Dit artikel is gesjreve (of begos) in 't
Mestreechs
. Laes
hie
wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs omgaon.
Dees kaart liet zien wie 't Romeins Riek oetzaog umstreeks
395
met de belaankriekste stei. Dit waore vrijwel de oongewijzigde grenze vaan
60
tot ca. 395. Allein
Dacie
(huideg
Roemenie
) en
Mesopotamie
maakde tosse
100
en
200
nog kort deil oet vaan 't riek
't
Romeins Riek
(
Latiens
:
Imperium Romanum
) waor 'ne staot dee oonstoont roond 't begin vaan de jaortelling en oeteindelek in
395
weer oeteinveel. 't Riek strekde ziech oet roond de
Middellandse Zie
en umvatte ouch
Wes-Europa
boete
Ierland
en
Scandinavie
. 't Waor de opvolger vaan de
Romeinse Rippubliek
en had
Rome
es zetel vaan de mach.
Oersprunk en oetbreiing
bewirk
't Versjel tosse de Rippubliek en 't Riek waor veurnamelek 'n polletieke. De Romeinse staat is oontstande oet de
stadstaot
vaan
Rome
in de landstreek vaan
Latium
in
Italie
, volges de legende gestiech in
753 v. Chr.
door
Romulus
en
Remus
.
Nao 'n aontal (groetendeils legendarische) keuninge woort de stad 'n
rippubliek
met 'n formidabel oorlogsmesjien en e good georganiseerd systeem vaan instellinge en wette. In e paar iewe woort Italie vereinig oonder Romeinse leiing. Dit gebaorde door boondgenootsjappe aon te goon met buurvolke meh ouch door aggresieve oetbreiingsoorloge. Vaanoet Italie veroverde Rome 't gans gebeed vaan de
Middellandse Zie
. Iers waor
Carthago
aon de beurt. Vervolges woorte de
hellenistische
staote in 't ooste en zuid-ooste vaan de zie oonderworpe. Tegeliekertied kaom ouch Wes-Europa oonder Romeins gezag. 't Riek woort daodoor zoe groet tot de rippublikeinse strukture neet mie genog waore. D'r voond 'ne reurige euvergaank nao e keizerriek plaots.
Augustus, d'n ierste Romeinse keizer
Julius Caesar
en
Augustus
stiechte zoe e riek wat oonder keizer
Trajanus
zien groetste umvaank zouw bereike. 't Reikte toen vaan
Sjotland
tot aon
Mauretanie
, vaandao tot aon de
Soedan
, de
Iraanse
hoegvlakte, via
Georgie
, de
Krim
, langs de
Donau
en
Rien
tot aon de Hollandse kos.
In dit gigantisch riek woorte vaol
taole
gesproke, meh twie taole waore vaan algemein belang: 't
Latien
in 't weste en 't
Grieks
in 't hellenistische ooste. De bestuurders en intellecteel elite spraoke alletwie de taole es
lingua franca
.
De Romeine behierste dat groet gebeed door 'n "
verdeil en heers
" polletiek. Sommege borgers die loyaal metwerkde kraoge 't fel begeerd
Romeins borgerrech
. Merkweerdeg in dat verband is de slouw meneer boe-op de Romeine met cultuur en godsdeens umginge: de Romeine naome de "nui" gode vaan ingelijfde volker mekelek op in hun
Pantheon
en zoelang es me de keizer (Rome) mer erkinde (en de bijbehurende pliechte vervolde) kos m'n weijer met de eige cultuur en godsdeens neve aandere leve. Neve e superieur leger is dit de groondslaag veur de "
Pax Romana
" dee toch iewelaank 'n zeker ros brach en de handel en wetensjap bevorderde. De Romeine wiste de theoretische basis, gelag door de Grieke, door hun groet pragmatisme te benotte en stoon bekind es de ierste ech gooj organisators of, zoe g'r welt, de ierste groete
opportuniste
.
Late periode
bewirk
Reconstructie vaan 't centrum vaan Rome tijdes de hiersjappij vaan
Septimius Severus
, met 't
Colloseum
in 't midde
Door 't enorm gebeed dat 't Riek bestreek woort 't steeds lesteger um dit es 'n einheidsstaot te besture, veural umtot de versjellende provincies oeteinloupende behooftes en probleme hadde die versjellende aonpak nudeg hadde. Roond 't jaor
300
woort daorum 't Riek bestuurlek verdeild in e
Griekstaolig oostelek deil
en
Latienstaoleg westelek deil
. De bedoeling waor tot 't riek nao boete touw es 'n einheid zouw blieve functionere oonder ein inkel regering, meh intern en daan veural op militair-defensief, ikkenomisch en belasting gebeed, zouwe de twie deil zoevaol meugelek ziechzelf mote zien te verzorge. Nao verloup vaan tied evolueerde dit systeem netuurlek tot 'n
de facto
verdeiling. In
330
woort door keizer
Constantien de Groete
ouch nog de hoofstad verplaotst vaan Rome nao
Byzantium
in het ikkenomisch en militair belaankriek oostelek deil. Byzantium woort umgeduip tot
Nova Roma
, meh waor al snel beter bekind es
Constantinopel
. In
395
waor 't riek definitief oeteingevalle in e westelek en 'n oostelek deil. Constantinopel bleef de oonbetwiste hoofstad vaan 't oostelek deil meh in 't weste wisselde de hoofstad inkel kiere. Dit gaof ouch de oonzekere toowstand in 't Wes-Romeinse Riek aan. Nao Rome woort achtereinvolges
Milaan
,
Trier
en
Ravenna
hoofstad vaan 't Wes-Romeinse Riek.
De koms vaan 't
christendom
beteikende 'n groete umwinteling veur 't riek. Nao aonvaankelek zwoer vervolginge vaan de christene umtot zie gein goddeleke ier aan de keizer en de Romeinse gode wouwe bewieze, woort 't christendom door Constantien in
312
erkind en door
Theodosius I
in
392
zelfs tot
staotsgodsdeens
verheve. Toen waore de rolle umgekierd en braoke veur neet-christene zwoer tije aon. Ouch de hajding vaan de borgers tegeneuver 't leger veranderde. M'n voont 't veur christene neet winselek um in 't leger of veur de staat te werke. 't Riek ging daorum wie langer wie mie vertrouwe op vreemde (
Germane
) in belaankrieke posities in 't leger. Dit leide tot groete polletieke complicaties die tot de oondergaank vaan het westelek deil leide in
476
met de val vaan de hoofstad
Ravenna
.
't Oostelek deil (wat in de
Middeliewe
gewoen oonder Romeins Riek bekind stoond, meh sinds de
19e iew
Byzantijns Riek
geneump weurt) kaom ouch diech bij d'n oondergaank, meh beleefde daonao nog mierdere periodes vaan bleuj. In de Middeliewe waor 't ummer ein vaan de belaankriekste speulers op 't Europese polletiek toneel. De leste reste gonge pas in
1453
(Constantinopel) en
1461
(
Griekeland
) ten oonder.
Commons
Op de pazjena
Category:Romans
van Wikimedia Commons zeen media gerelateerd aan dit ongerwerp te venje