Рух за грамадзянск?я правы афраамерыканца? ЗША ( англ. : Civil Rights Movement ) ? масавы грамадск? рух афраамерыканца? ? падтрымл?ваючых ?х белых актыв?ста? супраць расавай дыскрым?нац?? ? 1950-1960-х гадах.

Перадг?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля адмены рабства ? ЗША праз некальк? дзесяц?годдзя? пасля Грамадзянскай вайны (1861?1865 гг.) у па?днёвых штатах склалася с?стэма расавай сегрэгацы?. Нягледзячы на тое, што яе апалагеты сцвярджал?, што с?стэма, якая раздзяляла школы, бальн?цы, рэстараны ? месцы ? грамадск?м транспарце на прызначаныя для чорных ? белых, не з’я?ляецца прая?леннем дыскрым?нацы? цемнаскурага насельн?цтва ( separate, but equal facilities  ? асобныя, але ро?ныя выгоды), фактычна такой ро?насц? нярэдка не было.

У 1954  года Вярхо?ны суд ЗША падчас разбору справы ≪Бра?н супраць Савета па адукацы?≫ пастанав??, што сегрэгацыя школ став?ць та?ро непа?нацэннасц? на цемнаскурых дзяцей, ? закл?ка? улады па?днёвых штата? правесц? дэсегрэгацыю ? ?нтэграцыю школ. Але н?як?х перамен на По?дн? ? адказ не адбылося.

Г?сторыя руху (1955?1968) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Хадзьба ? ?мя свабоды [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

1 снежня 1955  года Роза Паркс , 42-гадовая чорная швачка аднаго з ун?вермага? г. Мантгомеры ( Алабама ), была затрымана ? аштрафавана за адмову саступ?ць месца ≪для белых≫ беламу пасажыру ? а?тобусе. У адказ мясцовая абшчына афраамерыканца? пачала байкот а?тобусных л?н?й горада (≪Хадзьба ? ?мя свабоды≫), як? хутка бы? узначалены цемнаскурым святаром Марц?нам Лютэрам К?нгам. Акцыя пратэсту цягнулася 381 дзень, ? мясцовыя а?тобусныя кампан?? цярпел? страты. У адказ гарадск?я ?лады пачал? штрафаваць такс?ста?, як?я падвоз?л? ?дзельн?ка? Хадзьбы на работу, ? арыштавал? больш за сто ?дзельн?ка? байкоту, згодна з антыбайкотным законам 1921 года. Таксама белыя рас?сты выкарысто?вал? тэрор супраць чорных актыв?ста?. У прыватнасц?, у студзен? 1956 года ? дом М. Л. К?нга к?нул? бомбу.

У адказ на арышты к?ра?н?к? байкоту падал? ?ск у федэральны акружны суд ^[1] . Суд у снежн? 1956 года прызна? неканстытуцыйнасць сегрэгацы? грамадскага транспарту. Але пасля адмены сегрэгацы? ? а?тобусах Мантгомеры ?х пачал? абстрэльваць белыя рас?сты, як?я таксама нападал? на жыхаро? негрыцянск?х квартала?. Сярод пацярпелых была дзя?чына, якой нанесл? цяжк?я цялесныя пашкоджанн?, ? цяжарная жанчына, якую паран?л? ? нагу. Але ? гэты час праблема сегрэгацы? ? дыскрым?нацы? чорных грамадзян ЗША ?жо набыла м?жнародную славу. Таксама шэраг белых святаро? ? б?знесмена? Алабамы асудз?л? тэрор супраць афраамерыканца?. У вын?ку хваля нас?лля сц?хла на пэ?ны час.

?нтэграцыя школ ? падзе? 1957 года [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1957 годзе федэральны суд загада? правесц? ?нтэграцыю мун?цыпальных школ г. Л?тл-Рок , штат Арканзас . Дзевяць цемнаскурых дзяцей был? зал?чаны ? Цэнтральную сярэднюю школу горада, але па загаду губернатара штата мясцовая пал?цыя не пусц?ла ?х на занятк?. Тады прэз?дэнт ЗША Дуайт Дэйв?д Эйзенха?эр выдзел?? салдат 101 паветрана-дэсантнай дыв?з?? ? якасц? аховы дзяцей. Нягледзячы на канвой, дзец? сутыкнул?ся з нато?пам, як? абража? ?х. ≪Дзявятка з Л?тл-Рока≫ пад аховай дэсантн?ка? была тольк? адной з шэрагу прая? рэакцы? на дэсегрэгацыю. Вось як аб гэтым было нап?сана ? артыкуле ≪Тыран?я касты≫, надрукаваным рэл?г?йным часоп?сам ≪Вартавая вежа≫ 1 снежня 1957 года: ≪Новая школа за 500 тыс. дол. у Нэшв?ле, Тэнес?, была по?насцю зн?шчана выбухам, проста таму, што ? яе склад сярод 390 вучня? зал?чыл? адно негрыцянскае дз?ця. Каб не дазвол?ць дзевяц? юным неграм наведваць сярэднюю школу ? Л?тл-Року, Арканзас, губернатар штата высла? сотн? апалчэнца?, узброеных агнястрэльнай зброяй, дубцам? ? проц?вагазам?, быццам каб не дапусц?ць хвалявання?, але яны занял? бок тых, хто паруша? закон, ? пры гэтым таксама яшчэ ? парушыл? суверэн?тэт федэральнай улады. У Лос-Анджэлесе, Кал?форн?я, усе сорак тры члены пэ?най метадысцкай царквы пак?нул? яе ? знак пратэсту, кал? да ?х прызначыл? негрыцянскага пастара≫ ^[2] .

Аналаг?чнае здарэнне адбылося ? Новым Арлеане ? л?стападзе 1960 года, кал? чатыры маленьк?я афраамерыканк? паступ?л? ? пачатковую школу Франца ? 9-м раёне. Барацьба за дэсегрэгацыю школ праяв?лася ? паходах на Вашынгтон 1958 ? 1959 гг., у як?х удзельн?чал? дзясятк? тысяч актыв?ста?.

Таксама ? 1957 годзе барацьб?ты з сегрэгацыяй стварыл? ≪Канферэнцыю па?днёвага хрысц?янскага к?ра?н?цтва≫(англ. The Southern Christian Leadership Conference ), прэз?дэнтам якой бы? абраны М. Л. К?нг. У гэтым жа годзе Кангрэс ЗША прыня? ≪Закон аб грамадзянск?х правах≫, як? пашыры? удзел афраамерыканца? у выбарах.

Сядзячыя забасто?к? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

1 лютага 1960  года чатыры студэнты-афраамерыканцы сел? на месцы для белых у закусачнай г. Грынсбара ( Па?ночная Карал?на ). ?х прымус?л? пак?нуць завядзенне, але на наступны дзень пачалася хваля падобных акцый, у як?х удзельн?чал? ? чорныя, ? белыя актыв?сты. Яны адмыслова займал? месцы ≪тольк? для белых≫ у якасц? сядзячай забасто?к? (sit-in) або стаял? ? недазволеным месцы (stand-in), або мал?л?ся ? царкве ? знак пратэсту, не дазваляючы яе зачын?ць на нач (pray-in). У красав?ку 1960 года бы? арган?заваны ≪Студэнцк? каардынацыйны кам?тэт негвалто?ных дзеяння?≫ ( The Student Nonviolent Coordinating Committee ). У вын?ку гэтых акцый на працягу 1960 года адбылася дэсегрэгацыя пункта? грамадскага харчавання ? прыкладна 150 гарадах По?дня ЗША.

4 мая 1961  года да сядзячых забастовак актыв?сты дадал? яшчэ адз?н в?д акцы? ? ≪рэйды свабоды≫ (freedom rides), як?я цягнул?ся ?сё лета 1961 года. Удзельн?к? рэйда? прыязджал? на м?жгародн?х а?тобусах у вял?кай колькасц? ? пэ?ныя гарады По?дня ? масава сядал? на месцы для белых у грамадск?м транспарце ? пунктах грамадскага харчавання. У адказ мясцовыя рас?сты б?л? ?дзельн?ка? акцый, пал?л? ?х а?тобусы, а пал?цыя праводз?ла масавыя арышты, але пры гэтым усё больш арган?зацый мус?л? адма?ляцца ад пал?тык? сегрэгацы?.

Хваляванн? ? Б?рм?нгеме [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У г. Б?рм?нгем (штат Алабама ) на працягу красав?ка 1962  года праходз?л? несанкцыянаваныя дэманстрацы? ? сядзячыя забасто?к? супраць расавай сегрэгацы? ? дыскрым?нацы?. Кульм?нацыяй пратэсту стала дэманстрацыя 3 мая , падчас якой дэманстранты зак?дал? пал?цыю каменнем ? бутэлькам?, а пал?цыя спусц?ла на ?х сабак, як?я пакусал? дзяцей-удзельн?ка? акцы? пратэсту. Пакольк? справа атрымала шырок? рэзананс, прэз?дэнт ЗША Дж. Кенэдз? нак?рава? памочн?ка м?н?стра юстыцы? Бэрка Маршалла як арб?тра ? перамовах масцовай улады з удзельн?кам? грамадзянскага руху.

10 мая бы? знойдзены кампрам?с: дэсегрэгацыя на працягу трох месяца?, наём на работу ? павышэнне па службе без расавай дыскрым?нацы? на працягу двух месяца?, стварэнне на працягу двух тыдня? органа м?жрасавага супрацо?н?цтва. Але ? ноч на 12 мая ? адказ на тэрарыстычныя акты супраць М. Л. К?нга ? яго брата чорныя радыкалы ?сю ноч вял? пагромы ? сутычк? з пал?цыяй.

У 1963  годзе ? Б?рм?нгеме адбылася яшчэ адна трагедыя: выбух бомбы, закладзенай тэрарыстам? ? баптысцкай царкве для чорных, у вын?ку якога заг?нул? 4 дзя?чыны-афраамерыканк?.

Марш на Вашынгтон 1963 года [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

28 жн??ня 1963  года адбы?ся самы вядомы марш на Вашынгтон у г?сторы? барацьбы за грамадзянск?я правы ? ЗША. Колькасць удзельн?ка? магла дасягаць 250 тыс. чал. Марц?н Лютэр К?нг выступ?? са сваёй самай вядомай прамовай ^[3] .

Законы 1964?1965 гадо? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

2 л?пеня 1964  года Прэз?дэнт ЗША Л?ндан Джонсан падп?са? Закон аб грамадзянск?х правах, як?м была забаронена расавая дыскрым?нацыя ? сферы паслуг ? пры прыёме на работу ^[4] . У 1965 годзе бы? прыняты новы Закон аб выбарчых правах, згодна з як?м тольк? функцыя прызначэння рэг?стратара?, як?я складал? сп?с выбаршчыка?, пераходз?ла ад мясцовай улады ? выключную кампетэнцыю федэральнай ^[5] .

Расавыя бунты 1967 года [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На працягу ?сёй г?сторы? ЗША час ад часу адбывал?ся расавыя бунты, ?н?цыятарам? як?х бывал? ? белыя, ? чорныя рас?сты. Так, падчас па?стання 1863 года ? Нью-Ёрку пагромшчык? заб?л? некальк? дзясятка? негра? ? спал?л? царкву для цемнаскурых. Яшчэ адна моцная хваля пагрома? адбылася падчас 1-й ≪Чырвонай пагрозы≫ ? розных гарадах ЗША. Расавыя бунты адбывал?ся ? ? 1990-х (Лос Анджэлес, 1992), ? нават ? 2005 годзе. Але самым? моцным? был? бунты 1967 года.

У 1960-х гадах у адказ на тэрарыстычныя акты белых рас?ста? ? свавольства пал?цэйск?х ? чыно?н?ка? узн?кл? групы чорных рас?ста? ? радыкала?. У адрозненне ад памярко?ных актыв?ста? на чале з М. Л. К?нгам, як?я выступал? за дэсегрэгацыю, м?рныя сродк? барацьбы ? ро?насць белых ? чорных грамадзян, афраамерыканск?я радыкалы выступал? супраць ?нтэграцы? з белым? ? за выкарыстанне нас?лля. Найбольш вядомай групай была партыя ≪Чорныя пантэры≫ (?снавала ? група ?х саюзн?ка? з л?ку белых ? ≪Белыя пантэры≫), якая арган?зо?вала ?ласныя патрул? для аховы негрыцянск?х квартала? ад белых рас?ста? ? для наз?рання за пал?цэйск?м? патрулям?. Але ≪Чорныя пантэры≫ пачынал? бойк? з белым? ? па ?ласнай ?нцыятыве, часам з выкарыстаннем збро?. Яшчэ адной радыкальнай арган?зацыяй чорных рас?ста? была ≪Нацыя ?слама≫.

Летам 1967 года ? 128 гарадах ЗША адбыл?ся 164 расавыя бунты, з як?х 8 был? клас?ф?каваны як буйныя ^[6] . Жыхары негрыцянск?х квартала? ?шл? грам?ць раёны, населеныя белым?, рабавал? магаз?ны ? б?л?ся з пал?цыяй ? Нацгвардыяй. Заг?нула не менш за 117 чалавек, тысячы был? паранены, а шкода ацэнена ? больш чым 1 млрд дол ^[7] . Найбольш крывавым? был? бойк? пам?ж чорным? ? белым? ? Ньюарку ? Дэтройце (у апошн?м горадзе 41 заб?ты, 2000 паранена ? 5000 застал?ся без жылля ^[7] ; было зруйнавана 387 будынка? ? разрабавана 2700 магаз?на? ? прадпрыемства? ^[8] ).

Забойства К?нга ? паход бедняко? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У красав?ку 1968 года К?нг ? памярко?ныя актыв?сты планавал? чарговы паход ? паход бедняко? на Вашынгтон з мэтай звярнуць увагу ?рада на праблему беднасц?. Але 4 красав?ка 1968  года К?нг бы? заб?ты ? г. Мемф?с, штат Тэнес?. У адказ на забойства К?нга прайшл? новыя стых?йныя чорныя бунты, але не настольк? ?нтэнс??ныя, як летам 1967 года. Тым не менш, летам 1968 года паход бедняко? на Вашынгтон адбы?ся, ? Кангрэс ЗША прыня? новыя ?ступк? адносна продажу ? найму жылых дамо? для бедных, а таксама пэ?ныя праграмы разв?цця для беднай моладз?.

Асно?ныя дасягненн? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Адмена расавай сегрэгацы? ? с?стэме гандлю, адукацы?, абслуго?вання на по?дн? ЗША.
• Паступовы адыход ад расавай дыскрым?нацы? ? ЗША.
• Прыняцце праграм разв?цця для бедняко?, асабл?ва моладз?.
• Пашырэнне ?дзелу чорнага насельн?цтва По?дня ? выбарах ? пал?тычным жыцц?.

Адлюстраванне ? л?таратуры ? мастацтве [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У савецкай л?таратуры ? мастацтве шмат выкарысто?вал? тэму белага рас?зму ? ЗША. Гэта тэма нават сустракаецца ? дз?цячым вершы ≪Чорны нав?чок≫ Агн?? Барто ^[9] .

У амерыканск?м к?нематографе найбольш вядомым? ф?льмам?, прысвечаным? праблеме барацьбы за грамадзянск?я правы афраамерыканца?, з’я?ляюцца ≪М?с?с?п? ? агн?≫ ? ≪Малкольм ?кс≫.

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Чорны рас?зм
• Расавыя хваляванн? ? ЗША
• Партыя ≪Чорныя пантэры≫
• Малькольм ?кс
• Хваляванн? 1968 года

Зноск?

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Свободны наконец! (Движение за гражданские права в США
• В. Киселев Ненасильственный опыт движения за гражданские права в США (50-е?60-е гг.) Арх?вавана 7 л?пеня 2011.
• США: Право на несогласие
• 1954-1964 ГОДЫ И СОБЫТИЯ
• Самые яркие моменты борьбы афроамериканцев за свои права (фото)
• Анисимов, Л. Н. Закон о гражданских правах 1964 г. и положение негров в США / Л. Н. Анисимов // Правоведение. ? 1966. ? № 2. ? С. 116?121 Арх?вавана 27 снежня 2016.