Sainan' i Torkia
Sarin-tanin' i Torkia (amin' ny
teny frantsay
)
Toerana misy an' i Torkia (amin' ny
teny tiorka
)
I
Torkia
, na
Repoblika Tiorka
, dia firenena iray eo amin' ny tapany andrefana (ao
Atsinanana Akaiky
) amin' i
Azia Andrefana
. I
Ankara
no renivohiny. Manana velarana mirefy 783 356 km
2
izy ary misy mponina miisa 84 681 000 tamin' ny taona 2022. Misy ampahany amin’ ny tanin’ ity firenena ity ao amin’ ny ilany atsinanana amin’ i
Eoropa
: voazaran’ ny
Andilan-dranomasin' i Bosphore
ho roa (adrefana sy atsinanana), ohatra, i
Istanbul
tanana lehibe indrindra any. Mizara sisin-tany amin' i
Grisia
, amin' i
Bolgaria
, amin' i
Jeorjia
, amin' i
Armenia
, amin' i
Azerbaijana
, amin' i
Irana
, amin' i
Iraka
ary amin' i
Siria
izy. Ny ranomasina manodidina azy dia ny
Ranomasina Mainty
, ny
Ranomasin' i Marmara
, ny
Ranomasina Egea
ary ny
Ranomasina Mediteranea
.
Ny vohon-tanin’ i Torkia dia anjakan’ ireo
Tendrombohitra Ararata
, izay ao amin’ ny tapany atsinanana, ka manana haambo 5 165 m ny tampona avo indrindra amin' izany.
Avy any
Azia Afovoany
ny mponina any Torkia. Ahitana vondrom-poko bediabe ny ao amin’ io firenena io, ka isan’ izany ny
Arabo
, ny
Armeniana
, ny
Grika
, ny
Jiosy
ary ny
Kiorda
. Ny
silamo
no fivavahan’ ny maro any Torkia (98 %). Ny
fiteny tiorka
no fiteny ofisialin' i Torkia. Atao hoe
Turkiye
sy
Turkiye Cumhuriy
izy amin' ny
fiteny tiorka
.
Seha-pamokarana lehibe indrindra any Torkia ny
fambolena
sy ny
fiompiana
ary ny
jono
, indrindra ny fambolena
varimbazaha
.
I Torkia eo anivon' izao tontolo izao
Misy
fiteny
37 samihafa tenenin' ny mponina ao Torkia, ka ny iray efa tsy misy mpampiasa intsony (ny fiteny obika), misy fitenim-paritra koa saika isaky ny faritany.
Ny
fiteny tiorka
no
fiteny ofisiali
n' i Torkia. Ny satany manokana dia antohan' ny andininy faha-3 amin' ny Lalam-panorenan' i Torkia tamin' ny taona 1982. Tenenina manerana ny tanim-pirenena tiorka izy io, ary olona efa ho 72 tapitrisa (tamin' ny taona 2006), izany hoe saika ny mponina rehetra, no mampiasa azy. Atao hoe "fiteny tiorka anatoliana" koa ity fiteny ity. Ao amin' ny
fianakaviam-piteny altaika
io fiteny io. Soratana amin' ny
abidy latina
ny fiteny tiorka.
Ny
fiteny kiorda
no fiteny faharoa be mpampiasa indrindra ao Torkia, izay misy mpiteny maherin' ny 8 tapitrisa (tamin' ny taona 2014), ary manerana ny tanim-pirenena tiorka, na dia ny atsinanana aza no makitroka kokokoa, satria ao amin' io faritra io no tena onenan' ny
Kiorda
. Atao hoe "
fiteny kormanjy
" koa ity fiteny ity. Tafiditra ao anatin' ny vondron' ny
fiteny indo-eoropeana
ny fiteny kiorda sady soratana amin' ny abidy latina.
Ny
fiteny azery
, izay
fiteny torkika
ampiasaina any
Azerbaijana
sady ao amin' ny
fianakaviam-piteny altaika
, dia ampiasaina indrindra ao amin' ny Faritanin' i Kars sy ny Faritanin' i I?dır, ao amin' ny Faritr' i Anatolia Atsinanana, noho izany akaikin' i Azerbaijana. Tamin' ny taona 2014 dia nisy mpiteny azery maherin' ny 500 000 tany Torkia. Atao hoe "
fiteny azerbaijany
" na "
fiteny azerbaijaney
" koa ity fiteny ity. Soratana amin' ny
abidy latina
izy.
Ny
fiteny arabo
dia ao amn' ny
fianakaviam-piteny afro-aziatika
, manana mpiteny maherin' ny 720 000 tamin' ny taona 2014 tany Torkia, indrindra eo akaikin' ny sisintany misy ny firenena ao
Afovoany Atsinanana
, ary any amin' ny faritany toa an' i Mardin, i Siirt, i Batman ary i ?anlıurfa. Soratana amin' ny
abidy arabo
ity fiteny ity.
Noho ny ady an-trano ao
Siria
nanomboka amin' ny taona 2011 sy noho ny firohotan' ny olona mandositra izany ady an-trano izany dia mitombo be ny isan' ny mponina miteny arabo ao Torkia. Ny vinavina tamin' ny taona 2016 dia mametraka ny isan' ny Arabo mpitsoa-ponenana ao Torkia ho 2,6 tapitrisa ary ny fitambaran' ny isan' ny mpiteny arabo dia tombanana eo anelanelan' ny 3,6 sy 5 tapitrisa.
Ny
fiteny grika
dia ao amin' ny
fianakaviam-piteny indo-eoropeana
, ary soratana amin' ny
abidy grika
. Nisy mpiteny maherin' ny 3 500 izy io tamin' ny taona 2014 any Torkia, indrindra any amin' ny Faritanin' i
Istanbul
sy ao amin' ny nosy Imbros (Gokceada) any Canakkale sy any amin' ny faritan' i Izmir, akaikin' i
Gresy
.
Ny
fiteny armeniana
dia
fiteny indo-eoropeana
, ary soratana amin' ny
abidy armeniana
. Mihoatra ny 40 000 ny mpiteny armeniana tamin' taona 2014 ao Torkia, indrindra ao amin' ny Faritanin' i Istanbul, nefa hita koa ao amin' ny faritra kely kokoa any amin' ireo faritany akaiky kokoa an' i
Armenia
toa ny faritanin' i Kars io fiteny io.
Ny karazan' ny fiteny armeniana ampiasaina any Torkia dia ny fiteny armeniana andrefana, izay tsy ampiasain' ny mponina ankoatra ny ampahany kely amin' ny
Armeniana
any Torkia, ka ny 18 % amin' ny mponina amin' ny ankapobeny ary ny 8 % amin' ny tanora izany. Nofaritan' ny
UNESCO
ho iray amin' ny fiteny tandindomin-doza ampiasaina any Torkia ny fiteny armeniana andrefana.
Ny
fiteny zazaky
dia
fiteny indo-eoropeana
ampiasain' ny vahoaka
Zaza
, indrindra any amin' ireto faritany ireto: Tunceli sy Elazı? ary Diyarbakır. Maherin' ny 1,5 tapitrisa ny mpiteny zazaky tamin' ny taona 1998 tao Torkia. Atao hoe "fiteny dimly" koa ity fiteny ity. Soratana amin' ny
abidy latina
izy.
Ny trano fivavahana lehibe fanta-daza indrindra any Torkia, ny
Hagia Sophia
, izay ampiasaina ho
moske
ankehitrny dia naorin' tamin' ny emperora
Jostiniano
tany
Konstantinopla
tamin' ny taonjato faha-6 tao amin' ny
Empira Bizantina
.
Fanjakana laika tsy misy
fivavaham-panjakana
ofisialy i Torkia; ny
lalam-panorenana
dia manome fahalalahana amin' ny ivavahana sy amin' ny fieritreretana. Ny fanadihadianan nataon' i Ipsos tamin' ny taona 2016, nanadihady olon-dehibe miisa 17 180 manerana ny firenena 22, dia nahita fa ny
finoana silamo
no
fivavahana
lehibe indrindra ao Tiorkia, izay arahin' ny 82 % amin' ny fitambaran' ny mponina; Ny 13 % amin' ny mponina dia olona tsy mpivavaka, raha ny 2 % kosa no
Kristianina
. Ny haavon' ny fanarahan' ny mponina ara-pivavahana izay nanaovan' ny KONDA fanadihadiana dia nahita fa ny 9,7 % amin' ny mponina dia "manolo-tena tanteraka", ny 52 % ireo izay "miezaka manatanteraka ny adidy ara-pivavahana", ny 34,3 % izay "tsy manatanteraka adidy ara-pivavahana" ary ny 3,2 % "tsy mpino/tsy manam-pivavahana". Ny fitsapan-kevitra iray hafa nataon' i Gezici Ara?tırma tamin' ny taona 2020 dia nanadihady olona 1 062 tao amin' ny faritany miisa 12 ary nahita fa ny 28,5 % amin' ny Taranaka Z dia milaza ho tsy mpivavaka. Araka ny fanadihadiana nataon' ny mpanao fitsapan-kevitra KONDA dia nitombo avo telo heny ny isan-jaton' ny tsy mino an' Andriamanitra ao Torkia tao anatin' ny 10 taona ary niakatra avy amin' ny 1 % tamin' ny 2008 ka hatramin' ny 3 % tamin' ny 2018, ny isan-jaton' ny tsy mpino na agnostika dia niakatra avy amin' ny 1% ka hatramin' ny 2%, ary ny 90 % amin' ny Tiorka tsy mpivavaka dia latsaky ny 35 taona. .
Moske ao
Ankara
Ny
CIA World Factbook
dia mitatitra fa ny
silamo
no fivavahan' ny 99,8 %n' ny mponina, ka ny silamo sonita no sampana lehibe indrindra, raha ny 0,2 % kosa dia
Kristiana
sy
Jiosy
. Na izany aza, tsy misy antontan' isa ofisialy avy amin' ny governemanta milaza ny finoan' ny vahoaka Tiorka, ary tsy voarakitra ao amin' ny fanisam-bahoaka ao amin' ilay firenena ny angona momba ny fivavahana. Milaza ny manampahaizana fa mety ho 15 ka hatramin' ny 20 tapitrisa ny
Alevy
, raha ny Federasiona Alevy-Bekta?y kosa milaza fa manodidina ny 25 tapitrisa. Araka ny gazetiboky
Aksiyon
dia telo tapitrisa (4,2 %) ny isan' ny Mozilmana siitan' ny Roa Ambin' ny Folo (tsy anisan' izany ny Alevy).
Misy trano fiangonana lehbe sy madinika miisa 234 velona ny ao
Istanbul
, anisan' izany ny Eglizy S. Antonio di Padova (katolika) eo amin' ny araben' i ?stiklal ao Beyo?lu (Pera).
Ny isan-jaton' ny
Kristianina
any Torkia dia nidina avy amin' ny 17,5 % (mpino telo tapitrisa amin' ny mponina 16 tapitrisa) ka nankamin' ny 2,5 % tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-20. Izany dia vokatry ny fandripahana ny
Armeniana
indrindraindrindra, ny fifanakalozam-bahoaka teo amin' i
Gresy
sy Torkia ary ny fifindra-monin' ny Kristiana nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19 ary nihanatanjaka tamin' ny ampahefany voalohany amin' ny taonjato faha-20. Amin' izao fotoana izao dia misy olona maherin' ny 120 000 ? 320 000 avy amin' ny antokom-pinoana kristianina isan-karazany, izay latsaky ny 0,2 % amin' ny mponina ao Torkia, anisan' izany ny 80 000 eo ho ao amin' ny
Fiangonana Ortodoksa Atsinanana
, ny 35 000 ao amin' ny
Eglizy Katolika Romana
, ny 18 000 ao amin' ny Fiangonana Grika Antiokiana, ny 5 000 ny ao amin' ny
Fiangonana Grika Ortodoksa
, ny
Protestanta
vitsy kely ary ny 5 000 ao amin' ny
mormonisma
. Amin' izao fotoana izao dia misy fiangonana miisa 398 misokatra ho an' ny fanompoam-pivavahana any Torkia.
Ny
Sinagoga
Hemdat Israel ao
Istanbul
.
I Torkia dia misy
Jiosy
vitsy miisa 26 000 teo ho eo, anisan' izany ny
Sefarada
izay maro anisa indrindra. I Torkia no manana vondrom-piarahamonina jiosy lehibe indrindra amin' ny firenena be Mozilmama.
Ny
bahaisma
any Torkia dia avy amin' i
Baha'u'llah
mpanorina azy, izay nataon' ny
Otomana
sesitany tany
Konstantinopla
(
Istanbul
amin' izao fotoana izao). Tsy afaka misoratra anarana amin' ny governemanta amin' ny fomba ofisialy ny Bahay, saingy mety ho 10 000 ka hatramin' ny 20 000 ny isany.
Ny
tengrisma
dia anisan' ireo fivavahan' ny vitsy anisa ao Torkia. Ny mahaliana amin' ny tengrisma dia izy fivavahanan' ny
vahoaka torkika
taloha, izay nitombo tato anatin' ny taona vitsivitsy ary nitombo ny isan' ny olona mihevitra ny tenany ho Tengrista.
Ny ampahany betsaka amin' ny
Iazidy
teratany any Torkia dia nandositra an' ilay firenena ho any
Armenia
sy
Jeorjia
ankehitriny nanomboka tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-19. Misy vondrom-piarahamonina fanampiny any
Rosia
sy any
Alemana
noho ny fifindra-monina vao haingana. Nihena be ny Iazidy any Torkia nandritra ny taonjato faha-20. Nifindra monina any Eoropa ny ankamaroan' izy ireo, indrindra fa any Alemaina; ireo izay nijanona dia mipetraka any amin' ny vohitra maeo ao amin' ny foiben' izy ireo taloha tao Tur Abdin.
Tamin' ny fitsapan-kevitra natao teo antenatenan' ny taompolo 2010 dia 2,9 % amin' ny Tiorka namaly fanontaniana no fantatra fa tsy mino an' Andriamanitra. Niorina tamin’ ny taona 2014 ny Fikambanan’ ny Ateisma, izay fikambanana ofisialy voalohany tsy mino an’ Andriamanitra any
Balkana
sy
Atsinanana Afovoany
. Nilaza ny manam-pahefana ara-pivavahana sy tsy ara-pivavahana sasany fa mitombo ny ateisma sy ny deisma eo amin’ ny vahoaka tiorka.
Firenena ao Azia:
Firenena ao Eoropa
Lohahevitra hafa:
Kontinenta eto an-tany