Socialismo

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Socialismo
flago
politika ideologio ? ekonomia sistemo ? socia formi?o ? socia movado
kontra?kapitalismo
v ? d ? r
La ru?a flago estis la klasika simbolo de socialismo kaj komunismo ekde sia komenco.
Membroj de la nederlanda partio SP dum manifestacio en Bruselo de marto 2005.

Socialismo estas politika doktrino kiu celas kolektivan posedon de la produktrimedoj, por ?esigi ekspluatadon al la laboristoj faritan de la mastraro kaj posedantaro. Tial ?i celas la ?eneralan intereson anstata? nure personan intereson (sed kompreneble lastcele la intereso de konkretaj individuoj ja estas la celo). Socialismo ebligus, kaj historie estigis tre diversajn formojn ekde totalismajn diktaturojn ?is anarkiistaj sistemoj pasante tra tre klasikaj demokratiaj respublikoj . Tamen la ?efaj bazoj estas respekto al homaj rajtoj , libereco kaj egaleco .

Socialismo estas socia kaj ekonomia sistemo karakterizita per socia proprieto de la produktadrimedoj kaj kooperativa administrado de la ekonomio, [1] [2] same kiel la politikaj teorio kaj movado kiuj direktas sin al la establado de tia sistemo. [3] [4] "Socia proprieto" povas rilati al kooperativaj entreprenoj , komuna proprieto , ?tatposeda?o , civitana proprieto de egaleco, a? ajna kombina?o de tiuj. [5] Ekzistas multaj specoj de socialismo kaj ekzistas neniu ununura difino enkapsuliganta ?iujn el ili. [6] Ili malsamas en la speco de socia proprieto kiun ili rekomendas, en la grado la? kiu ili dependas de merkatoj a? planado, kiel administrado estas organizota ene de produktivaj institucioj, kaj la? la rolo de la ?tato en konstruado de socialismo. [7]

Socialisma ekonomia sistemo estas bazita sur la organiza preskribo de produktado por uzo, intencante la produktadon de varoj kaj servoj por rekte kontentigi ekonomian postulon kaj homajn bezonojn kie objektoj estas aprezitaj surbaze de sia uzo-valoro a? utileco, kontraste al estado strukturitaj sur la amasi?o de kapitalo kaj produktado por profito. [8] En la tradicia koncepto de socialisma ekonomio, kunordigo, kontado kaj valortakso estus faritaj en speco, per ofta fizika magnitudo, (uzante fizikajn kvantojn) a? per rekta kvanto de laboro-tempo modloko de financa kalkulo. [9] [10] Pri distribuado de produkta?o (servoj, bonfarto a? ri?eco) ekzistas du proponoj, unu kiu estas bazita sur la principo De ?iu la? ties kapabloj, al ?iu la? ties bezonoj . La konsilindeco, farebleco kaj precizaj metodoj de resursoasignado kaj valortakso estas la temo de la socialisma kalkuldebato.

La socialisma politika movado inkludas varian aron de politikaj filozofioj. Kernaj dikotomioj ene de la socialista movado inkludas la distingon inter reformismo kaj revolucia socialismo kaj inter ?tata socialismo kaj liberecisma socialismo . ?tata socialismo postulas la ?tatigon de la produktadrimedoj kiel strategio por efektivigado de socialismo, dum libervolismaj socialistoj ?enerale metas sian esperon en malcentrigajn rimedojn de rekta demokratio kiel ekzemple libervolisma municipismo , civitanaj asembleoj , sindikatoj , kaj la laboristaj konsilioj , [11] venantaj de ?enerala kontra?a?toritata sinteno. [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] Demokrata socialismo elstarigas la centran rolon de demokrataj procezoj kaj de politikaj sistemoj kaj estas kutime komparita al ne-demokrataj politikaj movadoj kiuj rekomendas socialismon. [19] Kelkaj socialistoj adoptis la kialojn de aliaj sociaj movadoj, kiel ekzemple ekologiismo , feminismo kaj liberalismo .

Moderna socialismo originis de 18-ajarcenta intelektula kaj laborist-klasa politika movado kiu kritikis la efikojn de industrii?o kaj de privata proprieto sur socio . La reanimado de respublikismo en la Usona Revolucio de 1776 kaj la egalismaj valoroj lan?itaj fare de la Franca Revolucio de 1789 originis socialismon kiel klara politika movado. En la komenco de la 19-a jarcento, "socialismo" rilatis al iu konzerno por la sociaj problemoj de kapitalismo sendependa de la solvoj al tiuj problemoj. Tamen, ekde la fino de la 19-a jarcento, "socialismo" signifis opozicion al kapitalismo kaj lobiado por alternativa post-kapitalisma sistemo bazita sur iu formo de socia proprieto. [20] Dum tiu tempo, germana filozofo Karl Marx kaj lia kunlaboranto Friedrich Engels publikigis verkojn kritikantajn la utopiajn aspektojn de tiatempaj socialismaj tendencoj kaj uzis materialisman komprenon de socialismo kiel fazon de evoluo kiu okazos tra socia revolucio iniciatita per kaj eskaladi?o kaj konfliktantajn klasrilatojn ene de kapitalismo. [21] Kune kun tio ekaperis aliaj tendencoj kiel ekzemple anarkiismo , revolucia sindikatismo , socialdemokratio , marksismo-leninismo kaj demokrata socialismo same kiel la kunfluejo de socialismo kun kontra?-imperiismaj kaj kontra?rasismaj luktoj ?irka? la mondo. La socialisma movado estis la plej influa tutmonda movado kaj eble kun la plej vasta politik-ekonomia mondrigardo de la 20-a jarcento. [22] Hodia?, socialistaj partioj kaj ideoj restas politika forto kun ?an?i?antaj gradoj da potenco kaj influo gvidantaj naciajn registarojn en multaj landoj tra la mondo.

Etimologio [ redakti | redakti fonton ]

Parlamenta peticio de 1793 fare de la Londona Koresponda Societo , kiu estis la unua politika societo en Britio fokusi?inte pri porlaborista politiko

Por Andrew Vincent "La vorto "socialismo" trovas sian radikon en la latina sociare , kiu signifas kombini a? kundividi . La rilata, pli termina vorto en romia kaj poste mezepoka juro estis societas . Tiu lasta vorto povis signifi kamaradecon kaj kunulecon same kiel la pli legalistan ideon de ?enerala kontrakto inter liberaj civitanoj." [23] La esprimo "socialismo" estis kreita fare de Henri de Saint-Simon , unu el la fondintoj de kio poste estus etikedita " utopia socialismo ". La esprimo "socialismo" estis kreita por kontrasti kontra? la liberala doktrino de " individuismo ", kiu emfazis ke homoj agas a? devus agi kvaza? ili estas en izoliteco unu de la alia.. [24] La originaj socialistoj kondamnis liberalan individuismon kiel malsukcesante alparoli sociajn konzernojn de malri?eco, socia subpremo, kaj kruda malegaleco de ri?a?o. [24] Ili rigardis liberalan individuismon kiel degenerantan socion en apogan memecan egoismon kiu dama?is socian vivon tra promociado de socio bazita sur konkurado. [24] Ili prezentis socialismon kiel alternativon al liberala individuismo, kiu rekomendis socion bazitan sur kunlaboro . [24] La esprimo socialismo estas atribuita al Pierre Leroux , [25] kaj al Marie Roch Louis Reybaud en Francio; kaj en Britio al Robert Owen en 1827, patro de la kooperativa movado . [26] [27]

La moderna difino kaj uzokutimo de la esprimo "socialismo" formita ?irka? la 1860-aj jaroj , i?antaj la superrega esprimo inter la pli fruaj rilataj vortoj "kooperativa", "reciprokisto" kaj "asociisto". La esprimo "komunismo" anka? falis el uzo dum tiu periodo, malgra? pli fruaj distingoj inter socialismo kaj komunismo de la 1840-aj jaroj . [28] Frua distingo inter "socialismo" kaj "komunismo" estis ke la unua planis nur socianigi produktadon dum ?i-lasta planis socianigi kaj produktadon kaj konsumon. [29] Tamen, ?irka? 1888 la esprimo "socialismo" estis uzita fare de marksistoj anstata? "komunismo", kiu nun estis konsiderita eksmoda esprimo sinonima kun socialismo. ?i estis nur ?is 1917 post la bol?evika revolucio kiam tiu "socialismo" rilatis al klara stadio inter kapitalismo kaj komunismo, lan?ita fare de Vladimir Lenin kiel rimedo por defendi la bol?evikan potencprenon kontra? tradiciaj marksistaj kritikoj la? kiuj Rusio ne estis sufi?e evoluinta por socialisma revolucio. [30]

Historio [ redakti | redakti fonton ]

Jam en la Biblio, en la Malnova Testamento , oni admonis kaj prediktis socialan, socialismecan, politikon pri slajra rajto de dungito. Readmono 24:14 " Ne faru maljusta?on al dungito, al malri?ulo kaj senhavulo el viaj fratoj a? el viaj fremduloj, kiuj lo?as en via lando, en viaj urboj. " kaj en Levidoj 19:13 " Ne premu vian proksimulon kaj ne rabu; la pago por dungito ne noktorestu ?e vi ?is mateno."

La metillernejana le?oj (angle Apprentice Laws), kiuj reguligis salajrojn kaj dungadon kaj estis pasigitaj dum la regado de re?ino Elizabeto la 1-a , da?ris en Anglio ?is la frua 19-a jarcento, sed i?is morta litero ekde la meza 18-a jarcento.

Prahistorio de socialismo [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Utopia socialismo , Industria revolucio , Revolucioj de 1848 , Pariza komunumo  kaj Anarkiismo .
Francois-Noel Grako Babeuf

Socialismaj modeloj kaj ideoj apogantaj komunan a? publikan proprieton ekzistis ekde antikvo. Mazdak , persa komunuma pra-socialisto, [31] starigis komunumajn hava?ojn kaj rekomendis la ?eneralan bonon. Kaj estis postulita, kvankam kontestate, ke ekzistis elementoj de socialisma pensaro en la politiko de klasikaj grekaj filozofoj Platono [32] kaj Aristotelo . [33] En la post-revolucia periodo rekte post la Franca Revolucio aktivuloj kaj teoriuloj kiel Francois-Noel Babeuf (la unua politike aganta kaj revolucia socialisto), Etienne-Gabriel Morelly kaj Auguste Blanqui influis la fruajn francajn laboristan kaj socialistan movadojn. [34]

Henri de Saint-Simon

En Britio Thomas Paine proponis detalan planon por imposti posedantojn por pagi por la bezonoj de la senhavuloj en Agrarian Justice [35] dum Charles Hall skribis The Effects of Civilization on the People in European States kondamnante la efikojn de kapitalismo al la senhavuloj de sia tempo [36] kio influis la utopiismajn skemojn de Thomas Spence . [37] La unuaj "memkonsciaj socialismaj movadoj evolui?is en la 1820-aj jaroj kaj 1830-aj jaroj . La Ovenanoj , Sansimonanoj kaj Fourieranoj disponigis serion de koheraj analizoj kaj interpretoj de socio. Ili anka?, precipe koncerne la Ovenanoj, koincidis kun kelkaj aliaj laboristaraj movadoj kiel la ?artistoj ." [38] Pli posta grava socialisma pensulo en Francio estis Pierre Joseph Proudhon kiu proponis sian filozofion de mutualismo en kiu "?iu havu egalan postulon, ?u sole a? kiel parto de malgranda kooperativo, por posedi kaj uzi teron kaj aliajn resursojn por fari sian porviva?on". [39] Ekzistis anka? tendencoj inspiritaj fare de disidenta kristanismo de kristana socialismo "ofte en Britio kaj poste kutime venanta el maldekstra liberala politikistaro kaj romantika kontra?-industriismo" [34] kio produktis teoriulojn kiel ekzemple Edward Bellamy , Frederick Denison Maurice kaj Charles Kingsley . [4]

Auguste Blanqui

La unuaj defendantoj de socialismo preferis socian niveligadon por krei meritokratan a? teknokratian socion bazitan sur individua talento. Grafo Henri de Saint-Simon estas rigardita kiel la unua individuo se temas pri elpensi la esprimon socialismo . [40] Saint-Simon estis fascinita per la grandega potencialo de scienco kaj teknologio kaj defendis socialisman socion kiu eliminu la malordajn aspektojn de kapitalismo kaj estu bazita sur egalaj oportunoj. [41] Li defendis la kreadon de socio en kiu ?iu persono estis vicigita la? siaj kapabloj kaj rekompensita la? sia laboro. [40] La esenca fokuso de la socialismo de Saint-Simon estis en administra efikeco kaj industriismo, kaj kredo ke scienco estas la ?losilo al progreso. [42] Tio estis akompanita per deziro efektivigi racie organizitan ekonomion bazitan sur planado kaj adaptitan direkte al grandskala scienca kaj materiala progreso, [40] kaj tiel enkarnigis deziron al pli direktita a? planita ekonomio . Aliaj fruaj socialismaj pensuloj, kiel ekzemple Thomas Hodgkin kaj Charles Hall, surbazigis siajn ideojn sur la ekonomiaj teorioj de David Ricardo . Ili konkludis ke la ekvilibrovaloro de krudvaroj proksimi?as al prezoj markitaj fare de la produktanto kiam tiuj krudvaroj estas en elasta provizo, kaj ke tiuj produktantaj prezoj egalrilatis al la farita laboro - la kosto de la laboro (esence la salajroj pagitaj) kiu estis postulata por produkti la krudvarojn. La Rikardanaj socialistoj rigardis profiton, intereson kaj lupagon kiel deprenojn de tiu inter?an?o-valoro. [43]

La ?artismo estis la unua nacia laborista movado en la historio kaj helpis konkeron de laboristaj rajtoj. En 1833 aperis unua le?o kiu limigis la labortempon de infanoj al 8 horoj tage. En 1842 oni malpermesis la laboron de virinoj en minejoj , en 1847 oni malpligrandigis la ?iutagan labortempon al 10 horoj tage. La ?artismo fini?is ?irka? 1848 , sed tre influis la postajn laborismajn movadojn kaj soci-ekonomikan penson, inkluzive marksismon .

Utopia socialismo de 1840 [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Utopia socialismo .

La unua apero de la vorto "socialismo" en la historio estis en 1826 en la London Cooperative Magazine aludante al Robert Owen

Charles Fourier
?efaj teoriistoj de socialismo en la unua duono de la 19-a jarcento , kiuj poste estis ofte nomitaj (?efe de la marksistoj) " utopiaj socialistoj ":

En la 1840-aj jaroj la laborista movado ekorganizi?is. La plej konata sekvo de tiu periodo estis la kreado de la unua internacia organizo de laboristoj, konata kiel Unua Internacio .

Formas en si mem transiron kun la sekvanta epoko la germano Wilhelm Weitling .

Anar?iismo kaj anar?o-sindikatismo [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Anarki-sindikatismo  kaj Anarkiismo .

Postaj diskutoj inter la sekvantoj de anarkiistaj tendencoj kaj la marksistoj kondukis al spliti?o de la movado ?efe koncerne al la 1-a Internacio . Post tiu momento, la termino socialisto estis pli uzata por paroli pri la sekvantoj de tiu ?i laste menciita tendenco nome marksistoj .

Marksismo [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj Marksismo  kaj Scienca socialismo .
Flago de marksismo-leninismo, kun Engels en la mezo.

La socialismo ricevis fortan influon de la pensoj de Karl Marx . Kelkajn jarojn post la spliti?o krei?is nova internacia asocio, kiu ricevis la nomon 2-a Internacio , a? Socialista Internacio , grupiganta partiojn pli-malpli influitajn de marksismo .

Post la Rusa Revolucio de 1917 okazis nova spliti?o en tiu movado. La plej fortaj defendantoj de tiu ?i movado alprenis la nomon komunistoj , kvankam plu uzis la terminon socialismo por paroli pri sia sistemo. Oni vidu la artikolojn pri la sekvaj organizoj nome 3-a Internacio kaj 4-a Internacio .

Social-demokratio [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Socialdemokratio .
Socialista manifestacio dum Unua de Majo 1912 ?e Union Square en Novjorko

La socialistoj kiuj ne ali?is al la 3-a Internacio plu konservis la nomon socialistoj , sed anka? estis konataj de tiam kiel socialdemokratoj .

Unue tiu termino aludis, rilate la fendon ka?zita de leninismo , al la fakto, ke ili volis efektivigi socialismon, sed nur pere de demokrata regpreno, kaj de reformoj respektemaj al la tradiciaj liberoj.

Sed post kontinua evoluo, social-demokration finfine i?is politiko , kiu tute ne celas malkonstrui kapitalismon , nek anstata?i ?in per socialismo, sed nur igi ?in pli bone vivebla por la laboristoj , ktp, pere de le tiel nomataj "socialaj le?oj", reguligo de la laborjuro , socia sekureco , pli-malpli grandaj intervenoj de la ?tato en la ekonomio en la celo reguligi ?in profite al la lando kaj ties lo?antoj. Ekzemplo: la Labour Party de la 1950-aj jaroj , svedaj socialistoj, ktp.

Ekde la 1980-aj jaroj oni e? vidas social-demokratojn malmunti la socialajn le?ojn de la pasinteco, kaj la atingitajn pa?ojn de la ?istiama social-demokratio, dirante, ke pro tutmondi?o ili devis tion fari por esti "modernaj" kaj akurataj. Ekzemplo de tiu politiko estas en Britio Tony Blair , en Francio Michel Rocard , ktp.

Specoj de socialismo [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo socia justeco .

La nombro da movadoj kaj aliroj apartenantaj al socialismo estas granda, sed kvar ?efaj aliroj povas esti distingitaj, la? ilia populareco:

  • Komunismo - movado kiu rekomendas la kompletan forigon de privata proprieto pro publika proprieto kaj por la plenumado de la bezonoj de homo sendepende de lia ekonomia kontribuo, la? la teorion de Karlo Markso. La? tiu ?i aliro la laborista klaso levi?us al potenco per revolucio, tiam starigus diktatorecon de la proletaro kiu abolicius la kapitalisman re?imon kaj starigus socialisman socion kiel mezan stadion. La diktaturo de la proletaro estos nur transira etapo, kiu iom post iom disvolvos al la starigo de vera komunisma socio, per la iom-post-ioma alkutimi?o de la amasoj al libera praktikado (praksiso).
  • Demokrata socialismo - Male al kommunismo, aliro kiu difinas socialismon kiel la finfinan idealon, prefere ol meza stadio sur la vojo al komunismo. Ili inkluzivas anka? la ideojn pri demokratio , plureco kaj minoritataj rajtoj, kaj tute ne difinas ?in kiel diktatorecon de la plimulto. Malgra? tio, kelkaj el la demokratsocialismaj partioj kunfandi?is a? kuris kune kun la komunista Partio (ekzemple la maldekstra fronto de Francio ). Ili apogas libermerkatan ekonomion, kaj la zorgon de publika sano , edukado , lo?ado kaj transportservoj de la ?tato.
  • Socialdemokratio - aliro kiu rekomendas la uzon de demokrataj rimedoj por sociaj reformoj. En la pasinteco, socialdemokratio anka? estis kromnomo por socialismaj partioj. Socialdemokratio ?efe okupi?as pri trovado de manieroj kombini liberan merkaton kun certigi la ekziston de evoluanta bonfarta sistemo, kaj ?i estas proksima en spirito al la bonfartiga ?tato . Ene de socialdemokratio estas pluraj fluoj. Iuj rekomendas plenan a? partan publikan proprieton de iuj el la naturresursoj kaj servoj esencaj al la civitano, aliaj ser?as ?efe kiel bremsi kapitalismon kaj certigi la ekziston de la sociala ?tato.
  • Anarkiismo - aliro kiu kontra?as la uzon de la politika aparato kiel maniero atingi socialismon kaj celas popolan lukton kontra? kapitalismo kaj ?tataj institucioj. En anarkiismo havs multajn fluojn kiel anarki-komunismo , anarki-sindikatismo kaj anarki-primitivismo . Inter la fluoj estas parta interkovro kaj partaj kontra?diroj.

Bundismo [ redakti | redakti fonton ]

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Bundo .

Bundismo estis sekulara juda socialisma movado, kies organiza manifesta?o estis la ?enerala Juda Laborsindikato en Litovio, Pollando kaj Rusio (jide ??????????? ?????? ???????? ????? ??? ???? ?????? ??? ????????: Algemeyner Yidisher Arbeter Bund en Litah, Poyln un Rusland), fondita en la rusa Imperio en 1897. La Juda Laborsindikato a? "Bundo" estis grava ero de la socialdemokrata movado en la rusa imperio ?is la Rusa Revolucio de 1917; la bundistoj komence oponis la Oktobran Revolucion, sed fine eksubtenis ?in pro pogromoj faritaj de la Volontula Armeo de la blanka movado dum la Rusa Enlanda Milito . Fendita la? komunistaj kaj socialdemokrataj linioj dum la Enlanda Milito, frakcio subtenis la bol?evikojn kaj sorbi?is de la Komunista Partio.

La kontra?komunisma socialisma bundisma movado da?re ekzistis kiel politika partio en sendependa Pollando dum la intermilita periodo kiel la ?enerala Juda Laborsindikato en Pollando, fari?ante grava, se ne la ?efa, politika potenco ene de la pola judaro. Bundistoj aktivis en la kontra?nacia lukto kaj multaj el ties membroj estis mortigitaj dum Holoka?sto . Post la milito, la Internacia Juda Laborsindikato, pli konvene la "Monda Kunordiga Konsilio de la Juda Laborsindikato", estis fondita en Nov-Jorko, kun filiaj grupoj en Argentino, A?stralio, Kanado, Francio, Israelo, Meksiko, Britio, Usono kaj aliaj landoj.

Kritiko [ redakti | redakti fonton ]

Multaj kontra?uloj de socialismo (kiel ekzemple Friedrich Hayek , Milton Friedman ) kaj filozofioj (kiel ekzemple Ayn Rand , Leo Strauss ) ekestis. Kritiko povas esti dividita en tri ?efajn aspektojn: politika, ekonomia kaj morala.

Politike [ redakti | redakti fonton ]

La koncentri?o de a?toritato kaj mono en la manoj de la registaro kondukos al la neado de politika libereco, ?ar la registaro ne permesos subfosan a? kritikan agadon sub ?i. Ekzemple, ?i ne permesos radioelsendon (apartenantan al la socialisma registaro) kiu subtenas kapitalismon, ne financas tiajn kampanjojn ktp. En kapitalisma lando, aliflanke, radio estas en privataj manoj kaj publikigos kion ajn ?i volas la? merkatbezonoj [44] (a? pli reale, la? le deziroj de ?iaj posedantoj kaj redaktoroj).

Ekonomie [ redakti | redakti fonton ]

Baze de la socialisma ideo la homo laboras por la bonfarto de la tuta komunumo kaj ne nur por si (laboras por la bonfarto de la socio kaj la socio prizorgas lin reen); sed por la pensmaniero de tiuj, kiuj kontra?as la socialisman ideon, homo faros nenian penon se ne rekompencita la? sia reala kontribuo. Malgra? tio en la plej multaj landoj, kiuj administras ekonomiojn bazitajn sur ia versio de socialdemokratio, ekzistas socie kaj politike interkonsentita mekanismo por certa distribuado de ri?eco en la formo de progresiva enspezimposto .

Ayn Rand aludis ?i tion en sia libro Atlas Shrugged kiam ?i nomis registarojn kiuj ?tatigis ekonomiajn aktiva?ojn kiel "rabistoj". ?ia libro konsideras la personan kreivon de la individuo kiel kolono de socio, kaj ilustras kiel la potenco de socio kaj prospero devenas de individuoj kun kreiva kapablo kaj potenco, kaj ke socio kiun tiuj individuoj forlasos - malforti?os, sinkos kaj e? kolapsos tute.

Morale [ redakti | redakti fonton ]

Krome, estas multaj kiuj konsideras socialismajn karakteriza?ojn kiel ?tatigo kaj la forkapto de potencoj fare de la ?tato kiel devigo kaj morala maljusto - kaj ke socialismo signifas ne helpi aliajn, sed devigi la konduton de individuoj kiel predikata de la registaro - ?i tio bazi?as sur la (senbaza) supozo, ke la registaro havas la moralan a?toritaton determini por la individuo, en kio lia mono estos investita. En kapitalisma ?tato ne estas malpermeso provizi helpon a? servojn la? privata iniciato kaj libervole. Kontraste - en socialisma ?tata financado por la multaj areoj pri kiuj respondecas la registaro estas deviga. La? ekonomikisto Walter Williams , same kiel preni monon de unu persono por helpi alian estus ankora? konsiderata ?telo (malmorala), se la ?tato prenas monon por ?i tiuj celoj ?i estas konsiderata maljusto.

Empirie [ redakti | redakti fonton ]

Emblemo de la Hispana Laborista Socialista Partio

Socialdemokratioj (kiel Norvegio , Svedio , Danio , Finnlando , Francio , ktp.) sukcesis redukti malegalecon kaj konservi sian evoluantan ekonomion. Tamen iuj argumentas, ke tiuj landoj estas pli emaj al kapitalismo ol al socialismo (ekz. Ben Shapiro , Lars Lecke Rasmussen , iama dana ?efministro ) [45] .

Enspezaj diferencoj en socialdemokratioj estas multe pli malgrandaj ol en pli kapitalismaj landoj (26,6 poentoj en pli da socialdemokratioj kompare kun 41,08 en pli kapitalismaj landoj).

La kooperativa movado en la mondo, kiu rekomendas la alprenon de la formo de publika proprieto de laboristoj en fabrikoj kaj kompanioj, kiu estas unu el la formoj de proprieto en socialisma ekonomio, estas konsiderata kiel tre sukcesa movado tra la mondo, ?ar hodia? estas pli malpli unu miliardo da homoj kiuj membri?as en kooperativoj (kompare kun 268 milionoj en 1971 ) kaj la plej sukcesa ekzemplo de fabriko kies firmaoj estas posedataj de la laboristoj estas la Mondragon Koopera Korporacio en E?skio en Hispanio . En ?i tiu kooperativo la enspezaj bre?oj estas multe pli malaltaj ol en paralelaj kapitalismaj firmaoj, la minimuma salajro en la kooperativo estas 13 procentoj pli alta ol la meza salajro en Hispanio ( USD $32,000 jare, proksime al $2,700 monate) kiam la plej multaj laboristoj en Hispanio enspezas sub ?i tiu enspezo, kaj estas granda zorgo pri la bonfarto de laboristoj [46] .

Kontraste, socialismaj re?imoj, kiuj ne estas socialdemokrataj, kondukis al negativaj kaj e? katastrofaj rezultoj sur la homa kaj ekonomia niveloj. Komunista regado en Sovet-Unio , ?inio sub Mao kaj Nord-Koreio ka?zis amasmortojn, ?u pro malsatego a? genocido (sendistinga amasmurdo de homgrupoj konsiderataj opoziciaj al la re?imo) kun la celo de eliminado de opozicio al la registaro. Krome, landoj kiuj movi?is al socialismo, kies re?imo ne estas demokrata, kiel Venezuelo sub Chavez kaj Maduro , ties ekonomio plimalboni?is ?is senprecedenca malalto kaj la re?imo komencis perfortan subpremon .

Tamen en kapitalismaj ekonomioj la avera?a kresko de la malneta enlanda produkto estas pli alta [47] . Tiel, ekzemple, la datumoj de la Monda Banko malka?as, ke en la malpli kapitalismaj landoj (landoj kun malmulte da ekonomia libereco) estas malplii?o de la MEP, kompare kun plii?o en la pli kapitalismaj landoj [48] .

Simila korelacio inter la vivnivelo kaj la grado de kapitalismo de lando trovi?as anka? en aliaj datumoj. Estas klara korelacio inter vivda?ro kaj la grado de kapitalismo de lando [49] ; kaj kun la enspeznivelo de la plej malri?aj dek procentoj en la lando, ?e la alfabeteco , Infana mortindico (inversa korelacio), Infanlaboro (inversa korelacio), aliro al akcepteble kvalitaj trinkakvo , korupto (inversa korelacio), nigra merkato (inversa korelacio) kaj la indico de homa disvolvi?o de Unui?intaj Nacioj [50] .

Krizo de la fino de la 20-a jarcento skuis la movadon socialismon. Nuntempo de Alimondismo , kien, kiel kaj kia socialismo estas demandoj kiuj vekas polemikojn.

En la 21-a jarcento , en multaj okcident-e?ropaj landoj la kategorioj inter politikoj de socialismo kaj kapitalismo fakte malklari?as kaj ne plu eblas fari dikotoman dividon inter landoj.

Ekzemplo de malklari?o de kategoriaj limoj trovi?as en la indico de ekonomia libero , kiu analizas ekonomian liberecon per 12 indicoj. Inter la diversaj indicoj estas la grado de protekto de privata proprieto, la risko de eksproprietigo kaj ?tatigo de proprieto, la imposta ?ar?o trudita al individuoj kaj kompanioj, la analizo de la facileco komenci privatan entreprenon, la rigideco de laborle?oj, kaj libera inter?an?o. La? ?i tiu indekso (en 2018 ), socialdemokrata Svedio ricevis poentaron de 76,3, dum la kapitalisma Usono ricevis poentaron de 75,7.

Kulturo de socialismo [ redakti | redakti fonton ]

Vidu Socialisma realismo kaj Laborista movado

Socialismo en kulturo [ redakti | redakti fonton ]

Jen kelkaj filmoj vaste rigardataj kiel la plej konvinkaj adapti?oj de la ideoj de socialismo.

Famaj socialistoj [ redakti | redakti fonton ]

Parto pri la Politikaj serioj pri
Komunismo
 

Politika portalo

v ? d ? r

Politikistoj [ redakti | redakti fonton ]

19-a jarcentaj [ redakti | redakti fonton ]

20-a jarcentaj [ redakti | redakti fonton ]

21-a jarcentaj [ redakti | redakti fonton ]

Verkistoj kaj pensuloj [ redakti | redakti fonton ]

Bibliografio en Esperanto [ redakti | redakti fonton ]

La? EdE-S

Socialismo : ?ia ideologio kaj realigo. - De S. Chazan. 1933, 48 p. ?Kontra? la revolucia socialismo, li estas adepto de la evoluismo, emfazante, ke la socialismo estas ne nur ekonomia, sed anka? morala problemo, por la efektivigo oni bezonas ?eneraligon de l' altruista moralo.“ (xy, ?Lingvo-Libro“, l934, p.: 26.)

Vidu anka? [ redakti | redakti fonton ]


Referencoj [ redakti | redakti fonton ]

  1. ↑ (2011) International Encyclopedia of Political Science . SAGE Publications, Inc. ISBN 978-1412959636 . “Socialist systems are those regimes based on the economic and political theory of socialism, which advocates public ownership and cooperative management of the means of production and allocation of resources.”.
  2. ↑ socialism Britannica ACADEMIC EDITION. Konsultita la 19an de Januaro 2012.
  3. ↑ "2. (Government, Politics & Diplomacy) any of various social or political theories or movements in which the common welfare is to be achieved through the establishment of a socialist economic system" "Socialism" at The Free dictionary
  4. ↑ 4,0 4,1 "The origins of socialism as a political movement lie in the Industrial Revolution." "Socialism" in Encyclopedia Britannica Online
  5. ↑ O'Hara, Phillip. (September 2003) Encyclopedia of Political Economy, Volume 2 . Routledge . ISBN 0-415-24187-1 . “In order of increasing decentralisation (at least) three forms of socialized ownership can be distinguished: state-owned firms, employee-owned (or socially) owned firms, and citizen ownership of equity.”.
  6. ↑ Peter Lamb, J. C. Docherty. Historical dictionary of socialism . Lanham, Maryland, UK; Oxford, England, UK: Scarecrow Press, Inc, 2006. p. 1.
  7. ↑ Nove, Alec. Socialism . New Palgrave Dictionary of Economics, Second Edition (2008): http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_S000173
  8. ↑ "Socialism and Capitalism: Are They Qualitatively Different Socioeconomic Systems?", de Kotz, David M. Konsultita la 19an de Februaro, 2011, el University of Massachusetts: http://people.umass.edu/dmkotz/Soc_and_Cap_Diff_Syst_06_12.pdf : "This understanding of socialism was held not just by revolutionary Marxist socialists but also by evolutionary socialists, Christian socialists, and even anarchists. At that time, there was also wide agreement about the basic institutions of the future socialist system: public ownership instead of private ownership of the means of production, economic planning instead of market forces, production for use instead of for profit."
  9. ↑ Market Socialism: The Debate Among Socialists , de Schweickart, David; Lawler, James; Ticktin, Hillel; Ollman, Bertell. 1998. From "The Difference Between Marxism and Market Socialism" (pp. 61?63): "More fundamentally, a socialist society must be one in which the economy is run on the principle of the direct satisfaction of human needs...Exchange-value, prices and so money are goals in themselves in a capitalist society or in any market. There is no necessary connection between the accumulation of capital or sums of money and human welfare. Under conditions of backwardness, the spur of money and the accumulation of wealth has led to a massive growth in industry and technology ... It seems an odd argument to say that a capitalist will only be efficient in producing use-value of a good quality when trying to make more money than the next capitalist. It would seem easier to rely on the planning of use-values in a rational way, which because there is no duplication, would be produced more cheaply and be of a higher quality."
  10. ↑ Bockman, Johanna. (2011) Markets in the name of Socialism: The Left-Wing origins of Neoliberalism . Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-7566-3 .
  11. ↑ Rocker, Rudolf. (2004) Anarcho-Syndicalism: Theory and Practice . AK Press. ISBN 978-1-902593-92-0 .
  12. ↑ "Authority is defined in terms of the right to exercise social control (as explored in the "sociology of power") and the correlative duty to obey (as explred in the "philosophy of practical reason"). Anarchism is distinguished, philosophically, by its scepticism towards such moral relations ? by its questioning of the claims made for such normative power ? and, practically, by its challenge to those "authoritative" powers which cannot justify their claims and which are therefore deemed illegitimate or without moral foundation." Anarchism and Authority: A Philosophical Introduction to Classical Anarchism de Paul McLaughlin. AshGate. 2007. pg. 1
  13. ↑ "The IAF - IFA fights for : the abolition of all forms of authority whether economical, political, social, religious, cultural or sexual." "Principles of The International of Anarchist Federations " Arkivigite je 2012-01-05 per la retarkivo Wayback Machine
  14. ↑ "Anarchism, then, really stands for the liberation of the human mind from the dominion of religion; the liberation of the human body from the dominion of property; liberation from the shackles and restraint of government. Anarchism stands for a social order based on the free grouping of individuals for the purpose of producing real social wealth; an order that will guarantee to every human being free access to the earth and full enjoyment of the necessities of life, according to individual desires, tastes, and inclinations." Emma Goldman . "What it Really Stands for Anarchy" in Anarchism and Other Essays .
  15. ↑ Individualisma anarkiisto Benjamin Tucker difinis anarkiismon kiel opozicio al a?toritato jene "They found that they must turn either to the right or to the left, ? follow either the path of Authority or the path of Liberty. Marx went one way; Warren and Proudhon the other. Thus were born State Socialism and Anarchism...Authority, takes many shapes, but, broadly speaking, her enemies divide themselves into three classes: first, those who abhor her both as a means and as an end of progress, opposing her openly, avowedly, sincerely, consistently, universally; second, those who profess to believe in her as a means of progress, but who accept her only so far as they think she will subserve their own selfish interests, denying her and her blessings to the rest of the world; third, those who distrust her as a means of progress, believing in her only as an end to be obtained by first trampling upon, violating, and outraging her. These three phases of opposition to Liberty are met in almost every sphere of thought and human activity. Good representatives of the first are seen in the Catholic Church and the Russian autocracy; of the second, in the Protestant Church and the Manchester school of politics and political economy; of the third, in the atheism of Gambetta and the socialism of Karl Marx." Benjamin Tucker . Individual Liberty.
  16. ↑ . Anarchism as a Theory of Organization (1966). Arkivita el la originalo je 2010-03-25. Alirita 1a Marto 2010.
  17. ↑ Anarkiisma historiisto George Woodcock informas pri la kontra?a?toritatismo de Mi?ail Bakunin kaj montras kontra?on kaj al la ?tataj kaj al ne?tataj formoj de a?toritato jene: "All anarchists deny authority; many of them fight against it." (pa?o 9)...Bakunin did not convert the League's central committee to his full program, but he did persuade them to accept a remarkably radical recommendation to the Berne Congress of September 1868, demanding economic equality and implicitly attacking authority in both Church and State."
  18. ↑ Brown, L. Susan. (2002) “Anarchism as a Political Philosophy of Existential Individualism: Implications for Feminism”, The Politics of Individualism: Liberalism, Liberal Feminism and Anarchism . Black Rose Books Ltd. Publishing.
  19. ↑ Ofte, tiu difino estas invokata por distingi demokratan socialismon el a?toritatisman socialismon kiel ?e Malcolm Hamilton Democratic Socialism in Britain and Sweden (St Martin's Press 1989), en Donald F. Busky, Democratic Socialism: A Global Survey Greenwood Publishing, 2000, Vidu pp. 7-8., Jim Tomlinson Democratic Socialism and Economic Policy: The Attlee Years, 1945-1951 , Norman Thomas Democratic Socialism: a new appraisal a? Roy Hattersley ?e Choose Freedom: The Future of Democratic Socialism
  20. ↑ Gasper, Phillip. (October 2005) The Communist Manifesto: a road map to history's most important political document . Haymarket Books. ISBN 1-931859-25-6 . “As the nineteenth century progressed, "socialist" came to signify not only concern with the social question, but opposition to capitalism and support for some form of social ownership.”.
  21. ↑ Anthony Giddens. Beyond Left and Right: The Future of Radical Politics . 1998 edition. Cambridge, England, UK: Polity Press, 1994, 1998. p. 71.
  22. ↑ "Socialism was the most influential secular movement of the twentieth century, worldwide. It was a political ideology (or world view), a wide and divided political movement..." George Thomas Kurian (eld). The Encyclopedia of Political Science CQ Press. Washington D.c. 2011. Pa?oj 1554
  23. ↑ Andrew Vincent. Modern political ideologies. Wiley-Blackwell publishing. 2010. pa?o 83
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 Marvin Perry, Myrna Chase, Margaret Jacob, James R. Jacob. Western Civilization: Ideas, Politics, and Society ? From 1600, Volume 2 . Na?a eldono. Boston, Massachusetts, USA: Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company, 2009. p. 540.
  25. ↑ Leroux: socialismo estas "la doktrino kiu ne rezignus la principojn de Libereco, Egaleco, Frateco" de la Franca Revolucio de 1789. "Individualism and socialism" (1834)
  26. ↑ Oxford English Dictionary, etimologio de socialismo
  27. ↑ Russell, Bertrand (1972). A History of Western Philosophy. Touchstone. p. 781
  28. ↑ Williams, Raymond. (1983) “Socialism”, Keywords: A vocabulary of culture and society, revised edition . Oxford University Press. ISBN 0-19-520469-7 . “Modern usage began to settle from the 1860s, and in spite of the earlier variations and distinctions it was socialist and socialism which came through as the predominant words...Communist, in spite of the distinction that had been made in the 1840s, was very much less used, and parties in the Marxist tradition took some variant of social and socialist as titles.”.
  29. ↑ Steele, David. (1992) From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation . Open Court Publishing Company. ISBN 978-0875484495 . “One widespread distinction was that socialism socialized production only while communism socialized production and consumption.”.
  30. ↑ Steele, David. (1992) From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation . Open Court Publishing Company, p. 44?45 . ISBN 978-0875484495 . “By 1888, the term ‘socialism’ was in general use among Marxists, who had dropped ‘communism’, now considered an old fashioned term meaning the same as ‘socialism’...At the turn of the century, Marxists called themselves socialists...The definition of socialism and communism as successive stages was introduced into Marxist theory by Lenin in 1917...the new distinction was helpful to Lenin in defending his party against the traditional Marxist criticism that Russia was too backward for a socialist revolution”.
  31. ↑ A Short History of the World . Progress Publishers. Moscow, 1974
  32. ↑ pp. 276?277, A.E. Taylor, Plato: The Man and His Work , Dover 2001.
  33. ↑ p. 257, W. D. Ross, Aristotle , 6a eld.
  34. ↑ 34,0 34,1 George Thomas Kurian (eld). The Encyclopedia of Political Science CQ Press. Washington D.c. 2011. Pa?o 1555
  35. ↑ Paine, Thomas (2004). Common sense [with] Agrarian justice. Penguin. ISBN 0-14-101890-9 . pp. 92?3.
  36. ↑ Blaug, Mark. (1986) Who's Who in Economics: A Biographical Dictionary of Major Economists 1700-1986 . The MIT Press. ISBN 0-262-02256-7 .
  37. ↑ Bonnett, Alastair (2007) The Other Rights of Man: The Revolutionary Plan of Thomas Spence. History Today 57(9):42?48.
  38. ↑ Andrew Vincent. Modern political ideologies. Wiley-Blackwell publishing. 2010. pg. 88
  39. ↑ "Socialism" en Encyclopedia Britannica rete
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Adam Smith . Fsmitha.com. Alirita 2a de Junio 2010.
  41. ↑ 2:BIRTH OF THE SOCIALIST IDEA . Anu.edu.au. Alirita 2a de Junio 2010.
  42. ↑ Newman, Michael . (2005) Socialism: A Very Short Introduction , Oxford University Press, ISBN 0-19-280431-6
  43. ↑ Utopian Socialists . Cepa.newschool.edu. Arkivita el la originalo je 2004-02-14. Alirita 2a de Junio 2010. Arkivita kopio . Arkivita el la originalo je 2015-07-12. Alirita 2014-12-25.
  44. ↑ Milton Friedman Kapitalismo kaj Libereco , ?ap 1
  45. ↑ https://capx.co/scandinavia-is-no-socialist-valhalla//
  46. ↑ https://toomuchonline.org/this-business-manufactures-equality/ 2015
  47. ↑ Miles, MA, EJ Feulner, and OGMary Anastasia. 2005 Index of Economic Freedom. The Heritage Foundation and The Wall Street Journal (2005), p. 21; Gwartney, James D., Lawson, Robert with Easterly William, Economic Freedom of the World: 2006 Annual Report , Canada: Fraser Institute, 2006., p. 23; Kane, T, KR Holmes, and MA O'Grady. Index of Economic Freedom. The Link Between Economic Opportunity and Prosperity. Washington, DC: Heritage Foundation (2007).
  48. ↑ Gwartney, James D., Lawson, Robert with Easterly William, Economic Freedom of the World: 2006 Annual Report , Canada: Fraser Institute, 2006., p. 22.
  49. ↑ Miles, MA, EJ Feulner, and OGMary Anastasia. 2005 Index of Economic Freedom. The Heritage Foundation and The Wall Street Journal (2005), p. 22; Gwartney, James D., Lawson, Robert with Easterly William, Economic Freedom of the World: 2006 Annual Report , Canada: Fraser Institute, 2006., p. 23.
  50. ↑ Gwartney, James D., Lawson, Robert with Easterly William, Economic Freedom of the World: 2006 Annual Report , Canada: Fraser Institute, 2006., p. 23-27.


Bibliotekoj
El?utita el " https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Socialismo&oldid=8735548 "