| L-Ewwel Gwerra Dinjija
|
Skont l-arlo?? minn fuq: Trun?ieri fuq il-Front tal-Punent; Tank Mark IV jaqsam trun?iera; Il-frajgata HMS
Irresistible
qiegħda tegħreq wara li laqtet mina fil-Battalja tad-Dardanelles; Suldati bil-
Vickers machine gun
libsin il-maskri tal-gas; Biplani ?ermani?i Albatros D.III.
|
| Data
|
28 ta' Lulju 1914 ? 11 ta' Novembru 1918 (Armistizju)
Trattat ta' Versailles iffirmat 28 ta' ?unju 1919
|
| Post
|
L-Ewropa, l-Afrika, il-Lvant Nofsani, il-G?ejjer Pa?ifi?i, i?-?ina u mal-kosta tal-Amerika ta' Fuq u ta' Isfel
|
| Ri?ultat
|
Rebħa mill-Alleati
- It-tmiem tal-imperu ?ermani?, Russu, Ottoman, u Awstro-Ungeri?
- Il-formazzjoni ta' pajji?i ?odda fl-Ewropa u l-Lvant Nofsani
- I-trasferiment tal-kolonji ?ermani?i u tar-re?juni tal-Imperu Ottoman lil potenzi oħra
- It-twaqqif tas-So?jeta tan-Nazzjonijiet. (i?jed...)
|
|
| Belli?eranti
|
Il-Potenzi Alleati
(tal-
Entente
)
 Franza
 L-Imperu Brittaniku
 Ir-Russja
(1914?17)
 L-Istati Uniti
(1917?18)
 Ir-Rumanija
(1916?18)
 L-Imperu tal-?appun
 Is-Serbja
 Il-Bel?ju
 Il-Gre?ja
(1917?18)
 Il-Portugall
(1916?18)
 Montenegro
(1914?16)
u oħrajn
|
Potenzi ?entrali
Mudell:Dati pajji? Imperu ?ermanja
L-Imperu ?ermani?
 Awstrija-Ungerija
 L-Imperu Ottoman
 Il-Bulgarija
(1915?18)
|
| Kmandanti
|
Mexxejja u kmandanti
Raymond Poincare
Georges Clemenceau
Ferdinand Foch
H. H. Asquith
David Lloyd George
Douglas Haig
Nicholas II
Nicholas Nikolaevich
 Antonio Salandra
Vittorio Orlando
Luigi Cadorna
Woodrow Wilson
John J. Pershing
 Emperor Taish?
u oħrajn
|
Mexxejja u kmandanti
 Wilhelm II
Paul von Hindenburg
Erich Ludendorff
Franz Joseph I
Karl I
Conrad von Hotzendorf
 Mehmed V
Enver Pasha
Mustafa Kemal Ataturk
Ferdinand I
Nikola Zhekov
u oħrajn
|
| Saħħa
|
| Entente
[1]
12,000,000
8,841,541
[2]
[3]
8,660,000
[4]
5,093,140
 4,743,826
1,234,000
800,000
707,343
380,000
250,000
200,000
50,000
Total: 42,959,850
|
Potenzi ?entrali
[1]
13,250,000
7,800,000
2,998,321
1,200,000
Total: 25,248,321
|
| Korruti
|
Militari mejtin:
5,525,000
Militari feruti:
12,831,500
Militari neqsin:
4,121,000
Total:
22,477,500
|
Militari mejtin:
4,386,000
Militari feruti:
8,388,000
Militari neqsin:
3,629,000
Total:
16,403,000
|
L-Ewwel Gwerra Dinjija
kienet gwerra bejn ħafna pajji?i; għalhekk tissejjaħ gwerra "dinjija". Bdiet fl-1914 u intemmet fl-1918.
[5]
Qabel ma bdiet
it-Tieni Gwerra Dinjija
fl-1939, l-Ewwel Gwerra Dinjija (l-EGD) kienu jsejħulha
Il-Gwerra l-Kbira
jew
Il-Gwerra Dinjija
. 135 pajji? ħadu sehem fl-EGD u 'l fuq minn 15-il miljun ruħ mietu f'din il-gwerra.
[6]
Il-potenzi involuti ??ieldu l-EGD mal-parti l-kbira tal-kontinent tal-
Ewropa
. Il-?lied sar fuq ħafna frontijiet differenti. Il-parti l-kbira tal-?lied bejn il-
?ermanja
u l-Alleati sar fuq il-Front tal-Punent. Sistema ta' trun?ieri kienet timmarka l-post ta' dan il-front u bejn it-trun?ieri kien hemm kuritur ta' "Art ta' Ħadd" (terra nemo).
[7]
Il-parti l-kbira tal-?lied li sar fuq dan il-front kien mit-trun?ieri.
Il-front tal-Lvant kien fl-Ewropa ?entrali u tal-Lvant u kien wieħed mill-postijiet prin?ipali fejn sar il-?lied tal-EGD. Il-?lied fuq il-front tal-Lvant ma kienx mit-trun?ieri imma kien jiddependi minn linji ta' suldati lesti li ji??ieldu l-għadu. Fost il-frontijiet l-oħra fejn kien hemm ħafna ?lied hemm il-Front tal-Lvant Nofsani u l-Front Taljan. Kien hemm il-?lied ukoll fl-Africk, i?-?ina kif ukoll fuq il-baħar u fl-ajru.
Il-gwerra intemmet bil-firma ta' ħafna trattati differenti, l-i?jed wieħed importanti fosthom it-
Trattat ta' Versailles
.
L-EGD kienet l-ewwel gwerra li fiha ntu?aw bħala armi komuni, it-tankijiet, l-ajruplani, is-sottomarini u l-U-Boten.
Fit-28 ta' ?unju 1914, Gavrilo Princip, student Serb Bo?njan u membru ta'
Bo?nja ?agħ?ugħa
assassina l-eredi għat-tron Awstro-Ungeri?, l-
Ar?iduka Franz Ferdinand tal-Awstrija
f'
Sarajevo
, fil-Bo?nja.
[8]
Dan l-assassinju beda xahar ta' manuvri diplomati?i bejn l-Austria-Ungerija, il-?ermanja, ir-Russja, Franza u l-Gran Brittanja li jgħidulu l-kri?i ta' Lulju. Bl-għan li fl-aħħar il-Bo?nja teħles mill-indħil miss-Serbi, l-oraganizzazzjoni
L-Id Sewda
kienet forniet lil Princip u l-grupp tiegħu bil-bombi u pistoli, ħarr?ithom u għenithom jaqsmu l-fruntiera. L-Awstrija?i kellhom ra?un jaħsbu li l-uffi?jali Serbi kienu imdaħħlin.
[9]
L-Awstrija-Ungerija tat lis-Serbja l-Ultimatum ta' Lulju, lista ta' għaxar domandi magħmulin apposta biex ma jkunux a??ettabbli għas-Serbja u hekk jipprovokaw gwerra mas-Serbja.
[10]
Meta s-Serbja qablet ma tmienja biss mill-għaxar domandi, l-Awstrija-Ungerija ddikjarat gwerra fit-28 ta' Lulju 1914.
L-Imperu Russu ma riedx iħalli l-Awstrija-Ungerija ttelliflu l-influwenza li kellu fil-Balkani u biex jgħin is-Serbi kienu ilhom proteges tiegħu, l-għada ordna mobilizzazzjoni parzjali. L-Imperu ?ermani? immobilizza fit-30 ta' Lulju, lest li jħaddem il-"Pjan Schlieffen", fejn kellu jagħmel inva?joni malajr u massiva ta' Franza biex ixxejjen l-armata Fran?i?a imbagħad idur lejn il-Lvant kontra r-Russja. Il-kabinett Fran?i? għall-ewwel waqfilha l-pressa militari biex jibda jimmobilizza minnufih, u ordna t-truppi biex jirtiraw 10 km 'l ?ewwa mill-fruntiera biex jevitaw kull in?ident. Franza mmobilizat fil-għaxija tat-2 ta' Awwissu, meta l-?ermanja invadiet il-Bel?ju u attakkat it-truppi Fran?i?i. Fl-istess jum il-?ermanja ddikjarat gwerra fuq ir-Russja.
[11]
Il-Gran Brittanja ddikjarat gwerra fuq il-?ermanja fl-4 ta' Awwissu 1914, wara li r?eviet "twe?iba insoddisfa?enti" għall-ultimatum tagħha li l-Bel?ju għandu jibqa' newtrali.
[12]
Il-?ermanja kienet ħabiba mal-Awstrija-Ungerija u r-Russja kienet ħabiba mas-Serbja. Il-gvern ?ermani? kien inkwitat li billi l-Awstrija-Ungerija kienet attakkat lis-Serbja, ir-Russja kienet ħa tattakka 'l-Awstrija-Ungerija biex tgħin is-Serbja. Għalhekk, il-?ermanja ħasset li kellha tgħin l-Awstrija-Ungerija billi tattakka lir-Russja l-ewwel, qabel tkun tista' tattakka 'l-Awstrija-Ungerija. Il-problema kienet li r-Russja kienet ukoll ħabiba ma' Franza, u l-?ermani?i ħasbu li forsi Franza ħa tattakkahom biex tgħin ir-Russja. Allura l-?ermai?i dde?idew li kienu jistgħu jirbħu l-gwerra jekk jattakkaw lil Franza malajr l-ewwel. Setgħu jimmobbilizzaw malajr ħafna. Kelhom lista lesta tan-nies li kellhom jidħlu fil-militar, fejn kellhom imorru u l-ħinijiet ta' kull ferrovija li kellha toħodhom fejn kellhom ji??ieldu. Franza kienet qiegħda tagħmel l-istess imma ma setgħetx tagħmel hekk daqshekk malajr. Il-?ermani?i ħasbu li jekk jattakkaw lil Franza setgħu joħor?uha mill-gwerra qabel ma setgħet tattakkahom ir-Russja.
Ir-Russja kellha armata kbira, imma l-?ermanja ħasbet li din ħa tieħu sitt ?imgħat biex timmobbilizza u ħa tieħu ħafna ?mien qabel ma tattakka l-Potenzi ?entrali. Dan ma kienx minnu, għaliex l-Armata Russa immobbilizzat f'sitt ijiem. Barra minn hekk, ir-Russi daħlu sewwa ?ol-Awstrija.
Il-
Gran Brittanja
kienet alleata mal-Bel?ju. Hi wkoll malajr daħlet fil-gwerra. Fl-4 ta' Awwiisu 1914, iddikjarat gwerra kontra l-?ermanja meta l-?ermanja attakkat lill-Bel?ju biex tieħu Pari?i qabel ma setgħu jagħmlu hekk ir-Russji u jiftħu front ?did kontra l-?ermanja. Il-Brittanja kellha l-kbar imperu għax kienet taħkem kwart mid-dinja kollha, u kienet tib?a' li l-?ermanja ħa tieħu l-kolonji tagħha u ta' Franza u ssir l-aqwa u l-ikbar imperu fid-dinja. Il-Brittanja kienet inkwitata fuq it-tkabbir fil-qawwa militari tal-?ermanja billi din kienet qiegħda tkabbar l-armata tagħha biex issir l-ikbar waħda fid-dinja. L-armata tal-Brittanja ma kinitx kbira ħafna imma kienet i?jed professjonista mqabbla mal-armati l-kbar bħal tal-?ermanja u tar-Russja. Il-Brittanja kellha l-ikbar u l-aħjar forza navali fid-dinja u ħasbet li kienet bi??ejjed biex i??omm forzi navali oħra milli jattakkawa. Imma issa l-?ermanja kienet qiegħda tibni forza naval kbira wkoll. Il-?ermanja kienet qiegħda tibni ħafna bastimenti malajr u ??id in-nies fl-armata tagħha u kienet ħa ssir qawwija daqs il-Brittanja.
It-
Turkija
daħlet fil-gwerra għax kienet tilfet il-parti l-kbira tal-imperu qabel il-gwerra u riedet toħodha lura mill-Brittanja u
Franza
. Is-Serbja, li darba kienet kolonja Ottomana kienet di?a saret indipendenti qabel il-gwerra. Meta l-Awstrija bdiet gwerra mas-Serbja, it-Turkija ma damitx ma iddikjarat gwerra.
Il-
Gre?ja
daħlet fil-gwerra għax il-mexxejja tagħha kienu jappo??jaw il-kaw?a tal-Alleati. Il-Gre?ja u s-Serbja kienu ħadu l-ħelsien, imma ħafna Griegi kienu għadhom joqogħdu f'artijiet li darba kienu Griegi imma issa kienu Torok. Il-Griegi riedu jer?għu jieħdu f'idejhom l-art lejn it-tramuntana li kienet taħt il-ħakma Bulgara jew Torka u allura ddikjaraw gwerra.
Ftit wara kien hemm battalja bejn it-Torok u l-Griegi. It-Torok qatlu l-parti l-kbira tal-armata Griega u l-Griegi ippruvaw jinvadu t-Turkija għal darba oħra. Bdiet gwerra oħra minħabba spulu?joni ta' bomba li l-Griegi kienu po??ew fuq tren. It-Torok imbuttaw 'il-Griegi lura fit-territorju tagħhom u minn dak i?-?mien il-Gre?ja qatt ma ddikjarat gwerra.
Il-
Bulgarija
, li bħal Gre?ja u s-Serbja kienet taħt it-Turkija qabel, meta kisbet il-ħelsien ħadet ħafna aer Torka. Imma meta l-Bulgari għamlu hekk ftit qabel il-gwerra, is-serbi u l-Griegi ħassew li ħafna minn din l-art kienet Griega jew Serba u allura jmisshom ħaduha huma. Dawn imbagħad ħadu xi artijiet lura minn għand il-Bulgari u għalhekk għamlu ħbieb mat-Turkija. Iddikjaraw gwerra kontra s-Serbja u l-Gre?ja, imma dawn tal-aħħar rebħu.
Ir-
Rumanija
kienet newtrali sal-1916, meta taħt il-pressjoni mill-Alleati kellha tidħol fil-gwerra.
Suldati Brittani?i fi trun?iera maqbuda mill-?ermani?i
Il-parti l-kbira tan-nies ħasbu li l-gwerra mhux ħa ddumm. Ħasbu li l-armati kienu ħa jattakkaw 'il xulxin malajr u waħda telgħeb lill-oħra mingħajr telf kbir ta' nies. Ħasbu li l-gwerra kienet xi ħa?a għas-suldati qalbiena - qatt ma basru kif kienet ħa tkun il-gwerra fir-realta. Ko?? nies biss bħal
Lord Kitchener
qalu li l-gwerra ħa tieħu ħafna ?mien.
Il-?enrali ?ermani?i kienu dde?idew li l-aħjar mod biex jegħlbu 'l Franza kien li jgħaddu mill-Bel?ju skont il-
Pjan ta' Schlieffen
. Dan kien ħolqu l-Kap tal-Istat Ma??ur, Alfred von Schlieffen. Imbagħad kienu jistgħu jattakkaw l-armata Fran?i?a mit-tramuntana u n-nofsinhar fl-istess ħin. L-armata ?ermani?a daħlet il-Bel?ju fl-4 ta' Awwissu. Dakinhar stess il-
Gran Brittanja
bdiet gwerra kontra l-?ermanja billi l-Briitanja kienet alleata tal-Bel?ju. Il-Brittani1i kienu qalu minn xi snin qabel, fl-1839, li qatt ma kienu ħa jħallu lill xi ħadd jikkontrolla l-Bel?ju, u ?ammew kelmthom.
Meta l-?ermani?i waslu fil-belt Bel?jana ta'
Liege
, il-Bel?jani i??ieldu b'qawwa kbira biex ma jħalluhomx jidħlu fil-belt. Il-?ermani?i fl-aħħar irnexxielhom ike??u l-Bel?jani mill-belt, imma ħadu i?jed ?mien milli kienu ppjanaw il-?enerali ?ermani?i.
Imbagħad il-?ermani?i attakkaw in-naħa tat-tramuntana tal-armata Fran?i?a. Il-Fran?i?i u l-Brittani?i tellgħu is-suldati tagħhom 'l fuq biex ji??ieldu mal-?ermani?i. Setgħu jagħmlu hekk għax il-Bel?jani kienu tant damu ji??ieldu f'Liege. Imma l-?ermani?i imbuttaw il-Fran?i?i lura lejn il-fruntieri tagħhom u l-Brittani?i ?ammew 'il ?ermani?i 'l wara f'Mons, imma wara huma wkoll waqgħu lura biex jingħaqdu mal-armata Fran?i?a li kienet qiegħda tirtira, sakemm waqfu ħdejn ix-xmara Marne. Dan ir-rebħa tal-Fran?i?i u l-Brittani?i kontra l-?ermani?i jsejħulha
Il-Miraklu tal-Marne
.
In-numru ta' nies li mietu fil-?lied mit-trun?ieri ma jitwemminx. L-armi ?odda bħall-
machine-gun
u artillerija li twassal fit-tul kienu inkredibbilment effettivi fil-qtiel tas-suldati meta jattakaw f'daqqa, tatika li intwirtet mill-?werer ta' qabel. Is-suldati ta?-?ew? naħat qabdu l-pali u bdew iħaffru għax ma ridux jintlaqtu u jmutu. Il-ħofor bdew jingħaqdu f'trun?ieri biex fl-aħħar dawn kienu jwasslu mill-
I?vizzera
sal-Baħar tat-Tramuntana. Quddiem it-trun?ieri kien ikun hemm il-fildiferru mxewwek li jqatta' lil kull min jipprova jgħaddi minn fuqu, u mini li jisplodu u jtajru 'l kull min jipprova jaqsam l-"art ta' ħadd (terra nemo)" li kienet bejn it-trun?ieri. Il-gass velenu? kien arma importanti oħra li kienu ju?aw.
Fil-lvant, ir-Russi attakkaw il-?ermani?i. Ir-Russi imbuttaw 'il-?ermani?i lura, imma mbagħad il-?ermani?i għelbuhom fil-Battalja ta' Tannenberg.
Il-
Machine guns
u l-artillerija li twassal fit-tul
[
immodifika
|
immodifika s-sors
]
Minħabba l-
machine guns
, l-artillerija li twassal fit-tul, it-trun?ieri u l-mini l-attakki kienu diffi?li. Il-?enerali kienu mdorrijin ji??ieldu l-gwerer mingħajrhom, u allura ordnaw l-armati tagħhom biex jattakkaw bl-istil antik fejn is-suldati kienu jimmar?jaw f'ringieli u hekk iħallu l-għadu jisparalhom fa?ilment. Fil-
Battalja tas-Somme
fl-1916 60,000 suldat Brittaniku mietu fl-istess jum. Kien wieħed mill-jiem l-i?jed imdemma fl-istorja tal-armata Brittanika.
Il-Brittani?i kienu jikkomunikaw mas-suldati sħabhom permezz tas-sfafar. Allura qabel attakk tal-artillerija fuq it-trun?ieri ?ermani?i kienu jsaffru. Pero l-?ermani?i indunaw b'din it-tattika wara ftit u allura wara l-attakk meta is-suldati Brittani?i kienu joħor?u biex joqtlu s-suldati ?ermani?i li jkunu baqgħu ħajjin, il-?ermani?i kienu jkunu lesti għalihom bil-
machine guns
, għaliex kienu jkunu jafu li kienu ?ejjin.
L-ewwel ħa?a li rekluta ?did kien jinnota fi triqtu lejn il-Front kienet ir-riħa, i?sma jintnu f'oqbra baxxi, ir?iel li kienu ilhom ma jinħaslu għal ?imgħat sħaħ għax ma kienx hemm fejn, fosos tal-ħmie? imfawrin, gri?ol jew klorur tal-?ir u?ati kontra t-theddida kostanti mill-mard u l-infezzjoni, kordit, ir-riħa persistenti tal-gass velenu?, xkejjer tar-ramel jintnu, tajn qiegħed, duħħan tas-sigaretti u t-tisjir tal-ikel. Għalkemm għal rekluta ?did dawn kienu rwejjaħ li jqallgħulu l-istonku, ma kienx idum ma jidrahom u wara ftit kien hu stess isir parti minnhom bir-riħa ta' ?ismu.
It-trun?ieri ta' fuq il-front is-soltu kienu jkunu fondi xi ?ew? metri u wisgħin xi 1.8 metru. Il-parti ta' quddiem kienu jsejħulha l-
parapet
u l-parti ta' wara l-
parados
. Il-metru ta' fuq tal-
parapet
u tal-
parados
kien ikun mibni minn linja wisgħa ta' xkejjer tar-ramel biex tassorbi l-bulits u l-bi??iet tal-bombi.
Fit-trun?ieri bħal dawn ma kontx tista' tilħaq biex tara barra, allura kien ikun tar?a xi metru għolja. It-trun?ieri ma kinux imħaffrin f'linji dritti. Inkella jekk is-suldati tal-għadu jidħlulek fit-trun?ieri, ikunu jistgħu jisparaw dritt mal-linja.
L-art tat-trun?ieri kien ikollha passa?? tal-injam. Is-suldati kienu jħaffru xelters biex jiskennu fihom mit-temp u l-isparar mill-għadu,
It-trun?ieri ta' quddiem kienu jkun protetti mill-fildiferru mxewwek u postijet għall-
machine guns
. Kien ikun hemm trun?ieri qosra jsejħulhom
saps
mit-trun?ieri ta' quddiem għall-Art ta' Ħadd. It-tarf tas-
sap
kien joħro? xi 30 metru 'l barra mill-linja ta' quddiem u kien jintu?a biex is-suldati jissemgħu x'inhu ji?ri.
Wara l-linja ta' quddiem kien ikun hemm trun?ieri oħra għar-ri?ervi u għall-għajnuna. It-tliet linji tat-trun?ieri flimkien kienu wisgħin bejn 200 u 300 metru. Kien hemm ukoll trun?ieri ta' komunikazzjoni f'direzzjoni inklinata mal-linji ta' quddiem u dawn kienu jservu għat-trasport tan-nies, apparat u ikel.
L-ajruplani bdew jintu?aw estensivament fl-EGD. L-ajruplani ma tantx kienu jintu?aw għall-?lied qabel l-EGD. Kienet l-ewwel gwerra li fiha ntu?aw bħala armi tal-gwerra. L-ajruplani bdew jintu?aw biex jieħdu fotografiji tal-art f'idejn l-għadu. Imma lejn l-aħħar tal-gwerra kienu qegħdin jintu?aw bħala parti importanti mill-pjan tal-attakk. L-EGD wriet li l-ajruplani kienu arma li tista' tintu?a fil-gwerra.
L-ajruplani fl-EGD kienu magħmulin mill-injam u l-kanvas u ma kinux iservu għal ?mien twil. Ma kinux jistgħu itiru b'velo?ita kbira fil-bidu tal-gwerra. Setgħu itiru b'velo?ita ta' xi 116 kilometru fis-siegħa u fl-aħħar tal-gwerra il-velo?ita telgħet sa xi 222 kilometru fis-siegħa. L-armi tal-isparar tqiegħedu fuq l-ajruplani għall-ewwel darba matul il-gwerra. Il-piloti kienu ju?awhom biex jisparaw fuq l-ajruplani tal-għadu. Kien hemm pilota li u?a pjan?i rqaq tal-metall biex jipprote?i l-ajruplan tiegħu u mbagħad il-piloti l-oħra bdew jagħmlu l-istess. Il-piloti bdew imbagħad jarmaw l-ajruplani bil-
machine guns
u dawn għamel il-?lied bejn l-ajruplani ħafna i?jed diffi?li u perikulu?.
Il-?ermani?i dde?idew li ju?aw il-vapuri ta' taħt l-ilma. Dawn semmewhom
unterseebooten
(vapuri ta' taħt il-baħar) jew
U-booten
fil-qosor. L-
U-booten
attakkaw il-vapur tal-passi??ieri Amerikan
Lusitania
li kien qiegħed jieħu nies ?ivili lejn l-Ingilterra. Il-?ermani?i dehrilhom li l-Amerikani kienu qegħdin jgħinu l-Gran Brittania u ma kinux veru newtrali. Imma ħafna nies Amerikani u Brittani?i li ma kellhomx x'jaqsmu mal-militar mietu f'dan l-attakk.
Barra minn hekk il-?ermanja bagħtet telegramma kodifikata lill-
Amerika ?entrali
fejn issu??eritilha li ?-?ew? pajji?i għandhom jaħdmu flimkien biex jattakkaw l-Istati Uniti. Din in-nota jsejħula it-Telegramma ta' Zimmerman għax dak li bagħatha kien jismu Arthur Zimmerman. Fit-telegramma l-?ermani?i offrew xi artijiet li l-
Istati Uniti
kienu ħadu fil-gwerer ta' qabel. Xi spija mir-
Renju Unit
saru jafu b'din in-nota u għarrfu lill-
Istati Uniti
. L-Amerikani rrabjaw u ħafna dehrilhom li pajji?hom għandu jidħol fil-gwerra biex jikkastiga 'il-?ermanja. In parti minħabba dan fis-6 ta' April 1917, l-
Istati Uniti
ddikjaraw gwerra fuq il-?ermanja u daħlu mal-Alleati.
Fl-1917, kien hemm rivoluzzjoni fir-Russja. Iz-Zar kellu jabdika u jħalli l-poter f'idejn il-poplu. Għall-ewwel ħafna ħasbu li Russja ħa ti??ieled i?jed bil-ħerqa issa li ma kienx hemm Zar. Imma r-Russi kienu xebgħu mill-gwerra għax ma kellhomx ikel u arma bi??ejjed u toroq tajbin bi??ejjed biex jissuplixxu l-armata tagħhom. Il-gwerra kienet qiegħda timponi pi? kbir wisq u kien hemm ħafna faqar u ?uħ. Allura bdew jobogħdu 'l-gvern il-?did għax ma ridx iwaqqaf il-gwerra.
Imbagħad, kien hemm ir-
Rivoluzzjoni ta' Ottubru
. Kien hemm ?lieda bejn ?ew? fazzjonijiet biex jieħdu l-ħakma tar-Russja f'idejhom. Il-
Menxeviki
tilfu kontra l-
Bolxeviki
li kienu i?jed radikali. Il-mexxej tal-Bolxeviki kien
Vladimir Lenin
(1870-1924) li kien komunist u jsegwi l-ideat ta'
Karl Marx
. Il-gvern il-?did ftihem mal-?ermani?i u ffirma trattat ta' pa?i li jgħidulu t-trattat ta' Brest-Litvosk mal-Qawwiet ?entrali f'Marzu tal-1918 fil-belt ta' Brest Litovsk. Ir-Russi ul-?ermanii waqqfu ji??ieldu u l-?ermanii ħadu ħafna art fl-Ewropa tal-Lvant u l-baħar Baltiku.
Mappa tal-Ewropa qabel u wara l-gwerra
Wra l-gwerra, il-?ermanii kellho jiffirmaw it-
Trattat ta' Versailles
. Il-?ermanja kellha tħallas 66 miljun dollaru f'riparazzjonijiet. Kellhom jammettu r-responsabbilta għall-gwerra. Damu jħallu d-dejn sal-4 ta' Ottubru 2010. Partimit-trattat qalet li l-pajjii tad-dinja għandhom jingħaqdu f'organizzazzjoni internazzjonali biex iwaqqfu l-gwerer. L-organizzazzjoni kien jisimha s-
So?jeta tan-Nazzjonijiet
. Is-senat tal-Istati Uniti ma qabilx magħha, allavolja kienet l-idea tal-presient tal-Istati Uniti u l-Istati Uniti qatt ma saru memru tagħha.
- World War 1 Letters
Kollezzjoni ta' ittri mill-EWD
- [1]
Storja tal-EGD bl-istampi
- [2]
Il-patrimonja tal-Gwerra l-Kbira, Il-Pajji?i l-Baxxi