Украина Укра?на
?р?г?й ырыата :  Ще не вмерла Укра?ни    ( Украинныы )
Киин куората (уонна саамай улахан куорат)		Киев ( Ки?в ) 50°27′N, 30°30′E
Ил тыла		Украин тыла
Олохтоохтор ааттара		Украиннар
Дьаhалтата		Semi-presidential unitary state
-	Президент	Зеленскай Володимир Александрович
-	Премьер миниистир	Шмыгаль Денис Анатольевич
-	Speaker of the Parliament	Разумков Дмитрий Александрович
Independence		from the Soviet Union
-	Declared	August 24, 1991
-	Referendum	December 1, 1991
-	Finalized	December 26, 1991
Иэнэ
-	Б?т?н	603,628 km²  ( 44th ) 233,090  sq mi
-	Уу  ( % )	7%
Олохтоохторо
-	2008 estimate	46,372,700 ( 27th )
-	2001 census	48,457,102
-	Олохтоох чи?э	77/km² ( 115th ) 199/sq mi
БИО  ( АКП )		2007 estimate
-	Total	$321.874 billion [1]  ( 29th )
-	Per capita	$6,968 [1] (IMF) ( 83rd )
БИО (номинал)		2007 estimate
-	Total	$141.644 billion [1]  ( 45th )
-	Per capita	$3,066 [1] (IMF) ( 88th )
Дьини  (2006)		31
КСИ  (2005)		▲ 0.788 ( medium ) ( 76th )
Валюта		Гривня ( UAH )
Кэм зоната		EET ( UTC +2)
-	Сайы??ы кэм	EEST  ( UTC +3)
Ил домен		.ua
Телефон кода		+380

Украина ( укр . Укра?на , /ukr??jin?/), Украйиина диэн Илин Эуропа дойдута. Кирбиилэhэр Арассыыйалыын илин, Беларусьтуун хоту, Польшалыын , Словакиялыын уонна Мадьаар Сириниин ар?аа, Румыниялыын уонна Молдовалыын со?уруулуу-ар?аа, Хара бай?аллыын уонна Азов бай?алыныын со?уруу. Киев дойду киин уонна ордук улахан куората.

Украина унитар ил , 24 уобаластаах, биир автономиялаах республикалаах ( Кырыым ) уонна икки анал суолталаах куораттаах: Киев уонна Севастополь . Украина ил тутулунан республика . Олохтоохторун ахсаана 46,4 млн киhи (олортон 77,8% украиннар ).

Административнай т??этии [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

2021 сыл тохсунньу 1 к?н?нээ?и туругунан Украина?а 24 уобалас, 1 автономнай республика ( Кырыым ), 136 оройуон уонна 2 ураты суолталаах куорат ( Киев уонна Севастополь ) бааллар).

Экономиката [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

Украина-сайдыылаах научнай уонна промышленнай базалаах судаарыстыба, аан дойдутаа?ы эргиэн тэрилтэтин чилиэнэ (ыам ыйын 16 к?н?ттэн 2008 с.). 2014 сыллаахха the Ecoomistist The Economist та?аарыыга дойду биир бастакы пятеркатыттан биирдэстэрэ. ^[2]

Украина аан дойду рейтинигэр 64 миэстэ буолбута, 2020 с.аан дойду баана буолар ^[3] . Украина аан дойду нолуоктуур систематын рейтинигэр 107 миэстэни ылар. Аан дойдутаа?ы баан дааннайдарынан Украина?а 28 нолуок, олортон биирдэстэрэ-барыс нолуога, 24 ? хамнаска нолуок. Нолуок уопсай ставката 54,9 % ^{[4] [5]} .

Украина 10 пуу??а айанныыр уонна туризм эйгэтигэр конкуренна?ар кыахтаах рейти??э (78 миэстэ?э диэри) та?ыста.

Советскай кэм?э Украина экономиката Сэбиэскэй Союзка уонна дьо?ун промышленнай уонна тыа ха?аайыстыбатын компонена дойду экономикатыгар улахан кээмэйинэн буолбута. Сэбиэскэй система ы?ыллыа?ыттан ырыынак экэниэмикэтин былааныттан ырыынак экэниэмикэтэ к?сп?тэ. К???р?? проце?а нэ?илиэнньэ ?г?с ара?атыгар, оттон ?п- харчы кирэдьиит политиката 1990 сылтан инфляция ??н??т?н гиперинфляционнай та?ым?а диэри улаатыннарбыта. 1993 сыллаахха Украина биир халандаар сыл устата инфляция ?рд?нэн аан дойду рекордун тиийбитэ ^[6] . Са?а валюта, сиэллээх, 1996 с. сыаналара туруктаммыттара.

Дойду структурнай реформалары олоххо киллэриигэ бытааннык хамсаата. Правительство тутулуга суох буолуутун ч?л?гэр т??эрэр правовой база тэрилиннэ, ол да буоллар, Правительство?а реформаларга туруктаах буолуу киэ?ник тар?анна уонна нэ?илиэнньэ ?г?с государственнай тэрилтэлэр приватизациялаа?ын проце?ыттан босхолоннулар.

1999 сыллаахха ВВП 40 %- тан 1991 сыллаахха диэри т?стэ ^[7] , ол гынан баран 2000 сыл са?атыгар экономика к??стээх ??н??т?н к?рд?рб?тэ-5- тэн 10 %- ?а диэри ?рдээбитэ ? бырамыысыланнас о?орон та?аарыы сылга 10% улаатта ^[8] . Украина 2008 с. экономическай кризистэн улаханнык эмсэ?элээбитэ уонна сэтинньи ыйга МВФ- га дойдуга $16,5 млрд долларга саппаас кредити би?ирээбитэ ^[9] .

Культура [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

Украина култууратын биллиилээх чинчийээччи И. Огенко Украина т?р?т култуурата аан дойду а?ыллыа?ыттан, ксенофобия суо?а (атын ки?и куттанара) уонна гуманизм суо?а бэлиэтэммитэ. "Уруулуу ?лэ≫ (хобордооххо) уонна самопознание?а, этэ??э олоруу, олох наадыйыытын хааччахтаа?ын, духовнай Надежда материальнай- вот тогда и рецептэрин ордорор, ону аа?ан атын омук санаатын тар?атар, пропагандалыыр к???л.

Культура сайдыытын тутаах историческай т???мэ?э христианство Х? ?йэ?э ылыллыыта буолла. Кэлин национальнай культура ??скээн, элита оруола биллэ а?ыйаабыта. Бу Украина уустук историческай суолунан, национальнай государство суох ?р кэм устата бы?аарыллар. Чуолаан, феодал- Боярскай католическай уонна Польша культуратын билэргэ, XVIII ?йэ б?т??т?гэр казактар чыпчааллара руссификацияламмыт буоланнар, Украинскай общество толору национальнай элитата суох сайдыбыта.

Украина култууратын устуоруйалара былыргы норуот ?гэстэригэр уонна ?гэстэригэр, олохторун- дьа?ахтарын тыа сиригэр ?кс?гэр оло?ураллар. XIX- XX ?йэ индустриализациятыттан, олох- дьа?ах уларыйыытыттан, образовай чаа?а Украина нэ?илиэнньэтин≫ силис тардан " уонна ?гэскэ кубулуйбут.

Украинскай култуура да, Украина искусствота Русь искусствотыттан бэйэтин истоктарын ылан, устуоруйатын тухары Руслан Европа да, кэлин да, Россия тендердэрин да бы?ыытынан сайдан барбыта. Аныгы искусство сайдыыта Украина култуура уонна туризм министерствотыгар баар кэккэ государственнай учреждениелары, концертнай тэрилтэлэри, айар союзтары уонна ??рэх тэрилтэлэрин ?лэлэрин- хамнастарын кытта ситимнээх.

Уус- уран литература Си?илии: Украина литературата Украина сиригэр- уотугар бастакы литературнай пааматынньыктар Киев нуучча кэлиитин са?ана кэлэллэр уонна Русь со?отох официальнай тылынан суруллубуттара. Бастакытынан, "ааспыт сыллар сэ?эннэрэ ≪уонна≫Игорев ту?унан тыл"героическай сэ?энэ аа?ыллар.

Былыргы суруктарга суруллубут бастакы кинигэлэри учуонайдар ХVI ?йэлэргэ биэрэллэр. Ол курдук, XVII в. "лексисъ тылдьытын халыыптаах Лексисъ" диэн суруллубута, ол курдук былыргы тылга туттулла сылдьар. Саха тылын у?улуччулаах пааматынньыга 1556-1561 ПП. XV- XVIII ?йэлэргэ Латинскай тылынан литература о?о?уллар.

К?нн?к Уурастыырап тыыннаах Украина тылынан суруллубут ≪Энеида≫ поэмата тосту уларыйбыта. Мантан кэлин Украина тылын сайдыыта са?аланар, ол курдук кэлин Тарас Шевченко, Леся Украинка, Иван Франко уо. д. А. Ол эрээри Украина литературатын сайдыытын харгыстыыр боччумнаах харгыстарынан Россия былаа?а буолар, чуолаан Валуевскай циркуляра 1863 сыллаахха Украинскай тылынан кинигэлэри та?аарары боббута.

Иван Котляревский (1769?1838)	Тарас Шевченко (1814?1861)	Степан Руданский (1834?1873)	Иван Франко (1856?1916)	Леся Украинка (1871?1913)

Трагическай этэ ХХ ?йэ ?г?с Украинскай литератураларын дьыл?алара, чуолаан маассабай репрессивнай дьа?алларга советская власть Валерьянь Пидмогильная , [[Евгений Михайлович|Григорий Михайлович/Григорий Косынка] и 1970-х сыллардаахха кэлэ сылдьыбыта ([[[]] ([Васильев стус]). Маны сэргэ Украина поэттарын кэккэлэригэр ы?ырыы булбуттара соцреалистической хайысхе П. Тичина М. Рыльский ).

Били??и Украина?а поэттар уонна суруйааччылар т?мс?б?ттэрэ Украина Суруйааччыларын сою?а . Са?а генерация ? Юрий Андрухович Сергей Жадан [[Александр иранец], Юрий Издик Оксана Забужко [Игорь Павлюк] уо. Д.А.

Бы?аарыылар [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]