Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Mestreechs
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
Londe
(
Ingels
:
London
) is de hoofstad vaan 't
Vereineg Keuninkriek
en ein vaan de groetste stei vaan
Europa
. De agglomeratie Londe, gevaange in de
county
Greater London
, heet zeve miljoen inwoeners. 't Is zetel vaan de Britse regerende voors en vaan 't parlemint en de regering, e veurnaom financieel centrum en 'n veurnaom toeristische attractie. De stad weurt doorsnoje door de
revier
de
Teems
(
Thames
).
't Graofsjap Greater London besteit oet de
City of London
en 32
London
boroughs
(aw stei, door Londe geannexeerd). Us begrip vaan neet allein Londe, meh ouch vaan 't centrum vaan Londe, strek ziech allewijl oet euver vaol mie es de
City
, jeh
Westminster
heet zjus de gebouwe die allewijl weure aongezeen es geziechbepalend voor Londe.
Roond 't jaor
50
vestegde de
Romeine
ziech in de huidege city, boe ze 'n borg stiechde,
Londinium
. Allewel tot dao gein archeologisch of historisch bewies veur te vinde is nump me op groond vaan de naom (dee neet vaan Latiensen oorsprunk is) aon tot de stad awwer is es de Romeinse aonwezegheid in
Groet-Brittannie
.
In d'n
Angelsaksischen
tied woort eve boete de vesting e dorp,
Lundewic
, opgeriech, wat 't aajd Londe vervink. In de
negende iew
moot die vesting weer bewoend geraak zien.
Willem de Verovereer
vereuverd in
1066
Ingeland nao de
slaag bij Hastings
. Willem veel ouch Londe aon en woort in Westminster tot keuning gekroend en begint met de bouw vaan d'n
tore vaan Londe
. In d'n
elfden iew
greujde Londe en Westminster, zetel vaan de keuninge, aonein, boemet dit groet Londe de groetste en mechtegste stad vaan
Ingeland
woort. In d'n
twelfden iew
woort Londe ouch hoofstad vaan Ingeland, in plaots vaan
Winchester
.
Daonao greujde 't snel door. De stad woort zelfs zoe mechteg tot de keuning touwstumming nudeg heet om de stad binne te koume. In
1666
lag de Groete Stadsbrand vaan Londe de stad veur e good deil in de as, wat de greuj vaan de stad evels neet kos remme. In de 18e iew nump Londe de rol vaan financiele hoofspeuler euver vaan
Amsterdam
. Met de greujende riekdom vaan de kolonies in de Victoriaonsen tied en de industrieel umwenteling greujde 't inwoenertal gaw. In 't begin vaan de
negentienden iew
waor de stad de groetste op
Eerd
.
In d'n
Twiede Wereldoorlog
woort Londe behuurlek zwoer gebombardeerd door de
Duitse
Luftwaffe
. 30.000 lui voonte d'n doed. In de
twintegste iew
raakde Londe beruch door zien
miljeuprobleme
met
smog
: (steinkole)rouk vermingk met nievel. Tege 't eind vaan die iew waor 't probleem door 't gebruuk vaan zuverder brandstoffe groetendeils opgelos. Op
2 september
1972
hiemelde heer eine vaan de bekindste
Ingelstaolege
sjrievers oets,
J.R.R. Tolkien
. In
2000
woort de umstreje meh populaire politicus
Ken Livingstone
tot borgemeister vaan Londe gekoze. Op
7 juni
2005
woort Londe 't doel vaan 'nen aonslaag vaan
Al-Qaedah
, dee veural op de 'Underground' (
oondergrondse
) geriech waor. In datzelfde jaor woort bepaold tot de stad in
2012
de
Olympische Speule
maag organisere. Daobij liet Londe stei wie
Moskou
,
New York City
,
Madrid
en
Paries
achter ziech.
't Toeristisch "Iezere Rippertoir" besteit oongeveer hei-oet:
Londe steit bekind veur zien vaol versjellende inwoeners. De versjeienheid is ouch e gevolg vaan de vaole kolonies die Ingeland heet gehad. De stad waor roond 1900 de groetste stad op eerd. Die positie naom
New York City
in 1925 euver. Op 't hoegtepunt, in 1939 had Londe mie es 8 mieljoen inwoeners. Daonao kroomp 't inwoenertal tot get minder es 7 mieljoen. Intosse greujt de populatie opnui tot bijnao 8 mieljoen (7.556.900 inwoeners 2007).
Es stad heet Londe een vaan de groetste economiee op Eerd. Londe is good veur 20% vaan 't
BNP
vaan 't Vereineg Keuninkriek. Debie heet Londe 'n internationale
effectebaors
- de 'London Stock Exchange' - en is 't groetste deil vaan de media dao gevesteg, zoewie de
BBC
en gezette wie
The Daily Telegraph
en
The Times
.
Londe steit al iewe bekind um zien drokke straote. 't Verkier steit daan ouch deks vas. Allewijl weurt 't verkier gedomineerd door de gekinde
taxi's
en (roej)
bosse
. Aander verkier weurt oet 't centrum geweerd met 'n tolheffing. 'n Aander gekind verveur is d'n
oondergrondse
, ouch wel bekind es 'the (London) Underground' of 'the Tube'.
- 1343
(oong.) -
Geoffrey Chaucer
, bekind es groondlegker vaan
Ingelse literatuur
- 1788
-
George Gordon Byron
, sjrijver en diechter
- 1791
-
Michael Faraday
, natuurkundege en chemicus
- 1795
-
John Keats
, diechter
- 1889
-
Charlie Chaplin
, acteur en filmregisseur
- 1899
-
Alfred Hitchcock
, rezjisseur
- 1912
-
Alan Turing
, wiskundege en informaticus
- 1955
-
Tim Berners-Lee
, bedinker vaan 't
World Wide Web
(WWW)
- 1957
-
Sid Vicious
, basgitaris vaan de
Sex Pistols
- 1958
-
Mark Mazower
, historicus
- 1969
-
Ed Miliband
, politicus
- 1974
-
Emilia Fox
, actrice
- 1986
-
Robert Pattinson
, acteur
- 1988
-
Adele Laurie Blue Adkins
, zangeres
- 1400
-
Geoffrey Chaucer
, bekind es groondlegker vaan
Ingelse literatuur
- 1759
-
Georg Friedrich Handel
,
Saksische
componis
- 1883
-
Karl Marx
,
Duitse
filosoof, econoom, socioloog en groondlegker vaan
marxisme
- 1939
-
Sigmund Freud
, neuroloog en groondlegker vaan de
psychoanalyse
- 1965
-
Winston Churchill
, veurmaoleg premier
- 1970
-
Jimi Hendrix
, gitaris en zenger
- 1972
-
J.R.R. Tolkien
,
filoloog
en sjrijver
- 1994
-
Karl Popper
,
Weense
filosoof en weitesjapper
- 1999
-
Stanley Kubrick
,
Amerikaanse
regisseur