Lyðveldið Turkaland
(
Turkiskt
:
Turkiye Cumhuriyeti
) er bæði i
Evropa
og
Asia
, og smalt sund er imillum
evropeiska
og asiatiska partin. Turkaland hevur mark við
Svartahav
i norðri,
Bulgaria
og
Grikkaland
i vestri,
Syria
og
Irak
i suðri, og við
Iran
,
Armenia
,
Aserbadjan
og
Georgia
i eystri. I meiri enn 600 ar var Turkaland partur av mattmikla
Osmannarikinum
. Nu er Turkaland lyðveldi, har bæði
islamskir
og
kristnir
siðir hava djupar røtur. Turkaland hevur uml. 71,8 mio. folk (juli 2008). Yvir 11,3 mio byr i
Istanbul
. Istanbul er størsti byur i Turkaland. Høvuðsstaður er
Ankara
við 3,9 mio. ibugvum. Til samans er Turkaland 783 tusund ferkilometrar til støddar. Mong ferðafolk koma til Turkalands.
BTU
fyri hvønn ibugva i landinum er
$
12,900 (sbrt.
CIA World Factbook
Archived
2016-05-27 at the
Wayback Machine
). Tjoðardagur er
29. oktober
.
Fyrri heimsbardagi
gjørdi enda a
Osmannarikinum
.
Arabisku
landslutirnir fingu sjalvræði, og rikið misti øll landøki sini i
Evropa
uttan
Konstantinopel
, og i
1923
legði seinasti osmanniski sultanurin,
Mohammed 6.
, fra sær. I
oktober
sama ar varð landið lyst lyðveldi, og
Mustafa Kemal
(
19. mai
1881
?
10. november
1938
) varð valdur forseti. Hann var heryvirmaður og hevði verið uppi i at stovna eina tjoðskaparfylking seinast i heimsbardaganum.
Mustafa
varð afturvaldur i
1927
,
1931
og
1935
; hann varð nevndur
Ataturk
, sum merkir "faðir turkanna", og hesi arini setti hann storar nyskipanir i verk og nutiðargjørdi landið. Imillum nyskipaninar varð nyggj styrisskipan, nyggj sivil rættarskipan, valrættur til konufolk,
latinska
stavraðið varð tikið i nytslu, og fleirkonuhjunalag varð bannað. Eisini eggjaði hann landsmonnum at ganga i
evropeiskum
klæðum og skipaði fyri einari fyra-ara
buskaparætlan
.
Kemal Ataturk
doyði i
1938
.
I
2007
var val i Turkalandi, og samstundis harðnaði andstøðan millum
kurdar
og turkisku stjørnuna, ið hevur ført við sær eina øking av bæði yvirgangi og av turkiskari nationalismu.
I
2004
byrjaðu samraðingar um
ES
-limaskap. Tað eru 32 samraðingarøki, ið skulu goðkennast. Samraðingar um seks av hesum økjum eru byrjaðar. Bert eitt av hesum økjum er i dag goðkent, tað er "tøkni og visindi".
At byrja við gekk tað væl við kjakinum um
ES
-limaskap, serliga ti Turkaland hevði eina sterka alliansu við
Bretland
, sum við
Tony Blair
a odda hevði formanskapin i
ES
. I dag er tað
Nicolas Sarkozy
, sum situr við formansskapinum i
ES
, og
Fraklandi
er einamest moti turkiskum limaskapi. Forsætisraðharrin i
Bretlandi
Gordon Brown
, er heldur ikki so heitur fyri turkiskum limaskapi.
Turkiska nationalisman er einamest við til at seta foti fyri øllum samraðingunum um turkiska limaskapin i
ES
. Eitt stort problem i mun til hetta er, at turkiski herurin er alt ov sterkur. At turkar enn forfylgja minnilutum, so sum
kurdum
,
kristnum
og sinum egnu atfinnarum, við logini moti at tosa niðursetandi um alt, sum er turkiskt. Enn vil Turkaland ikki viðurkenna
Kypros
og vil ikki loyva skipum ur Kypros at leggja at i turkiskum havnum, bert við hesi avgerð brytur Turkaland við 8 økir, ið skulu goðkennast av
ES
.
Gamli byurin
Efesos
a strondini i Vesturturkalandi er gitin fyri stora uttanduraleikpallin, sum varð bygdur i 1. øld e. Kr. - har eru 24 000 sessir.
Marknaðir ella basarar eru vanligir i mongum turkiskum byum. Turkaland er gitið fyri listhandverk sitt, helst vøkru teppini, lutir ur leiri, leðurvørur og smiðaðar lutir ur kopari. Teppini verða knytt av silkitraði og bummullartraði og hava vøkur matað mynstur ella blomumynstur, ið ofta eru ur heimstaði vevarans.
Siður er, at folk hittast a uttandurakafeum, helst mannfolkini. Teir koma hagar at drekka te ella turkiskt kaffi, roykja pipu og prata. Ofta spæla teir kort ella damma. Bara mannfolk roykja vatnpipu. Roykurin verður sogin igjøgnum langa slangu. Sterkt, svart kaffi er væl umtoktur drykkur i Turkalandi.
Landafrøðisliga liggur bara 3 prosent av Turkalandi i
Evropa
. Restin liggur i
Asia
. Landslagið er fjølbroytt, og veðurlagið er skiftandi, nogvastaðni fruktar væl, og landið er sjalvbjargið við
mati
.
Fleiri millionir ferðafolk koma til Turkalands a hvørjum ari at njota goða veðrið, at vera a sandstrondunum og at siggja fornminni. Ferðavinnan er ein av høvuðsvinnuvegunum i Turkalandi.
Annaðhvørt folk i Turkalandi arbeiðir i landbunaðinum. Bøndurnir dyrka m.a. hveiti, bummull, tubbak, sukurrøtur og frukt. Fram við Svartahavi dyrka teir nogv te, tað er væl damdur drykkur i Turkalandi. Konufolk gera mesta landbunaðararbeiði. Nogv og goð bunaðarjørð er i Turkalandi, og landið dyrkar nog mikið til egna nytslu og til utflutnings.
Meginparturin av folkinum er
muslimar
, ið tala
turkiskt
; men eingin rikisatrunaður er i landinum.
Miðallivsævin
i landinum er 75.73 ar.
Wikimedia Commons logo