?i tiu artikolo bezonas poluradon , ?ar ?i montras stilajn kaj/a? gramatikajn kaj/a? strukturajn problemojn, kiuj ne konformas al stilogvido . La priskribo de la problemo trovi?as ?i tie . Bonvolu ?an?i la enhavon por plibonigi la artikolon.

?ine
?ina skribo	?子
Pinjino	kuaizi
Japane
Kanji	箸
Transskribado Hepburn	hashi
Koree
Hangeul	젓가락
Revizita romanigo	jeotgarak
McCune-Reischauer	ch?tkarak
Taje
Taja alfabeto	???????
Internacia Fonetika Alfabeto	takiap
Vjetname
Vjetnama skribo	đ?a

Man?obastonetoj , ^[1] man?bastonetoj , ^[1] ha?ioj , ^{[1] [2]} a? kvajzoj estas man?iloj , kiujn oni uzas en orienta Azio ( ?inio , Japanio , Koreio , Vjetnamio ) kaj en partoj de Tajlando . La ilo konsistas el paro de samlongaj bastonetoj , kiujn oni uzas pin?ante a? "?ovelante" la man?a?ojn.

Man?obastonetoj povas esti la solaj man?iloj, a? oni povas aldoni kulerojn , kiel tio okazas en Koreio.

Historio [ redakti | redakti fonton ]

Tombotrova?oj montras, ke tiu formo de man?iloj ekzistis en ?inio jam dum la dinastio Shang ( 1600 - 1100 a.K. ) ^[3] kaj estis disvastigitaj tra la tuta orienta Azio . La plej malnova trova?o de man?obastonetoj estas paro el bronzo , trovita en tombo de Yin-ruinoj ?e Houjiazhuang, Anyang, Henano , datita de ?. 1200 a.K. ^{[4] [5]}

Dum la 7-a jarcento bonzoj kaj misiistoj kunportis man?obastonetojn el ?inio al Koreio kaj Japanio .

Iloj similaj al man?obastonetoj estis elfositaj en la arkeologia ejo Megiddo en Israelo . Tiu malkovro povus montri ke jam dum la antikvo ekzistis komercaj rilatoj al Azio, a? ke man?obastonetoj evoluis paralele. Man?obastonetoj estis kutimaj iloj anka? en hejmoj de la ujguroj sur la mongoliaj stepoj dum la 6-a ?is la 8-a jarcento . ^[6]

Uzi kvajzojn estas man?a kutimo de ?ino. Kvajzoj, nome “zhu-箸”en antikveco, havas longan historion en ?inio . Oni jam ekuzis kvajzojn almena? en Shang-dinastio (?.a.K.16 jarcento/?.a.K 11 jarcento).

Jam ekekzistis kvajzoj faritaj per elefanta eburo anta? ?.3100 jaroj la? la noto de historia libro pri tio. Re?o Zhou de Shang-dinastio , estis tro lukseca. Mortiginte elefantojn, li prenis eburojn fari kvajzojn por lukseca montri?o de lia re?a spirito. Tiuj ?i estas la unua paro da kvajzoj eburaj en noto per vortoj. Kalkulinte tion, jam 3100 jaroj, ?uste 1100 a.K. ekestis eburaj kvajzoj. Sed de la historio, tiuj ne estis la unua paro da kvajzoj, sed nur eburaj.

Kvajzoj en ?inio ankora? retroiras ?is pli ol 1000 jaroj a.K. Komence tiuj estis lignaj a? bambuaj, sed ne eburaj. Do, de tio ke niaj prauloj vivis en praarbaro. Arbaj bran?oj falis ?ie, kaj legomoj estis kuiritaj kaj bolitaj. Oni ne povis preni man?a?ojn rekte en el varmega kuirpoto, tiel faris tion pin?i per bran?oj en praarbaro. Kompreneble la primitivaj kvajzoj estis longaj kaj mallongaj, dikaj kaj maldikaj, ne kiel nun regulecaj kaj normecaj. Tiel en ofta uzado, kvajzoj ekekzisti?is la? tia rudimento iom post iom.

En primitiva periodo, kvajzoj ?enerale estis faritaj de arbbran?oj a? osto kaj korno de bestoj en naturo. En la fina periodo de primitiva socio, estis kvajzoj sen?eligite lignaj kaj bambuaj. En Xia-dinastio (?.a.K.21 jarcento/?.a.K 16 jarcento) kaj Shang-dinastio aperi?is kvajzoj eburaj kaj jadaj. En Periodo de Printempo-A?tuno (a.K.770/a.K 476) kaj Militantaj Regnoj (a.K.475/a.K 221) aperi?is antikvecaj kvajzoj feraj kaj kupraj. En Han-dinastio (a.K.206/ 220) ekaperi?is lakitaj kvajzoj brilaj kaj belaj, ar?entaj kaj oraj kvajzoj tro delikaj kaj kostaj.

Ar?entaj kvajzoj en Tang-dinastio (618/907) estas tre fama, ?ar oraj kvajzoj estis ekskluzive uzitaj de imperiestro. Aliuloj ne rajtas uzi tiajn kvajzojn pro imperiestra uzo, sed plutokratoj ?enerale rajtas uzi ar?entajn kvajzojn, kiuj estas tre ?atitaj, ?ar la?dire, oni povas elkontroli venenon per ar?entaj kvajzoj. Kiam oni enmetas ion kun veneno, la ar?entaj kvajzoj nigri?os de ar?enta koloro.

Diversaj nomoj [ redakti | redakti fonton ]

Ha?ioj [ redakti | redakti fonton ]

Ha?io estas unu el malmultaj vortoj kun japana etimo en Esperanto . En la PIV (eldono 2005 ) trovi?as la vorto ha?ioj kiel sinonimo de man?obastonetoj. ?i devenas el la japana vorto hashi (箸). En Japanio oni nomas ha?iojn anka? otemoto (おてもと); tiun vorton oni trovas presita ofte sur la papero protektanta ha?iojn, kiujn oni kutime for?etas post nur unu uzo.

Multaj ne-japanoj ne konas la vorton, ?ar lernolibroj de Esperanto ofte fokusas je e?ropa vivmaniero, kaj do nur mencias nomojn por E?ropaj man?iloj. Man?obastoneto estas klariga vorto por tiuj kiuj ne konas la vorton ha?io . Same, al tiu kiu ne konas la vorton kulero , oni povus klarigi per man?o?ovelilo .

Kvajzoj [ redakti | redakti fonton ]

La ?ina vorto por man?obastonetoj estas kuaizi (?子), esperantigita al kvajzoj . ?i konsistas el la du ideogramoj 快 (fonetika parto), kiu signifas rapide kaj 竹 (semantika parto), kiu signifas bambuon . La iama ?ina vorto por man?obastonetoj, kiu pluekzistas en kelkaj modernaj dialektoj, estis 箸 ( pinjine : zhu , Minnan : t? ), kiu tabui?is sur ?ipoj, ?ar ?i similis al alia vorto, kies signifo estis halti (住). Tial oni anstata?is la vorton de alia kun kontra?a signifo, kuai (rapide). ^[7]

?ina lingvo hanzio estas hieroglifo. Kiel nuna ideografia?o kvajzoj-- ?子 evoluas kaj disvasti?as? Kiel oni nomas tiujn kvajzoj? La ideografia?o kvajzoj en han-lingvo trovi?as tri prononcoj kaj ses ideografia?oj. Ofte skribita estas 箸 ( zhu ) superparto estas bambuo, subparto estas homo. Kvajzoj havas longan historion en ?inio , sed oni eknomis tion kvajzoj nur pli ol kelkjaroj. Estas tre interesa fenomeno, ke ?ino en sia vivo ofte aldonas alian signifon en ideo per a?oj en propra vivo. Ekz. en geedzi?a ceremonio oni preparas al novegeedzoj jujubojn kaj ka?tanojn. Tio signifas homofone “naski?i bebo kiel rapide”. Anka? influis la evoluon de ‘zhu’ kvajzoj per tia fenomeno.

En iu libro en Ming-dinastio (1368/1644) rakontas ke indi?enoj en urbo Wuzhong de Zhejiang provinco nomis tion kvajzo, sed ne ‘zhu’. Ka?ze de tio, ke estis multe da homoj veturigante boatojn, ili turnis grande atenton kaj tabuon je sama prononco ‘zhu’ de kvajzoj kun tiu de helto. Remanto de boato ?iam deziras glatan voja?on, sed ne helti?an ?ena?on, do, ili parolis je kuai-kuai (rapide). Tiel fakte kvajzoj devenis de dialekto.

Aliaj vortoj [ redakti | redakti fonton ]

La islanda matarpjonar venas el man?- (matar-) kaj trikiloj (pjonar). La sveda vorto matpinnar venas el man?o (mat) kaj bastonetoj (pinnar). La feroa etingarpinnar venas el man?ant- (etingar-) kaj bastonetoj (pinnar).

En la korea lingvo oni uzas la vorton jeotgarak (젓가락), kiu konsistas el jeo (man?obastoneto) kaj garak (bastoneto), tamen oni ne povas uzi nur jeo por indiki man?obastonetojn.

En la vjetnama lingvo man?obastonetoj nomi?as đ?a (箸).

La angla vorto chopstick ver?ajne devenas de la pinjina angla , kie chop chop signifis rapide . ^{[8] [9]}

Grandeco kaj materialo [ redakti | redakti fonton ]

Man?obastonetoj estis faritaj anta?e el bambuo , princoj kaj ri?aj komercistoj uzis ofte anka? arte distran?itajn bastonetojn el jado a? eburo . Hodia?aj ha?ioj estas plejofte el ligno a? plasto .

?inio [ redakti | redakti fonton ]

?inaj kvajzoj estas faritaj el ligno kaj relative longaj, ?irka? 25 cm. Por ?ina kuirado oni uzas varmegajn grasojn kaj sekve sufi?a distanco al la man?o estas sekureca afero.

Kvajzoj ?ajne estas simplaj kaj lertecaj, sed je diversaj materialoj kaj specoj. Trovi?is pli ol 100 specoj de kvajzoj en la ?inia historio, sed nun ofte uzitaj estas lignaj, bambuaj kaj melaminaj, kaj aliaj neofte vidi?aj.

?ina kvajzoj entenas kvin specojn: lign-bambuaj, metalaj, ost-eburaj, ston-jadaj kaj ?emiaj.

lign-bambuaj kvajzoj estas la plej pramitivaj, la plej popularaj kaj postlasante ?isnunaj. Iaj famaj lignaj kvajzoj estas faritaj de purpura nanmuo, vintroverda ligno, rozligno kaj ebona ligno.

Metalaj kvajzoj, frutempe estis de bronzo, kaj oro, ar?ento, kupro kaj fero, nun korodimuna ?talo.

Ost-eburaj kvajzoj, farite de elefantaj eburoj, ostoj de sova?aj bestoj, ostoj de bovoj, ostoj de kameloj, e? kap-ostoj de elefantoj.

La kvara speco de kvajzoj jadaj, farite de blanka marmoro, ?afa?a graso jado kaj smeraldo. Cixi Tajhoo (imperiestra patrino) uzis kvajzojn smeraldajn kaj smeraldajn oroborderitajn.

La kvina speco de kvajzoj estas nuntempa ?emiaj, melaminaj kaj plastaj kvajzoj k.t.p.

Kvajzoj estas alone inventitaj man?ilaroj, anka? tre lertaj iloj en la mondo. Kvajzoj havas funkciojn pli ol dekkelkajn: piki, pin?i, kirli-pintpu?i, miksi, dis?iri kaj duigi..., krom ?erpi per kulero.

Ie en ?inio estas danco “kvajzoj”, kiu estas danco por nupto kaj aliaj festoj. Dancantoj battu?as la man-platojn, la gripojn, la ?ultrojn kaj gambojn levante kaj tremigante la ?ultrojn, ?irka?turnante la pojnojn lerte kun batado sonklara, ritmo kadenca kaj emocio varma. La danco estas ?atata de popolo, kaj estas ofte prezentata programo.

Iu re?o Feraj Kvajzoj en Mja?oj nacio de ?inio, kies kvajzoj estis en la dorso, prenis kvajzojn kiel batalilo en dan?era momento, sed ne por man?ilo, tiel oni nomis lin Re?o Feraj Kvajzoj. Li estis kontra?ulo de Qing-dinastio . Iufoje mandarenaj subuloj de Qing-dinastio volis mortigi lin, kiam li estis man?ante per siaj karaj kvajzoj en iu restoracio. A?dante sonon armilan, li tuj elprenis la kvajzojn pin?i la sagon flugantan el ekster la fenestro, sekve li re?etis al pafinton kaj mortigis la pafinton ekster la fenestro. Kiel bona konfuo!

Japanio [ redakti | redakti fonton ]

En Japanio ha?ioj estas anka? el ligno, sed multe pli mallongaj. ?ar rizo estis tradicie sufi?e altekosta en Japanio, oni ofte aldonis grajnon . Tiel la rizo estis malpli alglui?anta kaj do estis malpli facile man?i ?in per bastonetoj. Japanoj man?ante tenas la bovlon ?e la bu?o kaj longaj bastonetoj malhelpus la man?adon.

Koreio [ redakti | redakti fonton ]

En Koreio man?obastonetoj estas kutime farita el metalo kaj de meza longeco. Supon kaj rizon oni man?as tie per kulero .

Uzo [ redakti | redakti fonton ]

Kiam oni ?uste uzas man?obastonetojn, man?ado per ili estas surprize facila.

1. Oni metu unu bastoneton en la interkruci?on inter la polekso kaj la mano kaj metu ?in sur la supron de la ringofingro . Oni ne plu movu tiun bastoneton, ?i estu senmova.
2. La duan bastoneton oni tenu kiel skribilon per la suproj de la polekso , montrofingro kaj longa fingro . Oni certi?u ke la bastonpintoj estu samnivelaj.
3. Oni nun movu la duan bastoneton al senmova bastoneto kaj reen. Tiel oni povas anka? facile pin?i grandajn a?ojn.
4. Post iom da trejnado la bastonetoj funkcios kiel pin?ilo.

Konsilo: komence povas esti pli facile teni la bastonetojn meze. Post iom da sperto oni pli kaj pli fine tenos ilin kaj tiel la bastonetoj havos pli grandan amplekson.

?etabla etiketo [ redakti | redakti fonton ]

Nepre oni ne metu man?obastonetojn vertikale en rizbovlon. Tion oni nur faras dum funebra ceremonio por memori la mortintojn.

Oni ne rajtas transdoni man?a?ojn de bastoneto al bastoneto. Kiam oni volas preni iun el komune uzata bovlo, oni turnu la man?obastonetojn kaj uzu la fina?ojn, kiujn oni ne tu?is per la bu?o .

En ?inio kaj Japanio estas mal?entile meti la man?obastonetojn sur la bovlon a? la teleron (oni metu ilin rekte sur la pleton ) a? montri per bastonetoj al personoj.

Oni ne ludu per man?obastonetoj ?etable.

Faligo de bastoneto estas malbona anta?signo en ?inio .

En ?inio [ redakti | redakti fonton ]

?ino kutimas kunman?an metodon, kia man?a maniero regulas atenton pri rilato je parenco, sango de ?ino kaj ideo de klano kaj familio. Unu paro da kvajzoj enmane estas lertuzita, simpla, ?ipa kaj tre oportuna. Kulturo de kvajzoj estas historilonga. Kvajzoj ?ajne kun facileco kaj sen mirigo havas ri?ecan kulturon. Fakte, multe da landoj, kie oni uzas kvajzojn, devenis de ?inio . ?ina praulo investis kvajzojn. Tio ja estas tre granda kontribuo al homara civilizacio.

?ino longe ?atas homofonajn benvortojn. Kvajzoj homofonas signifon rapide naski?o de filo kara, ?ojo kaj gajo, kaj aliaj bona deziro. Dek paroj da kvajzoj signifas tute perfekti?on.

Kvajzoj kvajzoj, rapide filo estas. Tio estas tre popola homofona vorto en Qing dinastio , do, kvajzoj estas para, kiu signifas ke novegeedzoj ne disi?os ?is morto. Alie, oni sude de la Jangzi-rivero moras ?eti kvajzojn el fenestro dum geedzi?a ceremonio. Kiam oni a?das sonon de kvajzoj falintaj teren, ?iuj elparolas: “Kvajzoj kvajzoj, bebo naski?u rapide”.

?ino havas multe da tabuoj pri kvajza uzado man?ante, ekz. ne batu bovlon a? kuvon. Tio ?enerale rilatas pri almozo. Nur almozanto batetas la bovlon per kvajzoj.

En ?iutaga vivo, ne rekte starigu kvajzojn super bovlo. Tio estas alia tabuo, ?ar oni faras tion nur por ofera?o al mortinto.

Kvajzoj jam fari?as arta?oj. Iaj estas or- kaj ar?entplakitaj, iaj estas gravuritaj pri drako a? fenikso.

Sur tiu ?i paro da kvajzoj trovi?as duflanke gravurita distiko: “Kun koro oro- jada, Anim' orkideflora; Amiko bonkoreca, Instruo la? daoo”. Aliflanke estas eta pentra?o ‘Ming-imperiestro de Tang-dinastio ekskursis en printempo’; alia paro estas: birdo staranta ?e bran?o estas amiko anka?, floro falinta sur akvo estas verka?o preska?; aliflanke “Zhuge Liang pruntas venton orientan”. ?iuj estas opera?o. Tiu ?i estas mondfama Jiading-a gravura?o.

Referencoj [ redakti | redakti fonton ]

Eksteraj ligiloj [ redakti | redakti fonton ]

• Erik's Chopsticks Gallery ? Man?bastonetkolekto angle

Vidu anka? [ redakti | redakti fonton ]

• Forko
• Azia kuirarto