ЗША ? кра?на ? Па?ночнай Амерыцы ? Гавайск?х астравах у Ак?ян??. Калан?яльны перыяд г?сторы? звязаны з засяленнем е?рапейцам? Па?ночнай Амерык? . Ён ахап?? XVI?XVIII стагоддз?. Тым не менш, некаторыя п?сьменныя крын?цы ? археалаг?чныя даныя пацвярджаюць, што ? эпоху Сярэднявечча в?к?нг? будавал? свае пасел?шчы на тэрыторы? па?ночнаамерыканскага кантынента.

Старажытная г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Людз? на тэрыторы? ЗША ?першыню з'яв?л?ся, паводле ацэнак археолага?, ад 12 да 40 тыс. гадо? назад. Як мяркуецца, яны трап?л? сюды праз Аляску, якая ? той час злучалася з Аз?яй .

Першыя спробы е?рапейца? асво?ць тэрыторыю [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1513  г. ?спанск?я калан?сты, на чале як?х бы? Хуан Понсе дэ Леон высадз?л?ся ? Фларыдзе ? пачал? засваенне тэрыторы?, якая пазне стала часткай ЗША ^[1] .

Пасля гэтага на працягу ?сяго XVI ст. ?спанск?я, партугальск?я ? французск?я даследчык? вандравал? па розных частках тэрыторы? ЗША з мэтай буда?н?цтва калон?й. З цягам часу тэрыторыя ? раёне р. М?с?с?п? стала ?ладаннем Францы?, а значная частка заходняга рэг?ёна сучасных Злучаных Штата? належала ?спанскай калон?? Мекс?ка .

Першыя брытанск?я калон?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1585  г. на востраве Ро?но?к Айлэнд (сучасная Па?ночная Карал?на ) шэраг брытанск?х марако? на чале з У. Ралеям зраб?л? першую ня?далую спробу заснаваць трывалае пасяленне. Праз 2 гады была зроблена аналаг?чная экспедыцыя з тым жа вын?кам ^[2] .

Але ? 1607  г. камерцыйная В?рджынская кампан?я здолела заснаваць горад Джэймста?н на тэрыторы? сучаснага штата В?рджын?я . Пасля гэтага пачалося акты?нае камерцыйнае ? гаспадарчае засваенне навакольных тэрыторый. А з 1624  г. В?рджын?я перастала быць карпараты?ным уладаннем ? стала карале?скай калон?яй.

≪Мэйфла?эр≫ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1620  г. у В?рджын?ю адправ??ся карабель з англ?йск?м? пурытанам? , як?я пражывал? як бежанцы ? Галанды? . Справа была ? тым, што па прычыне ?х рэл?г?йных погляда? ? грамадзянскай паз?цы? пурытане мус?л? пак?нуць Вял?кабрытан?ю. Урад Галанды? стано?ча став??ся да ?х веры ? бы? у стане канкурэнтнай барацьбы з Вял?кабрытан?яй. Таму мноства пурытан перасял?лася ? Галандыю. Але на новай радз?ме яны сутыкнул?ся з дыскрым?нацыяй з боку мясцовых пурытан (Напрыклад, англ?чанам не давал? магчымасць займацца пэ?ным? в?дам? працы альбо раб?ць кар'еру ? Царкве).

Некаторыя сем'? эм?гранта? вырашыл? перасял?цца ? В?рджын?ю, якая тады належала прыватнай англ?йскай кампан?? ? давала больш шанса? на свабоду веравызнання. Але карабель ≪Мэйфла?эр≫, на як?м яны плыл?, зб??ся з курса ? вын?ку шторма ? перасяленцы апынул?ся некальк? далей у па?ночным напрамку ад сваёй мэты. Так была заснавана калон?я Новая Англ?я .

Розныя катэгоры? засяленца? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Па нацыянальным складзе будучыя 13 штата? засялял? пераважна англ?чане, галандцы ? шведы. А па ?ншых катэгорыях гэта был? ?се хто бы? незадаволены жыццём у Старым Свеце. Нярэдка прадста?н?к? варагуючых бако?, напрыклад манарх?сты ? рэспубл?канцы засялял? розныя амерыканск?я калон?? ? м?рна жыл? на новым месцы. Падчас гэта тэндэнцыя закранала ? ?нутраную м?грацыю: кал? пэ?ная частка жыхаро? адной калон?? была незадаволена жыццём, яны перасялял?ся на ?ншыя земл? ? ?тварал? новую калон?ю.

Сярод перасяленца? можна вылучыць наступныя катэгоры?:

• англ?йск?я сяляне, як?х сагнал? з ?х зямель у вын?ку пал?тык? агароджвання;
• пурытане, як?я масава перасялял?ся да Англ?йскай рэвалюцы? (1640-60 гг.) у Амерыку па прычыне рэпрэс?й карале?скага ?рада на радз?ме; у 1630  г. яны заснавал? Калон?ю Масачусэтскага зал?ва, цяпер вядомую як штат Масачусэтс ;
• англ?йск?я манарх?сты, асабл?ва дваране, як?я бегл? ад рэпрэс?й падчас Англ?йскай рэвалюцы? (1640-60 гг.); мног?я з ?х пасял?л?ся на По?дн? сучасных ЗША;
• розныя невял?к?я напрамк? хрысц?янства , як?я цярпел? ад дыскрым?нацы? ? розных кра?нах Е?ропы: квакеры , менан?ты , ам?шы , баптысты ? мара?ск?я браты ^[3] ; так мецэнат У?льям Пэн у 1682  г. заснава? г. Ф?ладэльф?я ? калон?ю Пенс?льван?я ;
• шукальн?к? прыгод ? лепшай дол? з розных кра?н Е?ропы, асабл?ва пасля 1680 г. эм?гранта? з Вял?кбарытан?? стала менш чым з ?ншых кра?н Е?ропы ^[4] ;
• чорныя рабы з Афрык? ? ?ншых рэг?ёна? амерыканскага кантынента.

Заснаванне новых калон?й [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Лёс галандск?х калон?й [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

З пачатку ХVII ст. галандск?я калан?сты пачал? засваенне зямель сучаснага штата Нью-Ёрк . У 1624  г. яны заснавал? горад Новы Амстэрдам, як? сёння вядомы як Нью Ёрк. Аднак з другой паловы ХVII ст. пасля Рэвалюцы? ?рад Вял?кабрытан?? пача? прая?ляць больш уваг? сва?м валоданням на атлантычным узбярэжжы Амерык? з мэтай выц?снуць ус?х канкурэнта?. У гэты жа час на землях, падкантрольных галандск?м калан?стам пачал? масава сял?цца англ?йск?я калан?сты. Спачатку к?ра?н?цтва галандск?х калон?й яшчэ трымала пад кантролем с?туацыю ? англ?йск?я перасяленцы ? галандск?х уладаннях падпарадко?вал?ся мясцовай калан?яльнай адм?н?страцы?, але вельм? хутка англ?чан стала так шмат, што адбылася по?ная ас?м?ляцыя галандца?.

Калан?зацыя 1630-1730-х гг. [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1630-х гг. падчас унутранай м?грацы? калан?ста? пачалося засяленне зямель цяперашняга штата Род-Айленд .

У 1660-х гг. ?шло акты?нае засяленне Па?ночнай i Па?днёвай Карал?ны з заснаваннем буйных плантацый ? дробных фермерск?х гаспадарак.

Да 1730-х гг. асно?ная частка тэрыторы? пад кантролем Вял?кабрытан?? была заселена ? мела межы з ?спанск?м? ? французск?м? валоданням?. У 1732  г. была заснавана апошняя з 13 калон?й, як?я ?вайшл? ? склад ЗША ? Джорджыя .

Разв?цце калон?й у ХVII? ст [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У ХVII? ст калон?? дасягнул? свайго роскв?ту. Сфарм?равалася адносна дэмакратычная с?стэма самак?равання. Адкрывал?ся ?н?верс?тэты ? публ?чныя б?бл?ятэк?. ? гэта было б малаверагодным пры адсутнасц? стаб?льнага эканам?чнага росту.

Аднос?ны калан?ста? з ?ндзейцам? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?ндзейцы ?я?лял? сабой мноства плямёна? ? саюза? плямёна?, як?я не мел? дакладна акрэсленых межа? сва?х уладання? ? не вельм? шчыльна засялял? кантынент. Тольк? каля пачатку Х?Х ст. ?ндзейцы стал? аднос?цца да белых калан?ста? Амерык? як да ворага?. На працягу ?сяго папярэдняга калан?яльнага перыяду аднос?ны да белых перасяленца? был? розныя. Часам яны ?ндзейцы раб?л?ся саюзн?кам? белых альбо дзелавым? партнерам?, з як?м? гандлявал?. Часам пам?ж калан?стам? ? ?ндзейцам? ?шл? войны мясцовага значэння. У некаторых выпадках ?ндзейцы раб?л?ся васалам? калан?ста?. У 2-х буйных войнах пам?ж е?рапейцам? Франка-?ндзейскай ? Вайной за незалежнасць (1775?1783 гг) шэраг плямёна? ваявал? на адным баку супраць ?ншых плямёна?, як?я ваявал? на друг?м ^[5] . Ваявал? ?ндзейцы ? пам?ж сабой, напрыклад, кал? е?рапейцы зганял? ?х далей ад Аталнтык?, ? яны ваявал? за новыя земл? з ?ншым? плямёнам?.

Як за?важы? прафесар аднаго з амерыканск?х ВНУ Дональд У?зэнхант, ≪?ндзейцы для калан?ста? был? перашкодай≫ (they were viewed as an obstacle) ^[6] . Таму калан?сты розным? спосабам? заб?рал? зямлю ? ?ндзейца?: куплял? ц? адн?мал? с?лай. На ранн?х этапах калан?яльнага перыяда, кал? ? ?ндзейца? зямл? было шмат, был? выпадк?, што ?ндзейцы сам? дазвалял? белым сял?цца ? межах сва?х уладання?, бо разважал?, што рэсурса? для земляробства, палявання, зб?ральн?цтва хоп?ць на ?с?х. Але з ростам белага насельн?цтва калон?й гэта спын?лася.

Неправ?льна л?чыць, што ?ндзейцы баял?ся агнястрэльнай збро?. Падобна плямёнам С?б?ры яны хутка навучыл?ся ёю карыстацца. Аднак да пачатку Х?Х ст. ?ндзейцы не разглядал? калан?ста? так як ?х разглядал? сам? калан?сты ? як перашкоду. Таму метадычнае вын?шчэнне асобных плямёна? калан?стам? заставалася праблемай гэтых плямёна?. Да таго ж белае насельн?цтва калон?й расло, а сагнаныя з зямель ?ндзейцы, не гатовыя да пераходу да новых спосаба? вядзення гаспадарк?, пам?рал? масава ? ?х колькасць скарачалася.

Рабства ? калон?ях [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Першыя чорныя рабы был? завезены ? па?днёвыя калон?? ? 1619 г ^[7] . Але ?ндзейца?, захопленых у палон альбо купленых за грошы ?жо да гэтага прымушал? да паднявольнай працы. Ц?кава, што кал? ? 1675  г. ?ндзейцы по?дня Новай Англ?? па?стал? супраць белых ? был? разб?ты некальк? соцень палонных па?станца? зраб?л? рабам? ^[8] .

Да 1660-х гг. раб мог атрымаць свабоду на пэ?ных умовах, часцей за ?сё за выдатную працу на гаспадара. Але ? 1660-я гг. гадо?ля тытуню, цукровага трысця ? г.д. на плантацыях прывяла да адмены ?с?х магчымасця? выкуп?ць свабоду ? рабства, у тым л?ку масавы завоз чорных нявольн?ка?, набыло с?стэмны характар.

Нацыянальны рух [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Агульная колькасць насельн?цтва калон?й перавыс?ла ? 1760-я гады 150 тысяч чалавек ^[9] . У 1763 годзе брытанск? ?рад паспрабава? замацаваць свой кантроль над амерыканск?м? пасел?шчам?. Новае ?мперскае заканада?ства выкл?кала бурную рэакцыю ? калон?ях. Сутыкну?шыся з апаз?цыяй, у 1770 годзе Вял?кабрытан?я адмян?ла мыты на ?сё акрамя гарбаты , якая была прадметам раскошы ? калон?ях. На працягу трохгадовага перыяду спакою адносна невял?кая колькасць радыкала? прыкладал? намаганн?, каб працягнуць спрэчку. Найбольш уплывовым л?дарам сярод радыкала? бы? Самюэль Адамс з Масачусетса , як? строга прытрымл?ва?ся адной мэты ? незалежнасц? ^[10] . У 1773 годзе ?плывовая кампан?я ≪?ст-?ндыя≫ атрымала ад Вял?кабрытан?? права на манапольны экспарт гарбаты да калон?й. Па ?с?м Атлантычным узбярэжжы агента? кампан?? ≪?ст-?ндыя≫ вымагал? пайсц? ? адста?ку, а новыя паста?к? альбо вяртал? ? Вял?кабрытан?ю, альбо складавал? ? портах. Уночы 16 снежня 1773  году група мужчын на чале з Самюэлям Адамсам, пераапранутая ? ?ндзейца?-мага?ка?, узышл? на борты трох брытанск?х судна?, што стаял? на якары, ? вык?нул? ?весь груз гарбаты ? Бостанскую бухту. Аф?цыйныя колы Вял?кабрытан?? амаль што аднадушна асудз?л? гэту падзею, што атрымала назву ≪ Бостанскае чаяп?цце ≫, як акт вандал?зму ? патрабавал? заканада?чых мера?, як?я б пастав?л? калан?ста? на месца.

5 верасня 1774 года ? Ф?ладэльф?? пача? сваю працу Першы Кантынентальны Кангрэс , на як?м была прынятая дэкларацыя пра правы амерыканск?х калон?й на ≪жыццё, волю ? ?ласнасць≫ ? прынята рашэнне пра аб'яву гандлёвага байкоту Вял?кабрытан??. У 1776 калон?? прынял? Дэкларацыю незалежнасц?. Да 1783 года мяцежныя калон?? заваявал? незалежнасць с?лай збро? ? ?тварыл? вольную канфедэрацыю пад назвай Злучаныя Штаты Амерык?. У 1789 годзе суверэнным? грамадзянам? некальк?х штата? была ?хвалена канстытуцыя, якая заклала асновы новай дзяржавы.

Узбуйненне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паводле першага перап?су 1790 г. ? кра?не пражывал? каля 4 млн чалавек. За перыяд з 1790 па 1815 г. колькасць насельн?цтва падво?лася, а да 1860 года дасягнула 31,5 млн. На працягу першай паловы XIX ст. адбывалася м?грацыя амерыканца? на захад. Насельн?цтва Па?ночна-Заходняй тэрыторы?, дзе ?тварыл?ся штаты Агая , ?ндыяна , ?л?нойс , М?чыган ? В?сконс?н , узрасло з 51 тысяч у 1800 г. да 6,9 млн у 1860 г. За той жа перыяд колькасць насельн?цтва Новай Англ?? ?зрасла з 1,2 млн чалавек да 3,1 млн. У 1790 г. ? складзе насельн?цтва пераважал? выхадцы з Брытанск?х астраво?, але был? таксама прадста?н?к? ?ншых нацыянальнасцей, як немцы , вал?йцы , французы , швейцарцы , н?дэрландцы . Этн?чны склад насельн?цтва фактычна застава?ся нязменным аж да наплыву нямецк?х ? ?рландск?х ?м?гранта? у 1840 ? 1850-х гг. У 1790 г. афрыканцы, як?я был? даста?лены сюды ? якасц? рабо?, складал? пятую частку ?сяго насельн?цтва, аднак з-за заняпаду тытуняводства ?воз рабо? скарача?ся. Падчас Вайны за незалежнасць у большасц? штатах увоз рабо? бы? забаронены, ? ? 1808 г. Кангрэс ЗША заканада?ча замацава? гэту забарону. Аднак падпольны гандаль рабам? кв?тне? яшчэ до?г?я гады. Падчас рэвалюцы? рабы ? большасц? па?ночных штата? здабыл? волю, аднак ?м рэдка даводз?лася атрымаць усе грамадзянск?я правы.

?мкненне амерыканца? пашырыць тэрыторы? на захад прывяло да шэрагу до?г?х война? з ?ндзейцам? ? ?спанцам?. Купля тэрыторы? Лу?зыяны ? француза? у 1803 г. амаль удвая павял?чыла памер кра?ны ? гэтая тэрыторыя значна пера?зыходз?ла сучасны аднайменны штат, распасц?раючыся да Канады ^[11] . Серыя амерыканск?х ваенных уварвання? у Фларыду прывяла да таго, што ?спан?я пав?нна была саступ?ць частку ?збярэжжа Мекс?канскага зал?ву ? 1819 годзе. У гэтыя часы шырока было пашырана буда?н?цтва чыгунк? .

З 1820 па 1850 гг. Джэксанава дэмакратыя пачала падвяргацца шэрагу рэформ, як?я ?ключал? пашырэнне выбарчага права для мужчын. Гэта прывяло да ?зн?кнення дзвюхпартыйнай с?стэмы з 1828 па 1854 гг. У 1845 г. ЗША анексавала Рэспубл?ку Тэхас . Арэгонск? дагавор 1846 г. з Вял?кабрытан?яй прывяла да ?сталявання кантролю ЗША сучасным амерыканск?м па?ночным захадам. Перамога ? амерыкана-мекс?канскай вайне прывяла да саступк? Мекс?кай Кал?форн?? ? вял?кай частк? сучаснага па?днёвага захаду ЗША. Кал?фарн?йская залатая л?хаманка 1848 ? 1849 гг. стымулявала м?грацыю ? заходн? рэг?ён кра?ны ? стварэнне дадатковых заходн?х штата?. Пасля грамадзянскай вайны ? ЗША, новыя транскантынентальная чыгунка паскорыла перасяленне на захад, ?, тым самым, павел?чэннем канфл?кта? з карэнным? народам? Амерык?.

У сярэдз?не Х?Х ст. ? вын?ку працяглых спроба? Рас?я прадае ЗША Аляску, якая напачатку ХХ ст. атрымала статус дадатковага штата кра?ны. Пазней далучаныя Гава? ? Пуэрта-Рыка, пры гэтым апошняя тэрыторыя дагэтуль не мае статусу штату (аднак у рэг?ёне дзейн?чаюць рух?, мэтай як?х з'я?ляецца здабыццё статусу штату для тэрыторы?).

XX стагоддзе [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Эра прагрэс?в?зму [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?мперыял?зм [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Першая сусветная вайна [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Равучыя дваццатыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Першая сусветная вайна дала новы моцны штуршок эканам?чнаму разв?ццю ЗША. Яны апынул?ся ? незвычайна спрыяльным станов?шчы. У адрозненн? ад большасц? е?рапейск?х кра?н ЗША не ведал? ваенных разбурэння?. ?х людск?я страты ? ходзе ваенных дзеяння? был? невял?к?я: 50 тыс. чал. заб?тым? ? 230 тыс. чал. параненым?.

Амерыканск?я карпарацы? атрымал? вел?чэзныя прыбытк? ад ваенных паставак у кра?ны Е?ропы: за 1914 ? 1918 гг. чыстыя прыбытк? гэтых буйных кампан?й склал? 33,5 млрд долара? ЗША. Да пачатку 1920-х гадо? прамысловы патэнцыял ЗША дава? каля паловы сусветнай здабычы каменнага вугалю, 3/5 вытворчасц? чыгуну ? стал?, 2/3 сусветнай здабычы нафты, 85% выпуску а?тамаб?ля?.

Вял?кая дэпрэс?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Другая сусветная вайна [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Зноск?

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Андрэй Берасто?ск?. Г?сторыя ЗША ? апавяданнях ? дакументах. М?нск: выдавец А.М. Варакс?н, 2019 - 176 с. ISBN  978-985-7220-59-5
• Вард, Г. История США / Грег Вард; пер. с англ. И.А. Сергеевой. ? Москва : АСТ, Астрель, 2009. ? 256 с.
• Зинн, Г. Американская империя. С 1492 года до наших дней / Говард Зинн. ? Москва : Алгоритм, 2014. ? 752 с.
• Зинн, Г. Народная история США: с 1492 года до наших дней / Говард Зинн. ? Москва : Весь мир, 2006. ? 561 с.
• Иванян, Э.А. История США: Пособие для вузов / Э.А. Иванян. ? Москва : Дрофа, 2004. ? 576 с.
• История США : в четырех томах / Г.Н. Севостьянов (гл. ред.), Е.Ф. Язьков, Г.П. Куропятник и др. ? Москва : Наука, 1983. ? Том 1. 1607?1877. ? 688 с.
• История США : в четырех томах / Г.Н. Севостьянов (гл. ред.), Е.Ф. Язьков, Г.П. Куропятник и др. ? Москва : Наука, 1985. ? Том 2. 1877?1918. ? 600 с.
• История США : в четырех томах / Г.Н. Севостьянов (гл. ред.), Е.Ф. Язьков, Г.П. Куропятник и др. ? Москва : Наука, 1985. ? Том 3. 1918?1945. ? 672 с.
• История США : в четырех томах / Г.Н. Севостьянов (гл. ред.), Е.Ф. Язьков, Г.П. Куропятник и др. ? Москва : Наука, 1987. ? Том 4. 1945?1980. ? 744 с.
• Нарысы амерыканскай г?сторы? / Рэд.: Г. С?ннкота ? ?нш., пер. Л. Калабан. ? Вена: ?нфарм. агенцтва ЗША, 1993(?). ? 406 с.: ?л.
• Согрин, В.В. История США. Учебное пособие / В.В. Согрин. ? Санкт-Петербург : Питер, 2003. ? 192 с.
• Согрин, В.В. Основатели США: исторические портреты / В.В. Согрин. ? Москва : Наука, 1983. ? 183 с.
• Согрин, В.В. Политическая история США. XVII?XX вв. / В.В. Согрин. ? Москва : Весь мир, 2001. ? 400 с.