Myanmarko Batasunaren Errepublika
|
---|
??????????? ????? ?????????????????
Pyidaunzu Thanm?da My?ma Nainngandaw
|
Ereserkia
:
Kaba Ma Kyei
(en)
|
|
Kokapena munduan
Mapa politikoa
|
|
Hiriburua
| Naypyidaw
19°44′51″N 96°6′54″E
|
---|
Azalera
| 676.577,2 km²
|
---|
Punturik altuena
| Hkakabo Razi
(en)
(5.881 m)
|
---|
Punturik sakonena
| Indiako ozeanoa
(0 m)
|
---|
Kontinentea
| Asia
|
---|
Mugakideak
| Bangladesh
,
Txinako Herri Errepublika
,
India
,
Laos
eta
Thailandia
|
---|
|
Gobernu-sistema
| errepublika
|
---|
Myanmargo presidentea
| Myint Swe
(en)
|
---|
Min Aung Hlaing
(en)
|
Legebiltzarra
| Assembly of the Union
(en)
|
---|
Harreman diplomatikoak
| Ikusi mapa Wikidatan
|
---|
Zeren kide
| |
---|
|
Biztanleria
| 53.370.609
(2017)
111.591 (2013)
|
---|
Dentsitatea
| 78,88 bizt/km²
|
---|
Talde etnikoak
| |
---|
Hizkuntza ofizialak
| |
---|
Erabilitako hizkuntzak
|
ikusi
- Rakhine
(en)
,
Birmaniera
,
Moken
(en)
,
Kanan
(en)
,
Mru
(en)
,
Rawang
(en)
,
Daai
(en)
,
Mun
(en)
,
Blang
(en)
,
Danau
(en)
,
Riang
(en)
,
Nung
(en)
,
Zotung
(en)
,
Padaung
(en)
,
Pa'O
(en)
,
Danu
(en)
,
Para
(en)
,
Khun
(en)
,
Eastern Pwo
(en)
,
Ponyo
(en)
,
Pyen
(en)
,
Geko Karen
(en)
,
Sak
(en)
,
Rungtu
(en)
,
Sho
(en)
,
Hpon
(en)
,
Lhao Vo
(en)
,
Senthang
(en)
,
Intha
(en)
,
Sizang
(en)
,
Htangan
(en)
,
Khamti
(en)
,
Kaang
(en)
,
Cumtu
(en)
,
Somra
(en)
,
Songlai
(en)
,
Tai Laing
(en)
,
Tai Loi
(en)
,
Hakha?Chin
(en)
,
Rohingya
(en)
,
Mara
(en)
,
Khiamniungan
(en)
,
Anu-Hkongso
(en)
,
Akyaung Ari
(en)
,
Tavoyan
(en)
,
Tawr
(en)
,
Konyak
(en)
,
Lahta
(en)
,
Kayaw
(en)
,
Geba Karen
(en)
,
Matu Chin
(en)
,
Laitu
(en)
,
Makuri
(en)
,
Makyan
(en)
,
Lautu
(en)
,
Lashi
(en)
,
Long Phuri
(en)
,
Western Pwo
(en)
,
Welaung
(en)
,
Thadou
(en)
,
Nusu
(en)
,
Lisu
(en)
,
Ngawn
(en)
,
Derung
(en)
,
S'gaw Karen
(en)
,
Thaiphum
(en)
,
Koki Naga
(en)
,
Mro-Khimi language
(en)
,
Achang
(en)
,
Akha
(en)
,
Khams Tibetan
(en)
,
Zaiwa
,
Falam
(en)
,
Zyphe
(en)
,
Bwe Karen
(en)
,
Lahu
(en)
,
Shan
(en)
,
Bawm
(en)
,
Mizo hizkuntza
,
Tai Nua
(en)
,
Tai Lu
(en)
,
Zo
(en)
,
Sukte
(en)
,
Tangsa
(en)
,
Khumi
(en)
,
Mon
(en)
,
Chakma
(en)
,
Jingpho
(en)
,
Parauk
(en)
,
Bualkhaw Chin
(en)
,
Manumanaw Karen
(en)
,
Western Kayah
(en)
,
Chinbon Chin
(en)
,
Taungyo
(en)
,
Rumai Palaung
(en)
,
Pale Palaung
(en)
,
Zayein
(en)
,
Yinchia
(en)
,
Taman
(en)
,
Yinbaw Karen
(en)
,
Yintale
(en)
,
Eastern Khumi Chin
(en)
,
Wewaw
(en)
,
Lahu Shi
(en)
,
Samtao
(en)
,
Eastern Kayah
(en)
,
Paku Karen
(en)
,
Shwe Palaung
(en)
,
Kadu
(en)
,
Mobwa Karen
(en)
,
Kyan-Karyaw Naga
(en)
,
Lao Naga
(en)
eta
Sylheti
(en)
|
---|
Ezkontzeko adina
| genero guztiak
: 20
|
---|
Emankortasun-tasa
| 2,05
(2021)
|
---|
Eskolaratu gabeko umeak
| 3.358.383
(2014)
|
---|
Alfabetizazioa
| % 89,1
(2019)
|
---|
Bizi-itxaropena
| 69,62
(2021)
|
---|
Giniren koefizientea
| 30,7
(2017)
|
---|
Giza garapen indizea
| 0,585
(2021)
|
---|
|
BPG nominala
| 69.322.122.755,854 $
(2017)
6.097.025.704,5986 (2016)
|
---|
BPG per capita
| 1.256 $
(2017)
60 (2016)
|
---|
BPG erosketa botere paritarioa
| 329.498.234.065 nazioarteko dolar
(2017)
26.616.822.389 (2016)
|
---|
BPG per capita EAPn
| 6.173,777 nazioarteko dolar
(2017)
446,631 (2016)
|
---|
BPGaren hazkuntza erreala
| 6,3 %
(2016)
|
---|
Erreserbak
| 5.213.962.530 $
(2017)
327.577.830 (2016)
|
---|
Inflazioa
| 8,3 %
(2016)
?0,1 (2015)
|
---|
|
Sorrera data
:
1948ko
urtarrilaren 4a
|
|
Aurrezenbakia
| +95
|
---|
ISO 3166-1 alpha-2
| MM eta BU
|
---|
ISO 3166-1 alpha-3
| MMR eta BUR
|
---|
Ordu eremua
| |
---|
Elektrizitatea
| 230 V. 50 Hz.
Europlug
(en)
,
AC power plugs and sockets: British and related types
(en)
,
Schuko
(en)
eta
BS 1363
(en)
|
---|
Internet domeinua
| .mm
|
---|
myanmar.gov.mm…
|
Myanmar
edo
Birmania
[1]
(
birmanieraz
:
??????
), ofizialki
Myanmarko Batasunaren Errepublika
(
birmanieraz
:
??????????? ????? ?????????????????
),
Hego-ekialdeko Asiako
estatu burujabea da. Mugakide ditu
Txinako Herri Errepublika
iparraldean,
Laos
ekialdean,
Thailandia
hego-ekialdean,
Indiako ozeanoa
hegoaldean,
Bangladesh
mendebaldean eta
India
ipar-mendebaldean. 676.578 kilometro koadroko eremua hartzen du, eta 54 milioi biztanle zituen
2019an
.
[2]
Hiriburua
Naypyidaw
da, eta
Yangon
hiri handiena.
Myanmar
izena
birmanierazko
bi hitzetatik dator:
myan
("azkar") eta
ma
("sendo"). Bai
Myanmar
, bai
Birmania
, bai
Burma
,
bamar
-ekin, herrialdeko etnia nagusiaren deiturarekin, daude loturik.
1989an
, Junta Militarrak
Myanmarko Batasunaren Errepublika
izendatu zuen ofizialki herrialdea.
Euskaltzaindiak
Myanmar
eta
Birmania
izenak onartzen ditu.
[1]
Hego-ekialdeko Asian
dago, ipar latitudeko 9° eta 29° artean, eta ekialdeko longitudeko 92° eta 102° artean. Mendebaldean
Bengalako golkoa
eta
Bangladesh
ditu;
Txina
, iparralde eta ipar-ekialdean;
Laos
eta
Thailandia
, ekialdean; eta
Indiako ozeanoa
(
Andamango itsasoa
) hegoaldean. Itsasertza 1.930 kilometro luze da.
[3]
Herrialde menditsua da oso. Iparraldean, Txinako mugan,
Hengduan Shan
dago;
Katxin estatuan
kokatutako
Hkakabo Razi
(5.881 metro) da Myanmarko gailurrik gorena. Gainerako mendilerro nagusiak ipar-hego norabidea dute,
Himalaia
eta Indiako ozeanoaren artean.
[3]
Mendebaldetik hegoaldera, hauek dira:
Shan goi-ordokiaren eta Arakan mendikatearen artean erdialdeko ordokia dago. Bertan bizi da jende gehien, batez ere
Irawadi
haranean.
Sittaung
,
Irawadi
eta
Saluen
dira ibairik garrantzitsuenak. Iparraldetik hegoalderako norabidea dute, mendilerro nagusiek bereizirik. Irawadi da handiena, 2.170 kilometro luze,
Katxinetik
Andamango itsasoraino
.
Mekongek
herrialdearen ipar-ekialdeko muga egiten du.
Klima subtropikala da, herrialdearen zatirik handiena
Kantzer tropikoaren
eta
Ekuatorearen
artean baitago, Asiako eskualde
montzonikoan
. Kostaldean urteko prezipitazioak 5.000 mm-tik gorakoak dira, 2.500 mm ingurukoak Irawadiren deltan, eta 1.000 mm-tik beherakoak eskualderik lehorrenetan. Iparraldeko eskualdeak dira freskoenak, 20º C inguruko batez besteko tenperaturarekin; itsasaldean eta Irawadiren deltan askoz beroagoak dira (32º C).
[3]
K.a. II. mendean
, pyu herria kokatu zen
Irawadi
ibaiaren haranean. Pyuek zenbait hiri-estatu sortu zituzten, hala nola Beikthano, Maingmaw, Binnaka, Halin eta Sri Ksetra. Pyu zibilizazioa 830 aldean amaitu zen, tai herriek suntsiturik.
IX. mendean
,
bamarek
Pagan
sortu zuten
Irawadiren
ertzean, eta hurrengo 200 urteetan hiriaren indarra handituz joan zen.
1044an
tronuratu zen
Anawrahtak
budismoa hartu zuen estatu erlijiotzat; Mon Erresuma konkistaturik,
Pagan Erresuma
eratu zuen, Myanmarko lehenbiziko inperio batua.
1287an
,
Kublai Khanen
armadak Pagan konkistatu zuen, eta Narathihapate erregea ihesi joan zen. Horren ondoren erresuma zatitu zen:
shan
tribuak nagusitu ziren ekialde eta iparraldean, eta
mon
herriak hegoaldean.
[4]
[5]
XVI. mendearen
hasieratik aurrera,
Toungoo
dinastiak Myanmarko lurraldeak bateratzea erdietsi zuen.
Bayinnaungek
(
1551
-
1581
bitartean agintean) Shan estatuak,
Mong Mao
eta
Siam
(egun
Thailandia
) konkistatu zituen; garai hartan hego-ekialdeko Asiako inperiorik ahaltsuena zen Myanmar.
[6]
Bayinnaung hil ondoren bamarren boterea ahulduz joan zen.
1636an
, hiriburua iparraldera eraman zuten,
Inwara
.
XVII. mendean
,
herbehereetar
eta
britainiar
merkatariek, eta baita misiolariek ere, sarraldiak egin zituzten Myanmarren, baina bertan kokatu gabe.
1740an
, hegoaldeko mon herriak matxinatu ziren Toungoo dinastiaren aurka.
1752an
Inwaz jabetu baziren ere,
Alaungpaya
buru zuen bamar armadak garaitu zituen
1757an
.
[5]
Alaungpayaren erregealdi labur eta odoltsuaren ondoan, haren seme
Hsinbyushinek
Ayutthayako Erresuma
inbaditu zuen
1765
?
1767
bitartean, eta
Ayuthaya
hiria erraustu zuen; horren ondorioz,
siamdarrek
Bangkokera
lekualdatu behar izan zuten hiriburua.
Bodawpayak
, Konbaung dinastiako seigarren erregeak,
arakandarrak
hartu zituen mendean
1784an
. Baina britainiarrek interes ekonomikoak zituzten eskualde hartan, eta tirabirak piztu ziren.
[5]
XVIII. mendearen
erdialdetik,
Bengala
britainiarren mende zegoen. Handik abiaturik, 1824-1885 bitartean Myanmar konkistatu zuten, hiru gerren ondoren.
[4]
Lehenbizikoa 1824an hasi zen,
Bagyidaw
myanmartar erregearen armada
Arakandik
Assamera
sartu zenean. Maha Bandula jeneralak garaipen batzuk lortu bazituen ere, hura hil ondoren myanmartar armada errenditu zen.
1826ko
Yandaboko Hitzarmenaren bitartez, Arakan eta
Tenasserim
britainiarren esku geratu ziren. Bigarren gerra
1852
?
1853
bitartean gertatu zen, eta haren ondoren Myanmarren hegoaldea beretu zuen Erresuma Batuak,
Yangon
eta
Pathein
barne. 1853an, desegigoaren ondoren,
Mindon Minek
ordeztu zuen
Pagan Min
Myanmarko tronuan. 1885eab, britainiarrek bi aste aski izan zituzten Myanmar Garaia menderatzeko;
Thibaw
erregea Indiara erbesteratu zen.
[5]
1886an
, Myanmar britainiar
protektoratu
bilakatu zen. Hala ere, bamarrak gehiengoa ziren eskualdeetan bakarrik ezarri zen zuzeneko aginte koloniala.
Chin
,
Katxin
,
Shan
,
Karen
eta
Kayah
estatuek autonomia atxiki zuten.
Britainiar Indiaren
zati gisa administratua izan baitzen, indiar etorkin ugari jaso zituen;
1927an
, Yangongo biztanle gehienak indiarrak ziren. Txinatarren immigrazioa ere sustatu zen, eta Myanmarko herria are menderatuago eta baztertuago sentitu zen. Arrozaren irabaziei esker, britainiar produktu merke asko sartu ziren herrialdean, bertako negozioen hondamena ekarri zutenak.
[5]
Myaamartar nazionalismoa XX. mendearen hasieran loratu zen, maiz monje budisten eskutik.
1920ko
jai nazionalaren egunean, Yangongo ikasleek greba egin zuten britainiarrek sortutako unibertsitateetan sartzeko baldintza elitisten aurka protesta egiteko. Ikasleek
thakin
(“jauna”) deitzen zioten elkarri, Myanmarko jaun legitimoak izatea eskatzen baitzuten. Autogobernu eskaerak eta erregimen kolonialaren aurkako jarrera ikusirik, britainiarrek kontzesio batzuk egin behar izan zituzten.
1937an
, Myanmar Indiatik banandu zuten, eta kontseilu legegile bat eratu zen, myanmartar hautetsiak biltzen zituena.
[5]
Bigarren Mundu Gerran
Myanmarrek sekulako garrantzi estrategikoa izan zuen. Txina japoniarren erasopean zegoen, eta Txina laguntzeko
Aliatuek
erabili zezaketen bide zuzenena Myanmar zeharkatzea zen, Indiatik abiaturik.
[7]
1941ean
,
Japoniak
herrialdea inbaditu zuen. Japoniar tropekin batera, Hogeita Hamar Kamaradak izeneko talde inpendentista sartu zen Myanmarren,
Aung San
buru.
1942ko
erdialderako japoniarrak nagusituak ziren, baina haien jokabideak myanmartarren arbuioa piztu zuen.
1945eko
martxoan, Aung San eta Hogeita Hamar Kamaradak Aliatuetara pasatu ziren. Bi hilabete geroago, bataila bortitzen ostean, japoniarrak egotziak izan ziren Myanmartik.
[5]
an.]]
Gerra ostean, Londresek eta Myanmarko abertzaleek independentzia hitzartu zuten, 1948ko urtarrilaren 4an gauzatuko zena.
[8]
Alabaina, hilabete batzuk lehenago,
1947ko
uztailean,
Aung San
erahil zuten, haren kabinete osoarekin batera. Garai hartan, hego-ekialdeko Asiako arroz esportatzaile nagusia zen herrialdea, eta bertako hezkuntza sistemak ospe handia zuen;
[9]
baina Aung Sanen hilketaren ondoren, gerra zibilean murgildu zen. Nolabait, Aung San Myanmarko oreka etnikoaren bermea zen, hainbat etniak konfiantza baitzuten harengan. Hura gabe, oreka etnikoak eztanda egin zuen, eta
karen
,
jingpo
eta
shan
herriek armak hartu zituzten
U Nuren
gobernuaren kontra.
[7]
Rakhineko
musulmanak ere matxinatu ziren,
[5]
eta Alderdi Komunistak gerra iraultzaileari ekin zion.
[4]
1958an
, gatazka armatuari aurre egiteko xedean, U Nu lehen ministroak,
Ne Win
jeneralaren esku ezarri zuen boterea.
[9]
U Nuk irabazi zituen
1960eko
hauteskundeak, baina
1962ko
martxoaren 2an Ne Winek berreskuratu zuen lehen ministro kargua, estatu kolpe baten bitartez.
[5]
26 urte iraun zuen agintaldi militarrean ekonomiaren arlo nagusiak estatuaren jabetzapean jarri ziren, eta baimendutako indar politiko bakarra Birmaniako Bide Sozialistaren Alderdia (BSPP) izan zen.
[9]
[10]
Ne Winen ereduak Myanmarren gainbehera ekarri zuen: garai bateko aberastasuna galdu eta munduko herrialderik pobreenetako bat bihurtu zen. Horrezaz gainera, giza eskubideen urratzeak etengabeak izan ziren, eta errepresioaren ondorioz hildakoak milaka.
[8]
1973ean
, konstituzio aldatu eta Myanmar errepublika sozialista bihurtu zen, baina militarrek agintean jarraitu zuten.
[4]
1981eko
ekainean, Ne Winek dimisioa eman eta
San Yu
jeneralak hartu zuen lehendakaritza; Ne Winek eutsi zion alderdi bakarreko buruzagitzari.
1988an
gobernuaren kontra izan ziren istiluen ondorioz, San Yuk eta Ne Winek dimisioa eman zuten. Junta Militarrak, baina, boterean jarraitu zuen Legea eta Ordena Berrezartzeko Estatu Kontseilua izeneko egitura eratuz.
[9]
Saw Maung
jeneralak hartu zuen agintea 1988ko irailean.
1989an
Myanmar izendatu zuten herrialdea. 1990eko presidentetzarako hauteskundeetan oposizioko alderdiak, Demokraziarako Liga Nazionalak, gehiengoa lortu zuen, baina gobernuak uko egin zion boterea uzteari.
1991n
Bakearen Nobel saria
oposizioko buru
Aung San Suu Kyiri
eman zioten, 1989. urteaz geroztik preso baitzegoen bere etxe barruan.
Saw Maung gaixotu, eta
1992an
Than Shwe
jenerala jarri zuten presidente. Hark berrehun bat preso kaleratu eta 31 eskola eta unibertsitate zabaldu zituen; gerra legea kendu zuen, baina
Amnesty International
erakundeak torturatzen jarraitzen zutela salatu zuen. Demokraziarako Liga Nazionala saiatu zen gobernuarekin konstituzio berri bat idazten, baina gobernuak oposizioko buruzagiak atxilotu besterik ez zuen egin. Dena dela,
Estatu Batuak
eta
Erresuma Batuak
gogor egin zioten, eta gobernuak zenbait gauza onartu behar izan zuen: utzi zion Liga Nazionalari bere biltzarra egiten, baina 600 ordezkari baino gehiago ez biltzera derrigortu zituzten.
1997ko
azaroan Bakea eta Garapenarentzako Estatu Kontseilua (SPDC) izena hartu zuen aginte militarrak. Drogaren hazkundearen kontra borrokatzen ziren nazioarteko egiturek argi zuten narkodiktadura zela Junta Militarra, herrialdean ekoizten zen
opioaren
gaineko kontrola osoa baitzuen. Myamarren landatutako opioarekin munduko
heroinaren
erdia ekoizten zen. Narkotrafikoari esker lortutako dirutza armadaren mesederako zen. Aurrekontuen % 45 armadara bideratzen zen, eta % 1 besterik ez zen zuzentzen hezkuntzara.
[9]
2007ko
udan, Junta Militarrak erregaiak eta oinarrizko zenbait ondasun garestitzea erabaki zuela-eta, herritarrek erabakiaren aurkako manifestazioak hasi zituzten. Erregimenaren aurkako protesta bihurtu ziren manifestazio horiek. Monje budistek parte hartze handia izan zuten protestetan.
[11]
[12]
Azafrai Iraultza
modu basatian erreprimitu zuten militarrek, baina nazioartearen arreta jaso zuen Myanmarko egoerak.
[13]
2008ko
maiatzean, 138.000 hildako baino gehiago eragin zituen
Nargis zikloiak
; kaltetuak 1,5 milioi lagun izan ziren. Junta Militarrak oztopo ugari paratu zizkion nazioarteko giza laguntzari.
[14]
[15]
Demokraziarako Liga Nazionala legez kanporaturik zegoelarik,
2010
. urtean berriro hauteskundeak egin zituzten, baina nazioarteak ez zituen onartu, Junta Militarraren aldekoak bakarrik zirelako hautagai.
2011n
,
Thein Sein
jeneral ohia izendatu zuten presidente, Junta Militarra desegitearekin bat; aurreko gobernuko lehen ministroa zen Thein Sein. Presidente berriak irekiera keinu batzuk egin zituen, eta
2012an
parlamentuko 664 aulkietatik 44 berritzeko hauteskundeak egin ziren.
Aung Sanen
alderdiak parte hartu ahal izan zuen, eta, bat izan ezik, beste eserleku guztiak eskuratu zituen.
[13]
Bost urteko demokratizazio prozesuaren ondoren, 2015eko azaroaren 8an egin ziren diktaduraren osteko lehenbiziko hauteskunde askeak. Demokraziarako Liga Nazionalak (NLD), Aung Sanen alderdiak, gehiengo osoa lortu zuen.
[16]
Hala ere, militarrek idatzitako konstituzioa indarrean zegoenez, armadak beretzat gorde zituen aulkien % 25.
[17]
Parlamentuak
Htin Kyaw
hautatu zuen presidente.
[18]
2017an
, borrokaldi odoltsuak izan ziren Katxingo gerrilari independentisten eta Myanmarko armadaren artean.
[17]
Urte amaieran, 700.000
rohingya
errefuxiatu ziren Bangladeshen,
haien aurkako jazarpenetik ihesi
.
[19]
2020ko
azaroaren 8an egindako hauteskundeetan Aung Sanen NLD alderdiak garaipen argia erdietsi zuen, 440 eserlekutik 258 eskuratu baitzituen. Militarrek babestutako USDP-k 33 eserleku soilik lortu zituen. Hauteskundeetan "iruzurra" egin zutela argudiaturik, armadak estatu kolpea eman zuen
2021eko
otsailaren 1ean, eta herrialdearen kontrola hartu.
[20]
Agintari militarrek idatzi zuten egungo konstituzioa, eta erreferendumez onartua izan zen
2008ko
maiatzaren 29an. Presidentea da estutuburua eta gobernuburua. Ganbera biko legebiltzarra (
Pyidaungsu
) dago. Nazioen Etxeak (
Amyotha Hluttaw
) 224 kide ditu; 168 kide hauteskundeen bitartez aukeratzen dira eta 56 militarrek izendatzen. Ordezkarien Etxeak (
Pyithu Hluttaw
), berriz, 440 kide ditu; 330 kide hauteskundeetan aukeratzen dira eta 110 militarrek izendatzen. Legebiltzarrerako hauteskundeak bost urtetik behin egiten dira.
[21]
Myanmar 7 eskualde, 7 estatu eta batasuneko lurralde batean banaturik dago. Eskualdeetan
bamarrak
dira gehiengoa, eta estatuetan beste etnia batzuk.
54.045.420 biztanle zituen 2019an.
[2]
Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak % 26,5 dira, 15-24 urte bitartekoak % 17,5, 25-54 urte bitartekoak % 42,5, 55-64 urte bitartekoak % 7,7, eta 65 urtetik gorakoak % 5,7. Bizi itxaropena 68,6 urtekoa da; 67 urtekoa gizonezkoena eta 70,3 urtekoa emakumezkoena (2018ko zenbatespenak).
[21]
Biztanle gehienak, % 68,
bamar
etniakoak dira, baina gobernuak 135 gutxiengo etniko onarturik ditu, hala nola,
shan
(% 9),
karen
(% 7),
rakhine
(% 4), txinatar (% 3), indiar (% 2),
mon
(% 2), moken,
jingpo
eta chinak.
Rohingyak
, batez ere
Rakhine
estatuan bizi direnak, ez daude gobernuak aitortutako gutxiengoen barruan; askotan jazarriak izan dira,
[23]
eta 2019ko amaieran ehunka mila
Bangladeshen errefuxiaturik zeuden
.
[24]
Beste 100.000 iheslari bizi dira Thailandian, gehienak karen, karenni eta mon etnietakoak.
[25]
[26]
Ehun hizkuntza inguru mintzatzen dira. Mintzaira ofiziala
birmaniera
da, biztanleen bi herenek hitz egiten dutena.
Budistak
dira biztanleen % 87,9,
kristauak
% 6,2,
musulmanak
% 4,3,
animistak
% 0,8, eta
hinduistak
% 0.5 (2014ko zenbatespena).
[21]
Asiako herrialderik pobreenetakoa da. 2017an
biztanleko
6.300 dolarreko Barne Produktu Gordina izan zuen (munduko 163. postua). Nekazaritza da ekonomiaren oinarria, eta biztanleen erdiak baino gehiagok arlo horretan lan egiten du (% 70 2001ean).
[21]
Lurraldearen % (% 15 egokia da nekazaritzarako; hala ere, zati txiki bat besterik ez dago landuta. Myanmar munduko
arroz
ekoizle nagusietako bat da. Arroz gehiena
Irawadi
ibaiaren deltan lantzen da. Garrantzizkoak dira, besteak beste,
artoa
,
kotoia
,
kakahueteak
,
lekaleak
,
artatxikia
,
tabakoa
.
Teka
zura eta
kautxua
ere garrantzizkoak dira.
Industriarik ez zegoen ia
Bigarren Mundu Gerra
baino lehen, baina
1960
-
1970
bitartean izugarri hazi zen. Ekonomia modernizatzea eta aniztea zen gobernuaren helburu nagusietako bat; horren ondorioz, enpresa pribatu asko nazionalizatu egin ziren. Industria indartzeko asmoarekin, gobernuak hainbat enpresa sortu zituen (altzariak,
jutea
, adreiluak eta teilak). Zerrategiak, petrolio findegiak, azukre findegiak, irin errotak eta kotoi fabrikak ere badaude.
- ↑
a
b
Euskaltzaindia: 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak
, euskaltzaindia.eus
- ↑
a
b
Myanmar Population.
worldometers.info
(Noiz kontsultatua: 2019-12-23)
.
- ↑
a
b
c
Myanmar.
exteriores.gob.es
(Noiz kontsultatua: 2019-12-23)
.
- ↑
a
b
c
d
Birmania.
Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa, euskadi.net
(Noiz kontsultatua: 2019-12-24)
.
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
i
Historia de Myanmar.
lonelyplanet.es
(Noiz kontsultatua: 2019-12-24)
.
- ↑
The Editors of Encyclopaedia Britannica.
Bayinnaung.
Encyclopædia Britannica, inc., 2016ko urtarrilak 27, britannica.com
(Noiz kontsultatua: 2019-12-24)
.
- ↑
a
b
Insausti, Mikel.
Birmania, Asiako Perla.
Kronika, 2006ko maiatzak 14, kronika.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-28)
.
- ↑
a
b
Eskisabel, Idurre.
Sozialista mistikoa.
Euskaldunon Egunkaria
, 2002ko abenduak 8, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
a
b
c
d
e
Sokarros, Allande.
Herrialde liluragarriaren.
Berria
egunkaria, 2008ko urtarrilak 5, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
Ne Win jenerala hil da, 26 urteko agintaldi militarra ezarri zuena.
Euskaldunon Egunkaria
, 2002ko abenduak 6, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
Zubiaurre, Ixiar.
Myanmarren 300.000 lagun inguru manifestatu dira Gobernuaren aurka.
Berria
egunkaria, 2007ko irailak 25, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
NBEren ordezkari berezia Myanmarren da.
Berria
egunkaria, 2007ko irailak 29, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
a
b
Makazaga, Xabin.
Thailandian suak hartu du karen etniako iheslarien kanpaleku bat.
Berria
egunkaria, 2013ko martxoak 24, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
Elizegi, Arantxa.
NBE etsita agertu da Myanmarrek giza laguntzari jarritako oztopoekin.
Berria
egunkaria, 2008ko maiatzak 9, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
Natural catastrophes and man-made disasters in 2008: North America and Asia suffer heavy losses.
Swiss Reinsurance Company Ltd, preventionweb.net
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
Suu Kyiren alderdiak gehiengoa lortu du Myanmarren, eta presidentea izendatuko du.
Berria
egunkaria, 2015eko azaroak 13, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
a
b
Aldama, Zigor.
Demokraziaren ilusioa ihartzen ari da Myanmarren.
Berria
egunkaria, 2017ko ekainak 9, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2020-1-1)
.
- ↑
Htin Kyaw da Myanmarko presidente berria.
Berria
egunkaria, 2016ko martxoak 16, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-29)
.
- ↑
Perez Zala, Ander.
Etxerako bidea, nahia eta ezina.
Berria
egunkaria, 2018ko abuztuak 26, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-20)
.
- ↑
Imaz, Andoni.
Myanmarko armadak estatu kolpea eman du, eta agintea bereganatu.
Berria
egunkaria, 2021eko otsailak 2, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2021-1-2)
.
- ↑
a
b
c
d
Burma.
The World Factbook, cia.gov
(Noiz kontsultatua: 2019-12-31)
.
- ↑
a
b
c
Myanmar: Regions, States, Major Cities & Towns - Population.
citypopulation.de
(Noiz kontsultatua: 2019-12-30)
.
- ↑
Berasain, Kristina.
Rohingya herriaren drama.
Berria
egunkaria, 2017ko irailak 8, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-31)
.
- ↑
Myanmarko rohingya etniakoek bigarren aldiz egin diote uko aberriratzeari.
Berria
egunkaria, 2019ko abuztuak 23, CC BY-SA 4.0, berria.eus
(Noiz kontsultatua: 2019-12-31)
.
- ↑
Karen and Shan face continued persecution in Burma.
culturalsurvival.org
(Noiz kontsultatua: 2019-12-31)
.
- ↑
Harrison, Jennifer.
After decades in Thailand, Myanmar refugees head home.
United Nations High Commissioner for Refugees, 2019ko uztailak 29,unhcr.org
(Noiz kontsultatua: 2019-12-31)
.