Alan Turing

Dae Wikipedia, s'entziclopedia libera.
Custu articulu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna . Abbaida sas ateras bariedades graficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Alan Mathison Turing ( Londra , 23 de Lampadas 1912; Manchester , 7 de Lampadas 1954) est istadu unu matematicu , informaticu , logicu , filosofu , biologu matematicu e criptoanalista britannicu [1] . Est su creadore de s'idea de sa Machina de Turing , chi est a su fundamentu de is carcoladoris de oe. In s'interis de sa Segunda Gherra Mundiali at traballadu me is Servitzios Segretos britannicos pro arrogare su codighe tedescu Enigma, donende meda agiudu pro sa gherra de is sutamarinos in sa Batalla de s'Atlanticu. A pustis de sa gherra at progetadu su computadore ACE e at fatu medas traballos impreende su computadore pro istudiare problemas matematicos de sa biologia [2] , pretzisamente de embrionologia. At fatu puru traballos filosoficos a pitzus de s' intelligentzia artifitziali , e sa Prova de Turing o Giogu de s'Imitu est cunsideradadu oe puru su paradigma pro s'istudiu de su cumportamentu de is elaboradores. Ddu ant protzessadu in su 1952 cun s'acusa de omosessualidadi e cundennadu a sa castradura chimica. S'est bocidu in su 1954 cun una mela prena de cianuru .

Est cunsideradu unu de is prus grandus matematicos de su XX seculu, su babbu de s'informatica moderna, su primu a istudiare s' intelligentzia artifitziali . Medas de is traballos de cosa sua, po mori de su segretu militare, ddos ant iscobertos isceti meda annos a pustis de sa morte

Giovania e educatzione [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Alan Turing beniat dae una familia de sa gentry, is printzipales chentza titulu de nobilesa de sa sotziedade inglesa . Su babbu fiat Julius Turing , unu funtzionariu de s'Indian Civil Service, s'amministratzione de s' Imperiu Britannicu in India . Sa mama, Ethel Stoney , beniat de una famiglia de sa burghesia noa de s' Irlanda (isola) , e su babbu puru traballat in India cummente Ingegnere de sa Ferrovia . Si fiant cannotos a pustis de unu periodu de deghe annos chi su Julius Turing aiat coladu in su distretu de Madras, in s'India de su Sud. Si sunt cojaus in su 1907 a Dublinu e aiant tentu su primu figiu, John Turing , in su 1908.

Alan Turing est nasciu in su 1912 in Paddington, unu borghu de Londra, in s'interis de unu periodu de litzentzia longu de su babbu. Unu annu a pustis su babbu e sa mama fiant partidos pro s'India, afidende Alan e su frade cun sa familia Ward, unu coronellu in pensione cun sa pobidda chi biviant a St Leonards-on-Sea, una bidda acanta de su mare de sa Manica. In su 1916 fiat torrada sa mama isceti, su babbu ancora traballende in India. Dd'ant iscritu dae su 1918 a su 1922 in sa iscola privada St Michael, e dae su 1922 a su 1926 in sa iscola indipendente de Hazelhurst, aunde is pipios biviant impari. Est intradu in sa public school de Sherborne in su 1926. Fintzas dae minore ddis praghiant is Iscientzias , is mapas, is giogos cummente is Iscacos , ma custas passiones no praghiant a is professores, chi pensant chi sa cultura bera fessit cussa umanistica. Su fatu chi fadiat esperimentos de chimica Is votos de cosa sua no fiant artos meda, e teniat grandu problemas cun is gerarchias de s'iscola. No ddis praghiant is isports de iscuadra, ma fiat bravu meda in sa cursa de resistentzia.

Christopher Morcom [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Turing fiat unu pitzocu solitariu, e no teniat medas amigos. Un'ecetzione est istada s'amigantzia cun Christopher Morcom, unu pitzocu de un'annu prus mannu chi aiat connotu a iscola in su 1927. Issu teniat sa passione pro sa scientzia ca Alan, e passaiant medas tempus a chistionare de matematica, astronomia, relatividade e a faghere esperimentos. In su 1929 aiant fatu in paris is provas pro intrare a su Trinity College de Cambrige: Morcom fiat arraneschidu a intrare, Turing nono. Alan no isciriat chi Christopher teniat sa tubercolosi bovina [3] [4] [5] : su 13 de su Freargiu 1930 est mortu.

Cussa amigantzia est istada de meda importu pro Turing. Naraiat chi Christopher fiat istadu su primu amore de cosa sua, mancari Christopher no pensesaret a cussu raportu a cudda manera. Po faghere bella figura cun issu aiat imparadu a essere prus pretzisu a iscola, e aiat agatadu pro sa primu borta calincunu pro chistionare de is cosas chi ddi praghiant. Est abarradu amigu de sa familia a pustis de sa morte. In sa letera chi aiat imbiadu a sa mama de Christopher aiat iscritu:

≪ S'interessu chi ponia in su traballu de cosa mia, pro esempru in astronomia (chi est istadu issu a mi faghere connoschere), deo ddu cunsideraia ca cosa de dividi cun issu, e creo chi issu puru intenderet unu pagu sa propia cosa a petus a mimi. Immoi una parti de cuddu interessu si nde est andada, ma isco chi in su traballu de cosa mia depo ponnere su matessi interessu, sa matessi energia chi aiat a ponnere si issu esseret ancora biu, ca custa est sa cosa chi issu aiat a bolere pro mei. Seu seguru chi pro Fustei perunu dolu diat essere prus mannu. ≫ [6]

Universidade [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Turing at bintu una bussa pro s'istudiu in su King's College in su 1931, e est andadu a istudiare matematica. In su 1935 dd'ant fatu fellow (collega) de su King's College [7] pro una dimustratzione de su teorema de su limite tzentrale, mancari su teorema fiat istadu giai dimustradu in una manera diferente in su 1922 dae Lindeberg. In su 1937 at publicadu unu de is traballos de cosa sua prus mentovadu, " On Computable Numbers with an application to the Entscheidungsproblem [8] " (A pitzus de is numeros computabiles cun aplicatziones a su problema de sa decibilidade). Fiat unu traballu de logica matematica : Turing dimostrat chi su problema de sa Decidibilidadi no faghiat a ddu arresolvere. Puru immoi Turing aiat demostradu una cosa chi fiat giai istada dimustrada dae Alonzo Church unus pagos meses prima, cun unu metodu diferente, su lamda-carculu. Ma in su traballu de Turing ddoi fiat su cuncetu de Machina de Turing, sa fundadura de is computadores modernos.

Carrera [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Cando Turing si nche fiat torradu a Cambridge , issu aiat sighidu letziones universitarias imparads in su 1939 de Ludwig Wittgenstein a pitzus de is fundamentas de sa matematica [9] . Is letziones universitarias sunt istadas trascritas testualmente, includidas is interientziones intra Turinfg e is ateros istudente, de is notas de is istudentes [10] . Turing e Wittgenstein ca argumentaiant e fiant in disacordiu, cun Turing ca difendiat su formalismu e Wittgenstein ca proponiat sa bisura sua de una matematica ca no iscoberit nisciuna beridade assoluta, ma imbetzes imbetat is beridades [11] .

Protzessu e morte [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Su 31 de Martzu 1952 Alan Turing est istadu arrestadu pro omosessualidade e portadu in tribunale, in ue a densa sua aiat naradu ca ≪no bidiat nudda de male in atziones suas>>. Secundu calincuna fonte, Turing diat aere denuntziadu un'amigu pro aere furadu in domo sua e diat aere amitidu su propriu orientamentu sessuale respundende a is preguntas de sa politzia. In cussu periodu in su parlamentu britannicu si arrejonaiat de s'abrogatzione de su reatu de omosessualidade e est possibile ca su clima mutadu apat portadu Turing a si nche narrere sa veridade [12] .

Condannadu pro omosessualidade , est istadu costretua sceberare intra un apena de duos annos de presone o sa castratzione chimica pighende estrogenos. Issu aiat sceberadu sa secunda alternativa. Pro prus de un annu fat istadu sotopostu a tratamentos ca ant provocadu in issu unu calu de sa libido e s'isvilupu de is titas ( ginecomastia ). Sa depressione sighida a su tratamentu e a s'umiliatzione, secundu istoricos meda, est su motivu ca dda't portadu su7 de mese de Lampadas a si nche suicidare [13] .

Su traballu a pitzus de sa logica [ modifica | modifica su codighe de origine ]

" On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem " est un'articulu de meda importu pro sa logica matematica e s' informatica [14] . In su 1931 Kurt Godel aiat dimustradu is teoremas de s' incumpletesa , est a narrere chi in unu sistema logicu aritmeticu no podet essere cumpletu (ossiat chi faghet a dimustrare totus is afirmatziones beras partende dae is assiomas ); su Entscheidungsproblem , su problema de sa Decidibilidade, fiat: mancari ddoe ant afirmatziones chi no si podent dimustrare, faghet a agatare unu algoritmu chi podet detzidere si una afirmatzione est bera o nono?

Su traballu che criptoanalista [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Trassintru sa segunda gherra mundiale , Turing aiat postu is capatzidades matematica suas a su servitziu de su Department of Communications de su Regnu Unidu pro detzifrare is comnicatziones tedescas, criptadas gratzias a su sistema Enigma de Arthur Scherbius . Cuns'intrada in gherra de su Rennu Unidu , Turing fiat istadu arruoladu in su grupu de critografos istabilidu a Bletchley Park e cun is cumpangios suos aiat traballadu pro totu sa gherra a sa decritatzione, isvilupende chircas giai fatas in s' Ufitziu Cifra polacu cun sa machina Bomba, progetada in Polonia de Marian Rejewski in su 1932 e acabbada in su 1938 [15] .

Pighende a modellu custas esperientzias, Turing nde aiat realizadu una versione noa, meda prus eficace, de sa Bomba de Rejewski . In su 1942 su matematicu de Bletchley Park , Max Newman, aiat progetadu una machina mutida Colossus (una prima rudimentale versione de su computadore) ca detzifraiat a manera lestra e eficiente is coditzes tedescos fraigados cun sa Tzifradora Lorenz SZ40/42 , perfetzionamentu de sa tzifradora Enigma . sa machina mancari is superiores no cheriant est istada realizada cun su progetu de Newman, de s'ingegnere Tommy Flowers , ca dd'aiat cunsegnada a sa fine de su 1943 [16] . A sa fine de sa gherra Turing est istadu imbiadu a su National Physical Laboratory (NPL, Laboratoriu Natzionale de Fisica) situadu a Teddington , in is zonas acanta de Londra, pro progetare su modellu de unu computadore. Su raportu suo proponniat ca s' Automatic Computing Engine (ACE, Motore pro su Computu Automaticu) fiat istadu presentadu in su martzu 1946, ma no est istadu tentu in grandu consideratzione ca is costaos preventivos fiant artos meda.

S'atividade de Alan Turing in su grupu de Bletchley Park fiat istada cuada cun su segretu assolutu. Acabbada sa gherra su guvernu britannicu aiat impostu a totu is chi aiant trabballadu in sa decritatzione, faghende machinas e sistemas pro cumprendere is coditzes critograficos tedescos, giapponesos e italianos [17] , su divietu dechistionare o iscriere de cale sis siat argumentu tratadu in cussu periodu. Custu silentziu aiat impedidu a Turing ae a is collegas suos mancari prus pagu famosos de tennere su reconnoschimentu publicu chi ddi spetatiat. Datos e informatziones a pitzus de custas atividades ant cumintzadu a essere pubblicadas, previa autorizatzione de is servitzios ssegretos inglesos, in su 1974 cando Turing e ateros collegas in sa decritaztzione si nche fiant giai mortos de tempus [18] .

Istudios biologicos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

Cando turing teniat 39 annos in su, issu si nche est aplicadu a sa matematica biologica , a sa fine pubblichende su capolavoru suo " The Chemical Basis of Morphogenesis " (is bases chimica de sa morfogenesi) in su ghennargiu 1952. Issu fiat interessadu a sa morfogenesi, s'isvilupu de ischemas e modellos in is organismos biologicos. Issu aiat sugeridu ca in un sistema de reatziones chimicas in reagentes chimicos reagint s'unu cun s'ateru e si ispratzinant atressu s'ispatziu terminende in un sistema de reatzione-difusione podiat ispiegare e giustificare is printzipales fenomenos de sa morfogenesi [19] . Issu aiat impreadu sistemas de ecuatzione spartziales pro modelizare is reatzione schimicas cataliticas. Pro esempru che sa catalisi A est richiesta pro chi ua tzerta reatzione chimica si fatzat e sa reatzione producit prus de sa catalisi A, tando podimus narrere ca sa reatzione est autocatalitica e e c'est possibilidade de modellizare cun ecuatzione diferentziale nonlineares. Turing aiat iscobertu ca ca is ischemas podiant essere prodotos no isceti chi chi sa reatzione chimica produciat sa cataliasi A ma puru chi un'inibidore B nde ralleantaiat sa produtzione de A Chi A e B si difundent atressu su contenidore cun tassos de difusione diferentes, tando podes tenner calincuna regione in ue A dominat e calicuna atera n ue B dominat. Pro computare custu Turing diat aere depidu tenner unu computare potente a berus ma custos no fiant meda disponibiles in su 1951, aici issu est istadu custretu a impreare aprossimatzione lineares pro resolvere si ecuatzione a manu. Custos computos ant donadu is risultados cualitativos esatos .

Riferimentos [ modifica | modifica su codighe de origine ]

  1. "Who was Alan Turing?". The British Library. Archived from the original on 23 July 2019. Retrieved 29 July 2019. , in bl.uk . URL consultadu s'11 May 2020 (archiviadu dae s' url originale su 23 July 2019 ) .
  2. c d Anon (2017). "Turing, Alan Mathison". Who's Who. ukwhoswho.com (online Oxford University Press ed.). A & C Black, an imprint of Bloomsbury Publishing plc. doi:10.1093/ww/9780199540884.013.U243891. (subscription or UK public library membership required) (subscription required) , in ukwhoswho.com .
  3. ^ Caryl, Christian (19 December 2014). "Poor Imitation of Alan Turing". New York Review of Books. Archived from the original on 7 January 2015. Retrieved 9 January 2015. , in nybooks.com .
  4. ^ Rachel Hassall, 'The Sherborne Formula: The Making of Alan Turing' Archived 15 April 2014 at the Wayback Machine 'Vivat!' 2012/13 ( PDF ), in oldshirburnian.org.uk .
  5. ^ Teuscher, Christof, ed. (2004). Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker. Springer-Verlag. ISBN 978-3-540-20020-8. OCLC 53434737. , in en.wikipedia.org .
  6. ^ Hodges 1983, p. 61 , in en.wikipedia.org .
  7. Anon (2017). "Turing, Alan Mathison". Who's Who. ukwhoswho.com (online Oxford University Press ed.). A & C Black, an imprint of Bloomsbury Publishing plc. doi:10.1093/ww/9780199540884.013.U243891. (subscription or UK public library membership required) (subscription required) , in ukwhoswho.com .
  8. ^ Turing 1937 , in en.wikipedia.org .
  9. ^ Hodges 1983, p. 152 , in en.wikipedia.org .
  10. ^ Cora Diamond (ed.), Wittgenstein's Lectures on the Foundations of Mathematics, University of Chicago Press, 1976 , in en.wikipedia.org .
  11. ^ Hodges 1983, pp. 153?154 , in en.wikipedia.org .
  12. ^ J.Resh, L'uovo di Archimede .
  13. EN) The Independent: The Turing enigma: Campaigners demand pardon for mathematics genius , in independent.co.uk .
  14. Turing 1937 , in en.wikipedia.org .
  15. ^ Al momento dell'invasione della Polonia da parte delle truppe del Terzo Reich, le "bombe" di Marian Rejewski furono inviate nel Regno Unito, ove si trasferi lo stesso Rejewski .
  16. ^ Simon Singh, Codici & Segreti, pagg. 249-250 .
  17. ^ L'insieme delle informazioni raccolte era denominato Ultra .
  18. ^ Simon Singh, Codici & Segreti, pag. 190 .
  19. Turing, Alan M. (14 August 1952). "The Chemical Basis of Morphogenesis". Philosophical Transactions of the Royal Society of London B. 237 (641). pp. 37?72. Bibcode:1952RSPTB.237...37T. doi:10.1098/rstb.1952.0012. .