Бурк?на?-Фасо?
(
фр.
:
Burkina Faso
[by?ki?na fa?so]
) ? дзяржава на захадзе
Афрык?
, рэг?ён
Заходняя Афрыка
Мяжуе з
Мал?
,
Тога
,
Кот-д’?вуарам
,
Н?герам
,
Бен?нам
. Стал?ца ? г.
Уагадугу
(каля 2200 тыс.чал. у 2015). Час адстае ад м?нскага ?летку на тры гадз?ны, уз?мку ? на дзве. Грашовая адз?нка ? франк КФА (1 долар ЗША = 480 франкам КФА). Прэз?дэнт (2018)
Рок Кабарэ
, глава ?раду (2018) ? Поль Каба Тыеба. Да 1984 года нас?ла назву Верхняя Вольта.
Франкафонная
кра?на з французскай мовай як дзяржа?най. Як ? большасць кра?н рэг?ёну адзначаецца вельм? высок?м? тэмпам? росту насельн?цтва, што ? сукупнасц? з беднай рэсурснай базай, нестаб?льным кл?матам ? адсутнасцю выхаду да мора неспрыяльна адб?ваецца на эканом?цы ? роб?ць Бурк?на-Фасо адной з бяднейшых дзяржа? свету.
У перакладзе з мовы племен? мос? ≪Бурк?на≫ азначае ≪сумленныя людз?≫, а слова ≪фасо≫ з мовы племен?
ды?ла
? ≪зямля продка?≫, што разам гучыць як ≪кра?на сумленных людзей≫
Большая частка тэрыторы? ? хвал?стае плато Мос? (вышыня 200?500 м), на як?м узвышаюцца асобныя ?згорк? вышынёй да 750 м. Маюцца невял?к?я паклады марганцавых руд, золата, цынку, фасфарыта?, медз?, н?келю, тытану.
Кл?мат субэкватарыяльны. Ападка? выпадае ад 1000 мм на по?дн? да 500 мм на по?начы. У па?ночным напрамку павял?чваецца працягласць сухога сезона, як? дзел?цца на два перыяды: сух? з?мовы сезон з л?стапада па люты (сярэдняя тэмпература +25 °C), сух? гарачы сезон ? з сакав?ка па май (сярэдняя дзённая тэмпература +40-45 °C). Сезон дажджо? у сярэдн?м до?жыцца з чэрвеня па кастрычн?к (+28 °C).
Высакатра?ная савана
З по?начы на по?дзень цякуць рэк? Белая Вольта, Чорная Вольта (мае выток на захадзе) ? Чырвоная Вольта, што зл?ваюцца ? адз?ную
Вольту
?жо на зямл? Ганы. Чорная Вольта ? Камоэ ? дзве рак?, што не перасыхаюць на працягу года.
З расл?нных фармацый пераважае тыповая ? высакатра?ная
саванна
, месцам? ? участк? рэдкастойных саваннавых лясо?, хмызняко?. Лясы займаюць каля 9 % тэрыторы? кра?ны. Сустракаюцца львы,
леапарды
, сланы, буйвалы, антылопы. Шмат птушак ? па?зуно?. На багн?стых берагах рэк водзяцца бегемоты, кракадз?лы, вадзяныя чарапах?. У саване шмат тэрм?тн?ка?. На по?дн? кра?ны распа?сюджаная муха
цэцэ
. На мяжы з Бен?нам ? Н?герам знаходз?цца першы ? Афрыцы трансгран?чны нацыянальны парк W (
Дубль-Вэ
).
З III па XIII стагоддзе нашай эры, на тэрыторы? сучаснай па?днёва-?сходняй Бурк?на-Фасо ? па?днёвым захадзе Н?гера ?снавала культура жалезнага веку Бура. У пачатку XI стагоддзя на тэрыторыю кра?ны прыйшл? плямёны мос? з па?ночнага ?сходу цяперашняй Ганы. Мос? падпарадкавал? сабе мясцовыя плямёны грус? ? буса. На тэрыторы? сучаснай Бурк?на-Фасо з XIV стагоддзя ?снавал? дзяржавы Уагадугу, Фадан-Гурма ?
Ятэнга
; апошняя з XIV па XVI ст. заваявала частку тэрыторы? суседн?х Мал? ?
Сангай
.
У XIX стагоддз? пачалося пран?кненне француза?. З 1904 па 1919 год Верхняя Вольта (так па прычыне знаходжання у верхн?м цячэнн? вытока? рак?
Вольта
кра?ну назвал? калан?затары) ?ваходз?ла ? склад французскай калон?? Верхн? Сенегал ? Н?гер (або Французская Заходняя Афрыка), затым была выдзеленая ? асобную калон?ю. У 1947 годзе створана ≪Афрыканскае дэмакратычнае аб’яднанне≫, акое ?значал??
Морыс Ямеага
. У 1958 годзе Верхняя Вольта набывае а?таном?ю. У
1960
Верхняя Вольта атрымл?ва незалежнасць, а Ямеага станов?цца першым прэз?дэнтам.
У 1966 Ямеагу зрыну? палко?н?к Сангуле Лам?зана. На час яго пра?лення прыйшл?ся самыя страшэнныя сахельск?я засух?, што стал? прычынай нябачанага голаду. Лам?зана зрынул? ?
1980
годзе ? вын?ку ваеннага перавароту на чале з Сае Замба. У
1985
годзе Замбу зрыну? 34-гадовы палко?н?к
Томас Санкарэ
, адз?н з заснавальн?ка? ≪Камун?стычнай аф?цэрскай групы≫, што рыхтавала пераварот яшчэ супраць Сангуле Лам?зана. Томас Санкарэ, за свае левыя погляды празваны ≪Афрыканск?м
Чэ Геварам
≫, забаран??
мнагашлюбнасць
? жаночае абразанне, а таксама змян?? назву кра?ны на Бурк?на-Фасо. У
1987
годзе, у вын?ку чарговага перавароту, у ходзе якога заб?л? Томаса Санкарэ ? некальк?х яго паплечн?ка?, да ?лады прыйшо?
Блэз Кампаорэ
[6]
. У 1990-х Кампарэ змян?? канстытуцыю так, каб заставацца дыктатарам фактычна пажыццёва. Тым не менш, у 2014 яму спатрэб??ся чарговы рэферэндум, каб працягнуць сваю ?ладу яшчэ на 5 гадо?. Падрыхто?ка да рэферэндуму выкл?кала незадаволенасць, бурк?н?йцы выйшл? на масавыя дэманстрацы?, ? 30 кастрычн?ка 2014 года рэжым бы? зрынуты.
[7]
. У верасн? наступнага года в.а.прэз?дэнта М?шэля Кафандо арыштава? самаабвешчаны ≪Нацыянальны савет дэмакраты?≫, аднак праз два тыдн? спроба перевароту была л?кв?давана. Пал?тычнае жыццё кра?ны ?вайшло ? дэмакратычнае рэчышча.
Дзяржаву ?значальвае прэз?дэнт, як? аб?раецца на пяц?гадовы тэрм?н. Урад ачольвае прэм’ер-м?н?стр. Заканада?чы орган ? дзвюхпалатная Нацыянальная Асамблея. Па вын?ках выбара? 29 л?стапада 2015 г. найбуйнейшая партыя з тых, што прадста?лены ? парламенце ? Народны рух за прагрэс (55 дэпутата?), другая ? Саюз за прагрэс ? рэформы (33 дэпутаты) ? трэцяя ? Кангрэс за дэмакратыю ? прагрэс (18 дэпутата?). У парламенце прадста?лены яшчэ 11 партый (ад 5 да 1 дэпутата).
Бурк?на-Фасо падзелена на 13 абласцей, 45 прав?нцый ? 301 дэпартамент.
Полава-?зроставая п?рам?да, 2016
Натуральны прырост у 2017 скла? 3 %
[2]
, адз?н з найвышэйшых у свеце паказчыка?, зрэшты, тыповы для Заходняй Афрык?. Сярэдняму бурк?н?йцу сёння ?сяго 17 гадо? (2017)
[2]
. М?грацыйны адток практычна адсутн?чае, хаця мног?я бурк?н?йцы занятыя на сезонных працах у суседн?м
Кот-д’?вуары
.
Насельн?цтва належыць да дзвюх этн?чных груп: гур (уключае мос?, буйнейшы народ кра?ны, 48 %, а таксама народы с?сала, боба ? ?нш.), ? мандэ. У кра?не разма?ляюць на 69 тубыльск?х мовах, таму дзяржа?ная мова ? французская. Рэл?г?йны склад: 61,5 % ? мусульмане, катал?к? ? 23,3 %, пратэстанты ? 6,5 %, прадста?н?к? традыцыйных вервання? ? 7,8 %
[2]
.
Большасць насельн?цтва засяроджана на крайн?м по?дн? ? захадзе кра?ны. Узровень урбан?зацы? у 2017 годзе скла? 31 % пры штогадовым росце колькасц? гарадскога насельн?цтва на 5 %
[2]
. Буйнейшая агламерацыя ? Уагадугу (па розных ацэнках ад 2,2 да 2,7 млн чал у 2015), друг? горад ?
Боба-Дыуласа
(каля 550 тыс.чал).
Грашовая адз?нка ? франк КФА. ВУП на душу насельн?цтва ? каля 2000 долара? (2018).
Наземнае абсталяванне шахты па здабычы золата
Вельм? высок?я тэмпы росту насельн?цтва ? сукупнасц? з беднай разведанай рэсурснай базай, нестаб?льным кл?матам ? адсутнасцю выхаду да мора ? усё гэта неспрыяльна адб?ваецца на эканом?цы ? роб?ць Бурк?на-Фасо адной з бяднейшых дзяржа? свету. Вельм? высок? ?зровень карупцы?. Значную частку ВУП фарм?руе м?жнародная дапамога. 90 % працуючых займаюцца натуральнай сельскай гаспадаркай, якая пакутуе ад частых засух.
Гаспадарчая ?нфраструктура была створана ? калан?яльны час, тады ж был? акрэсленыя напрамк? спецыял?зацы?. У 1934 годзе французы пабудавал? чыгунку да Аб?джана. З цягам часу гэтая ?нфраструктура прыходз?ць у заняпад.
Асно?ная экспартная культура ? баво?на. Таксама вырошчваюцца арах?с, алейная пальма, сорга, кукуруза. Гадуюцца авечк? ? козы. Вядзецца здабыча золата ? цынку. Бурк?на-Фасо ? чацвёрты ? Афрыцы вытворца золата.
[8]
Апрацо?чай прамысловасць прадста?лена вырабам напоя?, апрацо?кай баво?ны. Чатыры пятых бурк?н?йскага экспарту ? 2016 годзе склал? золата (58 %), цынк ? баво?на
[9]
У канцы л?стапада 2017 дала ток
сонечная электрастанцыя
магутнасцю 33 МВт у Загтул?, недалёка ад Уагадугу. На той момант гэта бы? самы вял?к? аб’ект сонечнай энергетык? ? Заходняй Афрыцы
[10]
Святочныя ? непрацо?ныя дн?: Новы год, 3 студзеня, канец Рамадана, першы панядзелак пасля Вял?кдня, 1 мая, Табаск?, Ушэсце, 4 жн??ня ? Дзень Рэвалюцы?, Дзень нараджэнн? прарока Мухамеда, 15 жн??ня, 11 снежня ? Дзень Незалежнасц? (з 1993), Каляды. Выходны ? нядзеля.
Бурк?на-Фасо з’я?ляецца адной з вядучых афрыканск?х кра?н у гал?не к?нематографа. ?дрыс Уэдраага з ф?льмам ≪Закон≫ (1990) ста? адз?ным (на 2016 год) афрыканск?м рэжысёрам, хто атрыма? Гран-пры Канскага к?нафестывалю. У кра?не кожны няцотны год праводз?цца ≪Фестываль к?но ? тэлебачання кра?н Афрык?≫ ? Уагадугу.
Жанатан П?труапа
Бурк?на-Фасо прымала ?дзел у 9 летн?х Ал?мп?йск?х гульнях. Кра?на дэбютавала на летн?х Ал?мп?йск?х гульнях у Мюнхене пад назвай Верхняя Вольта, аднак затым прапусц?ла Гульн? ? Манрэал?, Маскве ? Лос-Анджэлесе, вярну?шыся ? ал?мп?йскую сям’ю тольк? ? 1988 годзе на Гульнях у Сеуле ?жо пад назвай Бурк?на-Фасо. З тых часо? спартсмены Бурк?на-Фасо ?дзельн?чал? ва ?с?х летн?х Гульнях. На жаль, у скарбонцы Бурк?на-Фасо няма н?воднага ал?мп?йскага медаля. Хочацца верыць, што кра?на сумленных людзей абавязкова парадуе сва?х за?зятара? у
2020 годе ? Ток?а
.
Найбольш папулярным в?дам спорту ? Бурк?на-Фасо з’я?ляецца футбол.
Зборная Бурк?на-Фасо па футболе
н?кол? не праб?валася на
Чэмп?янат свету
, але на афрыканск?м ?зро?н? з канца 1990-х года выступае давол? паспяхова. Асно?ныя поспех? прыйшл?ся на 2010-я: выхад у ф?нал Кубка афрыканск?х нацый 2013 года, дзе бурк?н?йцы саступ?л? зборнай Н?геры? (0:1); трэцяе месца на КАН было здабыта ? 2017, хоць ад выхаду ? ф?нал зборную аддзял?? адз?н паспяховы
11-метровы стрэл
. Л?дарам? зборнай у XXI стагоддз? з’я?лял?ся ? застаюцца так?м? гульцы як Жанатан
П?труапа
, Мумунь Дага, Шарль Кабарэ, Ален Траарэ. Героям? Кубка Афрыканск?х нацый 2017 стал? Арыстыд
Бансэ
? Прэджус
Накульма
, як?я падхап?л? бурк?н?йск? сцяг з рук тра?маванага П?труапы. Амаль усе вядучыя бурк?н?йск?я гульцы атрымал? футбольную адукацыю ? французск?х клубах.
На тэрыторы? кра?ны праходз?ць штогадовая м?жнародная велагонка Тур ёй Фасо, якая з’я?ляецца афрыканск?м аналагам
Тур дэ Франс
.
Дабрацца да стал?цы Бурк?на-Фасо ? Уагадугу ? можна праз стал?цы е?рапейск?х дзяржа?. Найбольш ?нтэнс??ная ав?ясувязь з Парыжам. Для ?езду ? Бурк?на-Фасо абавязковыя: кароткатэрм?новая в?за (можна аформ?ць у аэрапорце Уагадугу на тэрм?н да трох месяца?) або до?гатэрм?новая в?за (афармляецца ва Упра?ленн? ?м?грацыйнага кантролю М?н?стэрства бяспек? на тэрм?н да аднаго года). Абавязкова
прышчэпка
супраць жо?тай л?хаманк?, настойл?ва рэкамендуюцца прышчэпк? супраць дыфтэры?, слупняку, пол?ям?эл?ту, мен?нг?ту А ? C, тыфу, гепатыту А ? B. Па прыбыцц? ? кра?ну мэтазгодна звязацца з консульскай установай сваёй кра?ны (для грамадзян Беларус? гэта консульства Рас?? ? Рэспубл?цы Кот-д’?вуар) з тым, каб атрымаць рэкамендацы? па нормах асаб?стай бяспек? з ул?кам асабл?васцей унутранай с?туацы? ? кра?не. Абмежавання? на ?воз ? вываз замежнай ? мясцовай валюты няма. Пры вывазе з кра?ны прадмета? старажытнасц? патрабуецца дазвол Савета па ахове нацыянальных ? культурных помн?ка?.
Вял?кая мячэць у Боба-Дыуласа
- Пераклад назвы Уагадугу па красамо?насц? не саступае назве кра?ны. Уагадугу азначае ≪месца дзе людз? займел? пашану≫
- Сярод ус?х непа?торных гарадо? Бурк?на-Фасо арх?тэктурнай спадчынай вылучаецца Боба-Дыуласа. Тут можна ?бачыць мячэць канца пазам?нулага стагоддзя ? вакзал калан?яльных часо?, пабудаваныя ? Судана-Сахельск?м стыл?.
Зноск?