσ?α , η οπο?α συχν? περιγρ?φεται με τον ?ρο ≪imperium≫ . ^[16] Οι ?πατοι ?πρεπε να συνεργαστο?ν με τη Σ?γκλητο , την οπο?α συγκροτο?σαν οι ευγενε??, γνωστο? ω? ≪ πατρ?κιοι ≫. Αρχικ? ο ρ?λο? τη? ?ταν συμβουλευτικ??, ωστ?σο με το π?ρασμα του καιρο? απ?κτησε μεγαλ?τερο μ?γεθο? και σημαντικ? πολιτικ? δ?ναμη. ^[17] ?λλα αξι?ματα τη? ρωμα?κ?? κοινων?α? περιλαμβ?νουν του? πρα?τορε? ( praetor ), του? αγοραν?μου? ( aedile ), του? δημ?ρχου? (tribunus) και του? κοια?στορε? ( quaestor , ταμ?α?). ^[18] Τα αξι?ματα αυτ? αρχικ? παρ?χονταν κατ? αποκλειστικ?τητα απ? του? πατρικ?ου?, αλλ? αργ?τερα ?γιναν προσιτ? και στου? ανθρ?που? του λαο?, οι οπο?οι ?ταν γνωστο? με το ?νομα ≪ πληβε?οι ≫. ^[19] Εκλογικ? σ?ματα ?ταν η Λοχ?τιδα Εκκλησ?α ( comitia centuriata ), η οπο?α αποφ?σιζε για θ?ματα πολ?μου και ειρ?νη? και επ?ση? φρ?ντιζε για την εκλογ? των αξιωματο?χων· επ?ση? η Φυλ?τι? Εκκλησ?α ( comitia tributa ), η οπο?α εξ?λεγε κατ?τερου? αξιωματο?χου?. ^[20]

Οι Ρωμα?οι σταδιακ? υπ?ταξαν του? υπ?λοιπου? πληθυσμο?? τη? ιταλικ?? χερσον?σου, αν?μεσα στου? οπο?ου? και του? Ετρο?σκου? . ^[21] Η τελευτα?α απειλ? για τη ρωμα?κ? κυριαρχ?α εμφαν?στηκε, ?ταν ο Τ?ραντα? , ισχυρ? ελληνικ? αποικ?α, ζ?τησε τη βο?θεια του βασιλι? τη? Ηπε?ρου , Π?ρρου, κατ? τη? Ρ?μη?, αλλ? οι προσπ?θει?? του τελικ? απ?τυχαν. ^{[22] [23]} Οι Ρωμα?οι διασφ?λισαν την κυριαρχ?α του? ιδρ?οντα? αποικ?ε? σε στρατηγικ? σημε?α και κερδ?ζοντα? σταθερ? ?λεγχο στα εδ?φη αυτ?. ^[24] Κατ? το δε?τερο μισ? του 3ου αι?να π.Χ. , η Ρ?μη συγκρο?στηκε με την Καρχηδ?να στον πρ?το απ? του? τρει? συνολικ? Καρχηδονιακο?? Πολ?μου? . Οι συγκρο?σει? αυτ?? ε?χαν ω? αποτ?λεσμα τι? πρ?τε? υπερπ?ντιε? κατακτ?σει? των Ρωμα?ων, τη Σικελ?α? και την Ισπαν?α? και την ?νοδο τη? Ρ?μη? ω? υπολογ?σιμη? δ?ναμη?. ^{[25] [26]} Αφο? επ?τυχαν καθοριστικ?? ν?κε? κατ? των Μακεδ?νων και των Σελευκιδ?ν τον 2ο αι?να π.Χ. , οι Ρωμα?οι ?γιναν ο ισχυρ?τερο? λα?? στον χ?ρο τη? Μεσογε?ου. ^{[27] [28]}

Η ν?α αυτ? δ?ναμη ?μω?, ?φερε εσωτερικ?? διεν?ξει?. Οι συγκλητικο? απ?κτησαν μεγ?λο πλο?το χ?ρη στι? κατακτηθε?σε? περιοχ??, αλλ? οι στρατι?τε?, που ?ταν στην πλειοψηφ?α του? μικρογαιοκτ?μονε?, βρισκ?ταν για ?λο και μεγαλ?τερα χρονικ? διαστ?ματα μακρι? απ? την πατρ?δα και δεν μπορο?σαν να φροντ?σουν τη γη του?. Η αυξημ?νη εξ?ρτηση απ? του? ξ?νου? σκλ?βου? και η μεγ?λη ?κταση που ε?χαν λ?βει τα λατιφο?ντια (αγροτικ? κτ?ματα) με?ωσαν τι? δυνατ?τητε? ε?ρεση? αμειβ?μενη? εργασ?α?. ^{[29] [30]} Τα ?σοδα απ? τα πολεμικ? λ?φυρα, την εξ?πλωση του εμπορ?ου και τη συλλογ? φ?ρων δημιο?ργησαν ν?ε? οικονομικ?? ευκαιρ?ε? για του? ε?πορου?, δημιουργ?ντα? μια ν?α κοινωνικ? τ?ξη εμπ?ρων, που εκαλο?ντο ≪ ιππε?? ≫. ^[31] Ο Κλαυδιαν?? Ν?μο? ( Lex Claudia ) απαγ?ρευε στα μ?λη τη? Συγκλ?του να ασχολο?νται με το εμπ?ριο, αλλ? και απ? την ?λλη, αν και θεωρητικ? οι ιππε?? μπορο?σαν να ενταχθο?ν στη Σ?γκλητο, η δ?ναμ? του? ?ταν ιδια?τερα περιορισμ?νη. ^{[11] [32]}

Αεν?ω? η Σ?γκλητο? προ?βαλλε ενστ?σει?, παρεμποδ?ζοντα? ξαν? και ξαν? την ψ?φιση αγροτικ?ν μεταρρυθμ?σεων, αρνο?μενη παρ?λληλα να παραχωρ?σει στην τ?ξη των ιππ?ων περισσ?τερα πολιτικ? δικαι?ματα. Παρ?λληλα, ?γριε? συμμορ?ε? που απαρτιζ?ταν απ? ?νεργου? ταραχοποιο??, τι? οπο?ε? ?λεγχαν αντιμαχ?μενοι συγκλητικο?, εκφ?βιζαν το εκλογικ? σ?μα με την ?σκηση β?α?. Η κατ?σταση κλιμακ?θηκε στα τ?λη του 2ου αι?να π.Χ. , ?ταν ?ρθαν στο προσκ?νιο οι δ?ο αδελφο? Γρ?κχοι , που κατ?χοντα? το αξ?ωμα του δημ?ρχου (tribunus plebis) προσπ?θησαν να προχωρ?σουν σε αναδασμ? τη? γη? των προνομιο?χων, παραδ?δοντ?? την στα χ?ρια των πληβε?ων. Και τα δ?ο αδ?λφια βρ?καν τον θ?νατο, αλλ? η Σ?γκλητο? π?ρασε κ?ποια σχετικ? ψηφ?σματα, σε μια προσπ?θεια να ηρεμ?σει τον λα? που βρισκ?ταν σε επαναστατικ? αναβρασμ?. Η ?ρνηση παροχ?? των δικαιωμ?των του Ρωμα?ου Πολ?τη στου? κατο?κου? των συμμαχικ?ν ιταλικ?ν π?λεων οδ?γησε στον Συμμαχικ? Π?λεμο του 91 ? 88 π.Χ. ^[33] Οι στρατιωτικ?? μεταρρυθμ?σει? του Γ?ιου Μ?ριου ε?χαν ω? αποτ?λεσμα να δε?χνουν τα στρατε?ματα μεγαλ?τερη αφοσ?ωση στον διοικητ? του? παρ? στην ?δια την π?λη. ?τσι ?να? ισχυρ?? στρατηγ?? μπορο?σε να κρατ? την π?λη και τη Σ?γκλητο σε κατ?σταση ομηρε?α?. ^[34] Η κατ?σταση αυτ? επ?φερε τον π?λεμο αν?μεσα στον Μ?ριο και τον προστατευ?μεν? του, Σ?λλα και ε?χε σαν επακ?λουθο την εγκαθ?δρυση δικτατορ?α? απ? τον Σ?λλα κατ? την περ?οδο 81 ? 79 π.Χ. ^[35]

Στα μ?σα του 1ου αι?να π.Χ. τρει? ?νδρε?, ο Ιο?λιο? Κα?σαρα? , ο Πομπ?ιο? και ο Κρ?σσο? , σχημ?τισαν μια συμμαχ?α, γνωστ? ω? Πρ?τη Τριανδρ?α , για να ελ?γξουν τη Δημοκρατ?α. Αφο? ο Κα?σαρα? κατ?κτησε τη Γαλατ?α, η διαφων?α του με τη Σ?γκλητο οδ?γησε στο ξ?σπασμα εμφυλ?ου πολ?μου , με τον Πομπ?ιο να ηγε?ται των στρατευμ?των για λογαριασμ? τη? Συγκλ?του. Νικητ?? αναδε?χτηκε ο Κα?σαρα?, που αργ?τερα ονομ?στηκε Δικτ?τωρ δια Β?ου. ^[36] Ωστ?σο, οι πολιτικο? του αντ?παλοι των δολοφ?νησαν τον Μ?ρτιο του 44 π.Χ. ?στε να σταματ?σουν την ιλιγγι?δη ανοδικ? του πορε?α. Η επ?μενη ημ?ρα ?μω?, ?φερε στην εξουσ?α μια ν?α Τρινδρ?α , που την αποτελο?σαν ο Οκταβιαν?? , κληρον?μο? του Κα?σαρα και οι πρ?ην σ?μμαχο? του, ο Μ?ρκο? Αντ?νιο? και ο Μ?ρκο? Αιμ?λιο? Λ?πιδο? . ^{[37] [38]} Η ε?θραυστη αυτ? συμμαχ?α κατ?ληξε σε ανηλε? διαμ?χη για την εξουσ?α. Αρχικ? ο Λ?πιδο? εξορ?στηκε απ? την πολιτικ? ζω?· κατ?πιν ο Οκταβιαν??, με τι? πολ?τιμε? υπηρεσ?ε? το? στρατηγο? του Μ?ρκου Αγρ?ππα , επ?τυχε ολοκληρωτικ? ν?κη κατ? του Μ?ρκου Αντων?ου και τη? συντρ?φου του, Βασ?λισσα? Κλεοπ?τρα? Ζ? τη? Αιγ?πτου στην περιβ?ητη Ναυμαχ?α του Ακτ?ου το 31 π.Χ. Μετ? την εξ?λιξη αυτ? ο Οκταβιαν?? ?μεινε ο μ?νο? αδιαμφισβ?τητο? κ?ριο? τη? Ρ?μη?. ^[39]

Η Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Κυρ?ω? λ?μματα: Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α και Βυζαντιν? Αυτοκρατορ?α

?χοντα? νικ?σει του? εχθρο?? του, ο Οκταβιαν?? ?λαβε το ?νομα ≪ Α?γουστο? ≫ και συγκ?ντρωσε στο πρ?σωπ? του τι? σημαντικ?τερε? εξουσ?ε? του κρ?του?, συντηρ?ντα? μια ψευδ? εικ?να τ?ρηση? των δημοκρατικ?ν παραδ?σεων. ^[40] Ο δι?δοχο? που ο ?διο? ?ρισε, ο Τιβ?ριο? , αν?λαβε τα ην?α χωρ?? να συναντ?σει αντ?σταση, εδραι?νοντα? την Ιουλιο-Κλαυδιαν? δυναστε?α, η οπο?α διατηρ?θηκε στην εξουσ?α μ?χρι τον θ?νατο του Ν?ρωνα το 68 . ^[41] Η επ?κταση του κρ?του?, που πλ?ον ε?ναι Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α , συνεχ?στηκε και η ν?α μορφ? διακυβ?ρνηση? παρ?μεινε χωρ?? κλυδωνισμο??, ^[42] παρ? το γεγον?? πω? αν?λθαν στην εξουσ?α σειρ? απ? ηγεμ?νε?, του? οπο?ου? πολλο? ιστορικο? χαρακτηρ?ζουν αν?κανου? και διεφθαρμ?νου?. Για παρ?δειγμα ο Καλιγο?λα? θεωρε?ται απ? πολλο?? παρ?φρων, εν? ο Ν?ρων κατηγορ?θηκε πω? φρ?ντιζε πολ? περισσ?τερο για την προσωπικ? του καλοπ?ραση παρ? για τα ζητ?ματα του κρ?του?. ^[43] Κατ?πιν ακολο?θησε η περ?οδο? διακυβ?ρνηση? τη? δυναστε?α? των Φλαβ?ων . ^[44] Κατ? την περ?οδο που αν?λθαν στον θρ?νο οι Αντων?νοι , οι "Φιλ?σοφοι Βασιλε??", ( 96 - 180 ) η αυτοκρατορ?α ?φτασε στο απ?γειο τη? εδαφικ??, οικονομικ?? και πολιτιστικ?? τη? ακμ??. ^[45] Το κρ?το? ?ταν ασφαλ?? τ?σο απ? εσωτερικο?? ?σο και απ? εξωτερικο?? εχθρο??, στο πλα?σιο ευδαιμον?α? που τη? εξασφ?λισε η ≪ Pax Romana ≫ , η περ?φημη ≪Ρωμα?κ? Ειρ?νη≫ . ^{[46] [47]} Αφο? ο Τρα?αν?? ολοκλ?ρωσε την κατ?κτηση τη? Δακ?α? , η Αυτοκρατορ?α ?φτασε στην κορυφ? τη? εδαφικ?? τη? επ?κταση?: τα εδ?φη τη? Αυτοκρατορ?α? κ?λυπταν 6,5 εκατομμ?ρια τετραγωνικ? χιλι?μετρα (2,5 εκατομμ?ρια τετραγωνικ? μ?λια). ^[48]

Κατ? την περ?οδο 193 - 235 κυβ?ρνησε η δυναστε?α των Σεβ?ρων , η οπο?α ?δωσε σειρ? απ? αν?ξιου? ηγεμ?νε?. ^[49] Το γεγον?? αυτ?, απ? κοινο? με την αυξαν?μενη αν?μειξη του στρατο? σε θ?ματα διαδοχ??, οδ?γησε σε περ?οδο εσωτερικ?? απορρ?θμιση? και εισβολ?ν, που ε?ναι γνωστ? ω? ≪ Κρ?ση του Τρ?του Αι?να ≫ . ^{[50] [51]} Στην κρ?ση ?βαλε τ?λο? ?να? ικαν?? αυτοκρ?τορα?, ο Διοκλητιαν?? , ο οπο?ο? το 293 αποφ?σισε να διαιρ?σει την αχαν? Αυτοκρατορ?α σε δ?ο τμ?ματα, το Ανατολικ? και το Δυτικ?, τα οπο?α κυβ?ρνησε τετραρχ?α , την οπο?α αποτελο?σαν δ?ο αυτοκρ?τορε? με τον τ?τλο του αυγο?στου και δ?ο με τον τ?τλο του κα?σαρα. ^[52] Αργ?τερα, οι συγκυβερν?τε? αυτο? κατ?ληξαν να μ?χονται για επικρ?τηση για π?νω απ? μισ? αι?να. Στι? 11 Μα?ου 330 ο Μ?γα? Κωνσταντ?νο? μετ?φερε την πρωτε?ουσα τη? Αυτοκρατορ?α? στο Βυζ?ντιο , μετονομ?ζοντ?? το σε Ν?α Ρ?μη . ^[53] Η Αυτοκρατορ?α ?γινε μετ?πειτα γνωστ? ω? ≪ Βυζαντιν? Αυτοκρατορ?α ≫ . ^[54]

Το Δυτικ? τμ?μα τη? Αυτοκρατορ?α? μαστιζ?ταν συνεχ?? απ? βαρβαρικ?? εισβολ?? και με το π?ρασμα των αι?νων υπ?πεσε σε παρακμ?. ^[55] Τον 4ο αι?να η μεταν?στευση των Ο?νων προ? τα δυτικ? αν?γκασε του? Βησιγ?τθου? να αναζητ?σουν καταφ?γιο μ?σα στα εδ?φη τη? Αυτοκρατορ?α?. ^[56] Το 410 οι Βησιγ?τθοι, ηγεμ?να? των οπο?ων ?ταν ο Αλ?ριχο? Α? , λεηλ?τησαν την ?δια την π?λη τη? Ρ?μη?. ^[57] Οι Β?νδαλοι κατ?λαβαν τι? επαρχ?ε? τη? Γαλατ?α?, Ισπαν?α? και τη Β?ρεια Αφρικ?, εν? το 455 λεηλ?τησαν τη Ρ?μη. ^[58] Στι? 4 Σεπτεμβρ?ου 476 , ο Γερμαν?? φ?λαρχο? Οδ?ακρο? εξαν?γκασε τον τελευτα?ο Αυτοκρ?τορα τη? Δ?ση?, τον Ρωμ?λο Αυγουστ?λο , να εγκαταλε?ψει τον θρ?νο του. ^[59] ?χοντα? επιβι?σει για περ?που 1200 χρ?νια, η κυριαρχ?α των Ρωμα?ων στη Δ?ση ?λαβε τ?λο?. ^[60]

Η υπ?λοιπη Αυτοκρατορ?α, αντιμετ?πισε με τη σειρ? τη? παρ?μοιε? δυσκολ?ε?, αλλ? δεν υπ?κυψε τ?σο σ?ντομα. Ο Ιουστινιαν?? Α? κατ?φερε να ανακτ?σει τη Β?ρεια Αφρικ? και την Ιταλ?α , αλλ? οι κτ?σει? των Ρωμα?ων στη Δ?ση περιορ?στηκαν στη Β?ρεια Ιταλ?α και στη Σικελ?α μ?λι? λ?γα χρ?νια μετ? τον θ?νατο του Ιουστινιανο?. ^[61] Στην Ανατολ?, ιδ?ω? μετ? την εξ?πλωση μια? επιδημ?α? παν?λη? , οι Ρωμα?οι ?ρθαν σε δ?σκολη θ?ση εξαιτ?α? τη? αν?δου του Ισλ?μ , του οπο?ου οι πιστο?, αφο? κατ?κτησαν εδ?φη τη? Συρ?α? και τη? Αιγ?πτου , απε?λησαν ?μεσα την Κωνσταντινο?πολη . ^{[62] [63]} Οι Ρωμα?οι, ωστ?σο, κατ?φεραν να περιορ?σουν την επ?κταση των Μωαμεθαν?ν τον 8ο αι?να , και μ?λιστα τον 9ο αι?να διεκδ?κησαν με αξι?σει? παλαι?τερε? κτ?σει? του?. ^{[11] [64]} Το 1000 μ.Χ. η Αυτοκρατορ?α βρ?θηκε στη μεγαλ?τερη ακμ? τη?. Ο Βασ?λειο? Β? κατ?κτησε ξαν? τη Βουλγαρ?α και την Αρμεν?α , εν? ανθο?σαν οι τ?χνε? και το εμπ?ριο. ^[65] Εντο?τοι?, η επ?κταση αυτ? ?λαβε απ?τομο τ?λο? μετ? τη Μ?χη του Μαντζικ?ρτ , το 1071 . Απ? τ?τε η αυτοκρατορ?α οδηγ?θηκε γρ?γορα σε παρακμ?. Συνεχ?μενοι αι?νε? εσωτερικ?ν ταραχ?ν και τουρκικ?ν εισβολ?ν, αν?γκασαν τον Αυτοκρ?τορα Αλ?ξιο Α? τον Κομνην? να απευθυνθε? στη Δ?ση για βο?θεια το 1095 . ^[62] Οι Δυτικο? απ?ντησαν στο κ?λεσμα στο πλα?σιο των Σταυροφορι?ν , λεηλατ?ντα? τελικ? την Κωνσταντινο?πολη το 1204 , κατ? τη δι?ρκεια τη? Τ?ταρτη? Σταυροφορ?α? . Η αρχ?? μετακιν?θηκαν στη Ν?καια. Την κατ?ληψη τη? Π?λη? ακολο?θησε η δια?ρεση των περιορισμ?νων εδαφ?ν τη? π?λαι ποτ? κραται?? Αυτοκρατορ?α? σε μικρ?τερα κρ?τη. ^[66] ?ταν η Κωνσταντινο?πολη ανακτ?θηκε απ? τι? Ρωμα?κ?? δυν?μει?, η αυτοκρατορ?α δεν ?ταν παρ? ?να αδ?ναμο κρ?το? στα παρ?λια του Αιγα?ου . Η Ανατολικ? Αυτοκρατορ?α ?πεσε οριστικ?, ?ταν ο Μω?μεθ Β? ο Πορθητ?? κατ?λαβε την Π?λη στι? 29 Μα?ου 1453 . ^[67]

Η Ρωμα?κ? κοινων?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η αυτοκρατορικ? Ρ?μη ?ταν το μεγαλ?τερο αστικ? κ?ντρο τη? εποχ?? τη?, με πληθυσμ? που προσ?γγιζε το ?να εκατομμ?ριο ^{[ εκκρεμε? παραπομπ? ]} (περ?που το μ?γεθο? του Λονδ?νου στι? αρχ?? του 19ου αι?να , οπ?τε και ?ταν η μεγαλ?τερη π?λη του κ?σμου). Οι ειδικο? ορ?ζουν το αν?τατο ?ριο τη? προσ?γγιση? αυτ?? στα 14 εκατομμ?ρια και το κατ?τερο στου? 450.000 ανθρ?που? ^{[ εκκρεμε? παραπομπ? ]} . Οι δημ?σιοι χ?ροι τη? π?λη? αντηχο?σαν τ?σο πολ? εξαιτ?α? των διερχ?μενων αμαξ?ν με τι? σιδερ?νιε? ρ?δε? του?, που ο Ιο?λιο? Κα?σαρα? κ?ποτε πρ?τεινε να απαγορευτε? η κυκλοφορ?α των τροχοφ?ρων κατ? τη δι?ρκεια τη? μ?ρα?. Οι ιστορικο? υπολογ?ζουν, πω? περ?που το 20% των πληθυσμ?ν που ζο?σαν κ?τω απ? τη ρωμα?κ? ηγεμον?α, κατοικο?σε σε αμ?τρητα αστικ? κ?ντρα, με πληθυσμ? ?νω των 10.000 ατ?μων. Πρ?κειται για ?ναν ιδια?τερα υψηλ? βαθμ? αστικοπο?ηση? απ? τη στιγμ? που πρ?κειται για την προ-βιομηχανικ? περ?οδο. Τα περισσ?τερα απ? αυτ? τα κ?ντρα ε?χαν δικ? του? αγορ? και ναο??, καθ?? και του? ?διου? τ?που? κτιρ?ων, σε μικρ?τερη κλ?μακα, που συναντο?σε κανε?? στη Ρ?μη .

Ταξικ?? διαχωρισμ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η εν?τητα παραθ?τει τι? πηγ?? τη? α?ριστα, χωρ?? παραπομπ?? . Βοηθ?στε συνδ?οντα? το κε?μενο με τι? πηγ?? χρησιμοποι?ντα? παραπομπ?? , ?στε να ε?ναι επαληθε?σιμο . Η σ?μανση τοποθετ?θηκε στι? 17/1/2024.

Η ρωμα?κ? κοινων?α χαρακτηριζ?ταν απ? ιεραρχικ? οργ?νωση, με του? σκλ?βου? ( servi ) στη β?ση, του? απελε?θερου? ( liberti ) λ?γο παραπ?νω και του? γεννημ?νου? ελε?θερου? πολ?τε? ( cives ) στην κορυφ?. Οι ελε?θεροι πολ?τε? ταξινομο?νται με τη σειρ? του? σε περαιτ?ρω κοινωνικ?? τ?ξει?. Η ευρ?τερη και αρχαι?τερη δια?ρεση ?ταν αν?μεσα στου? πατρικ?ου? , οι οπο?οι ?ταν απ?γονοι κ?ποιου απ? του? 100 Πατρι?ρχε? που ?δρυσαν την π?λη και στου? πληβε?ου? , οι οπο?οι δεν ?ταν. Αυτ? το κριτ?ριο ?γινε λιγ?τερο σημαντικ? προ? το τ?λο? τη? δημοκρατικ?? περι?δου, καθ?? ορισμ?νε? οικογ?νειε? πληβε?ων απ?κτησαν πλο?τη και ασχολ?θηκαν με την πολιτικ?, εν? κ?ποιε? οικογ?νειε? πατρικ?ων γν?ρισαν δ?σκολε? μ?ρε?. Οποιοσδ?ποτε, πατρ?κιο? ? πληβε?ο?, που δι?θετε κ?ποιον ?πατο για πρ?γονο αν?κε στου? ευγενε?? ( nobilis ). Ο ?νδρα? που πρ?το? απ? την οικογ?νει? του ανερχ?ταν στη θ?ση του ?πατου, ?πω? ο Μ?ριο? και ο Κικ?ρων , χαρακτηριζ?ταν ≪ novus homo ≫ , δηλαδ? ≪καινο?ριο? ?νθρωπο?≫ και οι απ?γονο? του αν?καν πλ?ον στην τ?ξη των ευγεν?ν. Η καταγωγ? απ? παλαι? οικογ?νεια πατρικ?ων, ωστ?σο, ακ?μη και τ?τε ?ταν σημ?δι ιδια?τερου κ?ρου?, και πολλ? θρησκευτικ? αξι?ματα ?ταν προσβ?σιμα μον?χα στου? πατρικ?ου?.

?να? ταξικ?? διαχωρισμ?? βασισμ?νο? στη στρατιωτικ? θητε?α απ?κτησε με τον καιρ? μεγαλ?τερη σημασ?α. Ο καθορισμ?? των μελ?ν των τ?ξεων αυτ?ν γιν?ταν περιοδικ? απ? του? Τιμητ?? ( censors ), σ?μφωνα με την προσωπικ? περιουσ?α. Η πλουσι?τερη τ?ξη ?ταν αυτ? των Συγκλητικ?ν , η οπο?α κυριαρχο?σε στην πολιτικ? σκην? και διοικο?σε τον στρατ? . Ακολουθο?σαν οι ιππε?? ( equites ), τ?ξη την οπο?α συγκροτο?σαν αρχικ? αυτο?, που μπορο?σαν να συντηρ?σουν ?να πολεμικ? ?λογο και οι οπο?οι σχημ?τισαν τελικ? μια ισχυρ? τ?ξη εμπ?ρων. Δι?φοροι ?λλοι διαχωρισμο?, αν?λογα με το ε?δο? του στρατιωτικο? εξοπλισμο? που μπορο?σε καθ?να? να αγορ?σει, ακολουθο?σαν. Στη β?ση βρισκ?ταν οι προλετ?ριοι ( proletarii ), δηλαδ? οι πολ?τε? χωρ?? καμ?α περιουσ?α. Πριν τι? μεταρρυθμ?σει? του Μ?ριου, δεν μπορο?σαν καν να καταταγο?ν στον στρατ? και περιγραφ?ταν συχν? ω? ελ?χιστα αν?τεροι των σκλ?βων στην κοινωνικ? κλ?μακα.

Απ? την κοινωνικ? τ?ξη εξαρτ?το και το δικα?ωμα ψ?φου του καθεν??. Οι πολ?τε? χωριζ?ταν σε εκλογικ?? ≪φυλ??≫, με αυτ?? των πλουσ?ων να αριθμο?ν λιγ?τερα μ?λη απ? αυτ?? των φτωχ?ν, και του? προλεταρ?ου? να συγκροτο?ν μια φυλ? μ?νοι του?. Η κατ?θεση τη? ψ?φου γιν?ταν αν? φυλ? και σταματο?σε μ?λι? σχηματιζ?ταν κ?ποια πλειοψηφ?α, ?τσι ?στε οι φτωχ?τερε? τ?ξει? συχν? δεν κατ?φερναν καν να ρ?ξουν την ψ?φο του?.

Οι κ?τοικοι συμμαχικ?ν ξ?νων π?λεων συχν? αποκτο?σαν το Λατινικ? Δικα?ωμα ( Latinitas ), κατ?σταση κ?που αν?μεσα σε αυτ? των ρωμα?ων πολιτ?ν και σε αυτ? των ξ?νων ( peregrini ). Οι ?νθρωποι αυτο? ε?χαν κ?ποια δικαι?ματα β?σει του ρωμα?κο? δικα?ου, εν? οι ηγ?τε? του? μπορο?σαν να αποκτ?σουν και το δικα?ωμα του Ρωμα?ου Πολ?τη. Παρ?λο που υπ?ρχαν πολλ? ≪επ?πεδα≫ του Λατινικο? Δικαι?ματο?, η κ?ρια δια?ρεση ?ταν αν?μεσα σε αυτο?? ≪cum suffragio≫ (με δικα?ωμα ψ?φου, μ?λη μια? φυλ?? στι? ψηφοφορ?ε?, που μπορο?σαν να συμμετ?σχουν στη Φυλ?τιδα Εκκλησ?α) και σε αυτο?? ≪sine suffragio≫ (χωρ?? δικα?ωμα ψ?φου, που δεν ε?χαν εκλογικ? δικαι?ματα). Μερικ?? ιταλικ?? π?λει? που ?ταν σ?μμαχοι των Ρωμα?ων, απ?κτησαν για του? κατο?κου? του? το δικα?ωμα του Ρωμα?ου Πολ?τη μετ? τον Κοινωνικ? Π?λεμο του (91-88 π.Χ.), εν? το ?διο δικα?ωμα απ?κτησαν ?λοι οι γεννημ?νοι ελε?θεροι κ?τοικοι τη? αυτοκρατορ?α? κατ? τη δι?ρκεια τη? βασιλε?α? του Καρακ?λλα το 212 . Οι γυνα?κε? μοιραζ?ταν κ?ποια βασικ? δικαι?ματα τη? τ?ξη? που αν?καν οι ?νδρε? τι? οικογενε?α? του?, αλλ? δεν εθεωρο?ντο πλ?ρω? πολ?τε? και ?τσι δεν ε?χαν δικα?ωμα ψ?φου ? συμμετοχ?? στα κοιν?.

Οικογ?νεια [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Οι βασικ?? δομικ?? μον?δε? τη? ρωμα?κ?? κοινων?α? ?ταν το σπιτικ? και η οικογ?νεια . ^[68] Το σπιτικ? αποτελο?σαν ο πατ?ρα?, που θεωρο?ταν η κεφαλ? του σπιτιο? ( pater familias ), η σ?ζυγ?? του, τα παιδι? του? και πιθαν?ν ?λλοι συγγενε??. Στι? πλο?σιε? οικογ?νειε? μ?λη του σπιτικο? θεωρο?νταν επ?ση? οι σκλ?βοι και οι υπηρ?τε?. ^[68] Η κεφαλ? τη? οικογενε?α? ε?χε απ?λυτη εξουσ?α ( patria potestas ) π?νω στα ?τερα μ?λη. Μπορο?σε να επιβ?λλει γ?μο (π.χ. για οικονομικ? συμφ?ροντα) ? διαζ?γιο , να πουλ?σει τα παιδι? του σκλ?βου?, να διεκδικ?σει την περιουσ?α των προστατευ?μενων μελ?ν ω? δικ? του, και ε?χε ακ?μη και το δικα?ωμα να τιμωρ?σει ? να σκοτ?σει μ?λη τη? οικογ?νεια? (αν και το τελευτα?ο δικα?ωμα ?παψε να υφ?σταται μετ? τον 1ο αι?να π.Χ. ) ^[69]

Η patria potestas επεκτειν?ταν ακ?μη και στου? εν?λικε? γιου? που ε?χαν δημιουργ?σει δικ? του? σπιτικ?. ?να? ?ντρα? δεν μπορο?σε να θεωρηθε? paterfamilias, ? να διατηρε? πραγματικ? δικ? του περιουσ?α, μ?χρι να φ?γει ο πατ?ρα? του απ? τη ζω?. ^{[69] [70]} Κατ? τη δι?ρκεια τη? πρ?ιμη? ρωμα?κ?? ιστορ?α?, μια κ?ρη, ?ταν παντρευ?ταν, ?πεφτε στην εξουσ?α ( manus ) του paterfamilias του σπιτικο? του συζ?γου τη?, αν και προ? τα τ?λη τη? δημοκρατικ?? περι?δου αυτ? το ?θιμο παραμερ?στηκε, καθ?? η γυνα?κα ε?χε πια το δικα?ωμα να επιλ?ξει ω? πραγματικ? τη? οικογ?νεια αυτ?ν του πατ?ρα τη?. ^[71] Ωστ?σο, εφ?σον οι Ρωμα?οι αναγν?ριζαν την καταγωγ? δια μ?σου τη? γραμμ?? α?ματο? των ανδρ?ν, τυχ?ν παιδι? που αποκτο?σε ?νηκαν π?ντα στην οικογ?νεια του ανδρ??. ^[72]

Σ?νολα σπιτικ?ν σχημ?τιζαν ?να γ?νο? ( gens ). Οι οικογ?νειε? βασ?ζονταν σε δεσμο?? α?ματο? ? υιοθεσ?α? , αλλ? αποτελο?σαν επ?ση? πολιτικ?? και οικονομικ?? συμμαχ?ε?. Ιδ?ω? κατ? τη δημοκρατικ? περ?οδο, ορισμ?νε? παν?σχυρε? οικογ?νειε? ( Gentes Maiores ), ε?χαν την απ?λυτη κυριαρχ?α στην πολιτικ? ζω?.

Ο γ?μο? στην Αρχα?α Ρ?μη θεωρο?ταν περισσ?τερο ω? οικονομικ? και πολιτικ? συμμαχ?α παρ? ρομαντικ? συσχ?τιση, ιδ?ω? σε ?,τι αφορο?σε τι? αν?τερε? τ?ξει?. Οι πατ?ρε? συχν? ξεκινο?σαν να αναζητο?ν συζ?γου? για τα κορ?τσια του? σε μια ηλικ?α αν?μεσα στα δ?δεκα και τα δεκατ?σσερα. Ο γαμπρ?? ?ταν σχεδ?ν π?ντα μεγαλ?τερο? σε ηλικ?α απ? τη ν?φη. Παρ?λο που οι κοπ?λε? τη? αν?τερη? τ?ξη? παντρε?ονταν πολ? ν?ε?, υπ?ρχουν αποδε?ξει? πω? οι γυνα?κε? των κατ?τερων τ?ξεων παντρε?ονταν προ? το τ?λο? τη? εφηβε?α? ? κοντ? στην ηλικ?α των ε?κοσι ετ?ν.

Εκπα?δευση [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Κατ? την πρ?τη περ?οδο τη? δημοκρατικ?? εποχ?? δεν υπ?ρχαν δημ?σια σχολε?α στη Ρ?μη, ?τσι τα αγ?ρια διδ?σκονταν αν?γνωση και γραφ? απ? του? γονε?? του? ? απ? μορφωμ?νου? σκλ?βου?, που ονομ?ζονταν ≪παιδαγωγο?≫ και που συν?θω? ?ταν ελληνικ?? καταγωγ??. ^{[73] [74] [75]}

Πρωταρχικ?? σκοπ?? τη? μ?ρφωση? στην εν λ?γω περ?οδο ?ταν η εκπα?δευση των νεαρ?ν ανδρ?ν στι? αγροτικ?? εργασ?ε?, τον π?λεμο , τι? ρωμα?κ?? παραδ?σει? και τα δημ?σια πρ?γματα. ^[11] Τα νεαρ? αγ?ρια μ?θαιναν πολλ? για τη ζω? του πολ?τη συνοδε?οντα? τον πατ?ρα του? σε θρησκευτικ?? και πολιτικ?? εκδηλ?σει?, ?πω? για παρ?δειγμα τι? συνεδρι?σει? τη? Συγκλ?του για του? νεαρο?? ευγενε??. ^[11] Οι γιοι των ευγεν?ν γ?νονταν μαθητ?? κ?ποια? διακεκριμ?νη? πολιτικ?? προσωπικ?τητα? σε ηλικ?α 16 ετ?ν, εν? συμμετε?χαν σε στρατιωτικ?? εκστρατε?ε? απ? την ηλικ?α των 17 (το σ?στημα αυτ? συνεχ?στηκε απ? ορισμ?νε? οικογ?νειε? και κατ? την αυτοκρατορικ? περ?οδο). ^[11] Οι εκπαιδευτικ?? πρακτικ?? διαμορφ?θηκαν εκ ν?ου μετ? την κατ?κτηση των ελληνιστικ?ν βασιλε?ων τον 3ο αι?να π.Χ. και τη συνακ?λουθη ελληνικ? επιρρο?, αν και πρ?πει να τονιστε? πω? η εκπα?δευση των Ρωμα?ων παρουσ?αζε σημαντικ?? διαφορ?? απ? την ελληνικ?. ^{[11] [76]}

Εφ?σον οι γονε?? του? δι?θεταν τα κατ?λληλα οικονομικ? μ?σα, τα αγ?ρια και κ?ποια κορ?τσια αποστ?λλονταν στην ηλικ?α των 7 ετ?ν σε ιδιωτικ? σχολε?ο εκτ?? σπιτιο? που ονομαζ?ταν ≪ludus≫ , ?που ?να? δ?σκαλο? (ο οπο?ο? καλο?ταν ≪litterator≫ ? ≪magister ludi≫ και ?ταν συχν? ελληνικ?? καταγωγ??) τα δ?δασκε αν?γνωση, γραφ? , αριθμητικ? και μερικ?? φορ?? ελληνικ?, μ?χρι την ηλικ?α των 11. ^{[11] [75] [77]} Μπα?νοντα? στα 12 οι μαθητ?? εντ?σσονταν στη ≪δευτεροβ?θμια εκπα?δευση≫, ?που ?να? δ?σκαλο? (που αποκαλο?νταν πλ?ον ≪grammaticus≫ ) του? δ?δασκε ελληνικ? και ρωμα?κ? λογοτεχν?α. ^{[11] [11]} Στην ηλικ?α των 16 ορισμ?νοι μαθητ?? φοιτο?σαν σε σχολ?? ρητορικ?? , ?που ο δ?σκαλο?, σχεδ?ν π?ντα ?λληνα?, ονομαζ?ταν ≪ρ?τωρ≫ . ^{[11] [11]} Η εκπα?δευση αυτο? του επιπ?δου προετο?μαζε του? ν?ου? για νομικ? σταδιοδρομ?α και απαιτο?σε απ? του? διδασκομ?νου? να αποστηθ?ζουν του? ρωμα?κο?? ν?μου?. ^[11] Οι μαθητ?? π?γαιναν στο σχολε?ο καθημεριν?, εκτ?? απ? τι? θρησκευτικ?? αργ?ε? και αυτ?? τη? αγορ??. Υπ?ρχε επ?ση? ο θεσμ?? των καλοκαιριν?ν διακοπ?ν.

Διακυβ?ρνηση [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η εν?τητα παραθ?τει τι? πηγ?? τη? α?ριστα, χωρ?? παραπομπ?? . Βοηθ?στε συνδ?οντα? το κε?μενο με τι? πηγ?? χρησιμοποι?ντα? παραπομπ?? , ?στε να ε?ναι επαληθε?σιμο . Η σ?μανση τοποθετ?θηκε στι? 17/1/2024.

Αρχικ?, τη Ρ?μη κυβ?ρνησαν βασιλε?? , του? οπο?ου? εξ?λεξαν με τη σειρ? καθεμ?α απ? τι? μεγαλ?τερε? φυλ?? τη? Ρ?μη?. ^[78] Η φ?ση τη? εξουσ?α? του βασιλι? δεν μα? ε?ναι γνωστ?. Πιθαν?? να κατε?χε σχεδ?ν απ?λυτη εξουσ?α, ? ?σω? να αποτελο?σε το κυρι?τερο εκτελεστικ? ?ργανο . Τουλ?χιστον σε ?,τι αφορ? στα στρατιωτικ? ζητ?ματα η εξουσ?α του ( imperium ) θα πρ?πει να ?ταν αδιαμφισβ?τητη. ?ταν επ?ση? επικεφαλ?? του ρωμα?κο? ιερατε?ου . Εκτ?? απ? τον βασιλι?, πολιτικ? δ?ναμη κατε?χαν τρει? βουλ??: η Σ?γκλητο? , που αποτελο?σε το συμβουλευτικ? ?ργανο του βασιλι?, η Comitia Curiata , που εν?κρινε και επικ?ρωνε του? ν?μου? που πρ?τεινε ο βασιλι?? και η Comitia Calata , μια συν?λευση του συλλ?γου των ιερ?ων που συγκαλο?ταν για να παραστε? μ?ρτυρα? σε συγκεκριμ?να γεγον?τα, να ακο?σει τι? επ?σημε? διακηρ?ξει? και να διακηρ?ξει το εορτολ?γιο του επ?μενου μ?να.

Οι ταξικο? π?λεμοι τη? Ρωμα?κ?? Δημοκρατ?α? ε?χαν ω? αποτ?λεσμα την εδρα?ωση εν?? ασυν?θιστου με?γματο? δημοκρατ?α? και ολιγαρχ?α? . Η σ?γχρονη αγγλικ? λ?ξη ≪republic≫ (που σημα?νει ≪δημοκρατ?α≫ και συναντο?με με δι?φορε? παραλλαγ?? σε πολλ?? σ?γχρονε? γλ?σσε?) προ?ρχεται απ? τη λατινικ? φρ?ση ≪ res publica ≫ που μεταφρ?ζεται ω? ≪πολιτικ? πρ?γμα≫ . Η παρ?δοση ?ριζε πω? οι ν?μοι μπορο?σαν μ?νο να περαστο?ν αν του? ψ?φιζε η λα?κ? συν?λευση ( Comitia Tributa , που σημα?νει ≪Φυλ?τι? Εκκλησ?α≫ ). Ομο?ω?, οι υποψ?φιοι για τα δημ?σια αξι?ματα ?πρεπε να κ?νουν εκλογικ? αγ?να μπροστ? στου? πολ?τε?. Ωστ?σο, η Ρωμα?κ? Σ?γκλητο? ?ταν ολιγαρχικ?? θεσμ??. Στην περ?οδο τη? Δημοκρατ?α?, η Σ?γκλητο? απ?κτησε μεγ?λη εξουσ?α ( auctoritas ), αλλ? δεν ε?χε νομοθετικ?? αρμοδι?τητε?. Παρ?μενε συμβουλευτικ? σ?μα. Εντο?τοι?, καθ?? οι συγκλητικο? ?ταν ?τομα με μεγ?λη επιρρο?, ?ταν εξαιρετικ? δ?σκολο να επιτ?χει κανε?? κ?τι χωρ?? την υποστ?ριξ? του?. Τα ν?α μ?λη του σ?ματο? αυτο? εκλ?γονταν αν?μεσα στου? πιο διακεκριμ?νου? πατρικ?ου? απ? του? τιμητ?? ( κ?νσορε? ), οι οπο?οι ε?χαν επ?ση? τη δ?ναμη να απομακρ?νουν κ?ποιον απ? το αξ?ωμα αυτ? αν ?κριναν πω? ?ταν ≪ηθικ? διεφθαρμ?νο?≫, για παρ?δειγμα αν κριν?ταν ?νοχο? δωροδοκ?α? ?, ?πω? συν?βη με τον Κ?τωνα τον Πρεσβ?τερο , που δι?γραψε ?να συγκλητικ? επειδ? αγκ?λιασε δημοσ?ω? τη σ?ζυγ? του. Αργ?τερα, μετ? απ? τα ν?α μ?τρα που π?ρασε ο δικτ?τωρ Σ?λλα?, οι κ?νσορε? εντ?σσονταν αυτομ?τω? στη Σ?γκλητο. Ωστ?σο, τα μ?τρα του αυτ? δεν επιβ?ωσαν για πολ?.

Η Δημοκρατ?α δεν ε?χε κ?ποιο οργανωμ?νο γραφειοκρατικ? σ?στημα, εν? η συλλογ? φ?ρων ανατ?θετο σε ιδι?τε?. Οι κυβερνητικ?? θ?σει? ?πω? του κυα?στορα ? του αγοραν?μου χρηματοδοτο?νταν απ? την προσωπικ? περιουσ?α του εκ?στοτε ατ?μου. Προκειμ?νου να μην ε?ναι δυνατ? να αποκτ?σει κ?ποιο? υπερβολικ? πολ? δ?ναμη, οι ν?οι αξιωματο?χοι εκλ?γονταν κ?θε χρ?νο και μοιρ?ζονταν την εξουσ?α με κ?ποιο συνεργ?τη. Για παρ?δειγμα, υπ? φυσιολογικ?? συνθ?κε?, την αν?τερη εξουσ?α κατε?χαν δ?ο ?πατοι. Σε περι?δου? κρ?ση? μπορο?σε να ανακηρυχθε? κ?ποιο? προσωριν? δικτ?τωρ . Κατ? τη δι?ρκεια των ετ?ν τη? δημοκρατ?α? το σ?στημα αυτ? αναθεωρ?θηκε πολλ?? φορ?? ?τσι ?στε να συν?δει με την εκ?στοτε πραγματικ?τητα. Τελικ?, αποδε?χτηκε ανεπαρκ?? για τη διακυβ?ρνηση τη? ολο?να και επεκτειν?μενη? ρωμα?κ?? επικρ?τεια?, βοηθ?ντα? στην εγκαθ?δρυση τη? ν?α? μορφ?? διακυβ?ρνηση?, τη? Ρωμα?κ?? Αυτοκρατορ?α? .

Τα πρ?τα αυτοκρατορικ? χρ?νια υπ?ρχε η προσπ?θεια να διατηρηθε? ζωνταν? η εντ?πωση πω? η δημοκρατ?α ?ταν ζωνταν?. Ο αυτοκρ?τορα? παρουσιαζ?ταν απλ?? ω? ≪ο πρ?το? των πολιτ?ν≫ ( princeps ), εν? η Σ?γκλητο? απ?κτησε νομοθετικ?? αρμοδι?τητε?, καθ?? και ?λε? τι? ?λλε? δικαιοδοσ?ε? των δι?φορων εκκλησι?ν. Ωστ?σο οι αυτοκρ?τορε? ?ρχισαν να κυβερνο?ν ?λο και περισσ?τερο ω? απ?λυτοι μον?ρχε?, με τον ρ?λο τη? Συγκλ?του να περιορ?ζεται σε αυτ?ν του συμβουλευτικο? σ?ματο?. Η Αυτοκρατορ?α δεν κληρον?μησε γραφειοκρατικ? σ?στημα απ? τη Δημοκρατ?α, καθ?? μοναδικ? μ?νιμη κρατικ? δομ? ?ταν η Σ?γκλητο?. Ο Αυτοκρ?τορα? μπορο?σε να επιλ?γει του? βοηθο?? και του? συμβο?λου? του, αλλ? το κρ?το? δεν δι?θετε δι?φορου? σημαντικο?? θεσμο??, ?πω? για παρ?δειγμα την κατ?ρτιση ενια?ου κεντρικο? προ?πολογισμο?. Κ?ποιοι ιστορικο? θεωρο?ν πω? αυτ? αποτ?λεσε α?τιο τη? παρακμ?? τη? Αυτοκρατορ?α?.

Δ?καιο [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Οι ρ?ζε? των νομικ?ν αρχ?ν και πρακτικ?ν των αρχα?ων Ρωμα?ων μπορο?ν να ανιχνευθο?ν στη Δωδεκ?δελτο Νομοθεσ?α (Lex Duodecim Tabularum) ( 449 π.Χ. ). Η αναζ?τηση αυτ? φτ?νει μ?χρι το 530 , οπ?τε και ο Αυτοκρ?τορα? Ιουστινιαν?? εξ?δωσε τον περ?φημο Ιουστινι?νειο Κ?δικα . Ο ρωμα?κ?? ν?μο? ?πω? διαφυλ?χθηκε στον Κ?δικα αυτ? συν?χισε να υφ?σταται και τη βυζαντιν? εποχ?, αποτελ?ντα? τη β?ση ?λλων νομοθετικ?ν συστημ?των στην ηπειρωτικ? Δυτικ? Ευρ?πη . Ο ρωμα?κ?? ν?μο? συν?χισε να εφαρμ?ζεται, με την ευρ?τερη ?ννοια, στι? περισσ?τερε? ευρωπα?κ?? χ?ρε? μ?χρι το π?ρα? του 17ου αι?να .

Οι κ?ριε? κατηγορ?ε? ν?μων στην αρχα?α Ρ?μη, ?πω? διαφυλ?σσονται στον Ιουστινι?νειο και τον Θεοδοσιαν? Κ?δικα ονομ?ζονται Ius Civile , Ius Gentium , και Ius Naturale . Ο Ius Civile ( αστικ?? ν?μο? ) ?ταν το κομμ?τι των ν?μων που αφορο?σαν την τ?ξη των Ρωμα?ων Πολιτ?ν. ^[79] Οι Αστυδ?κε? ( Praetores Urbani ) ?ταν ?ρχοντε? που ε?χαν την αρμοδι?τητα να κρ?νουν υποθ?σει? τ?τοιου τ?που. Ο Ius Gentium (Ν ?μο? των Εθν?ν ) ?ταν το κομμ?τι των ν?μων που αφορο?σαν του? ξ?νου? και τι? σχ?σει? του? με του? ρωμα?ου? πολ?τε?. ^[68] Αρμ?διοι αξιωματο?χοι για αυτ?? τι? υποθ?σει? ?ταν οι Ξενοδ?κε? ( Praetores Peregrini) . Τ?λο?, ο Ius Naturale περιελ?μβανε του? φυσικο?? ν?μου?, το κομμ?τι εκε?νο των ν?μων που θεωρο?ταν κοιν? για ?λα τα πλ?σματα.

Οικονομ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η εν?τητα παραθ?τει τι? πηγ?? τη? α?ριστα, χωρ?? παραπομπ?? . Βοηθ?στε συνδ?οντα? το κε?μενο με τι? πηγ?? χρησιμοποι?ντα? παραπομπ?? , ?στε να ε?ναι επαληθε?σιμο . Η σ?μανση τοποθετ?θηκε στι? 17/1/2024.

Η Αρχα?α Ρ?μη ε?χε υπ? την κυριαρχ?α τη? τερ?στιε? εκτ?σει? γη?, με αμ?τρητου? φυσικο?? και ανθρ?πινου? π?ρου?. Για τον λ?γο αυτ?, η οικονομ?α του κρ?του? στηρ?χτηκε στον αγροτικ? τομ?α και στο εμπ?ριο . Η ελε?θερη διακ?νηση αγροτικ?ν προ??ντων ?λλαξε το ιταλικ? τοπ?ο, και μ?χρι τον 1ο αι?να π.Χ. , τερ?στιε? κτηματικ?? εκτ?σει? που παρ?γαγαν σταφ?λια κι ελι?? παραγκ?νισαν του? μικροκαλλιεργητ??, οι οπο?οι δεν ε?χαν τα μ?σα να ανταγωνιστο?ν την τιμ? των εισαγ?μενων σιτηρ?ν . Η προσ?ρτηση τη? Αιγ?πτου , τη? Σικελ?α? και τη? Τυνησ?α? στη Β?ρεια Αφρικ? παρε?χε στο ρωμα?κ? κρ?το? συνεχ? εισρο? σιτηρ?ν. Αντ?θετα, η ιταλικ? χερσ?νησο? ?κανε εξαγωγ?? λαδιο? και κρασιο? . Η αμειψισπορ? ?ταν συν?θη? πρακτικ? αλλ? η παραγωγικ?τητα των αγρ?ν ?ταν χαμηλ?, περ?που ?να? τ?νο? αν? εκτ?ριο γη?.

Η βιοτεχν?α και οι κατασκευ?? ?ταν κλ?δοι με πολ? μικρ?τερη ?κταση. Η πιο ανεπτυγμ?νη σχετικ? δραστηρι?τητα ?ταν η εξ?ρυξη πετρωμ?των , που παρε?χε τα βασικ? δομικ? υλικ? των κτισμ?των τη? εποχ??. ?σον αφορ? τη βιοτεχν?α, τη συγκροτο?σαν μικρ? εργαστ?ρια τα οπο?α απασχολο?σαν το πολ? μερικ?? δεκ?δε? εργ?τε?. Ωστ?σο, κ?ποια εργοστ?σια το?βλων , πιθαν?ν να απασχολο?σαν εκατοντ?δε? εργ?τε?.

Τα πρ?τα χρ?νια τη? Δημοκρατ?α? επικρατο?σα τ?ση ?ταν η μικρ? ιδιοκτησ?α και η αμοιβ?μενη εργασ?α . Εντο?τοι?, οι κατακτητικο? π?λεμοι παρε?χαν αφθον?α σκλ?βων σε χαμηλ? τιμ? ε?τε οι δι?φορε? εργασ?ε? απαιτο?σαν κ?ποια ειδ?κευση ε?τε ?χι. Υπολογ?ζεται πω? οι σκλ?βοι συγκροτο?σαν το 20% του πληθυσμο? τη? ρωμα?κ?? κοινων?α?, καθ?? και το 40% του πληθυσμο? τη? Ρ?μη?. Μ?νο κατ? την αυτοκρατορικ? περ?οδο οπ?τε και σταμ?τησαν οι κατακτ?σει? με αποτ?λεσμα την α?ξηση τη? τιμ?? των δο?λων, η αμοιβ?μενη εργασ?α ?γινε οικονομικ?τερη τη? συντ?ρηση? σκλ?βων.

Παρ?λο που οι συναλλαγ?? με ανταλλαγ? προ??ντων ?ταν συν?θη? πρακτικ?, και χρησιμοποιο?ταν συχν? και κατ? τη συλλογ? των φ?ρων, η Ρ?μη ε?χε ?να καλ? ανεπτυγμ?νο νομισματικ? σ?στημα. Τα ρωμα?κ? νομ?σματα, φτιαγμ?να απ? πολ?τιμα μ?ταλλα, κυκλοφορο?σαν ευρ?ω? σε ?λη την αυτοκρατορ?α. Μ?λιστα κ?ποια απ? αυτ? ?χουν βρεθε? ακ?μη και στην Ινδ?α . Πριν τον 3ο αι?να π.Χ. ο χαλκ?? ανταλλασσ?ταν β?σει του β?ρου? του κατ? μ?κο? τη? κεντρικ?? Ιταλ?α?. Τα πρ?τα χ?λκινα νομ?σματα ( ασσ?ρια ) ε?χαν τη συμβολικ? αξ?α μια? ρωμα?κ?? μον?δα? β?ρου? χαλκο?, αλλ? ζ?γιζαν λιγ?τερο. Συνεπ??, η χρησιμ?τητα των ρωμα?κ?ν νομισμ?των ω? μ?σων συναλλαγ?? ?ταν μεγαλ?τερη τη? πραγματικ?? του? αξ?α? ω? μ?ταλλο. ?ταν ο Ν?ρων υποτ?μησε το ασημ?νιο δην?ριο , η ν?μιμη αξ?α του υπολογ?ζεται πω? ?ταν κατ? ?να τρ?το μεγαλ?τερη απ? την πραγματικ?.

Τα ?λογα ?ταν παν?κριβα, και τα ?λλα υποζ?για υπερβολικ? αργ?, για μαζικ? εμπ?ριο στι? ρωμα?κ?? οδο?? , οι οπο?ε? συν?δεαν περισσ?τερο στρατιωτικ?? εγκαταστ?σει? παρ? αγορ??, και οι οπο?ε? σπαν?ω? ?ταν κατ?λληλε? για τροχο??. Ω? αποτ?λεσμα, υπ?ρχε περιορισμ?νη μεταφορ? αγαθ?ν αν?μεσα στι? δι?φορε? περιοχ?? πριν τον 2ο αι?να π.Χ. οπ?τε και ?νθησε το θαλ?σσιο εμπ?ριο. Την περ?οδο αυτ?, ?να εμπορικ? σκ?φο? ?θελε λιγ?τερο απ? ?να μ?να για να πραγματοποι?σει το ταξ?δι απ? το Κ?διξ στην Αλεξ?νδρεια δια μ?σου τη? ?στια? , δηλαδ? να διαπλε?σει ολ?κληρη τη Μεσ?γειο σε μ?κο?. ^[48] Οι θαλ?σσιε? μεταφορ?? ?ταν 60 φορ?? φθην?τερε? σε σχ?ση με αυτ?? στην ξηρ?, ?τσι ο ?γκο? των εμπορικ?ν πλο?ων ?ταν μεγαλ?τερο? απ? τα υπ?λοιπα σκ?φη.

Στρατ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο πρ?ιμο? ρωμα?κ?? στρατ?? (περ. 500 π.Χ. ) επηρε?στηκε, ?πω? και εκε?νοι των ?λλων π?λεων-κρατ?ν τη? εποχ??, απ? τι? ελληνικ?? πρακτικ??. Επρ?κειτο για ?να ε?δο? πολιτοφυλακ?? που εφ?ρμοζε τι? τακτικ?? των οπλιτ?ν .

?ταν μικρ?? σε μ?γεθο? (ο πληθυσμ?? των ελε?θερων ανδρ?ν σε ηλικ?α στρ?τευση? ?ταν εκε?νη την εποχ? γ?ρω στου? 9.000) και χωριζ?ταν σε π?ντε τ?ξει? (εν παραλλ?λω με τη Λοχ?τιδα Εκκλησ?α, την πολιτικ? οργ?νωση των πολιτ?ν). Τρει? απ? αυτ?? παρε?χαν του? οπλ?τε? και δ?ο το ελαφρ? πεζικ?. Αρχικ? ο ρωμα?κ?? στρατ?? δεν εφ?ρμοζε περ?πλοκε? τακτικ?? και δρο?σε κυρ?ω? αμυντικ?. ^[80] Μ?χρι τον 3ο αι?να π.Χ. οι Ρωμα?οι ε?χαν εγκαταλε?ψει την οργ?νωση αυτ? στρεφ?μενοι σε ?να πιο ευ?λικτο σ?στημα, το οπο?ο περιελ?μβανε μικρ?τερα σ?ματα των 120 ανδρ?ν (? καμι? φορ? των 60), τα οπο?α ονομ?ζονταν ≪maniples≫ και μπορο?σαν να κινο?νται ευκολ?τερα στο πεδ?ο τη? μ?χη?. Τρι?ντα maniples στοιχισμ?νε? σε τρει? γραμμ??, μαζ? με βοηθητικο??, συγκροτο?σαν μια ≪ λεγε?να ≫ ( legio ), η οπο?α συνολικ? συγκροτο?ταν απ? 4.000 ?ω? 5.000 ?νδρε?. Κατ? την πρ?τη δημοκρατικ? περ?οδο η λεγε?να χωριζ?ταν σε π?ντε ομ?δε?, καθεμ?α απ? τι? οπο?ε? ε?χε συγκεκριμ?νη θ?ση και διαφορετικ? εξοπλισμ?: τρει? γραμμ?? βαρι? οπλισμ?νου πεζικο? ( hastati , principes και triarii ), μια δ?ναμη ελαφριο? πεζικο? ( velites ) και το ιππικ? ( equites ). Η ν?α οργ?νωση ?φερε και τον προσανατολισμ? στην επ?θεση, αλλ? και μια επιθετικ?τερη στ?ση απ?ναντι στι? γειτονικ?? π?λει?-κρ?τη. ^[81]

Το πλ?ρε? δυναμικ? μια? λεγε?να? κατ? τη δημοκρατικ? περ?οδο περιελ?μβανε 3.600 με 4.800 πεζο?? με βαρ? οπλισμ?, αρκετ?? εκατοντ?δε? ελαφρο?? οπλ?τε? και αρκετ?? εκατοντ?δε? ιππε??, σ?νολο 4.000 με 5.000 ?νδρε?. ^[82] Οι λεγε?νε? συχν? υπ?φεραν απ? ?λλειψη ανδρ?ν εξαιτ?α? αποτυχι?ν του συστ?ματο? στρατολ?γηση? ? μετ? απ? περι?δου? ενεργ?? υπηρεσ?α? εξαιτ?α? ατυχημ?των, θαν?των στη μ?χη, ασθενει?ν και λιποταξι?ν . Κατ? τη δι?ρκεια των Εμφυλ?ων Πολ?μων, οι λεγε?νε? του Πομπ?ιου στην Ανατολ? ?ταν πλ?ρει? γιατ? ε?χαν στρατολογηθε? πρ?σφατα, εν? αυτ?? του Κα?σαρα αντιμετ?πιζαν σοβαρ?? ελλε?ψει? καθ?? ε?χαν μ?λι? επιστρ?ψει απ? τον π?λεμο στη Γαλατ?α . Π?νω κ?τω τα ?δια ?σχυαν με τα βοηθητικ? στρατε?ματα. ^[83]

Μ?χρι το τ?λο? τη? δημοκρατικ?? περι?δου, ο τυπικ?? λεγεων?ριο? ?ταν μικροκαλλιεργητ?? με δικ? του γη, καταγ?μενο? απ? αγροτικ? περιοχ? ( adsiduus ), ο οπο?ο? συμμετε?χε σε συγκεκριμ?νε? (συχν? ετ?σιε?) ^[84] εκστρατε?ε? παρ?χοντα? ο ?διο? τον εξοπλισμ? του. Οι ιππε?? παρε?χαν τα ?λογ? του?. Μια εκτ?μηση θ?λει τον μ?σο αγρ?τη του 200 π.Χ. να συμμετ?χει συνολικ? σε ?ξι με επτ? εκστρατε?ε?, με την προ?π?θεση β?βαια να επιβ?ωνε. Οι απελε?θεροι και οι σκλ?βοι (?που κι αν δι?μεναν), αλλ? και οι κ?τοικοι των π?λεων, δεν υπηρετο?σαν, εκτ?? κι αν το απαιτο?σε μεγ?λη αν?γκη. ^[85] Μετ? το 200 π.Χ. η οικονομικ? κατ?σταση των αγροτικ?ν περιοχ?ν χειροτ?ρευσε εν? αυξαν?ταν η αν?γκη για ?νδρε?. Για τον λ?γο αυτ? τα κριτ?ρια κατοχ?? περιουσ?α? παραμερ?στηκαν σταδιακ?. Ξεκιν?ντα? με τι? μεταρρυθμ?σει? που π?ρασε ο Γ?ιο? Μ?ριο? το 107 π.Χ. , οι πολ?τε? χωρ?? ιδιοκτησ?α και ορισμ?νοι φτωχο? κ?τοικοι των π?λεων ( proletarii ) κατατ?χθηκαν λαμβ?νοντα? εξοπλισμ?, αν και οι περισσ?τεροι λεγεων?ριοι εξακολουθο?σαν να προ?ρχονται απ? αγροτικ?? περιοχ??. Η στρ?τευση ?γινε συνεχ?? και μακρ?? δι?ρκεια?, μ?χρι και ε?κοσι ?τη αν οι περιστ?σει? το απαιτο?σαν. Ο Brunt θεωρε? πιθαν?τερη την εκδοχ? να κρατο?σε για ?ξι με επτ? χρ?νια. ^[86] Απ? τον 3ο αι?να π.Χ. οι λεγεων?ριοι λ?μβαναν μισθ? ( stipendium ). Το ακριβ?? ποσ? ε?ναι αμφιλεγ?μενο αλλ? σ?μφωνα με μαρτυρ?ε? ο Κα?σαρ διπλασ?ασε την πληρωμ? των ανδρ?ν του στα 225 δην?ρια τον χρ?νο. Οι στρατι?τε? μπορο?σαν επ?ση? να ελπ?ζουν σε λ?φυρα απ? του? αξιωματικο?? του? ?πειτα απ? επιτυχημ?νε? εκστρατε?ε? και, μετ? την εποχ? του Μ?ριου, σε εκτ?σει? γη? μετ? την αποστρ?τευσ? του?. ^[87] Το ιππικ? και το ελαφρ? πεζικ?, που ?ταν το βοηθητικ? σ?μα ( auxilia ) και συν?δευαν μια λεγε?να συχν? στρατολογο?νταν απ? τι? περιοχ?? ?που υπηρετο?σε η λεγε?να. Ο Κα?σαρ συγκρ?τησε μια λεγε?να, την Π?μπτη Alaudae, απ? μη-πολ?τε? στην Π?ραν των ?λπεων Γαλατ?α για την εκστρατε?α του στα γαλατικ? εδ?φη. ^[88] Την εποχ? του Αυγο?στου , το ιδε?δε? του πολ?τη-στρατι?τη ε?χε εγκαταλειφθε? και οι λεγε?νε? ?γιναν πλ?ρω? επαγγελματικ??. Οι λεγεων?ριοι πληρ?νονταν με 900 σηστ?ρσια τον χρ?νο και αμε?βονταν κατ? την αποστρατε?α του? με 12.000 σηστ?ρσια. ^[89]

Μετ? το τ?λο? των εμφυλ?ων πολ?μων , ο Α?γουστο? αναδιοργ?νωσε τι? ρωμα?κ?? στρατιωτικ?? δυν?μει?, αποδεσμε?οντα? στρατι?τε? και διαλ?οντα? λεγε?νε?. Κρ?τησε 28 απ? αυτ??, τι? οπο?ε? μο?ρασε στι? δι?φορε? επαρχ?ε? τη? Αυτοκρατορ?α?. ^[90] Καθ’ ?λη την περ?οδο τη? Ηγεμον?α?, η τακτικ? οργ?νωση του στρατο? συν?χισε να εξελ?σσεται. Τα auxilia παρ?μειναν ανεξ?ρτητε? κο?ρτει? , εν? οι λεγεων?ριοι συχν? δρο?σαν ω? ομ?δε? απ? κο?ρτει? κι ?χι ω? λεγε?νε? πλ?ρου? μεγ?θου?. ?να ν?ο ευπροσ?ρμοστο σ?μα, οι cohortes equitatae , που συνδ?αζαν ιππε?? και πεζο?? σε ?ναν κοιν? σχηματισμ? μπορο?σαν να εγκατασταθο?ν σε φυλ?κια και φρο?ρια, να μ?χονται αυτ?νομα ω? ισορροπημ?νε? μον?δε? ? να συνδυ?ζονται με ?λλα παρ?μοια τμ?ματα στρατο? ?στε να συγκροτο?ν ?να μεγ?λο σ?μα σε μ?γεθο? λεγε?να?. Αυτ? η επ?νδυση στην ευελιξ?α εξασφ?λισε τη μακροπρ?θεσμη επιτυχ?α των ρωμα?κ?ν στρατιωτικ?ν δυν?μεων. ^[91]

Ο Αυτοκρ?τορα? Γαλλιην?? ( 253 ? 268 ) ξεκ?νησε μια ν?α μεταρρ?θμιση η οπο?α δημιο?ργησε την τελικ? μορφ? τη? στρατιωτικ?? δομ?? τη? ?στερη? Αυτοκρατορ?α?. Αποσ?ροντα? κ?ποιου? λεγεων?ριου? απ? στι? σταθερ?? β?σει? του? στα σ?νορα, ο Γαλλιην?? δημιο?ργησε κινητ?? δυν?μει? ( comitatenses ) οι οπο?ε? στρατοπ?δευαν π?σω και σε κ?ποια απ?σταση απ? τα σ?νορα σε στρατηγικ?? θ?σει?. Τα στρατε?ματα που φ?λαγαν τα σ?νορα ( limitanei ) ε?χαν ω? ?δρα σταθερ?? θ?σει? και εξακολουθο?σαν να αποτελο?ν την πρ?τη γραμμ? ?μυνα?. Βασικ? μον?δα των κινητ?ν μον?δων ?ταν τα ≪συντ?γματα≫, legiones ? auxilia για το πεζικ? και vexellationes για το ιππικ?. Τα στοιχε?α που διαθ?τουμε δε?χνουν πω? τα σ?ματα αυτ? ε?χαν θεωρητικ? δ?ναμη 1.200 πεζ?ν και 600 ιππ?ων, παρ?λο που πολλ?? μαρτυρ?ε? καταδεικν?ουν μικρ?τερου? αριθμο?? (800 και 400 αντ?στοιχα). Πολλ? συντ?γματα πεζικο? και ιππικο? διεξ?γαν επιχειρ?σει? αν? ζε?γη υπ? τη διο?κηση εν?? κ?μη ( comes ). Εκτ?? απ? του? Ρωμα?ου? στρατι?τε?, οι κινητ?? μον?δε? περιελ?μβαναν και σ?ματα ≪βαρβ?ρων≫ που ε?χαν στρατολογηθε? απ? συμμαχικ?? φυλ?? που ?ταν γνωστ?? ω? φοιδερ?τοι ( foederati ). Μ?χρι το 400 π.Χ. , οι φοιδερ?τοι ε?χαν εξελιχθε? σε μ?νιμα σ?ματα στρατο?, που πλ?ρωνε και εξ?πλιζε το κρ?το?, με αρχηγ? ?ναν Ρωμα?ο τριβο?νο και χρησιμοποιο?νταν με τον ?διο τρ?πο που χρησιμοποιο?νταν τα σ?ματα που τα απ?ρτιζαν Ρωμα?οι. Εκτ?? απ? του? φοιδερ?του?, η Αυτοκρατορ?α χρησιμοποιο?σε ομ?δε? βαρβ?ρων που πολεμο?σαν μαζ? με τι? λεγε?νε?, ω? ≪σ?μμαχοι≫, χωρ?? να εντ?σσονται κανονικ? στα σ?ματα στρατο?. Υπ? τη γενικ? διο?κηση κ?ποιου ?μπειρου Ρωμα?ου στρατηγο?, του? ?νδρε? αυτο?? διοικο?σαν, σε κατ?τερα επ?πεδα, δικο? του? αξιωματικο?. ^[92]

Η διοικητικ? ιεραρχ?α του στρατο? υπ?στη δι?φορε? αλλαγ?? κατ? τη δι?ρκεια τη? ρωμα?κ?? ιστορ?α?. Την περ?οδο τη? μοναρχ?α?, οι στρατι?? οπλιτ?ν οδηγο?νταν απ? του? ?διου? του? βασιλε?? τη? Ρ?μη?. Την πρ?ιμη και μ?ση δημοκρατικ? περ?οδο τι? στρατιωτικ?? δυν?μει? διοικο?σε ο ?να? απ? του? δ?ο εκλεγμ?νου? υπ?του? τη? χρονι??. Προ? το τ?λο? τη? περι?δου αυτ??, επιφανε?? συγκλητικο?, στο πλα?σιο τη? κανονικ?? σειρ?? με την οπο?α αν?ρχονταν στην ιεραρχ?α ( cursus honorum ), ?πρεπε να υπηρετ?σουν αρχικ? ω? κυα?στορε? (συχν? τοποθετο?νταν ω? απεσταλμ?νοι στου? διοικητ?? των στρατευμ?των), και κατ?πιν ω? πρα?τορε?. Αφο? ολοκλ?ρωνε τη θητε?α του ω? πρα?τορα? ? ?πατο?, ?να? συγκλητικ?? μπορο?σε να ονομαστε? απ? τη Σ?γκλητο ανθ?πατο? ( propraetor ) ? αντιπρα?τορα? ( proconsul ) αν?λογα με το υψηλ?τερο αξ?ωμα που ε?χε αποκτ?σει ω? τ?τε, ?στε να υπηρετ?σει ω? κυβερν?τη? επαρχ?α?. Του? αμ?σω? κατ?τερου? αξιωματικο?? (μ?χρι ?να επ?πεδο π?νω απ? του? εκατ?νταρχου? ) επ?λεγαν οι διοικητ?? του? αν?μεσα στου? προστατευ?μενο?? του? ( clientelae ) ? στα ?τομα που του? πρ?τειναν οι πολιτικο? του? σ?μμαχοι. ^[93] Την εποχ? του Αυγο?στου, του οπο?ου η σημαντικ?τερη πολιτικ? προτεραι?τητα ?ταν να τοποθετ?σει τον στρατ? κ?τω απ? μ?νιμη και ενια?α διο?κηση, ο Αυτοκρ?τορα? ?ταν ο ν?μιμο? διοικητ?? ?λων των λεγε?νων, αλλ? ασκο?σε το αξ?ωμ? του αυτ? διαμ?σου εν?? λεγ?του ( legatus ) τον οπο?ο επ?λεγε αν?μεσα στου? συγκλητικο??. Στι? επαρχ?ε? ?που στρατοπ?δευε μ?α και μοναδικ? λεγε?να, ο λεγ?το? θα ?ταν τ?σο στρατιωτικ?? διοικητ?? ( legatus legionis ) ?σο και κυβερν?τη? τη? επαρχ?α?. Αντ?θετα, στι? επαρχ?ε? ?που στρατοπ?δευαν περισσ?τερε? απ? μ?α λεγε?νε?, καθεμ?α διοικο?σε ?να? λεγ?το?, επικεφαλ?? των οπο?ων ?ταν ο κυβερν?τη? τη? επαρχ?α? (ο οπο?ο? τυπικ? ?ταν επ?ση? λεγ?το? αλλ? υψηλ?τερου βαθμο?). ^[94] Προ? τα τ?λη τη? αυτοκρατορικ?? περι?δου (αρχ?ζοντα? ?σω? με τον Διοκλητιαν? ), το μοντ?λο του Αυγο?στου εγκαταλε?φθηκε. Οι διοικητ?? των επαρχι?ν ?χασαν την ?ποια στρατιωτικ? εξουσ?α, και τη διο?κηση των στρατευμ?των συν?λων επαρχι?ν κατε?χαν κ?ποιοι στρατηγο? ( duces ) του? οπο?ου? δι?ριζε ο αυτοκρ?τορα?. Οι τελευτα?οι δεν ?ταν πλ?ον μ?λη τη? ρωμα?κ?? ελ?τ αλλ? ?νδρε? που ε?χαν αν?λθει δια μ?σου τη? ιεραρχ?α? ?χοντα? μεγ?λη πε?ρα σε στρατιωτικ? θ?ματα. Με αυξαν?μενη συχν?τητα, αυτο? οι ?νδρε? προσπαθο?σαν (μερικ?? φορ?? επιτυχ??) να σφετεριστο?ν τον αυτοκρατορικ? θρ?νο. Η ?λλειψη π?ρων, το πολιτικ? χ?ο? που ?λο και χειροτ?ρευε και οι εμφ?λιοι π?λεμοι τελικ? ?φησαν τη Δυτικ? Αυτοκρατορ?α ευ?λωτη στι? επιθ?σει? των γειτονικ?ν βαρβαρικ?ν φυλ?ν. ^[95]

Οι γν?σει? μα? για το ρωμα?κ? ναυτικ? ε?ναι συγκριτικ? περιορισμ?νε?. Πριν τα μ?σα του 3ου αι?να π.Χ., αξιωματικο? γνωστο? ω? ≪duumviri navales≫ διο?κησαν στ?λο ε?κοσι πλο?ων με στ?χο την καταπολ?μηση τη? πειρατε?α? . Κατ? τον Πρ?το Καρχηδονιακ? Π?λεμο , η Ρ?μη ?πρεπε να κατασκευ?σει μεγ?λου? στ?λου? και τα κατ?φερε κυρ?ω? χ?ρι? στη συνεισφορ? των συμμ?χων τη?. Αυτ? η εξ?ρτηση απ? τη βο?θεια των συμμ?χων δι?ρκεσε μ?χρι το τ?λο? τη? δημοκρατικ?? περι?δου. Η πεντ?ρη? ?ταν το βασικ? πολεμικ? πλο?ο και των δ?ο αντιμαχ?μενων παρατ?ξεων των Καρχηδονιακ?ν Πολ?μων και η Ρ?μη συν?χισε την κατασκευ? του? μ?χρι την εποχ? του Αυγο?στου, οπ?τε αντικαταστ?θηκαν απ? ελαφρ?τερα και πιο ε?κολα στον χειρισμ? πλο?α. Σε σ?γκριση με την τρι?ρη , η πεντ?ρη? επ?τρεπε τη χρ?ση με?γματο? ?μπειρων και ?πειρων ναυτικ?ν. Τα πλο?α διοικο?σε ?να? να?αρχο? , βαθμ?? ισ?τιμο? με αυτ?ν του εκατ?νταρχου, ο οπο?ο? συν?θω? δεν ?ταν Ρωμα?ο? πολ?τη?. Ο Potter θεωρε? ?τι η διο?κηση των πλο?ων απ? μη-Ρωμα?ου? οδ?γησε στη νοοτροπ?α ?τι ο στ?λο? ε?ναι μη-ρωμα?κ?? και πω? ?ταν το α?τιο που παραμελο?νταν σε περι?δου? ειρ?νη?. ^[96]

Οι διαθ?σιμε? σε εμ?? πληροφορ?ε? δε?χνουν ?τι κατ? την ?στερη αυτοκρατορικ? περ?οδο ( 350 ) το ρωμα?κ? ναυτικ? αποτελο?ταν απ? σ?νολο στ?λων που περιελ?μβαναν τ?σο πολεμικ? πλο?α ?σο και εμπορικ? για τη μεταφορ? προμηθει?ν. Τα πολεμικ? πλο?α ?ταν γαλ?ρε? με πανι? και με τρει? ?ω? π?ντε σειρ?? κωπηλατ?ν. Ναυτικ?? β?σει? ?ταν τα λιμ?νια ?πω? η Ραβ?ννα , η Αρλ , η Ακυλη?α , το Μισ?νουμ και η εκβολ? του ποταμο? Σωμ στη Δ?ση, καθ?? επ?ση? η Αλεξ?νδρεια και η Ρ?δο? στην Ανατολ?. Στολ?σκοι μικρ?ν ποταμ?ων σκαφ?ν ?ταν τμ?μα των στρατευμ?των που φ?λαγαν τα σ?νορα κατ? την περ?οδο αυτ?, με β?ση οχυρωμ?να ποτ?μια λιμ?νια κατ? μ?κο? του Ρ?νου και του Δο?ναβη. Το γεγον?? ?τι επιφανε?? στρατηγο? διοικο?σαν τ?σο πεζικ? ?σο και ναυτικ? καταδεικν?ει ?τι οι ναυτικ?? δυν?μει? θεωρο?νταν βοηθητικ? σ?ματα για το πεζικ? κι ?χι ανεξ?ρτητε? μον?δε? στρατο?. Λεπτομ?ρειε? για τη δομ? τη? διο?κηση? και το δυναμικ? των στ?λων δεν ε?ναι γνωστ??. ^[97]

Ρωμα?κ?? πολιτισμ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η ζω? του απ?ραντου κρ?του? περιστρεφ?ταν γ?ρω απ? την π?λη τη? Ρ?μη? , η οπο?α ε?χε ιδρυθε? στην κορυφ? επτ? λ?φων . Η π?λη φιλοξενο?σε πολυ?ριθμε? μνημει?δει? κατασκευ?? ?πω? το Κολοσσα?ο , την Αγορ? του Τρα?ανο? και το Π?νθεον . Ε?χε κρ?νε? με φρ?σκο π?σιμο νερ? - το οπο?ο παρε?χαν υδραγωγε?α μ?κου? εκατοντ?δων μιλ?ων - γυμναστ?ρια, θ?ρμε? , βιβλιοθ?κε?, καταστ?ματα, υπα?θριε? αγορ?? και ?να λειτουργικ? αποχετευτικ? σ?στημα. Τα κτ?ρια που προορ?ζονταν για τη στ?γαση των πολιτ?ν πο?κιλλαν απ? ιδια?τερα ταπειν?? οικ?ε? μ?χρι εξοχικ?? β?λε?. Στην πρωτε?ουσα, οι αυτοκρατορικ? κατοικ?α ?ταν τοποθετημ?νη στον Παλατ?νο Λ?φο , απ? ?που προ?ρχεται και η λ?ξη ≪παλ?τι≫ . Οι κατ?τερη και η μεσα?α τ?ξη ζο?σε στο κ?ντρο, στριμωγμ?νη σε διαμερ?σματα, τα οπο?α μπορο?ν παρομοιαστο?ν με τα σ?γχρονα γκ?το .

Γλ?σσα [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Κυρ?ω? ?ρθρα: Λατινικ? γλ?σσα και Λα?κ? Λατινικ?

Η μητρικ? γλ?σσα των Ρωμα?ων ?ταν τα λατινικ? , μια απ? τι? λεγ?μενε? ιταλικ?? γλ?σσε? , τη? οπο?α? η γραμματικ? δεν βασ?ζεται τ?σο στη σειρ? των λ?ξεων, αλλ? βγ?ζει ν?ημα μ?σω εν?? συστ?ματο? προσφυμ?των που εν?νονται με τη ρ?ζα των λ?ξεων. ^[98] Το αλφ?βητ? τη? ε?χε τη β?ση του σε εκε?νο των Ετρο?σκων , που με τη σειρ? του βασ?στηκε στο ελληνικ? αλφ?βητο . ^[99] Παρ?λο που τα κε?μενα ρωμα?κ?? λογοτεχν?α? που σ?ζονται ω? τι? μ?ρε? μα? ε?ναι γραμμ?να στη Κλασικ? Λατινικ? , τεχνητ? και στυλιζαρισμ?νη λ?για γλ?σσα του 1ο αι?να π.Χ., η πραγματικ? γλ?σσα που μιλο?σαν οι Ρωμα?οι ?ταν η Λα?κ? Λατινικ? , η οπο?α ε?χε μεγ?λε? διαφορ?? απ? τη λ?για γλ?σσα στη γραμματικ?, το λεξιλ?γιο και την προφορ?. ^[100]

Παρ?λο που τα λατινικ? παρ?μειναν η επ?σημη γραπτ? γλ?σσα τη? Ρωμα?κ?? Αυτοκρατορ?α?, τα Ελληνικ? ?γιναν τελικ? η γλ?σσα που μιλο?σε η μορφωμ?νη ελ?τ, καθ?? τα περισσ?τερα λογοτεχνικ? κε?μενα που μελετο?νταν ?ταν ελληνικ?. Στο ανατολικ? τμ?μα τη? Αυτοκρατορ?α?, που ?γινε μετ?πειτα γνωστ? ω? Βυζαντιν? Αυτοκρατορ?α, τα λατινικ? δεν κατ?φεραν ποτ? να αντικαταστ?σουν τα ελληνικ? που σαφ?? κυριαρχο?σαν οι, και μετ? τον θ?νατο του Ιουστινιανο? , τα ελληνικ? ?γιναν και επ?σημη γλ?σσα των κρατικ?ν λειτουργι?ν. ^[101] Η επ?κταση των ρωμα?κ?ν κτ?σεων δι?δωσε τα λατινικ? σε ?λη την Ευρ?πη και με τα χρ?νια η λα?κ? λατινικ? εξελ?χτηκε σε δι?φορε? τοπικ?? διαλ?κτου?, που σταδιακ? μετατρ?πηκαν στι? σ?γχρονε? λατινογενε?? γλ?σσε? (π.χ. ιταλικ? , γαλλικ? κ.α).

Θρησκε?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Κυρ?ω? ?ρθρα: Ρωμα?κ? θρησκε?α , Ρωμα?κ? μυθολογ?α και Ρωμα?κ?? θε?τητε?

Η αρχα?κ? ρωμα?κ? θρησκε?α , ?σον αφορ? τουλ?χιστον του? θεο??, βασ?στηκε ?χι σε γραπτ?? αφηγ?σει?, αλλ? μ?λλον σε ?να σ?μπλεγμα αλληλοσυσχετ?σεων μεταξ? των θε?ν και των ανθρ?πων. ^[102] Αντ?θετα με την ελληνικ? μυθολογ?α , οι θεο? δεν ?ταν προσωποποιημ?νοι, αλλ? ιερ? πνε?ματα που καλο?νταν ≪numina≫ . Οι Ρωμα?οι επ?ση? π?στευαν ?τι κ?θε ?τομο, μ?ρο? ? πρ?γμα ε?χε τη δικ? του ψυχ?. Σημαντικ? ρ?λο ?παιζε επ?ση? η λατρε?α των προγ?νων.

Κατ? τη δι?ρκεια τη? δημοκρατικ?? περι?δου, η ρωμα?κ? λατρε?α οργαν?θηκε σε αυστηρ? σ?στημα ιερατικ?ν αξιωμ?των, τα οπο?α παραλ?μβαναν ?νδρε? καταγ?μενοι απ? την τ?ξη των συγκλητικ?ν. Ο Σ?λλογο? των Ποντιφ?κων (Collegium Pontificum) ?ταν το αν?τερο ιεραρχικ? ?ργανο και ο αρχιερ?α? του, ≪ Pontifex Maximus ≫ , η κεφαλ? τη? κρατικ?? λατρε?α?. Αν?μεσα στι? αρμοδι?τητε? εν?? ιερ?α ( flamens ) ?ταν η φροντ?δα των λατρευτικ?ν εκδηλ?σεων στο πρ?σωπο των θε?ν, εν? οι οιωνοσκ?ποι αναλ?μβαναν την ερμηνε?α των οιων?ν. Ο ≪ Rex Sacrorum ≫ αν?λαβε τα θρησκευτικ? καθ?κοντα που κ?ποτε ασκο?σαν οι βασιλε??. Με τη σειρ? του?, οι ≪ Εστι?δε? Παρθ?νε? ≫ ?ταν οι ι?ρειε? τη? Β?στα , θε?? τη? οικογενειακ?? εστ?α?. Πρωταρχικ? του? καθ?κον ?ταν η συντ?ρηση τη? Ιερ?? Φωτι??, τη? Β?στα , στον να? τη? θε?? στη Ρωμα?κ? Αγορ?. Τ?λο?, κατ? την αυτοκρατορικ? περ?οδο οι αυτοκρ?τορε? απ?κτησαν θε?κ? υπ?σταση και η λατρε?α στο πρ?σωπ? του? ε?χε μεγ?λη σημασ?α.

Καθ?? αυξαν?ταν η επαφ? με τον ελληνικ? πολιτισμ?, οι παλαιο? θεο? συσχετ?στηκαν ?ντονα με του? ελληνικο??. ^[103] ?τσι ο Γιο?πιτερ θεωρ?θηκε η ?δια θε?τητα με τον Δ?α , ο Μαρ? το αντ?στοιχο του ?ρη και η Β?νου? ταυτ?στηκε με την Αφροδ?τη . Οι ρωμα?κο? θεο? υιοθ?τησαν επ?ση? τι? ιδι?τητε? και τα χαρακτηριστικ? των αντ?στοιχων ελληνικ?ν. Στο πλα?σιο των κατακτ?σεων, οι Ρωμα?οι υιοθετο?σαν μυθολογικ? στοιχε?α των λα?ν που αφομο?ωναν και δεν ?ταν σπ?νιο ναο? αφιερωμ?νοι στι? ρωμα?κ?? θε?τητε? να συνυπ?ρχουν πλ?ι πλ?ι με αυτο?? των ξ?νων θε?ν. ^[104] Με αρχ? τη βασιλε?α του Ν?ρωνα , η επ?σημη στ?ση των Ρωμα?ων απ?ναντι στον Χριστιανισμ? ?ταν αρνητικ? και, ορισμ?νε? φορ??, το να ε?ναι κανε?? απλ?? Χριστιαν?? επ?φερε την τιμωρ?α του θαν?του. Υπ? τον Διοκλητιαν? , οι δι?ξει? των χριστιαν?ν ?φτασαν στο αποκορ?φωμ? του?. Ωστ?σο, ο Μ?γα? Κωνσταντ?νο? υποστ?ριξε δημ?σια τη θρησκε?α αυτ? η οπο?α ?γινε ιδια?τερα δημοφιλ??. ?λε? οι θρησκε?ε? εκτ?? απ? τον Χριστιανισμ? απαγορε?τηκαν το 391 με δι?ταγμα του Θεοδ?σιου Α' . ^[105]

Τ?χνη, μουσικ? και λογοτεχν?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Κυρ?ω? ?ρθρο: Ρωμα?κ? τ?χνη

Οι τεχνοτροπ?ε? τη? ρωμα?κ?? ζωγραφικ?? μαρτυρο?ν επιρρο? απ? την ελληνικ? τ?χνη. Τα δε?γματα που επιβι?νουν μ?χρι τι? μ?ρε? μα? ε?ναι κυρ?ω? τοιχογραφ?ε? που κοσμο?σαν του? το?χου? και τι? οροφ?? εξοχικ?ν κατοικι?ν, ωστ?σο δι?φορα ρωμα?κ? κε?μενα κ?νουν αναφορ? σε ?ργα φτιαγμ?να σε ξ?λο , ελεφαντ?δοντο κι ?λλε? ?λε?. ^{[106] [107]} Πολλ? δε?γματα ρωμα?κ?? ζωγραφικ?? ?χουν βρεθε? στον αρχαιολογικ? χ?ρο τη? Πομπη?α? και μελετ?ντα? αυτ? οι ιστορικο? τι? τ?χνη? ?χουν παρατηρ?σει τ?σσερι? διακριτ?? τεχνοτροπ?ε?. Η πρ?τη αν?κει χρονολογικ? στην περ?οδο απ? τι? αρχ?? του 2ου αι?να π.Χ. μ?χρι την αρχ? ? τα μ?σα του 1ου αι?να π.Χ. Τη συνθ?τουν κυρ?ω? απομιμ?σει? απ? μ?ρμαρο , εν? ορισμ?νε? φορ?? περιλαμβ?νει απεικον?σει? μυθολογικ?ν πλασμ?των. Η δε?τερη τεχνοτροπ?α ρωμα?κ?? ζωγραφικ?? ξεκ?νησε να εφαρμ?ζεται απ? τι? αρχ?? του 1ου αι?να π.Χ. Προσπαθο?σε να απεικον?σει ρεαλιστικ? τρισδι?στατα αρχιτεκτονικ? στοιχε?α και τοπ?α. Ο Τρ?το? Ρυθμ?? συναντ?ται κατ? την εποχ? του Αυγο?στου ( 27 π.Χ. ? 14 μ.Χ. ) και απορρ?πτει τον ρεαλισμ? του Δε?τερου Ρυθμο? για χ?ρη μια? απλο?στερη? διακ?σμηση?. Λ?γα κτ?ρια, ?να τοπ?ο ? αφηρημ?να σχ?δια τοποθετο?νταν στο κ?ντρο με το φ?ντο να ε?ναι μον?χρωμο. Ο Τ?ταρτο? Ρυθμ??, που εμφαν?στηκε τον 1ο αι?να μ.Χ. ε?χε συχν? θ?ματα εμπνευσμ?να απ? τη μυθολογ?α, διατηρ?ντα? λεπτομ?ρειε? στα αρχιτεκτονικ? στοιχε?α και αφηρημ?να σχ?δια. ^{[106] [107]} Τα γκραφ?τι , οι τοιχογραφ?ε? σε ο?κου? ανοχ?? , δι?φορα ?ργα ζωγραφικ?? και γλυπτικ?? που βρ?θηκαν στην Πομπη?α και το Ερκουλ?νεουμ καταδεικν?ουν πω? η σεξουαλικ?τητα ?παιζε κεντρικ? ρ?λο στον ρωμα?κ? πολιτισμ?. ^[108]

Οι γλ?πτε? τη? εποχ??, προκειμ?νου να κατασκευ?σουν προτομ??, χρησιμοπο?ησαν νεανικ? χαρακτηριστικ? και κλασικ?? αναλογ?ε?, αποδ?δοντα? τελικ? ?ργα που αποτελο?σαν με?γμα πραγματικο? και ιδεατο?. Ο Αδριαν?? , ο οπο?ο? απεικονιζ?ταν με γενει?δα ?στε να δε?χνει τα φιλελληνικ? του αισθ?ματα, καθι?ρωσε τη σχετικ? μ?δα κι ?κτοτε πολλ?? προτομ?? αυτοκρατ?ρων φ?ρουν γενει?δε?. Κατ? τι? περι?δου? των Αντων?νων και των Σεβ?ρων τα αγ?λματα απ?κτησαν πιο περ?τεχνα χτεν?σματα και γ?νια, δημιουργημ?να με βαθ?τερο σκ?ψιμο και τομ??. Οι Ρωμα?οι αν?πτυξαν επ?ση? την κατασκευ? αν?γλυφων σε αψ?δε? και κ?ονε? , τα οπο?α απεικ?νιζαν συχν? τι? νικηφ?ρε? εκστρατε?ε? του?.

Η λατινικ? λογοτεχν?α απ? τη γ?ννησ? τη? υπ?ρξε βαθι? επηρεασμ?νη απ? την ελληνικ?. Τα πρ?τα ?ργα ?ταν ιστορικ? ?πη, που αφηγο?νταν τι? ν?κε? τη? Ρ?μη? σε δι?φορου? πολ?μου?. Κατ? τη δημοκρατικ? περ?οδο, οι συγγραφε?? ?ρχισαν να παρ?γουν ?ργα ιστορικ?, πο?ηση , κωμωδ?ε? και τραγωδ?ε? . Η κλασικ? λατινικ? περ?οδο?, ?ταν η λατινικ? λογοτεχν?α ?φτασε στη μεγαλ?τερη ακμ? τη?, χωρ?ζεται στον Χρυσο?ν Αι?να , που καλ?πτει την περ?οδο απ? τι? αρχ?? του 1ου αι?να π.Χ. μ?χρι τα μ?σα του 1ου αι?να μ.Χ. και στον Αργυρ? Αι?να , που καλ?πτει τον 2ο αι?να μ.Χ. Τα λογοτεχνικ? ?ργα που γρ?φτηκαν μετ? τον 2ο αι?να υποτιμ?θηκαν και αγνο?θηκαν. ?σω? περισσ?τερο απ? κ?θε ?λλον, αντικε?μενο μ?μηση? υπ?ρξε ο Κικ?ρων , του οπο?ου το στιλ θεωρ?θηκε κολοφ?να? τη? λατινικ?? πνευματικ?? παραγωγ??.

Η ρωμα?κ? μουσικ? βασ?στηκε κατ? πολ? στην ελληνικ? μουσικ? και ?παιζε σημαντικ? ρ?λο σε δι?φορε? εκφ?νσει? τη? ζω?? των Ρωμα?ων. ^[109] Ο στρατ?? χρησιμοποιο?σε μουσικ? ?ργανα, γνωστ? ω? tuba (μια μακρι? τρομπ?τα ) και cornu (που μοι?ζει με το γαλλικ? κ?ρα? ) ?στε να μεταφ?ρονται δι?φορε? εντολ??. Τα μουσικ? ?ργανα βο?κινο ( bucina ), πιθαν?? τρομπ?τα ? κ?ρα? , και lituus (πιθαν?? μακρ? ?ργανο σε σχ?μα J), χρησιμοποιο?νταν σε δι?φορε? τελετ??. ^[110] Μουσικ? ?παιζε στα αμφιθ?ατρα αν?μεσα στου? αγ?νε? και στα ωδε?α , και σε τ?τοιε? περιστ?σει? πρ?πει να χρησιμοποιο?σαν τα ?ργανα cornu και ?δραυλι? (υδραυλικ? ?ργανο). ^[111] Η πλειοψηφ?α των θρησκευτικ?ν τελετ?ν περιελ?μβαναν μουσικ?? παραστ?σει?: tibiae (διπλο?? αυλο?? ) στι? θυσ?ε?, κ?μβαλα και ντ?φια στι? οργιαστικ?? τελετ??. ^[112] Ορισμ?νοι ιστορικο? τη? μουσικ?? θεωρο?ν πω? η μουσικ? χρησιμοποιο?ταν σε ?λε? τι? δημ?σιε? τελετ??, ^[113] ωστ?σο δεν ε?ναι β?βαιο το κατ? π?σο οι Ρωμα?οι μουσικο? συν?βαλαν σημαντικ? στην εξ?λιξη τη? θεωρ?α? και πρακτικ?? τη? μουσικ??. ^[109]

Ψυχαγωγ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Οι νεαρο? Ρωμα?οι ε?χαν πολλ?? επιλογ?? ?ταν επιθυμο?σαν να ψυχαγωγηθο?ν και να αθληθο?ν , ?πω? για παρ?δειγμα το ?λμα , την π?λη , την πυγμαχ?α και το τρ?ξιμο . ^[114] Την εποχ? αυτ? υπ?ρχαν επ?ση? δι?φορα παιχν?δια που περιλ?μβαναν τη χρ?ση μπ?λα? , ?πω? ?να παιχν?δι που θυμ?ζει τη σ?γχρονη χειροσφα?ριση . ^[114] Τα παιδι? ε?χαν στη δι?θεσ? του? παιχν?δια, εν? ?ταν ?δη γνωστ? δι?φορα ομαδικ? παιχν?δια ?πω? τα ≪βαρελ?κια≫. ^{[115] [116]}

Οι πλο?σιοι Ρωμα?οι που κατοικο?σαν σε εξοχικ?? περιοχ?? συχν? επιδ?δονταν στο ψ?ρεμα και το κυν?γι . ^[115] ?λλε? δημοφιλε?? δραστηρι?τητε? ?ταν τα παιχν?δια με ζ?ρια , τα επιτραπ?ζια και ο τζ?γο? . ^[114] Εντο?τοι?, στι? παραπ?νω δραστηρι?τητε? δεν συμμετε?χαν γυνα?κε?. Για του? πλο?σιου? δημοφιλ? ?ταν τα δε?πνα, που αν?λογα με την περ?πτωση περιελ?μβαναν μουσικ? , χορ? και αν?γνωση λογοτεχνικ?ν ?ργων. ^[116] Κ?ποε? φορ?? και οι πληβε?οι οργ?νωναν αν?λογε? γιορτ??, αν και το δε?πνο για ψυχαγωγ?α συν?θω? σ?μαινε επ?σκεψη σε κ?ποια ταβ?ρνα . ^[116]

Δημοφιλ?? μορφ? διασκ?δαση? ?ταν οι μονομαχ?ε? . Οι μονομ?χοι αγων?ζονταν ε?τε μ?χρι θαν?του, ε?τε ≪μ?χρι να χυθε? α?μα≫ με μια ποικιλ?α ?πλων και πανοπλι?ν. Οι αγ?νε? αυτο? γν?ρισαν τη μεγαλ?τερη ακμ? του? την εποχ? του Κλαυδ?ου , ο οπο?ο? καθ?ρισε να αποφασ?ζει ο αυτοκρ?τορα? το αποτ?λεσμα του αγ?να με μια χειρονομ?α. Αντ?θετα με την εικ?να που ?χουμε απ? τι? κινηματογραφικ?? ταιν?ε? , ορισμ?νοι ιστορικο? απορρ?πτουν πω? η χειρονομ?α τη? γροθι?? με τον αντ?χειρα στραμμ?νο κ?τω σ?μαινε θ?νατο. Αν και κανε?? δεν μπορε? να ε?ναι σ?γουρο? για το ποιε? ?ταν ακριβ?? αυτ?? οι χειρονομ?ε?, ορισμ?νοι ειδικο? καταλ?γουν πω? υψωμ?νη γροθι? προ? το νικητ? και κατ?πιν αντ?χειρα? προ? τα π?νω σ?μαινε ≪θ?νατο?≫, εν? σηκωμ?νη γροθι? χωρ?? δ?χτυλο να εξ?χει σ?μαινε ≪?λεο?≫. ^[117] ?να ?λλο δημοφιλ?? θ?αμα περιελ?μβανε ?κθεση ζ?ων απ? μακριν?? χ?ρε?, τα οπο?α μερικ?? φορ?? ερεθ?ζονταν ?στε να επιτεθο?ν σε ?νοπλου? μονομ?χου? ? σε ?οπλου? εγκληματ?ε? καταδικασμ?νου? σε θ?νατο.

Ο Μ?γα? Ιππ?δρομο? (Circus Maximus), λαοφιλ?? μ?ρο? στην Αρχα?α Ρ?μη, αρχικ? χρησιμοποι?θηκε για ιπποδρομ?ε? και αρματοδρομ?ε? . Μπορο?σε επ?ση? να γεμ?σει με νερ? και να στηθο?ν ψε?τικε? ναυμαχ?ε? . ^[118] Ο Ιππ?δρομο? ε?χε χωρητικ?τητα 385.000 ατ?μων. ^[119] Δ?ο ναο? ^{[ ασαφ?? ]} , ?να? με επτ? μεγ?λα αυγ? κι ?να? με επτ? δελφ?νια , ?στεκαν στη νησ?δα στη μ?ση του ιπποδρ?μου, και κ?θε φορ? που ?να? αγωνιζ?μενο? ολοκλ?ρωνε ?να γ?ρο, ?να απ? κ?θε ομ?δα κινο?ταν. Αυτ? χρησ?μευε στο να γνωρ?ζει ο αθλητ?? και ο κ?σμο? τη φ?ση στην οπο?α βρισκ?ταν ο αγ?να?. Εκτ?? απ? σπορ, το Circus Maximus φιλοξενο?σε αγορ?? και τζ?γο. Υψηλ? πρ?σωπα, ακ?μη και ο Αυτοκρ?τορα?, επ?ση? παραβρ?σκονταν σε αγ?νε? στο Circus Maximus, καθ?? η απουσ?α του? θεωρο?ταν αγ?νεια. Τα υψηλ? πρ?σωπα και οι εμπλεκ?μενοι με το εκ?στοτε αγ?νισμα κ?θονταν σε κρατημ?νε? θ?σει? υψηλ?τερα απ? τον υπ?λοιπο κ?σμο. Επιπροσθ?τω?, θεωρο?ταν αν?ρμοστο να υποστηρ?ζει ο αυτοκρ?τορα? συγκεκριμ?νη ομ?δα. Ο Μ?γα? Ιππ?δρομο? κατασκευ?στηκε το 600 π.Χ. ^{[ εκκρεμε? παραπομπ? ]} και φιλοξ?νησε την τελευτα?α αρματοδρομ?α το 549 μ.Χ. , επιβι?νοντα? ω? θεσμ?? για μια χιλιετ?α.

Τεχνολογικ? επιτε?γματα [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Οι αρχα?οι Ρωμα?οι κατ?φεραν να επιδε?ξουν τα συναρπαστικ?τερα τεχνολογικ? επιτε?γματα τη? εποχ?? του?, τεχνογνωσ?α που χ?θηκε κατ? τη δι?ρκεια του Μεσα?ωνα και δεν ξαναεμφαν?στηκε παρ? τον 19ο και τον 20? αι?να . Ωστ?σο, παρ? την ικαν?τητα των Ρωμα?ων να υιοθετο?ν και να συνδυ?ζουν τι? τεχνολογ?ε? που κατε?χαν ?λλοι πολιτισμο?, οι ?διοι δεν ?ταν ιδιαιτ?ρω? καινοτ?μοι ^{[ εκκρεμε? παραπομπ? ]} . Πολλ?? απ? τι? επινο?σει? του? βασ?στηκαν σε παλαι?τερα ελληνικ? σχ?δια, εν? ν?ε? ιδ?ε? σπ?νια ?ρθαν στο προσκ?νιο. Η ρωμα?κ? κοινων?α ε?χε ω? πρ?τυπο τον ικαν? στρατι?τη, ο οπο?ο? μπορο?σε να διοικ?σει με σ?νεση ?να μεγ?λο σπιτικ?, εν? ο ρωμα?κ?? ν?μο? δεν περιε?χε διατ?ξει? σχετικ?? με την πνευματικ? ιδιοκτησ?α ? την προ?θηση τη? καινοτομ?α? . Η ?ννοια των ≪επιστημ?νων≫ και των ≪μηχανικ?ν≫ δεν υπ?ρχε την εποχ? εκε?νη. Η τεχνολογικ? πρ?οδο? συχν? βασιζ?ταν στην επιδεξι?τητα και οι δι?φορε? συντεχν?ε? φ?λασσαν με ζ?λο τα μυστικ? του επαγγ?λματ?? του?. Εντο?τοι?, ?να? αριθμ?? καινοτομι?ν ζωτικ?? σημασ?α? εξαπλ?θηκαν και χρησιμοποι?θηκαν κατ? κ?ρον απ? του? Ρωμα?ου?, συμβ?λλοντα? καθοριστικ? στην επικρ?τηση και κυριαρχ?α των Ρωμα?ων σε ?λη την Ευρ?πη .

Η ρωμα?κ? αστικ? και στρατιωτικ? μηχανικ? συνιστο?ν μεγ?λο κομμ?τι τη? τεχνικ?? υπεροχ?? και κληρονομι?? τη? Αρχα?α? Ρ?μη?. Συν?βαλαν στην κατασκευ? πολυ?ριθμων δρ?μων, γεφυρ?ν , υδραγωγε?ων , λουτρ?ν , θε?τρων και ιπποδρ?μων. Πολλ? μνημε?α, ?πω? το Κολοσσα?ο , το Πον-ντυ-Γκαρ και το Π?νθεον , παραμ?νουν μ?χρι τι? μ?ρε? μα? μαρτυρ?ε? του ρωμα?κο? πολιτισμο?.

Οι Ρωμα?οι ε?ναι ξακουστο? για τα αρχιτεκτονικ? του? επιτε?γματα, που κατατ?σσονται μαζ? με τα αντ?στοιχα ελληνικ? στην ≪Κλασικ? αρχιτεκτονικ?≫ . Κατ? τη δημοκρατικ? περ?οδο, στυλιστικ? η ρωμα?κ? ?ταν παρ?μοια τη? ελληνικ?? αρχιτεκτονικ??. Παρ?λο που εξακολουθο?σαν να υπ?ρχουν σημαντικ?? διαφορ??, η Ρ?μη δανε?στηκε πολλ? στοιχε?α απ? την Ελλ?δα εμμ?νοντα? στα αυστηρ? τυποποιημ?να σχ?δια ανοικοδ?μηση? και αναλογ?ε?. Π?ραν απ? δ?ο ν?ου? ρυθμο?? κατασκευ?? κι?νων, γνωστο?? ω? ≪ σ?νθετο? ≫ και ≪ τοσκανικ?? ≫, και τον θ?λο , ο οπο?ο? προ?λθε απ? την ετρουσκικ? αψ?δα , η Ρ?μη παρουσ?ασε ελ?χιστε? καινοτομ?ε? μ?χρι το τ?λο? τη? Δημοκρατ?α?.

Τον 1ο αι?να π.Χ., οι Ρωμα?οι ξεκ?νησαν να χρησιμοποιο?ν ευρ?ω? το τσιμ?ντο , το οπο?ο εφευρ?θηκε στα τ?λη του 3ου αι?να π.Χ. ?ταν ισχυρ? συνδετικ? υλικ? απ? pozzolana (λεπτ? σκ?νη απ? εν?σει? πυριτ?ου και αλουμιν?ου , ηφαιστειακ?? προ?λευση?) που σ?ντομα παραγκ?νισε το μ?ρμαρο ω? κ?ριο υλικ? δ?μηση?. Το τσιμ?ντο αι επ?τρεψε την υλοπο?ηση πολλ?ν τολμηρ?ν αρχιτεκτονικ?ν σχεδ?ων. ^[120] Επ?ση?, κατ? τον 1ο αι?να π.Χ., ο Βιτρο?βιο? ?γραψε το ?ργο ≪ De architectura ≫, πιθαν?? την πρ?τη πραγματε?α σχετικ? με την αρχιτεκτονικ? στην ιστορ?α. Στα τ?λη του ?διου αι?να, η Ρ?μη ?ρχισε να επιδ?δεται και στην υαλοτεχν?α , ελ?χιστα μετ? την εφε?ρεσ? τη? στη Συρ?α περ? το 50 π.Χ. Τα ψηφιδωτ? κατ?κλυσαν την αυτοκρατορ?α μετ? τι? εκστρατε?ε? του Σ?λλα στην Ελλ?δα .

Το τσιμ?ντο επ?τρεψε την κατασκευ? των στρωμ?νων με πλ?κε? ρωμα?κ?ν δρ?μων, πολλο? απ? του? οπο?ου? χρησιμοποιο?νταν χ?λια χρ?νια μετ? την πτ?ση τη? Ρ?μη?. Η κατασκευ? εν?? εκτενο?? και αποτελεσματικο? οδικο? δικτ?ου κατ? μ?κο? τη? αυτοκρατορ?α? επ?τρεπε στι? λεγε?νε? να κινο?νται με μεγ?λη ταχ?τητα. Επ?ση?, οι δρ?μοι αυτο? ε?χαν τερ?στια οικονομικ? σημασ?α, καθιστ?ντα? τη Ρ?μη σταυροδρ?μι του εμπορ?ου, εξ ου και η φρ?ση ≪?λοι οι δρ?μοι οδηγο?ν στη Ρ?μη≫ . Η ρωμα?κ? κυβ?ρνηση διατηρο?σε αν? τακτ? διαστ?ματα σταθμο??, ?που μπορο?σαν να αναπαυθο?ν οι ταξιδι?τε?. Επ?ση? κατασκε?ασε γ?φυρε? ?που ?ταν απαρα?τητο και ?δρυσε σ?στημα ταχυμεταφορ?ν που επ?τρεπε σε μια αποστολ? να κινε?ται με ταχ?τητα 800 χλμ. σε 24 ?ρε? ^{[ εκκρεμε? παραπομπ? ]} .

Οι Ρωμα?οι κατασκε?ασαν πολυ?ριθμα υδραγωγε?α για να παρ?χουν νερ? στι? π?λει?, τι? βιομηχανικ?? περιοχ?? και τι? καλλι?ργειε?. Την π?λη τη? Ρ?μη? εξυπηρετο?σαν 11 υδραγωγε?α συνολικο? μ?κου? 350 χιλιομ?τρων. ^[121] Τα περισσ?τερα απ? αυτ? ?ταν υπ?γεια με ορισμ?να μ?νο τμ?ματα χτισμ?να π?νω απ? το ?δαφο?, στηριζ?μενα σε αψ?δε?. Ορισμ?νε? φορ??, ?ταν ?πρεπε να ξεπεραστο?ν βαθουλ?ματα που υπερ?βαιναν τα 50 μ?τρα, χρησιμοποιο?νταν αν?στροφοι αγωγο? ^{[ ασαφ?? ]} για να αναγκ?σουν το νερ? να κινηθε? προ? τα π?νω.

?να? ?λλο? τομ?α? στον οπο?ο οι Ρωμα?οι ?καναν μεγ?λε? προ?δου? ?ταν αυτ?? τη? υγιειν?? . Ξακουστ? ?ταν τα δημ?σια λουτρ? του?, που καλο?νταν θ?ρμε? , τα οπο?α χρησ?μευαν τ?σο στην προσωπικ? υγιειν? ?σο και στην κοινωνικοπο?ηση . Πολλ? ρωμα?κ? σπ?τια ε?χαν τουαλ?τε? και εσωτερικ? υδραυλικ?, εν? ?να περ?πλοκο αποχετευτικ? σ?στημα , η Cloaca Maxima , χρησιμοποιο?ταν για να αποξηρα?νει τα τοπικ? ?λη και να μεταφ?ρει τα απ?βλητα ?δατα στον Τ?βερη.

Παραπομπ?? και σημει?σει? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Βιβλιογραφ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Adkins, Lesley· Roy Adkins (1998). Handbook to Life in Ancient Rome . Οξφ?ρδη: Oxford University Press. ISBN   0-19-512332-8 .  
• Casson, Lionel (1998). Everyday Life in Ancient Rome . Βαλτιμ?ρη: The Johns Hopkins University Press. ISBN   0-8018-5992-1 .  
• Duiker, William· Jackson Spielvogel (2001). World History (3η ?κδοση). Wadsworth. ISBN   0-534-57168-9 .  
• Durant, Will (1944). The Story of Civilization, Volume III: Caesar and Christ . Simon and Schuster, Inc.  
• Elton, Hugh (1996). Warfare in Roman Europe AD350-425 . Οξφ?ρδη: Oxford University Press. ISBN   0-19-815241-8 .  
• Harriet I. Flower, επιμ. (2004). The Cambridge Companion to the Roman Republic . Κ?ιμπριτζ, U.K.: Cambridge University Press. ISBN   0-521-00390-3 .  
• Edward Gibbon, The History of the Decline and Fall of the Roman Empire
• Goldsworthy, Adrian Keith (2003). The Complete Roman Army . Λονδ?νο: Thames and Hudson, Ltd. ISBN   0-500-05124-0 .  
• Goldsworthy, Adrian Keith (1996). The Roman Army at War 100BC-AD200 . Οξφ?ρδη: Oxford University Press. ISBN   0-19-815057-1 .  
• Grant, Michael (2005). Cities of Vesuvius: Pompeii and Herculaneum . Λονδ?νο: Phoenix Press. ISBN   1-898800-45-6 .  
• Haywood, Richard (1971). The Ancient World . David McKay Company, Inc.  
• Keegan, John (1993). A History of Warfare . Ν?α Υ?ρκη: Alfred A. Knopf. ISBN   0-394-58801-0 .  
• Τ?το? Λ?βιο? . The Rise of Rome, Books 1-5, μετ?φραση απ? τα λατινικ? απ? τον T.J. Luce, 1998. Oxford World's Classics. Οξφ?ρδη: Oxford University Press. ISBN 0-19-282296-9 .
• Mackay, Christopher S. (2004). Ancient Rome: A Military and Political History . Κ?ιμπριτζ, U.K.: Cambridge University Press. ISBN   0-521-80918-5 .  
• Matyszak, Philip (2003). Chronicle of the Roman Republic . Λονδ?νο: Thames & Hudson, Ltd. ISBN   0-500-05121-6 .  
• O'Connell, Robert (1989). Of Arms and Men: A History of War, Weapons, and Aggression . Οξφ?ρδη: Oxford University Press. ISBN   0-19-505359-1 .  
• Scarre, Chris (Σεπτ?μβριο? 1995). The Penguin Historical Atlas of Ancient Rome . Penguin Books. ISBN   0-14-051329-9 .  
• Scullard, H.H. (1982). From the Gracchi to Nero . (5th edition). Routledge. ISBN   0-415-02527-3 .  
• Werner, Paul (1978). Life in Rome in Ancient Times . translated by David Macrae. Geneva: Editions Minerva S.A.  
• Willis, Roy (2000). World Mythology: The Illustrated Guide . Collingwood, Victoria: Ken Fin Books. ISBN   1-86458-089-5 .  
• Dio, Cassius. ≪Dio's Rome, Volume V., Books 61-76 (CE 54-211)≫ . Ανακτ?θηκε στι? 17 Δεκεμβρ?ου 2006 .  

Πρ?σθετη βιβλιογραφ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Cowell, Frank Richard. Life in Ancient Rome . New York: G.P. Putnam's Sons, 1961 (paperback, ISBN 0-399-50328-5 ).
• Gabucci, Ada. Rome (Dictionaries of Civilizations; 2) . Berkekely: University of California Press, 2007 (paperback, ISBN 0-520-25265-9 ).
• Wyke, Maria. Projecting the Past: Ancient Rome, Cinema, and History . New York; London: Routledge, 1997 (hardcover, ISBN 0-415-90613-X , paperback, ISBN 0-415-91614-8 ).
• Pierre Grimal, La Civilisation romaine , Flammarion, 1960 , reedite en 1981 ,
• Georges Hacquard, Jean Dautry, Olivier Maisani, Le Guide romain antique , 1952 chez Hachette, multiples reeditions:
• Michel Christol et Daniel Nony, Des origines de Rome aux invasions barbares , Hachette, 1974.
• Christophe Badel, La noblesse de l'Empire romain. Les masques et la vertu . Champ Vallon, Seyssel, 2005. ISBN 978-2-87673-415-9
• Bertrand Lancon, L'antiquite tardive , PUF, Que sais-je ? n° 1455, 1997, ISBN 978-2-13-048125-6
• Paul Petit, Histoire generale de l'Empire romain , Le Seuil, 1974
• Paul Veyne, L'Empire greco-romain , Le Seuil, 2005.
• Paul Veyne, Peter Brown, Aline Rousselle, Genese de l'Antiquite tardive , Gallimard, 2001, ISBN 2-07-070026-7

Εξωτερικο? σ?νδεσμοι [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Τα Wikimedia Commons ?χουν πολυμ?σα σχετικ? με το θ?μα    Αρχα?α Ρ?μη

• LacusCurtius
• Livius.Org
• Π?λη τη? Αρχα?α? Ρ?μη? στην Encarta Encyclopedia
• Gallery of the Ancient Art: Ancient Rome
• United Nations of Roma Victrix (UNRV) History
• Nova Roma - Educational Organization about "All Things Roman"
• MariaMilani.Com Αρχειοθετ?θηκε 2008-10-15 στο Wayback Machine .
• The Private Life of the Romans του Harold Whetstone Johnston
• Water and Wastewater Systems in Imperial Rome
• Roma Antiqua - Φωτογραφ?ε? τη? αρχιτεκτονικ?? και του γλυπτο? τη? αρχα?α? Ρ?μη?

π   ?   σ   ?   ε Θ?ματα σχετιζ?μενα με την Αρχα?α Ρ?μη , την Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α και την ρωμα?κ? κληρονομι?. Επισκ?πηση Χρονολ?γιο Ιστορ?α ?δρυση Βασ?λειο ( ?ξωση ) Δημοκρατ?α Αυτοκρατορ?α Ιστορ?α Ρωμα?κ? ειρ?νη Ηγεμον?α Δεσποτε?α Δυτικ? Αυτοκρατορ?α ( πτ?ση ιστοριογαφ?α τη? πτ?ση? ) Βυζαντιν? Αυτοκρατορ?α ( παρακμ? πτ?ση ) ?στερη Ρωμα?κ? Αυτοκρατορ?α ( Ιστορ?α ) Πολ?τευμα Ιστορ?α Βασ?λειο Δημοκρατ?α Αυτοκρατορ?α ?στερη Αυτοκρατορ?α Σ?γκλητο? Νομοθετικ?? συνελε?σει? ( τη? Κουρ?α? των εκατ? των φιλ?ν των πληβε?ων ) εκτελεστικ? αξι?ματα SPQR Δ?καιο Δωδεκ?δελτο? Προγονικ? ?θιμα Πολ?τη? Εξουσ?α Imperium Νομικ? Κατ?σταση Δ?κη Πολιτικο? θεσμο? Κουρ?α Αγορ? Σειρ? αξιωμ?των Συλλογικ?τητα Αυτοκρ?τορα? Λεγ?το? Δουξ Λειτο?ργημα ?παρχο? Αντιπρ?σωπο? Εικοσι?ξι ?νδρε? Ραβδο?χο? Μ?γιστρο? του στρατο? Imperator Πρ?το? τη? Συγκλ?του Pontifex Maximus Α?γουστο? Κα?σαρα? Τετρ?ρχη? ?ριστοι και Λα?κο? επαρχ?α Αξιωματο?χοι Τακτικο? ?πατο? Κ?νσορα? Πρα?τωρ Τριβο?νο? Τριβο?νο? των πληβε?ων Τριβο?νο? του στρατο? Κια?στωρ Aedilis Αντιστρ?τηγο? ?παρχο? ?κτακτοι Βασιλι?? Μεσοβασιλι?? Δικτ?τωρ Μ?γιστρο? του ιππικο? Δεκανδρ?α Τπατικ?? τριβο?νο? Τριανδρ?α Στρατ?? Ιστορ?α Σ?νορα Ιδρ?ματα Δομ? Εκστρατε?ε? Πολιτικ?? ?λεγχο? Στρατηγικ? μηχανικ? Σ?νορα και οχυρ?σει? στρατ?πεδα ( Τεχνολογ?α ) Στρατ?? ( Λεγε?να Τακτικ? πεζικο? Προσωπικ? εργαλε?α Πολιορκητικ?? μηχαν?? ) Ναυτικ? Επικουρικο? Διακρ?σει? και ποιν?? Ιππικ? γυμν?σια Οικονομ?α Γεωργ?α Αποψ?λωση Εμπ?ριο Οικονομ?α Νομισματοκοπ?α Νομ?σματα τη? Δημοκρατ?α? Νομ?σματα τη? Αυτοκρατορ?α? Πολιτισμ?? Αρχιτεκτονικ? Τ?χνη Θ?ρμε? Ημερολ?γιο Ενδυμασ?α Καλλυντικ? Κουζ?να Εκπα?δευση Λα?κ?? πολιτισμ?? Κ?μμωση Λογοτεχν?α Μουσικ? Μυθολογ?α Θρησκε?α ( Θε?τητε? ) Εκρωμα?σμ?? Ρωμα?οι ?ρωτα? Θ?ατρο Κρασ? Κοινων?α Πατρ?κιοι Πληβε?οι Σ?γκρουση των εξουσι?ν Αποχ?ρηση των πληβε?ων Ιππε?? Γ?νη Φυλ?? ( Συν?λευση ) Συμβ?σει? ονομ?των Δημογραφ?α Γυνα?κε? Γ?μο? Υιοθεσ?α Σκλ?βοι Bagaudae Τεχνολογ?α Aμφιθ?ατρα Υδραγωγε?α Γ?φυρε? Ιππ?δρομοι Αστικ? μηχανικ? τσιμ?ντο Τρο?λοι Mεταλλουργ?α Αρ?θμηση Οδο? Ναο? Θ?ατρα Υγε?α Θ?ρμε? Λατινικ? Ιστορ?α Aλφ?βητο εκδοχ??: ( Παλαι? Κλασικ? Δημ?δη ?στερα Mεσαιωνικ? Αναγεννησιακ? N?α Σ?γχρονα Eκκλησιαστικ? ) Ρωμανικ?? γλ?σσε? Συγγραφε?? στα Λατινικ? Α?λιο? Δον?το? Αμμιαν?? Μαρκελλ?νο? Απουλ?ιο? Ασκ?νιο? Πεδιαν?? Αυγουστ?νο? Ιππ?νο? Αυρ?λιο? Β?κτωρ Αυσ?νιο? Βο?θιο? Ιο?λιο? Κα?σαρ Γ?ιο? Βαλ?ριο? Κ?τουλλο? Κασσι?δωρο? Κενσορ?νο? Κικ?ρων Κλα?διο? Κλαυδιαν?? Κολλουμ?λα Κορν?λιο? Ν?πω? ?ννιο? Ευτρ?πιο? Φ?βιο? Π?κτωρ Σ?ξτο? Πομπ?ιο? Φ?στο? Ρο?φο? Φ?στο? Φλ?ρο? Φροντ?νο? Φρ?ντο Φουλγ?ντιο? Γ?λλιο? Ορ?τιο? Υδ?τιο? Υγ?νο? Ιερ?νυμο? Ιορδ?νη? Ιο?λιο? Πα?λο? Ιουστ?νο? Γιουβεν?λη? Λακτ?ντιο? Λ?βιο? Λουκαν?? Λουκρ?τιο? Μακρ?βιο? Μ?ρκελλο? Εμπειρικ?? Μ?ρκο? Αυρ?λιο? Μαν?λιο? Μαρτι?λη? Νικ?λαο? ο Δαμασκην?? Ν?νιο? Μ?ρκελλο? Οβσ?κουεν? Ορ?σιο? Οβ?διο? Πετρ?νιο? Φα?δρο? Πλα?το? Πλ?νιο? ο Πρεσβ?τερο? Πλ?νιο? ο Νε?τερο? Πομπ?νιο? Μ?λα Πρισκιαν?? Προπ?ρτιο? Κουαδριγ?ριο? Κο?ντιλιαν?? Κ?ιντο? Κο?ρτιο? Ρο?φο? Σαλλο?στιο? Σεν?κα? ο Πρεσβ?τερο? Σεν?κα? ο Νε?τερο? Σ?ρβιο? Σιδ?νιο? Απολλιν?ριο? Σ?λιο? Ιταλικ?? Στ?τιο? Σουητ?νιο? Σ?μμαχο? Τ?κιτο? Τερ?ντιο? Τερτυλλιαν?? Τ?βουλλο? Βαλ?ριο? Αντ?α? Βαλ?ριο? Μ?ξιμο? Β?ρρων Βελ?ιο? Πατ?ρκουλο? Β?ρριο? Φλ?κκο? Βιργ?λιο? Βιτρο?βιο? στα Ελληνικ? Αιλιαν?? Α?τιο? ο Αμιδην?? Αππιαν?? Αρριαν?? Δ?ων Κ?σσιο? Δι?δωρο? Σικελι?τη? Διογ?νη? ο Λα?ρτιο? Διον?σιο? ο Αλικαρνασσε?? Διοσκουρ?δη? ο Πεδ?νιο? Ευσ?βιο? τη? Καισαρε?α? Γαλην?? Ηρωδιαν?? Ι?σηπο? Ιουλιαν?? Λιβ?νιο? Λουκιαν?? Παυσαν?α? Φιλ?στρατο? Φλ?γων ο Τραλλιαν?? Φ?τιο? Πλο?ταρχο? Πολ?αινο? Πολ?βιο? Πορφ?ριο? Πρ?σκο? Προκ?πιο? Σιμπλ?κιο? Σωζομεν?? Στ?φανο? ο Βυζ?ντιο? Στρ?βων Θεμ?στιο? Θεοδ?ρητο? Ζ?σιμο? Μεγ?λε? π?λει? Αλεξ?νδρεια Αντι?χεια Ακυλη?α Βηρυτ?? Βονον?α Καρχηδ?ν Κωνσταντινο?πολη Εβ?ρακον Λ?πτι? Μ?γκνα Λονδ?νιον Λο?γδουνον Λουτ?τια Μεδιολ?νον Πομπη?α Ραβ?ννα Ρ?μη Σμ?ρνη Βινδοβ?να Βολο?βιλι? Κατ?λογοι και ?λλα θ?ματα Π?λει? και κωμοπ?λει? Κλ?μα ?πατοι Δικτ?τορε? Διακεκιμ?νε? γυνα?κε? Δυναστε?ε? Αυτοκρ?τορε? Στρατηγο? Γ?νη Γεωγρ?φοι Ιδρ?ματα Ν?μοι Υστεροφημ?α Λεγε?νε? Μ?γιστροι του ιππικο? Ον?ματα M?γιστοι Αρχιερε?? Πρα?τωρε? Κοια?στορε? Tριβο?νοι Ρωμαιο-Περσικ?? σχ?σει? Π?λεμοι και μ?χε? ( Εμφ?λιοι π?λεμοι και εξεγ?ρσει? ) Μυθιστ?ρημα Ταιν?ε?

Καθιερωμ?νοι ?ροι WorldCat VIAF : 244992873 LCCN : n79039816 GND : 4076778-4 SUDOC : 027243001 BNF : cb119328036 (data) HDS : 008248 NDL : 00569665 NKC : ge131512 BNE : XX450599