Цэнтральна-Афрыканская Рэспубл?ка
фр. : Republique Centrafricaine
санго Kodorosese ti Beafrika

Сцяг Цэнтральна-Афрыканскай Рэспубл?к? Герб Цэнтральна-Афрыканскай Рэспубл?к?
Дэв?з : ≪Unite, Dignite, Travail≫
Г?мн : ≪La Renaissance≫
Дата незалежнасц?	13 жн??ня 1960 (ад  Францы? )
Аф?цыйныя мовы	французская ? санга
Стал?ца	Банг?
Найбуйнейшы горад	Банг?
Форма к?равання	Прэз?дэнцкая рэспубл?ка
Прэз?дэнт Прэм'ер-м?н?стр	Фастэн-Аршанж Туадэра Махамат Камун
Плошча ? Усяго ? % воднай паверхн?	42-я ? свеце 622 984 км² 0
Насельн?цтва ? Ацэнка ( 2017 ) ? Шчыльнасць	▲ 5 625 118 [1] чал. 9 чал./км²
ВУП   ? Разам ( 2017 )   ? На душу насельн?цтва	$ 3454 млн [2]   ( 156-ы ) $ 693
?РЧП  ( 2016 )	0,352 ( 188-ы )
Валюта	Франк КФА
?нтэрнэт-дамен	.cf
Код ISO (Alpha-2)	CF
Код ISO (Alpha-3)	CAF
Код МАК	CAF
Тэлефонны код	+236
Часавыя паясы	+1

Цэнтральна-Афрыканская Рэспубл?ка ^[4] , Цэнтральнаафрыканская Рэспубл?ка ^[5] , ЦАР ( фр. : Republique Centrafricaine ) ? дзяржава ? Цэнтральнай Афрыцы . Мяжуе на захадзе ? па?днёвым захадзе з Камерунам , на по?дн? ? з Рэспубл?кай Конга ? ДРК , на па?ночным захадзе ? з Чадам , на па?ночным усходзе ? з Суданам . Не мае выхаду да мора. Плошча 623 тыс.км². Аф?цыйная мова ? французская , найбольш пашыраная ? санго. Стал?ца ? горад Банг? . Нацыянальнае свята ? Дзень абвяшчэння рэспубл?к? ( 1 снежня ).У 2010-х для кра?ны характэрная пал?тычная нестаб?льнасць, для вырашэння ?нутраных канфл?кта? прыцягвал?ся м?ратворчыя с?лы ААН. Сваёй слабаразв?тасцю вылучаецца нават сярод кра?н Цэнтральнай Афрык?: у 2016 годзе ЦАР займала апошняе месца ? свеце па паказчыках ВУП на душу насельн?цтва ? ?ЧР ^[6] . Зрэшты, няма благога без добрага: у 2008 годзе часоп?с National Geografic прызна? прыроду ЦАР найменш пацярпелай ад забруджання ? свеце.

Геаграф?чнае станов?шча [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

ЦАР знаходз?цца ? Цэнтральнай Афрыцы . Мяжуе на захадзе ? па?днёвым захадзе з Камерунам , на по?дн? ? з Рэспубл?кай Конга ? ДРК (мяжа праходз?ць па рэках Убанг? ? Уэле), на па?ночным захадзе ? з Чадам , на па?ночным усходзе ? з Суданам . Не мае выхаду да мора, што адб?ваецца на эканом?цы самым негаты?ным чынам. Адсутнасць выхаду да мора часткова кампенсуецца ная?насцю буйных рачных с?стэм.

Прырода [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паверхня ЦАР уя?ляе сабой хвал?стае пласкагор'е Азанжэ вышынёй ад 600 да 900 метра?, што раздзяляе басейны рак? Конга ? возера Чад . У яго межах вылучаюць усходнюю ? заходнюю частк?. Усходняя частка мае агульны ?х?л на по?дзень, да рэк Мбому (Бому) ? Убанг? . На пласкагор’? ?звышаюцца астанцовыя гран?тныя мас?вы Ядэ на захадзе ? Фертыт на ?сходзе (вышыня да 1388 метра?, гара Нга?? ). На по?начы ?звышша паступова пераходз?ць у забалочаную ра?н?ну па?днёвай ускра?ны ?падз?ны Чад. Карысныя выкапн? : алмазы , уранавыя , медныя, жалезныя, н?келевыя ? кобальтавыя руды, нафта .

У межах кра?ны знаходз?цца цэнтр буйнейшай у свеце магн?тнай анамал?? Бангу?, паходжанне якой застаецца невытлумачальным.

Кл?мат ? расл?ннасць змяняюцца з по?начы на по?дзень. Сярэдняя гадавая тэмпература складае 27 ° С, на по?дн? ? 25 ° С. Сярэдняя гадавая колькасць ападка? на по?дн? перавышае 1900 мм, на по?начы яна складае 1250 мм у год; працягласць в?льготнага сезона скарачаецца з по?дня (травень-кастрычн?к) на по?нач (чэрвень-верасень), у сярэдн?м ён до?жыцца з л?пеня па кастрычн?к; снежань ? студзень ? самыя сух?я месяцы.

Буйнейшыя рэк? адносяцца да с?стэмы Конга: гэта Убанг? ? яе прыток? Кота, Мпока, Куака. Гало?ныя рэк? на ?сходзе кра?ны ? Шынк? ? Мбар ? суднаходныя ? н?жн?м цячэнн?; вышэй праходжанню судна? перашкаджаюць парог?. На по?начы бяруць пачатак рэк? с?стэмы Шары басейна возера Чад.

Тольк? на па?днёвым захадзе захавал?ся густыя в?льготныя трап?чныя лясы, як?я цяпер займаюць 8 % тэрыторы?; па к?рунку на па?ночны ?сход лясы па дал?нах рэк змяняюцца саванным? рэдкалессям? ? злако?н?кам?. Большая частка ЦАР аднос?цца да экарэг?ёна Усходн?х Суданск?х савана? ? клас?чных савана? з самым клас?чным афрыканск?м жывёльным светам: ?львы, жырафы, леапарды, сланы. Крайняя по?нач трапляе ? зону па?пустыннага Сахеля . Нацыянальныя парк?: Андрэ-Фел?кс, Бам?нг?-Бангоран, Сен-Флорыс. Фауна нават у нацпарках моцна церп?ць ад браканьера?, што пран?каюць з тэрыторы? Судана. Хуткасць звядзення трап?чных лясо? не менш за 4 % штогод.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Старажытнасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Зда?на па тэрыторы? кра?ны праходз?л? шлях? шматл?к?х м?грацый афрыканск?х народа?, ? гэта ? значнай ступен? па?плывала на яе засяленне. Першым? жыхарам? на гэтай тэрыторы?, в?даць, был? п?гме? . Аб ?снаванн? зямель да захаду ад вытока? Н?ла, населеных цёмнаскурым? народам?, было вядома старажытным ег?пцянам. Жывёлаводы перасял?л?ся сюды з па?ночных савана?, як?я был? закранутыя працэсам? апустыньвання. Знойдзеныя ? пачатку 60-х гадо? XX стагоддзя антраполагам П'ерам В?далем на па?днёвым захадзе кра?ны мегал?ты Буар вышынёй да 3 м адносяцца да эпох? неал?ту .

Калан?яльны перыяд [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У XVI - XVII стагоддзях на тэрыторыю м?жрэчча Убанг? - Шары з абязлюдзелых узбярэжжа? стал? прыходз?ць паля?н?чыя за жывым таварам. Аднак праз аддаленасць ад ак?яна? ? станов?шча ? сэрцы трап?чнай Афрык? кра?на аж да XIX ст. заставалася невядомай е?рапейцам. Падчас падзелу Афрык? тэрыторыя будучай ЦАР увайшла ? сферу ?нтарэса? француза?. У 1895 годзе Францыя стварыла залежную тэрыторыю Убанг?-Шары. Пасля Першай сусветнай вайны калон?я была аддадзена ? арэнду буйным кампан?ям, як?я прымушал? мясцовае насельн?цтва працаваць у нечалавечых умовах на плантацыях геве? , кавы, не плацячы грошай ? нават беручы ? заложн?к? сем'? рабочых. Дзесятк? тысяч завербаваных у суседняе Конга абарыгена? заг?нул? падчас прымусовых работ на буда?н?цтве чыгунк? Конга-Ак?ян. Усё гэта прывяло да моцнага антыкалан?яльнага "па?стання ручк? матыг?" (1928), жорстка задушанага калан?яльным? ?ладам?. У час Другой сусветнай вайны верх атрымал? антыфашысцк?я гал?сцк?я с?лы.

Перыяд незалежнасц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Першы абраны пасля атрымання незалежнасц? прэз?дэнт Дав?д Дако бы? зрынуты ? 1966 годзе ? вын?ку ваеннага перавароту. Да ?лады прыйшо? Жан-Бэдэль Бакаса , як? абвясц?? ЦАР ?мперыяй, а сябе ? ?мператарам. У 1979 годзе пры ваеннай падтрымцы Францы? да ?лады вярну?ся Дако, кра?не была вернута ранейшая назва. У 1981 годзе ? вын?ку чарговага ваеннага перавароту прэз?дэнтам ста? генерал Андрэ Кал?нгба .

У пачатку 1990-х гадо? ваенныя ?лады абвясц?л?, што прыступаюць да стварэння ?мо? для вяртання кра?ны да грамадзянскага к?равання. Аднав?лася дзейнасць пал?тычных партыя?, бы? прыняты Закон аб выбарах. У 1993 годзе на прэз?дэнцк?х выбарах, прызнаных м?жнародным? наз?ральн?кам? вольным? ? дэмакратычным?, перамог Анж-Фел?кс Патасэ . У верасн? 1999 года ён бы? перавыбраны на новы шасц?гадовы тэрм?н. Рэжым Патасэ трыма?ся ? асно?ным за кошт прамой ваеннай падтрымк? Л?в?? ? фактычна кантралява? тольк? стал?цу ЦАР.

У 2012-2013 гг. на тэрыторы? кра?ны дзейн?чала мяцежная каал?цыя ≪Селека≫. Групо?ка праводз?ла ваенныя дзеянн? супраць аф?цыйных улада? ? арм?? ЦАР. 24 сакав?ка 2013 г. па?станцы ?вайшл? ? Банг? ? ?х л?дар М?шэль Джатодз?я абвясц?? сябе прэз?дэнтам кра?ны, зрэшты, праз 10 месяца? ён скла? з сябе па?намоцтвы.

Дзяржа?ны лад [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

ЦАР ? рэспубл?ка . Дзейн?чае канстытуцыя ад 2016 года. К?ра?н?к дзяржавы ? прэз?дэнт, як? выб?раецца ?сеагульным прамым галасаваннем на 6 гадо?. Заканада?чая ?лада належыць Нацыянальнаму сходу ? парламенту (85 дэпутата?, выб?раюцца на 5 гадо?). Выкана?чую ?ладу ажыцця?ляе прэз?дэнт ? ?рад.

ЦАР дзел?цца на 16 прэфектур. Стал?чны горад Банг? выдзелены ? асобную адм?н?страцыйную адз?нку, прыра?наваную да прэфектуры.

Насельн?цтва [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Колькасць насельн?цтва ? сённяшн?х умовах не паддаецца дакладнаму падл?ку, розныя крын?цы прыводзяць дадзеныя ад 4,6 да 5,7 ^[7] млн чалавек (2017). Штогадовы прырост ацэньваецца ? 2 %, сумарны каэф?цыент нараджальнасц? ? 4,3. Праацягласць жыцця ? 2017 годзе складае 52,8 гадо?, гэта трэцяе месца з канца перад Анголай ? С’ера-Леоне ^[8] . Па розных ацэнках, ад 4 да 11 % насельн?цтва хворыя на СН?Д, прычым тольк? 3 % насельн?цтва маюць доступ да высакаакты?най антырэтрав?руснай тэрап??.

Большасць насельн?цтва належыць да банту ? адама?а-усходн?х падгруп. Па?сюдна жывуць гбая (33 %), банда (27 %), манджыа (13 %), на по?начы ? сара (10 %), уздо?ж рак? Убанг?  ? бубанг?, на захадзе ? зандэ , у лясных раёнах п?гме? б?нга ? ?ншыя. Е?рапейца? 6,5 тысяч, у тым л?ку 3,5 тысяч француза?. Аф?цыйная мова ? французская; мовай м?жнацыянальных знос?н выступае крэольская мова санго. Сярод верн?ка? прых?льн?ка? мясцовых традыцыйных веравання? 35 %, пратэстанта? ? катал?ко? па 25 %, мусульман 15 % (2002). Падчас рэл?г?йнага канфл?кта 2013 мног?я мусульмане был? вымушаны эм?граваць у суседн?я Чад ? Камерун. П?сьменным? з'я?ляюцца ледзьве больш за трац?ну дарослага насельн?цтва (36 % у 2017) ^[9]

Сярэдняя шчыльнасць ? 8 чал./км², што ? 7 разо? менш за сярэднеафрыканск? паказчык. Больш заселеныя па?днёвыя ? па?днёва-заходн?я раёны ? каля 12 чал/км². У гарадах пражывае прыбл?зна трэцяя частка насельн?цтва, адз?н з самых н?зк?х паказчыка? у свеце. Аднак а?тарытэтная крын?цца cia.gov ацэньвае ?зровень урбан?зацы? ? 2017 годзе ? 40 % ^[10] . Найбуйнейшыя гарады: Банг? (542 тысячы жыхаро? у 2015 ^[11] , Бамбары , Бербераты, Буар, Басангоа.

Эканом?ка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Сваёй слабаразв?тасцю вылучаецца нават сярод кра?н Цэнтральнай Афрык?: у 2016 годзе ЦАР займала апошняе месца ? свеце па паказчыках ВУП на душу насельн?цтва (каля 700 долара?) ? ?ЧР . Аднак трэба адзначыць, што прыведзеная статыстыка базуецца на дадзеных аб экспарце ? мног?я в?ды дзейнасц? (здабыча слановай косц? и мяса дз?к?х жывёл, народная медыцына, саматужная агранка алмаза?) не ?л?чваюцца ? фактычныя паказчык? ВУПу ? ?зро?ню жыцця некальк? вышэй.

Радов?шчы карысных выкапня? разведаны слаба ?, акрамя алмаза?, практычна не распрацо?ваюцца. Да 2014 алмазы складал? 30-55 % кошту экспарту кра?ны, яшчэ стольк? ж алмаза? вывоз?лася падпольна. Другую паз?цыю ? экспарце кра?ны займала дра?н?на. У апошн?я чатыры гады (2014-2017) доля алмаза? у экспарце скарац?лася да 1-3 %, доля дра?н?ны вырасла да 50 %. ^[12] На друг?м месцы ? экспарце цяпер сельскагаспадарчая прадукцыя. Апрацо?чая прамысловасць практычна не разв?тая.

У сельскай гаспадарцы трэба адзначыць яе натуральны характар з перавагай драбназямельнага ?кладу. Аб’ёмы вырошчвання харчовых культур ? касавы (гало?най харчовай культуры цэнтральнаафрыканца?), ма?су ? на парадак большыя за экспартныя баво?н?к, каву ? арах?с. ?, як н? дз??на, большая частка насельн?цтва ЦАР забяспечвае сябе харчаваннем, ? ?сё было б яшчэ лепей, каб не муха цэцэ , распа?сюджанне якой стрымл?вае разв?ццё жывёлагадо?л?. Л?шк? харчовых культур экспартуюцца ? ? некаторыя гады гэта прынос?ць прыбытак нават большы за экспарт баво?ны ? кавы.

Некаторыя ц?кав?нк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Назвы пяц? буйнейшых гарадо? ЦАР пачынаюцца з л?тары ≪Б≫

Зноск?

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Беларуская энцыклапедыя : У 18 т. Т. 17: Хв?няв?чы ? Шчытн? / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.  : БелЭн , 2003. ? Т. 17. ? 512 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0035-8 . ? ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Цэнтральна-Афрыканская Рэспубл?ка